Ndzi no hleka, ndzi guma ndziku: “U tiva yini hi Bhibhiliya wena?” Ndzi mu wutisile lezvo hakuva ndzi wa mu wona na a nga tivi nchumu hi zva wukhongeli. A munghana wa mina a nga tekelangi ku hlamula. Kanilezvi i no guma a ndzi byela ku a mamani wakwe i Kustumunyu wa Jehovha, niku i wa mu gondzisile zvokari xungetano hi Bhibhiliya. Zvi no ndzi hlamalisa; ndzi se mu kurumeta ku a ndzi tlhamusela zvin’wani.

A mabhulo lawo ma tekile cikhati co leha ka wusiku lego. A munghana wa mina i no ndzi byela ku a Bhibhiliya gi komba lezvaku Sathani hi yena a fumako tiko legi. (Joh. 14:30) Kuzvilava wutomini ga wena gontlhe wa yi tiva a mhaka leyi. Kanilezvi mina ndzi wo gondza ku yizwa niku yi ndzi hlamalisile nguvhu. Wutomini ga mina gontlhe ndzi wa tiva ku a tiko legi gi fumelwa hi Nungungulu wa mu nene nguvhu ni wo lulama. Kanilezvi ka mina, lezvo zvi wa nga zwali, hi kota ya lezvi ndzi nga zvi wona wutomini. Hambu lezvi ndzi nga hi ni 26 wa malembe basi, ndzi wa wonile zvotala zvi nga kari zvi ndzi karata nguvhu.

Papayi i wa tirile ku fambisa avhiyawu wa masochwa ya Estados Unidos. Hi cigelo leco, kusukela wun’wananeni ndzi wa zvi tiva ku zva koteka a ku ku vhuka yimpi ya zvibhamu zva hombe, zva ku zvi nga lovisa tiko gontlhe, niku a masochwa ma wa tshama na ma longile ku wachuta zvibhamu lezvo. A yimpi ya le Vietnã, yi lwilwe na ndzi gondza cikola le Califórnia. Ndzi no nghena ka ntlawa wa zvigondzani hi famba hi kombisa ku hi wa nga yimi nayo yimpi leyo. Ku wata maphoyisa ma nga hi ni timboma ma ta hi hlongolisela, ma dhuwula tibhala ta gas, ku phuma hi tlhela hi hirelwa. Ku wa hi cikhati ca gujeguje ni vhilinganya. Ku wa dawa varangeli va politika; a vanhu va wa huma va kombisa ku a va yimi nayo yimpi leyo va tlhela va maha gujeguje. Loyi ni loyi i wa hi ni mawonela yakwe xungetano hi lezvi zvi nga fanele ku mahiwa. Ku wa hi vhilinganya basi.

Hi 1970, ndzi no sangula ku tira le Alaska, ndzi kuma mali yo tala nguvhu. Ndzi no guma ndziya le Londres, ndzi ya xava mota ndzi famba hi wona ndziya Dzongeni, ne na ndzi nga zvi tivi a ku ndziya kwihi. Andzhako ka tihweti to kari, ndzi no chikela Afrika. Lomu ndleleni ndzi wa kumana ni vanhu va nga zvi lava nguvhu a ku tlhatlheka vonawu — va ti fambela va huma ka zvikarato lezvi va nga hi ka zvona.

 Hi kota ya lezvi ndzi zvi wonileko ndzi tlhela ndzi zvizwa, lezvi zvi gondzisiwako hi Bhibhiliya zvaku ku ni ngilozi yo biha yi fumelako zvilo laha misaveni, zvi wa zwisiseka ka mina. Hambulezvo, ndzi wa lava ku tiva ku lezvi Nungungulu a kalako a nga hi yena a fumako, yena i tshama a tira yini?

Ka tihweti ti nga landzela, ndzi no wu kuma hlamulo wa kona. Hi kufamba ka cikhati, ndzi no tiva vanhu vo tala ndzi tlhela ndzi va randza, lava va nga kari va tsumbeka ka Nungungulu wa lisine ndzeni ka zviyimo zvontlhe.

