Ndzi pswalilwe ka ngango wa wusiwana le Paris, a França, hi 1941. Ndzi wa zvi randza nguvhu a ku gondza. Makunu, hi nga alakanyela lezvi ndzi nga bayisekisa zvona laha zvi nga boha ku ndzi nyima kuya cikoleni na ndzi hi ni 10 wa malembe a cikhati ndzi nga babya hi ndele. A vadhokodhela va te i chukwana ndzi tshama na ndzi etlele kasi a mahahu ya mina ma nga mbhetisekani. Hikwalaho, ndzi no mbheta tihweti to tala na ndzi lera a dhisionariyo ni ku ingisela programa ya Univhersidhadhe ya Paris yi nga haxiwa hi Radhu Sorbonne. Laha a dhokodhela wa mina a nga ndzi byela ku ndzi hanyile niku ndzi nga tlhela cikoleni, ndzi no tsaka zva ku cima a wu se zvi wona. Ndzi no ti byela lezvi: ‘Lezvi va mahako vadhokodhela zvi nene nguvhu!’ Kusukela kwalaho, ndzi no xuva kuva dhokodhela kasi ndzi tira vanhu. Contlhe cikhati papayi a nga ndzi wutisa ku zvini ndzi xuvako ku maha loku ndzi ta kula, ndzi wa mu byela ku: ‘Ndzi lava kuva dhokodhela.’ Zvi mahisile lezvo a kuza a wudhokodhela giva wona nchumu wo sangula ku ndzi wu randza wutomini ga mina.

Laha kaya hi wa khongela Katolika. Kanilezvi, ndzi wa nga tivi nchumu hi Nungungulu niku ndzi wa hi ni zviwutiso zvo tala ndzi nga kala ndzi nga kumi mihlamulo. Ntsena cikhati ndzi nga sangula ku gondza medicina le Univhersidhadhe, hi kona ndzi nga tiyiseka ku a wutomi gi no vangiwa.

A ndzi gi rivali a khati go sangula ndzi nga wona ma célula ya sinya hi ku tirisa microscópio! A ndzi no ku hlamala hi ku wona lezvi a ma célula ma ti vhikelisako zvona kuhisa ni kutitimela! Ndzi tlhelile ndzi wona ku a citoplasma (yi nga substância yi nga lomu ndzeni ka célula) loku u yi patsa ni munyu, yo khanyana; kanilezvi loku u yi chela lomu ka mati yo basa, yo tshambuluka. Hi kota ya zvilo lezvo zvi mahekako lomu ka ma célula, ni zvin’wani zvo tala, a zvilo zvi hanyako zva zvi kota ku ti zwananisa ni kucica  ka tinguva. Loku ndzi wonile zvilo zvo tsalangana lezvi a célula ni célula yi nga nazvo, ndzi no tekela ku zvi wona ku a wutomi a gi no halahala gi humelela.

Ka lembe ga wumbiri na ndzi gondza medicina, ndzi wonile zvilo zvin’wani zvi nga ndzi kholwisa ku Nungungulu i kona. Laha hi nga kari hi gondza miri wa munhu, hi gondzile lezvi a woko gi mahisako zvona ku a titiho ti kondleka ti tlhela ti tshambuluka. Lezvi a marambu ni misiha zvi nga tlhavinyetisana zvona, ni lezvi zvi tirisako zvona, zva hlamalisa! Hi cikombiso, ndzi gondzile lezvaku ku na ni siha wu tlhavinyetako woko ni litiho la laha cikari. A siha lowo wu avanyeka hi laha cikari, lezvi zvi mahako ku ku huma wun’wani siha wu yako magumo ya litiho leli. A misiha leyo yi lemile kusuhani ni marambu ya titiho. Loku a titiho ta hina ti wa nga mahiwangi hi ndlela leyi, a misiha yi wa ta tshama na yi gwimbekile niku a titiho ta hina ti wa nga ta tira khwatsi. Ndzi zvi wonile khwatsi ku Loyi a nga maha miri wa munhu, i na ni wutlhari ga hombe.

