Ndzi pswalilwe hi 19 ka Maio wa 1940, dhoropeni ga Amioûn, le Lebhanoni. Andzhako ka malembe yo kari, hi no rura kota ngango hiya dhoropeni ga Trípoli, lomu ndzi nga ya kulela kona cikari ka ngango wa lirandzo ni wo tsaka, va nga tiva Jehovha Nungungulu va tlhela va mu randza. A vapswali va mina va wa hi ni 5 wa vana — vanhanyana vanharu ni vafana vambiri. A cigumandzeni hi mina. Ka vapswali va mina, a ku tira mali wu wa nga hi wona nchumu wa lisima. Leci ci nga hi ca lisima laha kaya ku wa hi ku gondza Bhibhiliya, kuya mitlhanganweni, ni ku vhuna van’wani lezvaku va tiva Nungungulu.

Ka bandla ga hina, ku wa hi ni vamakabye vo hlaya vo totiwa. A mun’we wabye hi Michel Aboud, a nga fambisa leci hi nga kari hi ci vitana ku cigondzo ca bhuku. Hi yena a nga sangula ku chumayela lisine lomu Lebhanoni kusanguleni ka va 1920, yena na a yi kumile le Nova York. Ndza zvi alakanya khwatsi lezvi a nga va vhunisa zvona hi cichavo Anne na Gwen Beavor, a vamakabye vambiri va ngata hi Cikoleni ca Gileyadhe. A vamakabye lava vave vanghana va hina va hombe nguvhu. Andzhako ka malembe yo tala, ndzi tsakile nguvhu laha ndzi nga kumana na Anne le Estados Unidos. Loku ku hundzile cikhati co kari, ndzi no kumana na Gwen kambe, makunu na a chadhile na Wilfred Gooch, va nga tira le Bheteli ya Londres, a Inglaterra.

A cikhatini ndzi nga hi n’wanana, ku wa nga hi na Vakustumunyu vo tala le Lebhanoni. Kanilezvi, hi wa chumayela van’wani hi kuhiseka lezvi hi nga gondza lomu ka Bhibhiliya. Hi wa maha lezvo hambu lezvi hi nga vhukelwa hi varangeli vo kari va wukhongeli. Ndza ha zvi alakanya khwatsi a zviyimo zvo kari hi nga kumana nazvo.

Ka siku go kari, mina na mana Sana hi wo chumayela lomu ka predhiyu go kari. Ku nota mufundisa ka andari legi hi nga chumayela ka gona. Zvi wonekisa ku i kona a nga mu fonele. A mufundisa loye i no sangula ku rukatela mana Sana. I no mu vhukela, a mu koka laha zvikadheni a mu bayisa. Ku no huma wokari a fonela maphoyisa. Ma nota ma ta maha lezvi zvi nga laveka kasi Sana a khatalelwa; va khoma mufundisa loye va famba naye esquadra, va ya pola ku i wa hi ni cibhamu. A murangeli wa maphoyisa i no mu wutisa ku: “Kasi wena sa u yini? U gondzisa vanhu a ku va tiva Nungungulu kutani u va gondzisa ku va maha zvilo zvo biha?”

A ciyimo cin’wani ndzi ci alakanyako khwatsi kuve ka khati legi a bandla ga hina gi nga lugara cibhomba hi ya chumayela mahungu ya ma nene ka wutshamu ga le kule nguvhu. Hi chumayele zvi tsakisa nguvhu, kala laha ku ngata citshungu ci nga rambiwa hi mufundisa wa lomo a cikhati a nga tiva lezvi hi nga kari hi maha. Va no hi vhukela laha ka kuza va hi hoxetela maribye, papayi a bayisiwa. A ndzi zvi rivali lezvi a nga bayisisilwe zvona; ni nghohe yi wo xililika nkhata. I no tlhela cibhombeni na mamani; hina van’wani hi va landzela na hi karatekile. Hambulezvo, ndzi nga ta mu rivala mamani laha a nga kari a mu kulula nkhata papayi, na aku: “Jehovha, va tsetselele. Ne vona a va zvi tivi lezvi va zvi mahako.”

