Ka lembe gi nga landzela, a vamakabye va no tivisa ngango wa Bheteli lezvaku a Bheteli ya Joni yi lava vatiri vo kari va ku zvi randza lezvaku va ya tira seyo hakuva ku wa lava ku faselwa muchini wa wuswa wa ku gandla mabhuku. Ndzi no nyikela vito ga minawu, ndzi guma ndzi hlawuliwa futsi; a ndzi no ku tsaka! Ku no hlawuliwa vamakabye vanharu kambe va kwalaha Bheteli ya Canadá — ku nga Dennis Leech, Bill McLellan, na Ken Nordin. Hi no byeliwa ku hi ta tshama Joni hi cikhati co leha nguvhu!

Ndzi no fonela mamani, ndziku: “Mamoo, ndzi na ni ya maswa. Ndzi nyikilwe ciavelo ca kuya tira le Joni!” Mamani i wa hi munhu wa ku miyela nguvhu, kanilezvi i wa hi ni kukholwa ko tiya niku i wa hi ni wunghana go tiya nguvhu na Jehovha. A nga wulangi zvotala, kanilezvi ndzi wa zvi tiva ku wa ndzi seketela. Hambu lezvi mamani na papayi va nga kala va nga xalali hi lezvi ndzi nga wa tava kule navo, va ci seketele a ciboho ca mina.

Na hi nga seya Joni, hi no ranga hi kuya Bheteli ya Brooklyn hi ya gondzisiwa a gandlela go kari ga mabhuku hi tihweti tinharu. Loku hi mbhetile, hi no khilela citimela ca mati hiya Cape Town, le Joni. Ndzi wa ha hi ku tlhanganisa 20 wa malembe. Le Cape Town, hi no khilela citimela kambe hiya Johannesburg ni wusiku. Laha gi nga kari gica, hi no nyima ka paraji yo sangula, ka dhoropa ga ciwulanyana va nge hi le Karoo. Ku wa tele hi chaka, ni musi niku ku wa hisa nguvhu. Hontlheni va mune hi no hlomelanyana lahandle hi laha janeleni ga citimela na hi ti wutisa ku wutshamu muni gegi! Hi no sangula ku karateka hi ciavelo ca hina ca ciswa. Loku ku hundzile malembe yo kari, laha hi nga hi ka wutshamu legi kambe, hi no pola lezvaku a zvidhoropana lezvo zvi sasekile nguvhu ni ku rula.

Hi malembe yo kari, a ntiro wa mina le Bheteli ku wa hi ku tira hi muchini wo hlamalisa nguvhu ni wo karata wa ku gandla mabhuku, wu nga vitaniwa ku i Linotype. Ndzi wa tira ku longisela lezvi zvi nga laveka kasi ku gandla A Murindzeli ni Khindlimuka! Le Bheteli ya Joni ku wa nga gandliwi mabhuku ma tirisiwako lomu Joni basi, kanilezvi ku wa gandliwa ni ya tirimi to hambanahambana ta matiko man’wani ya Afrika. Hi wa tsaka hi ku wona lezvaku a muchini lowu wa wuswa hi ngata hi le Canadá kasi hi ta tira ka wona wu wa tirisiwa khwatsi.

 Hi ndzhako ka cikhati, ndzi no tira ka Departamento yi nga khatalela mitiro yo hambanahambana yi yelanako ni ku gandla mabhuku, ku ma rumela, ni ntiro wa ku hundzulusela. Ndzi wa tshama na ndzi khomekile niku ndzi wa tsakile nguvhu.

Hi 1968 ndzi no chadha na Laura Bowen a nga tshama kusuhani ni Bheteli. I wa hi phayona seno na a vhunetela Bheteli. I wa tira ku tsala mapapilo ni zvin’wani ka Departamento ya ku Hundzulusela. Ka cikhati leco, zvi wa nga koteki a ku loku a munhu a chadha a simama Bheteli, hikwalaho hi no nyikiwa ciavelo ciswa ca ku tira kota maphayona yo hlawuleka. Ndzi no sangula ku karatekanyana ndziku: Ku hundza 10 wa malembe na ndzi hi laha Bheteli na ndzi kuma zvakuga ni ko tshama kona, maku hi ta zvi kotisa kuyini a ku hakhela zvontlhe hi nga wa ta zvi lava hi malana leyi hi nga nyikiwa kota maphayona yo hlawuleka? Hweti ni hweti a munhu i wa nyikiwa 25 wa marandi (ka cikhati leco yi wa ringana 35 wa madholari ya Amerika). I wa nyikiwa mali leyo ntsena loku a eneta tihora, a maha marevhizita ni ku nyikela mabhuku lawa ma nga laveka. Ka mali leyo hi nga nyikiwa hi wa fanele ku hakhela yindlu leyi hi nga lugara, hi xava zvakuga, hi khilela xapa, hi xava mimuri ya cipitali ni zvilaveko zvin’wani.

