1-2. a) Citlharihiso muni leci Jesu a nyikileko vapizani vakwe? b) Hikuyini a vapizani va nga tsutsuma Jesu? (Wona ni mufota.)

 “KUNENE, a moya wa zvi lava, kanilezvi a nyama a yi na ntamu.” a (Mat. 26:41b) Hi magezu lawa, Jesu i no komba lezvaku wa ci zwisisa a ciyimo ca hina co kala kumbhelela. Kanilezvi a magezu yakwe ma wa patsa citlharihiso kambe: Ti woneleni ku mu ti tsumba nguvhu. Cikhatanyana mahlweni ka ku Jesu a wula a magezu lawa, a vapizani va wa kombisile a kutiyimisela kabye ka ku simama va namarela ka Hosi yabye. (Mat. 26:35) Va wa hi ni zvigelo zva zvinene zva ku maha lezvo. Hambulezvo, va wa nga zvi tivi lezvaku loku va kumana ni zviyimo zvo bindza zvi wa ta olova nguvhu a ku va mbhela ntamu. Hi ceco ci nga maha ku Jesu a va tlharihisa, aku: “Tshamani na mu rindzele, mu khongela contlhe cikhati kasi mu nga weli kuringweni.” — Mat. 26:41a.

² A ya hava hi ku a vapizani a va zvi kotangi a ku maha lezvi Jesu a nga va byela. A cikhati leci Jesu a nga khon’wa, xana va simamile va namarela kakwe kutani va chavile va tsutsuma ke? Hi kota ya lezvi va nga kala ku tshama na va rindzele, a vapizani va mahile zvalezvi futsi va nga wulile ku va nga ta tshuka va maha — va no tsutsuma Jesu. — Mat. 26:56.

3. a) Kasi hi simama hi tsumbekile ka Jehovha, hikuyini hi nga faneliko ku ti tsumba ku hundza mpimo? b) Zvini hi to gondza ka ndzima leyi?

³ A hi faneli ku ti tsumba ku hundza mpimo. Lisine ku hi ti yimisele ku nga tsiki nchumu wu hi hambanisa na Jehovha. Hambulezvo, hi vanhu vo kala kumbhelela niku hi nga ringiwa hi  kuolova. (Rom. 5:12; 7:21-23) Loku hi nga ti woneli, hi nga ku tsope na hi hi ka ciyimo ca ku a ku maha zvakubiha zvi wonekisa ku khwatsi zva tsakisa. Kasi hi simama hi tsumbekile ka Jehovha ni N’wana wakwe, hi fanele ku ingisa a wusungukati ga Jesu ga ku hi tshama na hi rindzele kasi hi nga weli kuringweni. A ndzima leyi yi ta hi vhuna ku maha lezvo. A kusangula hi ta wona ku hi ka zviyimo muni hi faneleko ku tshama na hi ma vhulile. Hi kulandzela, hi ta wona lezvi hi nga tshamisako zvona na hi ma vhulile kasi ku lwisana ni zviringo. Hi magumo, hi ta wona lezvi hi nga simamisako zvona na hi ma vhulile.

HI KA ZVIYIMO MUNI HI FANELEKO KU TSHAMA NA HI MA VHULILE?

4-5. Hikuyini hi faneleko ku tshama na hi ma vhulile hambu ka zviwonho zva zvitsongwani?

⁴ Hambu hi zviwonho zva zvitsongwani zvi nga wonha a wunghana ga hina na Jehovha. A cin’wani kambe, zvi nga maha ku hi maha zviwonho zva hombe.

⁵ Hontlheni ha ringiwa ku hi wonha. Kanilezvi a mun’we ni mun’wani wa hina i na ni laha a nga ni gome kona, ku ngava ku maha ciwonho ca hombe, kuva ni mahanyela yo kala kuhlazveka, kutani kuva ni mapimisela ya tiko. Hi cikombiso, a wokari a nga lwisana ni ciringo ca ku maha wubhayi. A mun’wani a nga lwisana ni mahanyela yo kala ku hlazveka, yo kota ku hlakanisela zviro zva wubeleki kasi ku ti tsakisa hi tlhelo ga masango kutani ku sixtira a pornografia. A van’wani va nga ha lwisana ni ku chava vanhu, ni cizangazangani, ni matshandza, ni ku tsandzeka ku ti khoma kutani zvin’wani. Kota lezvi Jakobe a wulileko, “a munhu ni munhu i ringiwa hi ku kokiwa ni ku xengiwa hi kunavela kakwe wutsumbu”. — Jak. 1:14.