Ka khati gin’wani, hi no ya vhuxela maxaka ya hina le hi nga pswaliwa kona. Loku hi chikele laha kaya ka vhovho, hi no kuma bhixopo wokari, a murangeli wa wukhongeli wo tiveka nguvhu. A bhixopo loye i wa zvi tiva ku papayi na mamani Vakustumunyu va Jehovha. A se dhunga mina, hambu lezvi ndzi nga hi ni 6 wa malembe, aku: “Hesa, hikuyini u kalako u nga bhabhatisiwi?” Ndzi no mu byela ku ndza hi n’wanana niku kasi ndzi bhabhatiswa ndzi wa fanele ku ranga hi ku tiva zvin’wani lomu ka Bhibhiliya ndzi tlhela ndziva ni kukholwa ko tiya. A nga xalalangi hi lezvi ndzi nga hlamula, a se byela vhovho aku a ndzi na cichavo.

Hambulezvo, a zviyimo zvo kala kutsakisa zvo fana ni lezvo zvi wa kala. A kutala ka vanhu le Lebhanoni va ni cinghana niku va zvi randza ku amukela vapfhumba. Hikwalaho, kuve ni makhati yo tala nguvhu hi nga ti buza hi ku bhula ni vanhu xungetano hi Bhibhiliya hi tlhela hi fambisa zvigondzo zvo tala.

A cikhati ndzi nga ha gondza, ku wa tile jaha go kari le Lebhanoni hi le Venezuela. I wa wona mitlhangano ka bandla legi hi nga hi ka gona, a guma a sangula ku gangisana ni makabye wa mina, Wafa. Va no guma va chadha va ya tshama Venezuela. Ka mapapilo lawa mana Wafa a nga rumela, i wa tolovela ku kuca papayi lezvaku hinawu hi rura hiya Venezuela kota ngango hakuva i wa hi xuva nguvhu. Hi kufamba ka cikhati hi no guma hi rura futsi!

 Hi chikele Venezuela hi 1953, hi ya tshama le Caracas, kusuhani ni kaya ka prezidhente. Lezvi ndzi nga hi n’wanana, zvi wa ndzi tsakisa nguvhu a ku wona prezidhente na va mu heleketa hi mimovha ya yena yo chandza! Kanilezvi, mamani na papayi a zvi va olovelangi a ku ti zwananisa ni lirimi, mahanyela, zvakuga, ni clima ya tiko legi ga giswa. Hi lisine, ku mahekile nchumu wo bayisa nguvhu na ha hi lomu ko zama ku ti zwananisa ni ciyimo ciswa.

Papayi i no sangula ku babya. Zvi hi hlamalisile nguvhu hakuva i wa nga hi munhu wa zvibabyababyani. Hi lisine, ne a ndzi gi alakanyi a khati a nga tshukile a babya! Loku va mu kambile, va no kuma ku i na ni kankro, va mu maha operasawu, a guma afa andzhako ka vhiki. A zvi no ku hi pandza mbilu.

Ne a zvi tlhamuseleki lezvi hi nga bayisekisa zvona, nguvhunguvhu ka ciyimo leci hi nga hi ka cona. Ka cikhati leco ndzi wova ni 13 wa malembe basi. Hi wa nga rindzeli ku zvi hi humelela lezvo. Zvi wa ku khwatsi hi nga ta ha tshuka hi kuma litsako. Zvi tekile cikhati kasi zvi nghena maalakanyweni ya mamani a ku a nuna wakwe i file! Kanilezvi hi kufamba ka cikhati, hi zvi wonile ku i chukwana hi nga tshameli ku rila, zvi wa lava ku hi tlakusa mahlo hiya phambeni, niku hi zvi kotile futsi hi ku vhuniwa hi Jehovha. Laha ndzi nga hi ni 16 wa malembe, ndzi no mbheta cikola sekundariya le Caracas, niku ndzi wa zvi lava ku maha cokari kasi ku vhunetela laha kaya hi tlhelo ga timali.

Ndzeni ka cikhati leco, mana Sana i no chadha na Rubén Araujo, a nga gondzile Cikola ca Gileyadhe, a guma a wuya lomu Venezuela. Va no ti mahela ciboho ca ku rura vaya Nova York. Laha a ngango wu nga boha ku ndziya Univhersidhadhe, ndzi noya Nova York kasi ndziya gondza na ndzi tshama navo. A cikhati ndzi nga tshama na mana na sivali, va ndzi vhunile nguvhu kasi ndzi kula hi tlhelo ga moya. A hi vona voce va nga ndzi vhuna. Ka bandla hi nga hi ka gona — ga espanhol kwalomu Brooklyn — ku wa hi ni vamakabye vo tala vo buvha hi tlhelo ga moya. A vambiri va kona ndzi nga xalala nguvhu hi ku va tiva hi Milton Henschel na Frederick Franz; vontlhe va wa tira Bheteli ya Brooklyn.

