1. Zvini zvi nga humelela hi kota ya lezvi a vamakabye va Josefa va nga hi ni matshoho hi yena?

JAKOBE i wa randza vana vakwe vontlhe, kanilezvi i wa randza nguvhu Josefa, a mufana wakwe wa 17 wa malembe. A vamakabye va Josefa va ti zwisile kuyini? Va nova ni matshoho hi yena va sangula ku mu zonda. Josefa i wa nga mahangi nchumu ca ku a vamakabye vakwe va mu zonda. Hambulezvo, va no mu xavisa kota khumbi va tlhela va hembela a papayi vabye vaku a n’wana wakwe wo randzeka i gilwe hi civandza. A matshoho ma colopetele a kurula laha ngangweni wabye ma tlhela ma pandza a mbilu ya papayi wabye. — Gen. 37:3, 4, 27-34.

2. Mayelano ni Va Le Galatiya 5:19-21, hikuyini a ciluse ci bihileko nguvhu?

² Lomu ka Mitsalo, a matshoho * kutani ciluse ma xaxametilwe ni yin’wani “mitiro ya nyama” yi yisako kufeni leyi yi nga mahako munhu a nga ringanelwi hi kuga a tshomba ya Mufumo wa Nungungulu. (Lera Va Le Galatiya 5:19-21.) A kutala ka zvikhati a ciluse hi cona ci pswalako mihandzu ya vhenene yo kota kuvengana, ni kuholova, ni zanga.

3. Hi ta bhula hi yini ka ndzima leyi?

³ A cikombiso ca vamakabye va Josefa ci komba lezvi a matshoho ma nga wonhisako zvona a kuzwanana ma tlhela ma colopetela a kurula laha ngangweni. Hambu lezvi ka ku hi wa nga ta tshuka hi maha lezvi zvi mahilweko hi vamakabye va Josefa, hontlheni a hi mbhelelangi niku a timbilu ta hina ta kanganyisa. (Jer. 17:9) Lezvo hi zvona zvi mahako ku ka zvikhati zvin’wani hiva ni matshoho. A hi kambisiseni a zvikombiso zvo kari zva lomu ka Bhibhiliya zvi to hi vhuna a ku tiva ku hikuyini a matshoho ma nga tshukako ma zima timitsu lomu timbilwini ta hina. Hi  ta tlhela hi wona lezvi hi nga mahako kasi hi hlula matshoho hi tlhela hi vhuvhumisa kurula.

4. Hikuyini a vaFilistiya va nga hi ni matshoho hi Isaka?

⁴ Titshomba. Isaka i wa hi ni titshomba to tala niku a vaFilistiya va wa hi ni matshoho hi yena hi kota ya lezvo. (Gen. 26:12-14) Va no setela ni tihlowo leti a nga nwisela kona a mitlhambi yakwe. (Gen. 26:15, 16, 27) A ku fana ni vaFilistiya, a vanhu vo kari nyamutlha va ngava ni matshoho hi lava va nga ni titshomba to tala a ku hundza vona. A va lavi basi a ku kuma lezvi a van’wani va nga nazvo, kanilezvi a va zvi lavi a ku a vanhu lavo va zvi kuma.

5. Hikuyini a varangeli va wukhongeli va nga hi ni matshoho hi Jesu?

⁵ Kutsakelwa hi vanhu vo tala. A varangeli va wukhongeli ga ciJudha va wa hi ni matshoho hi Jesu hi kota ya lezvi a nga tsakelwa hi vanhu vo tala. (Mat. 7:28, 29) Jesu i wa rumilwe hi Nungungulu niku i wa gondzisa lisine. Hambulezvo, a varangeli va wukhongeli va wa xwanya mawunwa yo biha kasi ku chakisa a vito ga Jesu. (Mar. 15:10; Joh. 11:47, 48; 12:12, 13, 19) Hi gondza yini ka matimu lawa? Hi fanele kulwa ni cihi ci nga hi mahako hiva ni matshoho hi lava va randziwako nguvhu hi vamakabye lomu bandleni hi kota ya matshamela yabye ya ma nene. Wutshan’wini ga kuva ni matshoho hi vona hi fanele ku zama ku va pimanyisa. — 1 Kor. 11:1; 3 Joh. 11.

