1. Zvikarato muni lezvi a kutala ka malandza ya Jehovha yo tsumbeka ma kumanako nazvo?

MISAVENI yontlhe, a malandza ya Jehovha ma kumana ni zvikarato zvi ma mahako ma xukuvala kutani ku karateka. U tshuka u zvi wona lomu bandleni ga wena? A vamakabye vo kari va lwisana ni mababyi kutani kubayisa ka ku felwa hi munhu va mu randzako. A van’wani va timisela a kubayisa ka hombe ka ku wona a ciro ca ngango kutani munghana wabye wa hombe na a tsika lisine. Tlhatakumbiri, a van’wani va xaniseka hi kota ya timhango ta ntumbuluko. Vontlhe a vamakabye lavo va lava ku tiyisiwa. Hi nga va vhunisa kuyini?

2. Hikuyini ka zvin’wani zvikhati Mupostoli Pawule a nga lava ku tiyisiwa?

² Mupostoli Pawule i wa kumana ni zviyimo zvi nga veka wutomi gakwe mhangweni hi makhati yo landzelelana. (2 Kor. 11:23-28) Zvi wa lava kambe a ku a timisela “muzwa nyameni,” zvi wonekisako ku khwatsi ku wa hi mababyi yo kari a nga hi nawo. (2 Kor. 12:7) Niku i tlhelile a yimisana ni ku khunguvanyeka a cikhati leci Dhemasi, loyi a nga tshukile a fambafamba naye, a nga mu tsika “hi kota ya ku randza tiko legi”. (2 Tim. 4:10) Pawule i wa hi muKristu a totilweko wo tiya-hlanha loyi a nga randza ku vhuna van’wani, kanilezvi ka zvin’wani zvikhati yenawu i wa tizwa na a nga hi na ntamu. — Rom. 9:1, 2.

3. Hi vamani va chaveleleko Pawule va tlhela va mu tiyisa?

³ Pawule i kumile a kuchavelelwa ni kutiyiswa loku a nga ku lava. Hi ndlela muni? Jehovha i tirisile a moya wakwe wo basa kasi ku mu tiyisa. (2 Kor. 4:7; Filp. 4:13) A tlhela a mu tiyisa hi ku tirisa a maKristu-kuloni. Pawule i wulile lezvaku a vo kari cikari ka lava a nga tira navo va wa mu “tiyisa nguvhu”. (Kol. 4:11) Cikari ka lava a va kumbukileko hi mavito, ku wa hi na Aristarkusi,  na Tikikusi na Marku. Va tiyisile Pawule va mu vhuna ku timisela. Matshamela muni ma vhunileko a maKristu lawa ya manharu lezvaku mava vanhu vo tiyisa? Hi nga ci pimanyisisa kuyini a cikombiso cabye a cikhati leci hi zamako ku tiyisana ni ku chavelelana?

4. I zvi kombisile kuyini Aristarkusi lezvaku i wa hi munghana wo tsumbeka wa Pawule?

⁴ Aristarkusi, a muKristu wa le Tesalonika loyi a nga tshama le Makedhoniya, i kombile lezvaku i wa hi munghana wo tsumbeka wa Pawule. A khati go sangula hi lerako xungetano hi Aristarkusi lomu ka Bhibhiliya, hi cikhati leci Pawule a nga vhuxela a va le Efesusi ka lipfhumba lakwe la wunharu kota murumiwa. A cikhati a nga fambafamba na Pawule, Aristarkusi i no khomiwa hi citshungu. (Miti. 19:29) Loku a tlhatlhilwe, a nga tsutsumangi kasi a pona a mhango leyo, kanilezvi i simamile na Pawule. Andzhako ka tihweti to kari, Aristarkusi i simamile a yima na Pawule le Grekiya hambu lezvi a valala va Pawule va nga simama va zama ku mu daya. (Miti. 20:2-4) A cikhati leci Pawule a nga yisiwa Roma kota cibochwa, kwalomu ka va 58 Nguveni ya Hina, Aristarkusi i wa hi zvin’we naye ka lipfhumba lelo niku hi wumbiri gabye va xanisekile hi kota ya ku pandzekelwa hi citimela. (Miti. 27:1, 2, 41) Zvi wonekisa ku khwatsi loku va chikele le Roma, i tshamile na Pawule lomu paxweni hi cikhati co kari. (Kol. 4:10) Handle ko kanakana, Pawule i tiyisilwe nguvhu a tlhela chavelelwa hi munghana loye wo tsumbeka!