Laha ndzi nga gondza hi lezvi a n’wanana a sangulisako zvona ku hefemula a cikhati a pswaliwako, ndzi noya ndzi mu susela cihuko a Muvangi wa wutomi! Ndzi gondzile lezvaku loku a n’wanana a hanyako khwatsi a nga se pswaliwa, a moya lowu a hefemulako wuta hi ka mamani wakwe hi lomu ka gulo gakwe. Hi cigelo leco, lomu ku tshamako moya lomu ka mahahu a ku seva ni moya. Hambulezvo, laha a masiku ya ku a pswaliwa ma chikelako, lomu ku tshamako moya lomu ka mahahu ku tala hi substância yi vitaniwako ku i surfactante. Loku makunu a n’wanana a pswalilwe, ku maheka zvilo zvo hlamalisa zvo landzelana kasi a sangula ku hefemula. A bhoxo go kari gi nga lomu ka mbilu ya n’wanana go vhaleka. Lezvo zvi maha ku a nkhata wuya lomu ka mahahu. Ka cikhati leco ca lisima nguvhu, a surfactante yi maha ku a mahahu ma tala hi moya. Hi kutsopeta ka tihlo, a cin’wanana ci tekela ku zvi kota ku hefemula hi coce.

Ndzi wa lava ku tiva Loyi a nga vanga zvilo lezvo zvo hlamalisa. Hikwalaho, ndzi no sangula ku lera Bhibhiliya hi mbilu yontlhe. Ndzi no hlamala nguvhu hi milayo ya basiseleko leyi yi nga ka civhumelwano leci Nungungulu a nga maha ni tiko ga Izrayeli ka 3000 wa malembe ma hundzileko. Nungungulu i leletele vaIzrayeli lezvaku va kelela macimba yabye, va hlamba hi kukhandzakanya niku lava va nga hi ni mababyi yo thapela va wa fanele ku hambanisiwa ni van’wani. (Levi 13:50; 15:11; Deut. 23:13) Zva kale a Bhibhiliya na gi komba lezvi hi nga ti vhikelisako zvona kasi a mababyi ma nga hangalaki — lezvi a siyensiya yi nga zvi pola zvezvi, ka 150 wa malembe ma hundzileko. Ndzi gondzile kambe lezvaku a nayo wa kubasa ka zviro zva wubeleki, wu nga ka bhuku ga Levi, wu wa vhuna tiko gontlhe ga Izrayeli lezvaku gi ti vhikela mababyi. (Levi 12:1-6; 15:16-24) Ndzi no chikelela magumo ya ku a Muvangi wa hina i va nyikile milayo leyo a vaIzrayeli kasi va hanya khwatsi niku i katekisile lava va nga ingisa zvileletelo zvakwe. Ndzi no tiyiseka lezvaku a Bhibhiliya i Mhaka ya Nungungulu — a Nungungulu loyi wa ku ne ndzi wa nga gi tivi a vito gakwe ka cikhati leco.

Laha ndzi nga kari ndzi susa kurso ya wudhokodhela le Univhersidhadhe, ndzi no tiva nhanyana wa ku hi Lydie, loyi ndzi ngafa hi yena. Hi no chadha hi 1965, mina na ndzi hi cikari ka kurso ya mina. Hi va 1971, mina na Lydie já hi wa hi ni vana vanharu, ka lava va 6 hi nga navo. Lydie i kari a ndzi vhunetela nguvhu ntirweni wa mina kota dhokodhela ni laha ngangweni wa hina.