6. Zvini hi faneleko ku zvi tiva?

⁶ Wa zvi tiva a zvilo lezvi zvi ku ringako nguvhu? Zvi na ni mhango a ku hi nga cheli kota hi gome ga hina kutani ku alakanya lezvaku hi tiyile nguvhu laha ka ku a hi nge weli ciwonhweni. (1 Joh. 1:8) Alakanya lezvaku Pawule i wulile ku loku va nga ti woneli, hambu lava va “buvhileko hi ka moya” va nga wela kuringweni. (Gal. 6:1) Hi fanele ku tiva a gome ga hina hi tlhela hi tiva ku hi ka zviyimo muni zvi nga olovako ku hi maha zvakubiha. — 2 Kor. 13:5.

7. Zvini hi faneleko ku chela nguvhu kota hi zvona? Nyika cikombiso.

⁷ Zvini hi faneleko ku maha neti hi pola a zviyimo lezvi zvi nga hi olovelako ku maha zvakubiha? Hi fanele ku kulula hi n’watseka kasi ku tiyisa a kutiyimisela ka hina! Hi cikombiso, cikhatini ca kutsaliwa ka Bhibhiliya, laha zvi nga olova nguvhu ku a valala va nghena hi kona  hi lomu tinyangweni. Hikwalaho, a vagadhi vo tala va wa tshama lomu tinyangweni kasi ku vhikela dhoropa. Hi kufanana, hi fanele ku chela nguvhu kota hi zviyimo lezvi hi zvi tivako ku hi na ni gome nguvhu ka zvona. — 1 Kor. 9:27.

LEZVI HI NGA TSHAMISAKO ZVONA NA HI MA VHULILE

8-9. A jaha legi gi kumbukiwako ka Mavingu, cipimo 7, na gi mahile yini kasi ku potsa ciwonho ca hombe? (Mavingu 7:8, 9, 13, 14, 21)

⁸ Hi nga tshamisa kuyini na hi ma vhulile? Wona lezvi hi gondzako ka jaha gi kumbukiwako ka Mavingu, cipimo 7. A jaha lego gi no maha wubhayi ni wasati wa cibhayi. A vhesi 22 gi hi byela lezvaku ‘zvalezvo’ a jaha lego gi no mu landzela. Kanilezvi a mavhesi ya mahlweni ma komba lezvaku a jaha lego gi wa mahile zvilo zvo tala na gi nga se maha lezvi zvi nga maha ku hi kutsongwani-kutsongwani zvi gi yisa ciwonhweni.

⁹ Zvini zvi yisileko a jaha lego ciwonhweni? Co ranga, ni gambo, ‘gi wa famba hi ndlela, kusuhani ni gwitsi laha ku nga hi ni wasati loye’ wa cibhayi. Hi kulandzela, gi no kongoma ndlwini yakwe. (Lera Mavingu 7:8, 9.) Andzhako ka lezvo, a cikhati leci gi nga wona wasati loye a gi fambelangi kule naye. Wutshan’wini ga lezvo, gi no vhumela ku a mu pswopswa a tlhela a ingisela a cikhati leci a wasati loye a nga wulawula hi miphahlo leyi a nga lava ku nyikela, kuzvilava na a zama ku a jaha lego gi kholwa ku i wa nga hi munhu wo biha. (Lera Mavingu 7:13, 14, 21.) Loku a jaha lego gi wa no potsa zvilo lezvo zvi nga hi ni mhango ya ku gi yisa ciwonhweni, na gi ti wonele ku gi nga ringiwi ni ku wonha.