6. Hikuyini Dhiyotrefesi a nga hi matshoho?

⁶ Malungelo lomu bandleni. Ka zana ga malembe go sangula, Dhiyotrefesi i wa ni matshoho hi lava va nga rangela lomu bandleni ga wuKristu. I wa ‘randza ku ti maha wo sangula’ cikari ka zviro zva bandla, hikwalaho i no wulawula kubiha hi mupostoli Johani ni van’wani va nga hi ni wutihlamuleli kasi a vamakabye lomu bandleni va nga ha va kombi cichavo. (3 Joh. 9, 10) Hambu lezvi ka ku hi wa nga ta tshuka hi maha zvo fana ni lezvi Dhiyotrefesi a nga maha, hi ngava ni matshoho hi maKristu-kuloni lawa ma nga nyikiwa a ciavelo leci hi nga rindzela ku ci kuma — nguvhunguvhu loku hi ti wona na hi fana navo kutani ku ringanelwa nguvhu a ku hundza vona.

7. Zvini zvi nga humelelako loku hi hi ni matshoho?

⁷ A matshoho ma fana ni byanyi ga vhenene. Loku mo kala ma zima timitsu lomu timbilwini ta hina zvi nga karata ku ma tsuwula. A kutizwa ka hava ko kota ciluse, matshandza, ni ku ti kokela ga hina zvi nga wundla matshoho. A ku fana ni lezvi a byanyi gi vhalelako a timbewu ti nga kuli khwatsi, a matshoho wonawu ma nga maha ku a matshamela yo kota lirandzo, ku zwela wusiwana ni wunene ma nga woneki. Zvalezvi hi wonako a matshoho na ma sangula ku mila lomu timbilwini ta hina hi fanele ku tekela ku ma tsuwula. Hi nga ma hlulisa kuyini matshoho?

8. Matshamela muni ma nga hi vhunako ku hlula matshoho?

⁸ Hi nga hlula matshoho hi ku gondza kuva vanhu vo ti koramisa ni vo xalala. Loku a timbilu ta hina ti tele hi matshamela ya ma nene, a matshoho a ma nge kumi wutshamu go kulela kona. A kutikoramisa ku nga hi vhuna ku hi nga ehleketi lezvaku hiva chukwana ku hundza van’wani. A munhu wa kutikoramisa a nga alakanyi lezvaku hi yena a ringanelwako nguvhu a ku hundza van’wani. (Gal. 6:3, 4) A munhu wo xalala i tsakisiwa hi lezvi a nga nazvo niku a nga ti fananisi ni van’wani. (1 Tim. 6:7, 8) Loku a munhu wa kutikoramisa ni ku xalala a wona a wokari na a kuma zva zvi nene i tsaka zvin’we naye.

9. Hi kuyelana na Va Le Galatiya 5:16; ni Va Le Filipi 2:3, 4, a moya wa ku basa wu ta hi vhuna a ku maha yini?

⁹ Zvi lava ku hi vhuniwa hi moya wa ku basa wa Nungungulu lezvaku hi ngavi ni matshoho kanilezvi hi gondza kuva vanhu vo ti koramisa  ni vo xalala. (Lera Va Le Galatiya 5:16; Va Le Filipi 2:3, 4.) A moya wo basa wa Jehovha wu nga hi vhuna a ku hlola a maalakanyo ya hina ni lezvi zvi hi kucako ku maha zvilo. Loku hi vhuniwa hi Nungungulu hi nga zvi kota a ku vhaleta a maalakanyo ya hava hi maalakanyo ma akako. (Lis. 26:2; 51:10) Wona cikombiso ca Mosi na Pawule, lava va zvi kotileko a ku hlula matshoho.

10. Ciyimo muni ci nga wa ta ringa Mosi? (Wona mufota wa kapa.)

¹⁰ Mosi i wa hi wutihlamuleli go tala hehla ka vanhu va Nungungulu, kanilezvi i wa nga vhaleli a van’wani lezvaku va kuma a wutihlamuleli lego. Hi cikombiso, ka khati go kari Jehovha i no pambula a moya wo basa wu nga wa hi hehla ka Mosi a wu chela hehla ka ntlawa wa madhota ya ka Izrayeli ma nga hi kusuhani ni tenda ga mutlhangano. Cikhatanyana ndzhako ka lezvo, Mosi i nozwa lezvaku ku na ni madhota mambiri ma nga kala ma nga tangi laha tendeni ga mutlhangano lawa wonawu ma nyikilweko a moya wo basa niku ma wa sangulile ku phrofeta. I mahile yini Mosi a cikhati Joxuwa a nga mu byela lezvaku a va betela? Mosi a nga vangi ni matshoho hi lezvi Jehovha a nga mahela a vavanuna lavo va vambiri. Kanilezvi, i ti koramisile a tsaka navo hi ciavelo cabye. (Mitse. 11:24-29) Hi gondza yini ka cikombiso ca Mosi?