Ndzi tirile malembe manharu cipitali, ndzi guma ndzi vhulula klinika ya mina. Andzhako ka  cikhatanyana, ku nota a patswa wo kari wu ta lava ku tiriwa mababyi, walowu ndzi nga wu kumbuka kusanguleni. A cikhati ndzi nga lava ku mu tsalela receita a nuna wa kona, a sati wa kona i te: “Dhokodhela, hi kombela ku u nga hi tsaleli mimiri yi nga ni nkhata.” Ndzi no hlamala, ndzi mu wutisa ku: “Hikuyini?” Aku: “Hi Vakustumunyu va Jehovha.” Ndzi wa nga se tshuka ndzizwa nchumu hi Vakustumunyu va Jehovha kutani lezvi va zvi gondzisako xungetano hi nkhata. A sati wa kona i no humesa Bhibhiliya, a ndzi komba hi kuya hi mitsalo a ku hikuyini va nga tirisiko nkhata. (Miti. 15:28, 29) Yena ni nuna wakwe va no simama ku ndzi komba lezvi a Mufumo wa Nungungulu wu to maha; vaku wu ta mbheta kuxaniseka, mababyi ni kufa. (Kuv. 21:3, 4) Ndzi no va byela na ndzi tsakile, ndziku: “Lezvi mu ndzi byelako zvilo ndzi xuvako ku zvi wona na zvi maheka kusukela wun’wananeni! Phela ndzi mahile dhokodhela hi ku fela ku hungula kuxaniseka ka vanhu.” Ndzi wa tsakile nguvhu laha ka kuza hi mbheta hora ni khihlanya na hi bhula. Laha va nga famba, le mbilwini ka mina ndzi wa nga ha hi muKatolika, niku ndzi wa tivile ku a Muvangi loyi ndzi nga hlamala hi zvimaho zvakwe i na ni vito — hi Jehovha!

A patswa lowo wu tile makhati manharu laha klinika ya mina, niku khati ni khati hi wa mbheta hora ni ku hundza na hi bhula. Ndzi no va ramba le kaya kasi hi tava ni cikhati co tala ca ku bhula xungetano hi Bhibhiliya. Hambu lezvi Lydie a nga vhumela kuva na hina hi gondza Bhibhiliya, i wa nga vhumeli ku a tigondzo to kari leti hi nga gondzisilwe ka Katolika ti wa hi mawunwa. Hikwalaho, ndzi no ramba a paderi wa chichi ya hina ata laha kaya. Hi no pilapila na hi bhulisana hi tigondzo ta chichi, na hi tirisa Bhibhiliya basi. A mabhulo lawo ma tiyisekisile Lydie lezvaku a Vakustumunyu va Jehovha va gondzisa lisine. Andzhako ka lezvo, a lirandzo la hina hi Jehovha li no kula laha ka kuza hi bhabhatiswa hi 1974.

Lezvi ndzi nga gondza xungetano hi kungo ga Nungungulu hi vanhu, zvi cicile lezvi ndzi nga zvi rangisa wutomini ga mina. Mina na Lydie hi no sangula ku rangisa ku tirela Jehovha. Hi wa ti yimisele ku wundla vana va hina hi ku tirisa matshinya ya milayo ya Bhibhiliya. Hi no gondzisa vana va hina a ku randza Nungungulu ni vanhu. Lezvo zvi mahile ku a ngango wa hina wu zwanana. — Mat. 22:37-39.

Loku mina na Lydie hi cuwuka ndzhako, ho tsaka hi ku wona lezvi a kuzwanana ka hina va vambiri ku nga va khumbisa zvona a vana va hina. Va wa zvi tiva ku laha kaya hi wa hanya hi lezvi Jesu a nga gondzisa zvaku “a ‘ina’ wa wena i wave ina, ni ‘ahihi’ ava ahihi”. (Mat. 5:37) Hi cikombiso, ka khati go kari a nhanyana wa hina wa nhondzo na a hi 17 wa malembe, Lydie a nga vhumelangi ku a famba a hlakana ni ntlawa wa vaswa-kuloni. A mun’we wa vaswa lavo i no byela a nhanyana wa hina, aku: “Loku mamani a nga ku vhumeleli  a ku famba u hlakana, kombela papayi!” A nhanyana wa hina i no hlamula, aku: “A hi zvoza ndzi zvi pima, contlhe cikhati va zwanana.” A vana va hina va 6 va wa zvi wona ku ha zwana laha ka ku tirisa matshinya ya milayo ya Bhibhiliya. A ho ku mu bonga Jehovha hi lezvi ku nga ni zviro zvo tala zva ngango wa hina zvi mu tirelako.