Hi no rumelwa ku ya tira ka ntlawa wa wutsongwani kusuhani ni dhoropa ga Durban, le Bimbini ga Índico. Ku wa hi ni vanhu vo tala va le Índia, lava a kutala kabye va nga hi vana va vatiri va nga tholilwe kuta tira ka koponi ya ku maha sikira hi va 1800. Ka cikhati leco, va wa tira zvin’wani, hambulezvo va wa simama ku ti buza hi zvilo zva mudhawuko wabye, zvo kota zvakuga zvabye zvo nandziha. Lezvi va nga wulawula ciNgiza, zvi wa nga lavi ku hi gondza lirimi lin’wani kasi hi kota ku va chumayela.

Cikhatini leco, a maphayona yo hlawuleka ma wa fanele ku tira 150 wa tihora hweti ni hweti kuchumayeleni, hikwalaho mina na Laura hi no boha ku tira 6 wa tihora ka siku go sangula. Ku wa hisa zva ku u tlhela u dzunuka. Lezvi hi nga hi hava marevhizita ni zvigondzo, zvi lavile ku hi tira 6 wa tihora na hi chumayela hi muti ni muti basi. Loku hi tirile cikhati co kari, ndzi no cuwuka wachi ga mina, ndzi wona a ku ku wo hundza 40 wa timinuto basi! Ndzi no karateka ndzi ti wutisa ku hi ta zvi kotisa kuyini ku tlhanganisa tihora?

Hi no guma hi ti mahela longoloko wa wu nene khwatsi. Siku ni siku hi wa longisela co khomisa nyoka, hi teka sopa ya yi tsongwani kutani khafi lomu ka termo. Loku hi lava ku humula hi wa lavetela ndzhuti wa sinya hi nyimisa movha wa hina. Ka zvikhati zvin’wani ku wata zvivanana zvo saseka zva va Indiano zvi ta hi cuwukisela na zvi hi hlamala hi lezvi hi nga kala hi ga hi va hlonge yin’we navo. Andzhako ka masiku matsongwani, hi no pola lezvaku neti ku hundza tihora tinharu na hi tira, makunu leti tin’wani ti wa hundza ne na hi nga tizwi.

Zvi wa tsakisa nguvhu a ku va gondzisa lisine la Bhibhiliya a vanhu va cipandze leco va ku zvi tiva ku amukela khwatsi vapfhumba. Hi no wona lezvaku a zvisumbulwa lezvo zva Índia va wa hi vanhu va cichavo, va nene, ni vo randza Nungungulu. A vaHindu vo tala va wa ma tsakela mahungu ya hina. Va wa tsaka hi ku tiva Jehovha, na Jesu, ni Bhibhiliya, ni misava yiswa yo rula, ni lezvaku a vafileko va ta vhuka. Andzhako ka lembe, hi nova ni 20 wa zvigondzo. Siku ni siku hi wa randza ku fihlula ni mun’we wa mingango ya lava hi nga gondza navo. Zvi wa tsakisa zvaku hewena!

Ndzeni ka cikhatanyana, hi no nyikiwa ciavelo cin’wani — ca ku tira kota muwoneleli wa cipandze, kwale mbhirini ya Bimbi go saseka ga Índico. Vhiki ni vhiki hi wa rurelwa kaya ka ngango wa makabye na hi vhuxela ni ku tira ni vamakabye laha bandleni kasi hi va tiyisa. Va wa hi khomisa ku khwatsi hi va ngango wabye. Hi wa tsaka hi ku mbheta cikhati navo, ni vana vabye ni zvihari zvabye. Loku ku hundzile malembe mambiri yo tsakisa nguvhu, a vamakabye le Bheteli va no hi fonela na hi nga zvi rindzelangi, va hi byela lezvi: “Hi wa lava ku mu wuya mu ta tira laha Bheteli.” Ndzi no hlamula ndziku: “Vamakabye, hi tsaka nguvhu seno hi nga kona.” Hambulezvo, kota lezvi u zvi tivako, hi wa longile ku tira ni kwihi lomu hi rumiwako ku ya tira kona.