10. A munhu a nga mahisa kuyini zvihoxo zvo fana ni lezvi zva jaha gi kumbukiwako ka Mavingu, cipimo 7?

¹⁰ A matimu ya Solomoni ma komba khwatsi lezvi zvi nga humelelako ni wihi loyi a khozelako Jehovha. A munhu a nga maha ciwonho ca hombe hi ndzhako ka cikhati a alakanya lezvaku zvi mahekile kwalaha ni kwalaha, kutani ku ti byela ku: “Ndzi no tsope na zvi mahekile”. Hambulezvo, loku a ehleketa khwatsi hi lezvi zvi humeleleko, kuzvilava a nga pola ku i mahile zvilo zvo kari zva wupumbu lezvi zvi mu yisileko ciwonhweni. A zvilo lezvo zvi nga patsa kuva ni vanghana va hava, mihlakano yi nga hlazvekangiko kutani kuva ka wutshamu ga hava — ku ngava hi civiri kutani hi Internet. Kuzvilava a munhu loye a ngava a nyimile ku khongela, ku lera Bhibhiliya, kuya mitlhanganweni ni kuya kuchumayeleni. A ku fana ni jaha legi gi kumbukiwako ka Mavingu, a ciwonho cakwe a ci mahekangi kwalaha ni kwalaha.

11. Zvini hi faneleko ku zvi potsa kasi hi nga weli ciwonhweni?

¹¹ Hi gondza yini? Hi fanele ku potsa zvontlhe zvi hi yisako ciwonhweni. Solomoni i yi vekile kubaseni a mhaka leyo, andzhako ka ku hlawutela matimu ya jaha ni wasati wa cibhayi. Na a wula wasati loye, Solomoni i te: ‘Mu nga pengi mu landzela tisoko takwe.’ (Mav. 7:25) Xungetano hi wasati loye i tlhelile a wula lezvi: “A ndlela ya wena a yi mu potse, cima u nga tshineli nyangweni ya yindlu yakwe.” (Mav. 5:3, 8) Kunene, hi tshama na hi ma vhunile kasi hi nga mahi ciwonho hi ku nga ti veki ka zviyimo lezvi zvi nga hi yisako ciwonhweni. b Lezvo zvi nga patsa a ku hi potsa a zviyimo zvo kari kutani mitiro ya ku a yi yangi hi ku biha ka maKristu, kanilezvi a ku yi maha zvi nga yisa kuringweni. — Mat. 5:29, 30.

12. Ciboho muni leci Joba a mahileko, niku ci mu vhunisile kuyini ku a nga weli ciringweni? (Joba 31:1)

¹² Kasi hi potsa zviyimo zvi nga hi yisako ciwonhweni, hi fanele ku maha ciboho co tiya ca ku hi tshama na hi ma vhulile. Hi zvalezvo  Joba a nga maha. I no ‘maha civhumelwano zvin’we ni mahlo [yakwe]’ ca ku a nga tshuki a cuwuka wasati mun’wani hi ku mu navela. (Lera Joba 31:1.) A ku namarela ka civhumelwano cakwe zvi wa ta mu vhuna ku a nga mahi wubhayi. Hinawu hi nga ti yimisela ku potsa ni cihi ci nga hi yisako kuringweni.

13. Hikuyini hi faneleko ku vhikela maalakanyo ya hina? (Wona ni mifota.)

¹³ Hi fanele ku tlhela hi wonelela maalakanyo ya hina. (Ekso. 20:17) A vokari va alakanya lezvaku a zvi bihangi a ku ti alakanyela na va maha zvilo zvo biha loku ku hi lezvaku a va mahi zvilo lezvo. Kanilezvi a maalakanyo lawo a hi manene. A munhu loyi a tshamako hi ku alakanyela zvilo zva hava, i engetela kuxuva kakwe. Hi ndlela yo kari i ti vangela ciringo, leci ci lavako ku alwa naco. Lisine ku ka zvikhati zvin’wani hi nga tshuka hi telwa hi maalakanyo ya hava. Loku lezvo zvi humelela, a ca lisima hi faneleko ku tekela ku maha ku hlongola maalakanyo lawo hi ma vhaleta hi maalakanyo ya manene. Loku hi maha lezvo, hi nga ta tsika maalakanyo ya hava ma kula laha ka kuza zvi karata ku lwisana nawo, hambu ku ma hi yisa ka ku maha ciwonho ca hombe. — Filp. 4:8; Kol. 3:2; Jak. 1:13-15.