11. Hi nga ci pimanyisisa kuyini a cikombiso ca Mosi?

¹¹ Loku u hi dhota, u tshuka u kombeliwa lezvaku u gondzisa makabye a ku maha a ntiro lowu wena u wu randzako nguvhu lomu bandleni? Hi cikombiso, kuzvilava wa zvi randza a ku fambisa a Cigondzo ca Murindzeli vhiki ni vhiki. Kanilezvi loku u hi munhu wo ti koramisa a ku fana na Mosi, u nga ta alakanya lezvaku u nga ta hava wa lisima loku u kombeliwa ku gondzisa makabye wo kari kasi yenawu, hi ku famba ka cikhati, a zvi kota khwatsi a ku maha a ntiro lowo. Kanilezvi u ta tsaka hi ku vhuna a makabye wa wena.

12. A maKristu yo tala nyamutlha ma zvi kombisa kuyini lezvaku ma ti koramisa ni ku xalala?

¹² Wona a ciyimo cin’wani leci a vamakabye va cinuna va kulileko va kumanako naco. Hi malembe yo tala va wa tira kota vatlhanganyisi va hubye ya madhota. Kanilezvi a cikhati leci va tlhanganisako a 80 wa malembe va fanele ku nyima kutira ka ciavelo cabye. A vawoneleli va zvipandze lava va chikelako ka 70 wa malembe, hi kutikoramisa va nyima a ciavelo cabye va kuma cin’wani. Ka malembe lawa, a kutala ka zviro zva ngango wa Bheteli misaveni yontlhe zvi nyikilwe zviavelo zviswa zvaku zvi ya chumayela. A vamakabye lavo vo tsumbeka va cisati ni va cinuna a va va vekeli civiti lava va mahako a mitiro leyi vona va nga yi maha kale.

13. Zvini zvaku na zvi mahile Pawule ava ni matshoho hi vapostoli lava va 12?

¹³ A cin’wani cikombiso ca cinene ca munhu a gondzileko kuva wo ti koramisa ni wo xalala ca mupostoli Pawule. Pawule a nga tsikangi a matshoho ma kula lomu mbilwini yakwe. I tirile nguvhu ntirweni wa kuchumayela, kanilezvi hi kutikoramisa ite: “Hi mina wa mutsongwani ka vapostoli, niku a ndzi ringani ku vitaniwa ku ndzi mupostoli.” (1 Kor. 15:9, 10) A vapostoli lava va 12 va wa fambafambile na Jesu a cikhati a nga maha a ntiro wakwe wa laha misaveni, kanilezvi Pawule i wa nga seva muKristu ka cikhati leco kala andzhako ka loku Jesu a delwe a tlhela a vhuxiwa. Hambu lezvi a nga hlawulilwe kuva “mupostoli wa vamatiko”, Pawule i wa nga ringanelwi hi lungelo lego go hlawuleka ga kuva mun’we wa vapostoli lava va 12. (Rom. 11:13; Miti. 1:21-26) Kanilezvi wutshan’wini ga kuva ni matshoho hi vavanuna lavo va 12 ni lezvi va nga tshamile na Jesu, Pawule i no simama a xalala hi lungelo legi a nga hi nago.

14. Zvini hi to maha loku hi hi vanhu vo xalala ni vo ti koramisa?

¹⁴ Loku hi xalala hi tlhela hi ti koramisa, hi ta fana na mupostoli Pawule hi tlhela hi kombisa  cichavo hi lava Jehovha a va nyikileko a wutihlamuleli. (Miti. 21:20-26) Jehovha i hlawulile vavanuna lezvaku va rangela a bandla ga wuKristu. Hambu lezvi va nga mbhelelangiko, i va wona kota “zvinyikiwo” ka vanhu. (Efe. 4:8, 11) Loku hi va kombisa cichavo hi tlhela hi landzela wurangeli gabye hi kutikoramisa hi ta tshama kusuhani na Jehovha hi tlhela hiva ni kurula ni maKristu-kulori.