5. Mayelano na Mavingu 17:17, hi nga zvi kombisa kuyini lezvaku hi vanghana vo tsumbeka?

⁵ A ku fana na Aristarkusi, hi nga komba lezvaku hi vanghana vo tsumbeka hi ku simama ni vamakabye va hina ka zvikhati zva zvi nene ni “kuxanisekeni” kabye. (Lera Mavingu 17:17.) Hambu loku a cikarato ci hundzile, a vamakabye va hina va ha simama va lava ku chavelelwa hi cikhati co leha. Francisca, * loyi a nga felwa hi vapswali vakwe hi kota ya kankro ndzeni ka tihweti tinharu, i wula lezvi: “A zvikarato zvi hi maha hi xaniseka hi cikhati co leha. Niku ndza va bonga nguvhu a vanghana va mina vo  tsumbeka va alakanyako lezvaku ndza hazwa kubayisa hambu lezvi ku hundzako cikhati co leha a vapswali va mina na va file.”

6. A kutsumbeka ku ta hi kuca ku maha yini?

⁶ A vanghana vo tsumbeka va maha zvontlhe va zvi kotako kasi ku vhuna a vamakabye vabye. Hi cikombiso, a makabye wo kari wa ku hi Pedro i no khon’wa mababyi ya hombe yaku daya hi kuhatlisa. A sati wakwe Catarina, i li: “A ngango wo kari lomu bandleni wu no hi byela lomu a nga tiriwako kona nuna wa mina. Va no tekela ku maha ciboho ca lezvaku va wa nga ta hi tsika hoce ka ciyimo leco co nonoha niku va hi vhuna ni ka cihi cikhati.” A zvo ku chavelela a kuva ni vanghana vo tsumbeka va nga hi vhunako a kulwa ni zvikarato zva hina!

7-8. Hi kuya hi Va Le Kolosi 4:7-9, Tikikusi i zvi kombisile kuyini lezvaku i wa hi munghana wa lisine?

⁷ Tikikusi, a muKristu wa le Roma wa provhinsia ya Azia, i wa hi munghana wa lisine wa Pawule. (Mit. 20:4) Kwalomu ka va 55 Nguveni ya Hina, Pawule i hlengisile mali kasi ku vhuna a maKristu ya le Judhiya niku kuzvilava i tsikile Tikikusi a vhunisa a ntiro lowo wa lisima. (2 Kor. 8:18-20) Andzhako ka lezvo, Pawule na a vhalelwe le Roma hi khati go sangula, Tikikusi ku wa yena a nga famba a nyikela mahungu ya Pawule. I nyikele mapapilo ya Pawule ni mahungu yo tiyisa ka mabandla ya le Azia. — Kol. 4:7-9.

⁸ Tikikusi simamile ava munghana wa lisine wa Pawule. (Tit. 3:12) A hi maKristu wontlhe ma nga tsumbeka a ku fana na Tikikusi. Kwalomu ka va 65 Nguveni ya Hina, Pawule na a vhalelwe hi khati ga wumbiri, i tsalile lezvaku a kutala ka vavanuna va maKristu va le provhinsia ya Azia va wa nga zvi lavi a ku tshama naye, kuzvilava hi kota ya lezvi va nga chava vakaneti. (2 Tim. 1:15) Hambulezvo, Pawule i mu tsumbile Tikikusi a tlhela a mu nyika wun’wani ntiro. (2 Tim. 4:12) Handle ko kanakana Pawule i wa bonga nguvhu hi kuva ni munghana wo tsumbeka, Tikikusi.