A cikhati leci ndzi nga tlhela Londres, ndzi no ya kumana ni mamani wa munghana wa mina, a ndzi nyika Bhibhiliya. Hi ndzhako ka cikhati, laha ndzi nga hi Amsterdão, le Holanda, a Kustumunyu wo kari i no ndzi wona na ndzi ti lerelana Bhibhiliya ga mina ni wusiku na ndzi wona hi magezi ya ruwa, a se ndzi vhuna ku gondza zvin’wani. Ndzi no guma ndziya Dublin, a Irlanda, ndzi ya kuma a ravi ga Vakustumunyu va Jehovha. Ndzi noya gongondza livati la laha phambeni. Hi kwalaho ndzi nga kuma Arthur Matthews, a makabye wa wutivi ni wutlhari. Ndzi no kombela ku fambiselwa cigondzo ca Bhibhiliya, a se vhumela ku gondza na mina.

Ndzi no sangula ku gondza hi kuhiseka ndzi tlhela ndzi zvi randza nguvhu a ku lera mabhuku ma humesiwako hi Vakustumunyu. Ndzi wa tlhela ndzi lera ni Bhibhiliya. Zvi wa tsakisa nguvhu! Mitlhanganweni ya bandla, ndzi wonile lezvaku ni vanana va wa yi tiva mihlamulo ya zviwutiso lezvi ku hundzako malembe yo tala nguvhu hambu titlhari na ti nga yi tivi, zvo kota ku: ‘Hikuyini ku humelelako zvilo zvakubiha? Hi mani Nungungulu? Zvini zvi humelelako loku a munhu afa?’ Vontlhe a vanghana va mina va wa hi Vakustumunyu. Lezvo zvi ndzi olovele hakuva ndzi wa nga tivi munhu lomu tikweni gontlhe ga Irlanda. A Vakustumunyu va ndzi vhunile ku randza Jehovha ni ku lava ku maha a kurandza kakwe.

Hi 1972, ndzi no bhabhatiswa. A ndzhako ka lembe, ndzi no sangula ku phayona, ndzi ya tira ka bandla ga gi tsongwani le Newry, a N’walungu wa Irlanda. Ndzi no lugara muti le handle, ka wutshamu ga zvitsunga. Laha kusuhani ku wa hi ni tihomu. Makunu loku ndzi hi ni kanelo ndzi wa vhuxetisa ku khwatsi ndzo vekela tona. Loku u ti wona, ti wo khwatsi to demba ndleve ti ingisela, na ti kari ti cakunya byanyi. Ti wa nga hi na ndlela ya ku ndzi nyika wusungukati; kanilezvi ti wa ndzi vhuna ku ndzi tolovela ku cuwuka vaingiseli. Hi 1974, ndzi no yimisiwa kota phayona go hlawuleka; ndzi nyikiwa Nigel Pitt kasi ku tira naye. I no guma ava munghana wa mina, kala nyamutlha lezvi.

Ka cikhati leco, ku no sangula “zvikarato” le N’walungu wa Irlanda. Hikwalaho, a vokari va no sangula ku ku vitana ku i “tiko ga mabhomba ni tibhala.” Zvi wa nga kali a ku wona vanhu na valwa lomu maruweni, ku  dawa vanhu, ku dhuwulelwa, ni mimovha yi nga hisiwa hi mabhomba. A kutala ka zvikhati, a zvikarato zvi wa yelana ni politika ni wukhongeli. Hambulezvo, a vaProtestante ni vaKatolika va wa zvi tiva ku hina Vakustumunyu a hi ti ngheniseli ka politika; hikwalaho, hi wa chumayela na hi tlhatlhekile. A kutala ka zvikhati a vanhu va wa ku tiva lomu ku nga hi ni gujeguje. Hikwalaho, va wa tolovela ku hi tlharihisa kasi hi nga kumani ni mhango.