Hambu lezvi a lisine li nga cica lezvi ndzi nga zvi rangisa wutomini ga mina, ndzi wa lava ku tirisa lezvi ndzi nga gondzile kota dhokodhela kasi ku vhuna vanhu va Nungungulu. Hikwalaho, ndzi no ti nyikela hi kuzvirandza kasi ndziya vhunetela le Bheteli ya le Paris hi ku tira kota dhokodhela, ni le Louviers, a cikhati leci a Bheteli yi nga rura. Zvezvi ku hundza cipimo ca 50 wa malembe na ndzi vhunetela Bheteli na ndzi sukela kaya. Ndzeni ka cikhati leco, ndzi kumile vanghana vo randzeka nguvhu ngangweni wa Bheteli, niku a vokari va vona zvezvi va kwalomo ka 90 wa malembe. Ka siku go kari kambe ndzi no tsaka nguvhu laha ndzi nga wona zvilo ndzi nga kala ndzi nga zvi rindzelangi, ku nga mutiri muswa wa Bheteli. Ndzi no pola lezvaku ndzi vhunetele mamani wakwe a ku pswala makabye loye ka 20 wa malembe ma nga hundzile.

Ndzeni ka malembe lawa, a lirandzo la mina hi Jehovha liya li kula laha ndzi wonako lezvi a va rangelisako zvona ni ku va vhikelisa zvona a vanhu vakwe hi ku tirisa hlengeletano yakwe. Kusanguleni ka va 1980, a Hubye yi Fumako yi yimisile programa le Estados Unidos kasi ku vhuna vadhokodhela a ku zwisisa ciboho ca Vakustumunyu va Jehovha ca ku nga tirisi nkhata.

Hi 1988, a Hubye yi Fumako kambe yi no yimisa dhepartamento yiswa le Bheteli, yi vitaniwako ku i Dhepartamento yi Tirisanako ni Mahungu ya Zvipitali. Kusanguleni, a dhepartamento leyi yi wa rangela Kometi yi Tirisanako ni Zvipitali ya le Estados Unidos kasi ku vhuna Vakustumunyu a ku kuma vadhokodhela va kombisako cichavo hi ciboho ca hina xungetano hi nkhata. A cikhati leci misaveni yontlhe ku nga yimisiwa Tikometi ta ku Tirisana ni Zvipitali, yi no yimisiwawu ni le França. A zvo ko ndzi hlamalisa lezvi a hlengeletano ya Jehovha hi lirandzo yi va seketelisako zvona kuxanisekeni kabye a vamakabye lava va babyako.

A kuva dhokodhela zvive zvona zvo sangula ku zvi randza. Kanilezvi, loku ndzi hlolile lezvi ndzi nga zvi rangisa, ndzi no pola lezvaku a nchumu wa lisima nguvhu ku hanyisa vanhu hi tlhelo ga moya — ku nga ku va vhuna lezvaku va tiva Jehovha Nungungulu, a Cibuka ca wutomi. Laha ndzi nga reformara, mina na Lydie hi no sangula ku tira kota maphayona ya cikhati contlhe, hi mbheta cikhati co tala hweti ni hweti na hi chumayela mahungu ya ma nene ya Mufumo wa Nungungulu. Ni zvezvi, ha ha simama ku maha zvontlhe hi zvi kotako ntirweni lowu wa ku ponisa wutomi.

Ndza ha simama ku maha zvontlhe ndzi zvi kotako kasi ku vhuna vanhu va babyako — ndzi va vhuna ku va humula ku xaniseka hi cikhatanyana. Kanilezvi, ndza zvi tiva ku hambu a dhokodhela wo tshamisa kuyini a nge zvi koti ku tira mababyi wontlhe kutani ku vhalela kufa. Hikwalaho, ndzi ci rindzela hi mahlo yo pswhuka a cikhati leci a kubayisa, mababyi ni kufa zvi to ngha zvi nga ha hi kona. Misaveni leyo ya yiswa yi nga kwalaha nyongeni, ndzi ta hanya kala kupindzuka na ndzi gondza hi zvivangwa zva Nungungulu, a ku patsa ni ndlela yo hlamalisa leyi a miri wa munhu wu nga ha zvona. Lezvi ndzi nga zvi xuva kusukela wun’wananeni zvi tatisekile hi ndlela yo kari, kanilezvi zvi ta tatiseka hi kumbhelela zvezvanyana. Ndza tiyiseka lezvaku a zva zvi nene zva hata.