9. Hi nga mu pimanyisisa kuyini Tikikusi?

⁹ Hi nga pimanyisa Tikikusi hi kuva vanghana va lisine. Hi cikombiso, a hi tsumbisi basi vamakabye  va hina lezvaku hi ta va vhuna kanilezvi hi tlhela hi maha zvilo kasi ku va vhuna. (Mat. 5:37; Luka 16:10) Loku lava va lavako ku vhuniwa va tiva lezvaku hi ta va vhuna, va tizwa na va chavelelekile nguvhu. A makabye wokari wa cisati i tlhamusele ku hikuyini, ite: “U tizwa na u rulile hakuva wa zvi tiva lezvaku a makabye loyi a nga ku tsumbisa lezvaku i ta ku vhuna i tata hi cikhati kasi a ta maha lezvi a nga tsumbisa.”

10. Kota lezvi zvi wuliwako ka Mavingu 18:24, hi vamani va chavelelako lava va lwisanako ni zvikarato kutani ku khunguvanyeka?

¹⁰ Lava va lwisanako ni zvikarato ni lava va khunguvanyekileko a kutala ka zvikhati va chavelelwa hi ku bhula ni munghana wa lisine. (Lera Mavingu 18:24.) Andzhako ka ku khunguvanyeka hi ku wona a n’wana wakwe na a susiwa bandleni, Gabriel i wulile lezvi: “Ndzi wa lava munhu ndzi mu tsumbako kasi ndzi mu byela lezvi ndzi nga ti zwisa zvona.” Carlos, a luzileko a malungelo lawa a nga ma randza laha bandleni hi kota ya zvihoxo zvo kari a zvi mahileko, i wulile lezvi: “Ndzi wa lava a munhu wa ku mu byela lezvi ndzi nga ti zwisa zvona na ndzi nga chavi ku tshuka ndzi lamuliwa.” Carlos i no byela madhota niku ma mu vhunile ku hlula a cikarato leco. I chavelelwe kambe hi ku tiva lezvaku a madhota ma tsumbekile niku ma wa nga ta tshuka ma bhula hi zvona ni van’wani.

11. Hi nga kombisa kuyini lezvaku hi vanghana va lisine ni vo tsumbeka?

¹¹ Kasi kuva munghana wa lisine ni wo tsumbeka hi fanele ku hlakulela lihlazva-mbilu. A cikhati leci Susana a nga tsikiwa hi nuna wakwe, i tiyisilwe nguvhu hi ku bhulela a vanghana vakwe lezvi a nga ti zwisa zvona. I wula lezvi: “Va no ndzi ingisela hi lihlazva-mbilu hambu lezvi ndzi nga tala kuphindaphinda ku va byela zvalezvi zva zvin’we.” Wenawu u nga komba lezvaku u munghana wa mu nene hi ku va ingisela hi lihlazva-mbilu a vanghana va wena.

12. Ku wa hi mani Marku niku i zvi kombisile kuyini lezvaku i wa hi ni moya wa kutinyiketela?

¹² Marku i wa hi muKristu wa muJudha wa le Jerusalema. A makabye wakwe Bharnabhasi i wa tiviwa hi ntiro wakwe wa wurumiwa. (Kol. 4:10) Zvi wonekisa ku khwatsi a maxaka ya Marku ma wa ganyile, niku Marku a nga rangisangi titshomba. Wutomini gakwe gontlhe, Marku i kombisile a moya wa kutinyiketela — i wa tsaka hi ku tirela van’wani. Hi cikombiso, hi makhati yo tala i tirile na mupostoli Pawule na mupostoli Pedro a cikhati leci va nga tatisa a zviavelo zvabye, kuzvilava na a khatalela zvilaveko zvabye zva nyama. (Miti. 13:2-5; 1 Ped. 5:13) Pawule i wulile lezvaku Marku i wa hi mun’we wa lava a ‘tirileko zvin’we navo ntirweni wa Mufumo wa Nungungulu’ niku i wa mu “tiyisa nguvhu”. — Kol. 4:10, 11.