Hambulezvo, a hi contlhe cikhati zvi nga koteka ku zvi potsa. Ka siku go kari, mina ni phayona-kuloni ga ku hi Denis Carrigan, hi wa kari hi chumayela ka dhoropa ga laha kusuhani ga ku ku wa nga hi na Vakustumunyu niku hi wa no ya chumayela khati gin’we basi. A wasati wo kari i no hi lumbeta ku hi wo ti fihla ku hi masochwa ya Gra-Bretanya, kuzvilava hi lezvi a mawulawulela ya hina ma nga hambana ni ya vanhu va lomu Irlanda. Lezvo zvi no hi chavisa nguvhu, hakuva loku a vanhu va wona ku u munghana wa masochwa, zvi wa koteka ku va ku dhuwula ufa kutani va ku dhuwula minenge. A cikhati hi nga nyimile hi rindzela cibhomba lahandle, na hi rurumela ni ku chava, hi no wona movha na wu nyima kusuhani ni citolo ca ku xavisa khafi, kwalaha hi nga kuma wasati loyi a nga hi lumbeta. I no huma a ta bhula ni vavanuna vambiri lava va nga hi lomu ka movha lowo, na a hi xungetela, lezvo na a karatekile. Va no guma vata hi movha wabye laha hi nga hi kona, va ta hi wutisa zvokari xungetano hi hora ya cibhomba. A cikhati leci a cibhomba ci nga chikela hi nghena, a vavanuna lavo va no wulawula ni motorista. A hi zvi zwangi lezvi va nga kari va bhula, niku a cibhomba leco ci wa nga hi na vanhu van’wani. Hikwalaho, hi no tekela ku ti byela ku ‘nyamutlha hi go ga hina!, va lava ku ya hi tendera le handle ka dhoropa.’ Kanilezvi, a zvi mahekangi. A cikhati leci hi nga chikela parajini ya hina ndzi sangula ku chika, ndzi no wutisa motorista, ndziku: “A vavanuna lavaya u nga bhula navo seniya va wa wulawula hi hina ke?” Aku: “Mu nga karateki. Ndza mu tiva khwatsi n’wina, niku ndzi va tlhamusele. A ku na cikarato.”

Hi 1976, ka mutlhangano wa muganga a le Dublin, ndzi no tivana na Pauline Lomax, a nga hi phayona go hlawuleka gi nga hi endzele na gita hi Inglaterra. Pauline, makabye wo tsumbeka, wa ku ti koramisa ni wo randzeka. Yena ni makabye wakwe Ray, va wa hi lisineni wutomini gabye gontlhe. Andzhako ka lembe, mina na Pauline hi no chadha hi tlhela hi simama kota maphayona yo hlawuleka le Ballymena, a N’walungu wa Irlanda.

Ndzi tirilene kota muwoneleli wa cipandze ni sati wa mina, hi tirela vamakabye va hina le Belfast, a Londonderry — gi nga hi wutshamu gin’wani go tshisa. Hi tiyisilwe nguvhu hi kukholwa ka vamakabye va hina, lava va nga tsikile tigondzo ta wukhongeli ga mawunwa ti nga zimile mitsu, va tsika cihlawulela ni livengo, va sangula ku tirela Jehovha. Jehovha a nga no ku va katekisa ni ku va vhikela!

Ndzi tshamile 10 wa malembe le Irlanda. Hi 1981 hi no rambiwa kuya ka turma ya wu 72 ya cikola ca Gileyadhe. Loku hi mbhetile ku gondza, hi no rumelwa ku ya tira le Serra Leoa, a mupela-gambo wa Afrika.

Le Serra Leoa hi no ya hanya ka muti wa varumiwa, ni 11 wa vanhu va va nene nguvhu. Hi wa tirisa a kozinya yaleyi ya yin’we, zvikoti zvinharu, zvipetso zvimbiri, telefone yin’we, muchini mun’we wa ku hlazva hi wona ni mun’we wa ku womisa hi wona. A magezi ma wa tshamela ku tsemeka, niku ma wa tsemeka na mu nga zvi rindzelangi. Le hehla ka yindlu ku wa tala hi makondlo; le hasi ku wa nghena tinyoka.

Hambu lezvi a wutomi gi nga bindzanyana, a ntiro wo chumayela wu wa nandziha. A vanhu va kona va wa hi ni cichavo hi Bhibhiliya niku va wa ingisela khwatsi. A votala va gondzile va tlhela va vhumela lisine. A vanhu va lomo va wa ndzi vitana ku “Bava Robert.” Pauline  vaku hi “Mamani Robert.” Hambulezvo, andzhako ka cikhati cokari, laha a ntiro wa mina laha ravini wu nga ndzi tekela nguvhu cikhati, ndzi wa nga hayi nguvhu kuchumayeleni. Makunu a vanhu va no sangula ku cica, va vitana Pauline vaku hi “Mamani Pauline”; mina vaku hi mina “Bava Pauline.” A zvi no ku mu tsakisa Pauline!