Laha a lembe go sangula le Univhersidhadhe gi nga kari gi mbhela, ndzi no sangula ku ehleketa khwatsi hi lezvi ndzi nga kari ndzi maha wutomini ga mina. Ndzi wa gondzile ndzi tlhela ndzi ehleketa nguvhu hi tindzima to kari ta Murindzeli ti nga wulawula hi maKristu ma nga hi ni mixuvo ntirweni wa Jehovha. Ndzi wa zvi wona lezvi a maphayona ni vatiri va Bheteli va nga hi bandleni ga hina va nga tsakisa zvona, niku ndzi wa va navela. Kanilezvi, ndzi wa nga se bhabhatiswa. Na zvi nga seya kule, ndzi no zvi wona ku ndzi fanele ku hendleleta wutomi ga mina ka Jehovha. Ndzi no maha lezvo, ndzi tekela ku ti mahela ciboho ndzi bhabhatiswa hi 30 ka Março wa 1957.

Lezvi makunu ndzi nga bhabhatisilwe, ndzi no sangula ku ehleketa hi ciboho cin’wani ndzi nga lava ku maha — ca ku nghenela ntiro wa cikhati contlhe. A ntiro wa cikhati contlhe ndzi wa wu lava nguvhu, kanilezvi ndzi wa zvi wona ku zvi ta karata. Ndzi wa nga zvi tivi ni ku ndzi nga ci kumisa kuyini a cikhati ca ku ndzi phayona seno na ndzi gondza Univhersidhadhe. A cikhati ndzi nga tlhamusela mamani ni vamakabye va mina a ku ndzi lava ku nyima ku gondza ndzi tlhela kaya ndzi ya sangula ku phayona,  a mapapilo ma waya hi ku banana laha ndleleni, legi giya Venezuela, legi wuya Nova York.

Hi Junho wa 1957, ndzi no tlhela Caracas. A cikhati ndzi nga ku swe, ndzi no tekela ku zvi wona ku a ciyimo laha kaya ci wa bindza. Zvi wa lava ku kuva ni mun’wani a tirako. Ndzi wa ta zvi kotisa kuyini ku va vhuna? Ndzi no kuma ntiro wa bhanko. Hambulezvo, ndzi wa ha zvi lava nguvhu a ku phayona. Phela hi zvalezvo ndzi nga tlhelela zvona kambe. Ndzi wa fungile ku maha zvontlhe zva zvimbiri. Ndzi tirile bhanko hi malembe yo hlaya seno na ndzi phayona. Wutomini ga mina ndzi wa nga se tshuka ndzi tshama ndzi khomekile na ndzi tsakile kambe a ku fana ni cikhati leco.

Hi kufamba ka cikhati, ndzi no tivana na Sylvia, a nhanyana wa sasekela ga cima, loyi yena ni vapswali vakwe va nga rurile le Alemanya va ta hanya lomu Venezuela. Sylvia i wa mu randza nguvhu Jehovha. Hi no chadha, a litsako la mina li se engetela. Hi no guma hi pswala vana vambiri, Michel (Mike), ni nhanyana wa hina, Samira. Mamani i nova mandleni ya mina kasi ku mu hlayisa, a se rura a ta tshama na hina. Hambu lezvi zvi nga lava ku ndzi nyima ku phayona kasi ku hlayisa ngango, a moya wa kona a ndzi hoxangi. Ndzi no simama ku hiseka kuchumayeleni. Contlhe cikhati zvi nga koteka mina na Sylvia hi wa teka wuphayona go vhunetela hi maferiya.

A cikhati ku nga maheka lezvi ndzi nga hlawutela kusanguleni ka ndzima, a vana va mina va wa ha gondza cikola. Kasi ku wula lisine, ndzi wa nga karateki hi tlhelo ga timali, niku a van’wani va nga tira bhanko va wa ndzi susela cihuko. Hambulezvo, leci ndzi nga ci lava, ku a vanhu va ndzi wona kota nandza ga Jehovha. Lezvi zvi ngata hlokweni ya mina siku lego ndzi wa tshama hi ku zvi alakanya. Hikwalaho, ndzi no tshama ni sati wa mina hi bhula hi lezvi zvi nga laveka kasi hi hanya. Hi no maha tikonta khwatsi. Hi no wona ku loku ndzi nyima ku tira bhanko, ndzi wa ta nyikiwa peceni ya mali yo tala nguvhu. Lezvi hi nga hi hava mangava, hi no pola ku loku hi nga ti tateli zvilo, a mali leyo yi wa ta hi hanyisa hi cikhati co nyawula.