13. Timote wa wumbiri 4:11, i zvi kombisa kuyini lezvaku Pawule i wa tsaka hi ntiro wo tsumbeka wa Marku?

¹³ Marku i vile mun’we wa vanghana va hombe va Pawule. Hi cikombiso, a cikhati leci Pawule a nga vhalelwe hi khati go gumesa le Roma, kwalomu ka va 65 Nguveni ya Hina, i no tsala a papilo gakwe ga wumbiri ka Timote. Ka papilo lego, Pawule i kombelile Timote lezvaku aya Roma niku i wa fanele ku teka Marku a famba naye. (2 Tim. 4:11) A zvi kanakanisi lezvaku Pawule i wa tsakisilwe hi ntiro wo tsumbeka wa Marku lowu a nga wu mahile. Hikwalaho i kombelile Marku lezvaku a tshama naye ka cikhati leco ca lisima. Marku i vhunile Pawule hi tindlela to kongoma, kuzvilava hi ku mu nyika zvakuga kutani mabhuku yo songiwa ni tinta. A kutiyiswa ni ku chavelelwa loku Pawule a ku kumileko kuzvilava ku mu vhunile a ku timisela ka masiku yo gumesa mahlweni ka ku a dawa.

14-15. Zvini lezvi Matewu 7:12 a hi gondzisako xungetano hi ku vhuna van’wani?

 ¹⁴ Lera Matewu 7:12. Loku hi kumana ni zvikarato a ho ku va bonga lava va hi vhunako! Rui, loyi a papayi wakwe a fileko ka mhango yo kari, i wula lezvi: “A zvilo zvo tala hi zvi mahako siku ni siku zvi nga wonekisa ku khwatsi a zvi koteki ku zvi maha loku u kari karatekile. A zvo ku tiyisa loku a wokari a maha zvilo zvi ku vhunako, hambu loku zvi wonekisa ku khwatsi zvi tsongwani.”

¹⁵ Loku hi khatala hi van’wani hi tlhela hi zama ku tiva lezvi hi nga va vhunisako zvona, hi ta kuma tindlela ta ti nene ta ku va vhuna hi tona. Hi cikombiso, a makabye wo kari wa cisati i mahele ciboho ca ku vhuna Pedro na Catarina, lava va kumbukilweko kusanguleni, lezvaku va kuma mimuri leyi yi nga laveka. Pedro na Catarina a va ha zvi koti ku fambisa mova, hikwalaho a makabye loyi wa cisati i no maha a longoloko wa lezvaku a vamakabye laha bandleni va va vhuna hi mafambela. Xana a lulamiselo legi ga vhuna? Catarina i wula lezvi: “Hi ti zwisa ku khwatsi hi loku hi no ruliwa nzhwalo makatleni ya hina.” Contlhe cikhati alakanya lezvaku u nga tiyisa nguvhu van’wani hambu hi zvilo zva zvi tsongwani.