14. Zvini zvin’wani hi faneleko ku maha kasi hi tshama na ni ma vhulile?

¹⁴ Zvini zvin’wani hi faneleko ku maha kasi hi tshama na ni ma vhulile? Hi fanele ku tiyiseka hi kumbhelela lezvaku contlhe cikhati hi ta vhuneka hi ku ingisa milayo ya Jehovha. Ka zvikhati zvin’wani, zvi nga hi karatela a ku zwananisa maalakanyo ya hina, ni mixuvo ya hina ni lezvi Jehovha a zvi lavako. Kanilezvi, a kurula ka maalakanyo loku hi ku kumako hi ku maha lezvo ku hundza ni kwihi kutikarata.

15. A kuva ni mixuvo ya yinene zvi nga hi vhunisa kuyini ku hi tshama na hi ma vhulile?

¹⁵ Hi fanele kuva ni mixuvo ya yinene. Loku hi gondza ku ‘venga zvakubiha, hi randza zvazvinene’, hi ta tiyisa kutiyimisela ka hina ka ku maha zvazvinene ni ku potsa a zviyimo lezvi zvi nga hi yisako ciwonhweni. (Amo. 5:15) A mixuvo ya yinene yi ta tlhela yi hi vhuna ku hi simama hi tiyile loku hi kumana ni zviyimo zvi hi ringako zva ku hi wa nga zvi alakanyelangi.

16. A mitiro ya moya yi hi vhunisa kuyini ku hi tshama na hi ma vhulile? (Wona ni mifota.)

 ¹⁶ Hi nga yi hlakulelisa kuyini a mixuvo ya yinene? Hi fanele ku khomeka nguvhu hi laha zvi kotekako hi kona hi mitiro ya moya. A cikhati leci hi nga mitlhanganweni ya bandla kutani ntirweni wa kuchumayela zva karata ku hi ringiwa ku maha zvakubiha. Kanilezvi, hi tiyisa a kuxuva ka hina ka ku tsakisa Jehovha. (Mat. 28:19, 20; Mah. 10:24, 25) Hi ku lera, ni ku gondza, ni ku ehleketa hi Mhaka ya Nungungulu, hi engetela a lirandzo la hina hi zvazvinene ni livengo la hina hi zvakubiha. (Jox. 1:8; Lis. 1:2, 3; 119:97, 101) Alakanya ku Jesu i byelile vapizani vakwe, aku: “Mu khongela contlhe cikhati kasi mu nga weli kuringweni”. (Mat. 26:41) Laha hi mbhetako cikhati na hi bhula ni Papayi wa hina wa le tilweni hi mukhongelo, hi mu vhulela a lungelo ga ku a hi vhuna hi tlhela hi tiyisa a kutiyimisela ka hina ka ku hi mu tsakisa. — Jak. 4:8.

SIMAMA NA U MA VHULILE

17. I gome muni legi Pedro a simamileko kuva nago?

¹⁷ Kuzvilava a gome go kari zvi nga koteka ku hi gi hlula hi kumbhelela. Kanilezvi a gin’wani zvi nga lava ku hi lwisana nago hi cikhati co leha. Ehleketa hi cikombiso ca mupostoli Pedro. Hi kota ya kuchava vanhu, Pedro i no ala Jesu makhati manharu. (Mat. 26:69-75) Zvi wa wonekisa ku khwatsi Pedro i wa hlulile kuchava loko a cikhati leci a nga nyika wukustumunyu go tiya mahlweni ka Tribhunali ya Hombe. (Miti. 5:27-29) Hambulezvo, andzhako ka malembe yo kari, “hi ku chava lava va nga mahilwe wukwera”, i no nyima kuga ni maKristu ya vamatiko hi cikhatanyana. (Gal. 2:11, 12) A kuchava ka Pedro ku wa vhukile. Kuzvilava a nga tshukangi a zvi kota ku ku hlula hi kumbhelela.