15. Zvini hi faneleko ku maha?

¹⁵ Loku hi hi ni matshoho hi van’wani kutani loku a van’wani va hi ni matshoho hi hina, a ku ngevi ni kurula. Hi fanele ku tsuwula a matshoho lomu timbilwini ta hina, hi tlhela hi nga byali a kutizwa ka matshoho hi van’wani. Hi fanele ku maha a zvilo lezvo zva lisima kasi hi ingisa a cileletelo ca Jehovha ca ku ‘hlota zvilo lezvi zvi vangako kurula ni lezvi hi to akana hi zvona’. (Rom. 14:19) Zvilo muni hi nga mahako loku hi lava ku vhuna van’wani lezvaku va hlula matshoho, niku hi nga ku vhuvhumisisa kuyini a kurula?

16. Hi nga va vhunisa kuyini a van’wani lezvaku va hlula matshoho?

¹⁶ A mawonela ya hina ni lezvi hi mahako zvi nga khumba van’wani. A vanhu va tiko legi va lava ku hi “gwira” hi lezvi hi nga nazvo. (1 Joh. 2:16) Kanilezvi a mawonela lawo ma vhuvhumisa matshoho. Loku hi nga tshameli ku bhula hi zvilo hi nga nazvo kutani hi lezvi hi lavako ku xava hi vhuna van’wani lezvaku va ngavi ni matshoho hi hina. A yin’wani ndlela ya ku vhuna van’wani lezvaku va ngavi ni matshoho hi hina,  hi lezvi hi ti khomisako zvona loku hi hi ni malungelo lomu bandleni. Loku hi tshamela ku bhula hi lezvi hi zvi mahako, ho chetela citrume kasi a matshoho ma kula khwatsi. Kanilezvi loku hi khatala hi van’wani, hi tlhela hi ti karatela a ku tiva a zvilo zva zvi nene lezvi va mahako, ho va vhuna ku va xalala hi tlhela hi vhuvhumisa a wumun’we ni kurula lomu bandleni.

17. Zvini lezvi a vamakabye va Josefa va zvi kotileko ku maha niku hikuyini?

¹⁷ Hi nga zvi kota a kulwa ni matshoho kala hi ma hlula! A hi tlheleni hi wona a cikombiso ca vamakabye va Josefa. Loku ku hundzile malembe na va mu xanisile, va yile va ya mu kuma Gibhite. Na a nga se ti tivekisa lezvaku hi yena mani, i no va ringa kasi a wona lezvaku va wa ha hi ni matshoho ke. I noga navo zvakuga a nyika Bhenjamini, a ndzisana yakwe, a zvakuga zvo tala a ku hundza zva lava van’wani. (Gen. 43:33, 34) Hambulezvo, a ci kona ci kombako lezvaku a vamakabye va Bhenjamini va vile ni matshoho hi yena. Kanilezvi va kombisile kukhatala hi makabye wabye ni papayi wabye Jakobe. (Gen. 44:30-34) Kota lezvi a vamakabye va Josefa va nga kala va nga ha hi na matshoho, va zvi kotile ku vhuxa kurula laha ngangweni wabye. (Gen. 45:4, 15) Hi kufanana, loku hi tsuwula matshoho hi ta vhuna a ngango wa hina ni bandla lezvaku zvi simama ni kurula.

18. Hi ku yelana na Jakobe 3:17, 18, zvini zvi to hi humelela a cikhati hi zamako ku vhuvhumisa a kurula?

¹⁸ Jehovha i lava lezvaku hi hlula matshoho hi tlhela hi hlota kurula. Hi fanele ku ti karata kasi hi maha a zvilo lezvi zva zvimbiri. Kota lezvi zvi tlhamuselweko ka ndzima leyi, hi na ni tshamela ga kuva vanhu va matshoho kutani va ciluse. (Jak. 4:5) Niku hi hanya ka tiko legi gi vhuvhumisako matshoho. Kanilezvi, loku hi gondza kuva vanhu vo ti koramisa, ni vo xalala, ni vo bonga hi nga tava ni wutshamu ga ku tshama a matshoho. Kanilezvi, hi ta vhuvhumisa a kurula, hiva ni matshamela ya ma nene. — Lera Jakobe 3:17, 18.