16. Hi gondza yini ka cikombiso ca Marku xungetano hi ku tiyisa van’wani?

¹⁶ Mupizani Marku, loyi a hanyileko cikhatini ca Jesu, i wa hi muKristu wa zvigingi. I wa hi ni zviavelo zva lisima a nga nyikilwe hi Nungungulu — a ku patsa ni ku tsala a Ivhangeli leyi yi vitaniwako hi vito gakwe. Hambulezvo, i wa ti siyela cikhati ca ku tiyisa Pawule, niku Pawule i wa tizwa na a tlhatlhekile a ku kombela Marku kasi a mu vhuna. A cikhati a xaka ga Angela gi nga dawa, i va bongile nguvhu lava va nga ti yimisele ku mu chavelela. I wula lezvi: “Loku a vanghana va ti yimisela ku ku vhuna zva olova nguvhu a ku bhula navo. A va zvi maheli mihoni kutani ku kanakana ku ku vhuna.” Hi nga ti wutisa lezvi: ‘Ndza tiviwa hi kuva munhu wo ti yimisela ku vhuna van’wani?’

17. A ku ehleketa hi Va Le Korinte va wumbiri 1:3, 4, zvi hi kucisa kuyini a ku chavelela van’wani?

¹⁷ Zva olova nguvhu a ku wona a vamakabye va lavako ku tiyisiwa. Hi nga zvi kota ku tiyisa  van’wani hi ku tirisa a kuchavelelwa loku a van’wani va hi nyikileko. Nina, loyi a felweko hi kokwani wakwe, i wula lezvi: “Jehovha a nga tirisa hina kasi ku chavelela van’wani loku hina wutsumbu hi vhumela ku tirisiwa hi yena.” (Lera 2 Va Le Korinte 1:3, 4.) Francisca, a kumbukilweko kusanguleni, i wula lezvi: “A magezu ma nga ka Va Le Korinte va wumbiri 1:3 ni 4 hakunene lisine. Hi nga zvi kota ku chavelela van’wani hi ku chavelela loku hinawu hi nyikilweko.”

18. a) Hikuyini a vokari va nga chavako ku tiyisa van’wani? b) Hi nga va tiyisisa kuyini van’wani? Nyika cikombiso.

¹⁸ Hi fanele ku lava tindlela ta ku vhuna van’wani hambu loku hi chava. Hi cikombiso, hi nga ha chava hi ku kala hi nga ci tivi co wula kutani co mahela wokari a karatekileko. A dhota go kari gaku hi Ricardo gi alakanya a kutikarata loku a vokari va ku mahileko andzhako ka loku a felwa hi papayi wakwe. I wula lezvi: “Ndzi nga wula ku zvi wa va karatela a ku ndzi tshinelela va bhula na mina. Va wa nga tivi co ndzi byela. Kanilezvi ndzi wa bonga a kuxuva kabye ka ku lava ku ndzi chavelela ni ku ndzi tiyisa.” Andzhako ka loku ku vile ni kutsekatseka ka misava, makabye Alexandre yenawu i wulile lezvi: “Hi lisine a ndzi ma alakanyi wontlhe a mapapilo lawa a vanhu va ndzi tsaleleko loku ku hundzile kutsekatseka loku, kanilezvi leci ndzi ci alakanyako ku va wa lava ku tiva ku ndzi ponile ke.” Hi nga zvi kota khwatsi a ku tiyisa van’wani loku hi kombisa lezvaku ha khatala hi vona.

19. Zvini u ti yimiseleko ku maha kasi u “tiyisa” van’wani?

¹⁹ Laha hi tshinelako magumo ya tiko legi, a tiko gi taya gi biha nguvhu niku a wutomi gi taya gi karata. (2 Tim. 3:13) Hi ta simama hi lava ku tiyisiwa hakuva a hi mbhelelangi niku ha maha zvihoxo. Mupostoli Pawule i zvi kotile a ku timisela hi ku tsumbeka kala a mbheta a ntiro wakwe hi kota ya lezvi a maKristu-kuloni ma nga mu tiyisa. Ngha hi tsumbeka a ku fana na Aristarkusi, hiva vanghana va lisine a ku fana na Tikikusi hi tlhela hi ti yimisela ku tirela van’wani a ku fana na Marku. Hi ku maha lezvo, hi nga vhuna a vamakabye va hina lezvaku va simama va tiyile kukholweni. — 1 Tes. 3:2, 3.