A kutala ka vamakabye va wa hi zvisiwana. Kanilezvi, contlhe cikhati Jehovha i wa va hlayisa, va kuma lezvi zvi nga laveka; ka zvikhati zvin’wani, hi ndlela yo hlamalisa. (Mat. 6:33) Ndzi alakanya a makabye wo kari wa cisati a nga hi ni mali yo ringana ku xava zvakuga zva siku gin’we basi kasi aga ni vana vakwe. A makabye loyi, i no teka mali leyo yontlhe a nyika makabye wo kari a nga babya kasi a xava makinini ya malariya a nga vhumala co maha. Ka siku gego, ku no guma kuta wasati a ta kombela makabye loye wa cisati kasi a mu sasekisa misisi, a guma a mu nyika mali. A zvilo zvo fana ni lezvo zvi wa tolovela ku maheka.

Le Serra Leoa hi tshamile 9 wa malembe, hi guma hi ciciwa hiya Bheteli ya Nigéria. Makunu hi wa hi ka Bheteli ya hombe. Le Nigéria, ndzi wa tira zvalezvi ndzi nga kari ndzi tira le Serra Leoa, kanilezvi a ntiro wa Pauline wu no cica, niku lowu wa wuswa wu wa nga olovi. Le Serra Leoa i wa mbheta 130 wa tihora hi hweti na a chumayela niku i wa hi ni zvigondzani zvi nga kari zvi kula hi tlhelo ga moya. Le Nigéria makunu i no nyikiwa ntiro wa ku runga, siku ni siku a runga tinguwo to handzuka. Zvi tekile cikhatana kasi a tolovela; kanilezvi, i gumile a pola lezvaku a vamakabye va wa wu nyika nguvhu lisima a ntiro wakwe, a tlhela a ti karatela ku londzowota ku tiyisa vaBhetelita-kuloni contlhe cikhati a nga hi ni mole.

A mahanyela ya le Nigéria ma wa hi ya maswa ka hina, niku ku wa hi ni zvotala hi nga fanele ku gondza. Ka khati go kari, ku nota makabye lomu hofiseni ya mina a ta ndzi komba makabye wo kari wa cisati a nga ha hi ku chikela laha Bheteli. Laha ndzi nga nawuluta woko kasi ku mu khoma mandla, i no ndzi khizamela. A ndzi no ku dzuka! Ndzi no tekela ku alakanya mitsalo yimbiri: Mitiro 10:25, 26 ni Kuvhululelwa 19:10. Ndzi ti wutisa ku: ‘Ndzi mu byela ku a nga mahi lezvi a mahako ke?’ Hambulezvo, ndzi no tekela ku ti byela ku: ‘Lezvi a nga vhumelelwa ku tira Bheteli, hi ku wa zvi tiva lezvi a Bhibhiliya gi gondzisako.’

Ka mabhulo wontlhe ma nga landzela laho, ndzi wo dhana. Kanilezvi, ndzi no guma ndzi ya kambisisa. Ndzi no pola lezvaku lezvi a nga maha a makabye loyi, zvilo zva mudhawuko wo kari wa kwalomu Nigéria, niku zvi wa ha mahiwa ka matshamu yo kari. A vavanuna vonawu va wa maha. Yi wa hi ndlela ya ku kombisa cichavo. A hi ku khwatsi vo khozela munhu loye; ni  lomu ka Bhibhiliya ku ni vanhu va zvi mahileko lezvo. (1 Sam. 24:8) A ndzi no ku tsaka lezvi ndzi nga kala ku wula nchumu wu nga wa ta mu wisa tingana a makabye loye, hi ku kala ndzi nga zvi tivi.