18. Zvini zvi nga humelelako loku hi hi ni mixuvo yo kari ya hava?

¹⁸ Hinawu hi nga tshuka hiva ka ciyimo co fana. Hi ndlela muni? A gome legi hi alakanyako ku makunu hi gi hlulile, gi nga tshuka gi vhuka kambe. Hi cikombiso, a makabye wo kari i wulile lezvi: “Ndzi wa zvi kotile ku nyima ku sixtira pornografia hi 10 wa malembe ndzi tlhela ndzi tiyiseka lezvaku ndzi wa hlulile cikarato leco. Kanilezvi a kuxuva loko ku wa no etlela ku rindzela a cikhati ca cinene ca ku ku vhuka.” A ca cinene hi ku a nga mbhelangi ntamu. I no zvi pola lezvaku i wa fanele ku siku ni siku a kulula  a n’watseka kasi ku lwisana ni kuxuva loko ka hava, kuzvilava wutomini gakwe gontlhe tikweni legi go biha. Hi ku vhuniwa hi sati wakwe ni madhota ya bandla, i noba mazambo ya manene kasi ku lwisana ni kuxuva loko ka ku sixtira pornografia.

19. Zvini hi nga mahako loku hi hi ni gome hi kalako hi nga se gi hlula?

¹⁹ Zvini hi nga mahako kasi a gome legi hi kalako hi nga se gi hlula gi nga hi yisi ciwonhweni? Hi fanele ku ingisa wusungukati ga Jesu xungetano hi zviringo, gaku: “Tshamani na mu rindzele”. Hambu ka zvikhati lezvi hi ti zwako na hi tiyile, hi fanele ku simama hi potsa a zviyimo zvi nga hi yisako kuringweni. (1 Kor. 10:12) Simama ku maha zvilo lezvi zvi ku vhunako ku u hlula gome ga wena. Mavingu 28:14 i wula lezvi: ‘I katekile a munhu loyi a nga ni livhalo contlhe cikhati.’ — 2 Ped. 3:14.

MAKATEKWA YA KU SIMAMA NA HI MA VHULILE

20-21. a) Makatekwa muni hi to ma kuma loku hi simama na hi ma vhulile? b) Loku hi maha cipandze ca hina, zvini Jehovha a to hi mahela? (2 Va Le Korinte 4:7)

²⁰ Hi nga tiyiseka lezvaku a ku simama na hi ma vhulile zvi hundza a kutikarata kontlhe hi nga ku mahako. A ku hanya hi milayo ya Jehovha zvi hi nyika litsako la hombe a ku hundza ni kwihi ‘ku ti buza ka cikhatana’ ka ciwonho. (Mah. 11:25; Lis. 19:8) Zvi tshamisile lezvo hakuva hi vangelwe ku hanya hi milayo ya Jehovha. (Gen. 1:27) Hikwalaho, a cikhati leci hi hanyako hi ndlela yi tsakisako Jehovha, hiva ni livhalo li basileko hi tlhela hi ti longisela ku kuma wutomi ga pindzukelwa. — 1 Tim. 6:12; 2 Tim. 1:3; Jud. 20, 21.

²¹ Kunene “a nyama a yi na ntamu”. Kanilezvi lezvo a zvi wuli ku a hi vhuni nchumu. Jehovha i longile a ku hi nyika ntamu hi wu lavako. (Lera 2 Va Le Korinte 4:7.) Hambulezvo, wona lezvaku a ntamu lowu Nungungulu a hi nyikako wa hombe ku hundza wa munhu. Kanilezvi a kusangula hi fanele ku tirisa a ntamu wa hina siku ni siku kasi ku lwisana ni zviringo. Loku hi maha a cipandze ca hina, hi nga tiyiseka lezvaku Jehovha i ta hlamula mikhongelo ya hina, a hi engetelela ntamu laha hi wu lavako. (1 Kor. 10:13) Ina, hi ku vhuniwa hi Jehovha hi nga tshama na hi ma vhulile kasi hi nga weli kuringweni.