Le Bheteli ndzi wa tira Departamento de Serviço, laha ndzi ngava ni thomo ga ku tira ni vamakabye vo tala vo buvha ni va wutlhari. Cikhatini leco, andzhako ka loku a muwoneleli wa cipandze a  endzele bandla go kari, i wa rumela mubiko le Bheteli, a Departamento de Serviço yi guma yi rumela papilo bandleni lego gi yelanako ni mubiko wa muwoneleli wa cipandze. A kungo ga papilo lego ku wa hi ku tiyisa vamakabye ni ku va nyika ni cihi cileletelo ci nga laveka. A vamatsalani le Bheteli va wa tira yi nga chayi, va hundzulusela mibiko ya vawoneleli va zvipandze yi ngata hi ciXhosa, ciZulu ni tin’wani tirimi zviya ka ciNgiza, va tlhela va hundzulusela mapapilo ya ciNgiza ya Bheteli zviya ka tirimi ta lomu Afrika. Ndza va bonga nguvhu a vahundzuluseli lavo vo hiseka va ndzi vhunileko ku zwisisa zvikarato lezvi a vamakabye va hina va valandi va nga kari va kumana nazvo.

Ka cikhati leco, le Joni a vanhu va tihlonge to hambana va wa betelwa ku tshama zvin’we. Hlonge ni hlonge yi wa avelwe ku tshama hi ntlawa wa yona. Lezvo zvi wa maha ku zvi karata ku a vanhu va tihlonge to hambana va gelana. A vamakabye va hina va valandi va wa wulawula tirimi tabye, va chumayela hi tirimi tabye, va tlhela vaya ka mabandla ya tirimi tabye.

Kota lezvi a mabandla lawa ndzi ngaya ka wona ma nga hi ya ciNgiza, ndzi wa nga tivi vamakabye vo tala va valandi. Hambulezvo, ndzive ni thomo ga ku tiva vamakabye va hina va valandi ni mudhawuko wabye ni mahanyela yabye. Ndzi tivile zvikarato lezvi a vamakabye va hina va kumanako nazvo hi kota ya mikhuwo ya lomu va nga hanya kona ni zvihena zva wukhongeli. Hambu lezvi a vamakabye va hina zvi lavako ku va timisela ku vhukelwa hi maxaka ni vanhu va lomu cipandzeni cabye, va tiya hlanha futsi va potsa zvihena ni mikhuwo ya wudhimoni. Le handle ka dhoropa a vanhu va kona va wa hi zvisiwana nguvhu. A votala va wa nga gondzangi nguvhu, a van’wani ne va wa gondzangi, kanilezvi va wa hi ni cichavo hi Bhibhiliya.

Ndzive ni thomo ga ku tira ni vokari hi yima mahlweni ka mufumo hi yimela tifanelo ta hina ta ku khozela Jehovha na hi tlhatlhekile ni ku nga ngheni ka politika. A zvi no ku tiyisa kukholwa ka mina a cikhati ndzi nga wona kutiya-hlanha ka zvivanana zva vamakabye lezvi zvi nga hlongolilwe cikoleni hi ku ala ku yimbelela Hino ni ku maha zvin’wani zvi nga mu tsakisiko Jehovha.

Ka tiko gin’wani ga Afrika gi vitaniwako ku i Suazilândia, a vamakabye va wa lwisana ni cikarato cin’wani. A cikhati leci Hosi Sobhuza a ngafa, vontlhe a vahanyi va tiko lego va no kurumetiwa ku maha mikhuwo yo kari yi yelanako ni marilo. A vavanuna va wa fanele ku halula misisi va sala hi tipandla, a vavasati va wa fanele ku hungulela. A vamakabye vo tala va no vhukelwa hi kota ya lezvi va nga ala ku maha cihena leco ci yelanako ni kukhozela vafileko. A kutsumbeka  kabye ku hi tsakisile nguvhu. Ka vamakabye ha hina va le Afrika hi gondzile zvotala xungetano hi kutsumbeka, ni lihlazva-mbilu; lezvo zvi tiyisile kukholwa ka hina.

Hi 1981, ndzi no nyikiwa ciavelo ca kuya vhunetela ntirweni wa ku gandla mabhuku hi ku tirisa nguvhu a mikomputadhori. Leco cive cikhati ca ku tsakisa nguvhu. Lomu tikweni ku waya ku humesiwa michini yiswa ya ku gandla mabhuku. A muyimeli wa koponi yo kari i no hi nyika muchini wa wuswa kasi hi wu pima mahala. Lezvo zvi mahile ku hi cica a 9 wa michini leyi a kale hi nga yi tirisa kasi ku mbhetisela mabhuku, hi yi vhaleta hi 5 wa yona ya yiswa. Hi no tlhela hi vekela a muchini wa wuswa wa ku gandla hi wona. Makunu hi wa hakisa ku gandla mabhuku a ku hundza kale!