Ndzi tivile vamakabye vo tala va lomu Nigéria ku nga kari ku hundza malembe yo tala na va tsumbeka ka Jehovha. A mun’we wabye hi Isaiah Adagbona. b I gondzile lisine na a ha hi muswa; hi kufamba ka cikhati i no sangula ku babya hi hlokonho. I no guma a rumelwa lomu ku nga tshama vanhu va hlokonho basi, laha ku nga hi yena yece Kustumunyu wa Jehovha. Hambu lezvi a nga kari a nyenyiwa hi kuva Kustumunyu, i vhunile 30 wa vanhu ni kuhundza lezvaku va vhumela lisine, ku tlhela ku wumbiwa bandla ka wutshamu lego ga vanhu va hlokonho.

Hi 1996, hi no rumelwa ku ya tira Bheteli ya Kenya. Give khati go sangula ku tlhela Kenya, kusukela ndziya ka khati legi ndzi nga gi kumbuka kusanguleni. Hi wa tshama kwalaha Bheteli. Ka cipandze leco, ku wa hi ni tihawu to tala nguvhu. Ti wa yiva mihandzu ka vamakabye va cisati loku va rwele. Ka khati go kari, a makabye wo kari wa cisati i no rivakelwa ku vhala janela ga kwartu yabye. Ku se sala ku nghena tihawu. A cikhati a nga wuya, i no ta kuma ngango wa tihawu na wu ti buza a zvakuga ti nga zvi kuma kwalomu kwartu. I noba huwa, a huma hi kutsutsuma. Tonawu ti no vanga guwa ti huma hi laha janeleni.

Mina na Pauline hi wa hi ka bandla ga ciSwahili. Ndzeni ka cikhati citsongwani, ndzi no yimisiwa ku fambisa Cigondzo ca Bhuku ca Bandla (zvezvi ci vitaniwako ku Cigondzo ca Bhibhiliya ca bandla). Hambulezvo, a ciSwahili ndzi wa nga ci zwisisi, ndzi wa ya hi ku khwatsi ndzi cin’wanana. Kota lezvi ndzi nga ranga ndzi vhuxeta, ndzi wa zvi kota ku lera zviwutiso lomu ka bhuku. Kanilezvi, loku a makabye a hlamula zvilo zvo hambananyana ni lezvi zvi nga tsaliwa, ndzi wo lahleka. Zvi wa dhanisa! Ndzi wa va zwela nguvhu a vamakabye. Hambulezvo, a ndzi no ku hlamala hi lezvi va nga timisela va kombisa kutikoramisa ni lihlazva-mbilu va seketela lulamiselo legi.

Le Kenya a hi mbhetangi ne lembe. Hi 1997, hi no rambiwa kuya Bheteli ya Brooklyn, a Nova York. Makunu, hi wa hi ka tiko go ganya. Lomu konawu ku ni zvikarato zva kona. (Mav. 30:8, 9) Hambu kwalomu ka tiko legi, a vamakabye va kombisa kukholwa ka hombe nguvhu. Va tirisa cikhati ni mali yabye kasi ku seketela ntiro wa Jehovha ni hlengeletano yakwe, a va zvi tiriseli ku ti hlengeletelela titshomba.

Ndzeni ka malembe wontlhe lawa, hi wonile kukholwa ka vamakabye va hina ndzeni ka zviyimo zvo hambanahambana. Le Irlanda, va wa kombisa kukholwa ndzeni ka yimpi ni gujeguje. Le Afrika, va wa kombisa kukholwa ndzeni ka wusiwana ni kuva kule ni vamakabye van’wani. Estados Unidos, va kombisa kukholwa lomu ka tiko go ganya. Phela Jehovha a ngo ku tsaka loku a cuwuka laha misaveni, a wona vanhu va kombisako lirandzo hi yena ndzeni ka zviyimo zvontlhe!

A masiku a ma no ku famba hi kuhatlisa — ‘ma tsutsuma ku hundza cikhato’ ca marungani. (Joba 7:6) Zvezvi, hi tira ni vamakabye van’wani laha Warwick, Nova York, a tsindza ga misava yontlhe; niku hi ni litsako la ku simama hi tira ni vanhu va randzanako hi mbilu yontlhe. A ho ku xalala, hi tsaka hi tlhela hi giya hi ku maha lezvi hi zvi kotako kasi ku seketela Jesu Kristu, a Hosi ya Hina, loyi zvezvanyana a to chachazela vanhu va talela ga cima va tsumbekako ka yena. — Mat. 25:34.