A mikomputadhori yonawu yi hi vhunile ku pola ndlela yiswa ya ku xaxameta mahungu hi mapajina hi ku tirisa programa yi vitaniwako ku i MEPS. Ka cikhati leco, a tekinolojiya yi wa cicile nguvhu kusukela hi rumelwa hi le Bheteli ya Canadá hita seno Joni. (Isa. 60:17) Hontlheni va mune hi wa chadhile ni vavasati va nene va maphayona va nga mu randza nguvhu Jehovha. Mina na Bill hi wa ha tira Bheteli. Ken na Dennis va wa hanya kusuhani ni Bheteli va wundla mingango yabye.

Laha Bheteli a ntiro wu waya wu engetela. A mabhuku ya hina ma wa hundzuluselwa ni ku gandliwa hi tirimi to tala, ma tlhela ma rumelwa ka tiBheteli tin’wani. Hikwalaho, ku no laveka ku akiwa yindlu yin’wani laha Bheteli. A vamakabye va no aka futsi, va akile yindlu ya sasekela ga cima laha Bheteli kwale Johannesburg, yi tlhela yi hendleletiwa ka Jehovha hi 1987. Zvi tsakisile nguvhu a ku tlhatekanyana ciandla ka ntiro lowo wa makulakula wu ngaya wu engetela ni ku tira ka Kometi ya Ravi le Joni hi malembe yo tala.

Hi 2001 hi no hlamala nguvhu a cikhati leci ndzi nga vitaniwa ku ya tira ka Kometi ya Ravi ya Estados Unidos yi nga ha hi ku wumbiwa. Hambu lezvi hi nga xukuvala hi ku siya ntiro ni vanghana va hina le Joni, hi tsakile hi kuya sangula wutomi giswa kota zviro zva ngango wa Bheteli ya Estados Unidos.

Hambulezvo, hi wa karateka hakuva hi wa tava kuli ni mamani wa Laura, loyi a nga khosahele. Hi wa nga ta zvi kota ku mu mahela zvotala mamani na hi seno Nova York ka kule. Kanilezvi a vamakabye va Laura va vanharu va ti nyiketile kasi va mu vhuna hi tlhelo ga nyama, ga kutizwa ni ga timali. Va te: “Hina a hi nge zvi koti ku nghenela ntiro wa cikhati contlhe, kanilezvi loku hi hlayisa mamani, zvi ta vhuna ku mu simama ka ciavelo ca n’wina.” Ha va bonga nguvhu.

A makabye wa minawu ni sati wakwe, lava va nga tshama le Toronto, a Canadá, va wa kari va hlayisa mamani wa mina, loyi a nga sele yece lezvi papayi a ngafa. Ka cikhati leco, ku wa hundza 20 wa malembe mamani na a tshama ni makabye wa mina ni sati wakwe. Ha bonga nguvhu a lirandzo labye ni lezvi va nga mu khatalelisa zvona mamani kala afa, loyi a ngafa na ha hi ku chikela Nova York. Makatekwa ya hombe nguvhu a kuva ni maxaka ma ti yimiseleko ku cica zvokari wutomini gabye kasi ku khatalela vapswali va kulileko hi tanga, lezvi zvi nga tshukako zvi karata.

Le Estados Unidos ndzi tirile ku wonelela ntiro wa ku gandla mabhuku hi malembe yo kari, lowu wu olovisilweko wu tlhela wu mahiwa hi mahela ga cinyan’waka. Zvezvi ndzi tira Departamento de compras. Ka 20 wa malembe ma hundzileko, a zvi no ku tsakisa a ku tira ka Bheteli leyi zvezvi yi nga ni cipimo ca 5000 wa vamakabye va tshamako kwalaha ni 2000 wa vona va tako hi kaya va ta vhunetela.

Ka 60 wa malembe ma hundzileko, ne ndzi wa nga zvi pimisi a ku ndzi nga tshuka ndziva laha. Ka malembe wontlhe lawa, Laura i ndzi vhunile hi mbilu yontlhe. Hi lisine, ndzi hanyile wutomi go nandziha nguvhu! Ha tsaka nguvhu hi zviavelo zvo hambanahambana lezvi hi nga nyikiwa ni vamakabye lava hi nga tira navo, a ku patsa ni lava va nga lomu ka tiBheteli ta matiko yo tala nguvhu lawa hi ma endzeleko ka zviavelo zva hina. Zvezvi ndzi nga ni 80 wa malembe ni kuhundza, ndzi hungulelwe ntiro hakuva ku ni vamakabye vo tala va ha hiko vaswa va gondzisilweko ku khatalela ntiro.

A muyimbeleli wa Tisimu i tsalile lezvi: “Gi katekile a tiko legi Jehovha a nga Nungungulu wa gona.” (Lis. 33:12) Lelo lisine futsi! Ndza bonga nguvhu lezvi ndzi vileko ni thomo ga ku tira zvin’we ni vanhu va Jehovha va tirako hi kutsaka.