A zvi olovangi a ku maha ciboho leco. Kanilezvi, a sati wa mina wo randzeka na mamani va ndzi seketele hi mbilu yontlhe. Makunu, ndzi wa longile ku tlhelela ntirweni wa cikhati contlhe. A ndzi no ku tsaka! A ndlela yi wa basile. Hambulezvo, ndzeni ka cikhatana, hi no pola zvilo hi nga kala hi nga zvi rindzelangi.

Ka siku go kari, a dhokodhela wa hina i no hi byela ku Sylvia i na ni nyimba. Mina na Sylvia zvi hi hlamalisile nguvhu! Zvi hi tsakisile nguvhu kambe; hambulezvo, ndzi no ehleketa hi ciboho leci ndzi nga mahile, ca ku sangula wuphayona. Xana zvi wa ha ta koteka a ku ndzi tira wuphayona ke? Hi no tekela  ku cica maalakanyo ya hina, hi sangula ku dokolokela ku amukela ciro ciswa laha ngangweni. Hambulezvo, ahati mixuvo ya mina, leyi ndzi nga yi mahele khwatsi makungo, zvi wa ha ta koteka ku yi tatisa?

A cikhati hi nga bhula hi zvona, hi no wona ku i chukwana hi nga cici ciboho, ndziya mahlweni ni wuphayona. A mufana wa hina Gabriel i no pswaliwa hi 1985. Hambulezvo, ndzi no tsika ku tira bhanko, ndzi sangula wuphayona hi Junho wa lembe gego ga 1985. Hi kufamba ka cikhati, ndzi nova ni thomo ga kuva ciro ca Kometi ya Ravi. Kanilezvi, a Bheteli yi wa nga hi le Caracas. Lezvo zvi wa lava ku ndzi famba cipimo ca 80 wa tikilometro makhati mambiri kutani manharu lomu ka vhiki.

A Bheteli yi wa hi dhoropeni ga La Victoria. Makunu, kota ngango hi no zvi wona zvi hi chukwana ku hi rura hiya tshama kwale La Victoria, kasi hiva kusuhani ni Bheteli. Ka hina hontlheni loko kuve kucica ka hombe. Ndza va dzundza nguvhu a va ngango wa mina ndzi tlhela ndzi va bonga. Lezvi va nga yi khomisa zvona mhaka leyi zvi ndzi vhunile nguvhu. Mana Baha i vhumele ku hlayisa mamani. Mike i wa chadhile, kanilezvi Samira na Gabriel hi wa ha tshama navo. Makunu a ku rura hiya La Victoria zvi wa maha ku va siya vanghana vabye le Caracas. Sylvia yenawu zvi wa lava ku a gondza ku hanya ka dhoropa ga gi tsongwani, go hambana ni le tsindza, a dhoropeni ga hombe go tala hi vanhu. Hontlheni zvi wa lava ku hi gondza ku hanya ka muti wa wutsongwani. Hi lisine, zvinyingi zvi nga patseka laha hi nga rura le Caracas hiya La Victoria.

Hambulezvo a zvilo zvi no guma zvi cica kambe. Gabriel i no chadha, Samira zvi wa koteka ku a ti hanyela yece. Makunu mina na Sylvia hi no rambiwa kuya tshama Bheteli hi 2007, gi nga thomo hi ti buzako hi kona kala nyamutlha. Mike, a n’wana wa hina wa nhondzo, i dhota tlhelo phayona ni sati wakwe Monica. Gabriel yenawu i dhota, i tira le Italiya ni sati wakwe Ambra. Samira i phayona a tlhela a vhunetela Bheteli na a hi kaya.

Wutomini ga hina zvi lavile ku ndzi maha zviboho zva lisima nguvhu. Hambulezvo, a ndzi ti layi ne ni kutsongwani. Zvontlhe a zviboho ndzi nga maha, ndzi wa nga ta cica ne cin’we. Ndzi bonga nguvhu hi zviavelo zvo tala ni mitiro yontlhe ndzi nyikilweko ntirweni wa Jehovha. Ka malembe wontlhe lawa, ndzi wonile lezvaku zva lisima nguvhu a ku contlhe cikhati hi ni wunghana go tiya na Jehovha. Kani a ciboho hi lavako ku maha citsongwani, kani ca hombe, a nga hi nyika “kurula . . . loku ku hundzako a kupima kontlhe”. (Filp. 4:6, 7) Mina na Sylvia hi tsaka nguvhu hi ku Tirela Jehovha laha Bheteli. Ha zvi wona kambe ku a zviboho lezvi hi zvi mahileko na hi rangisa Jehovha, i zvi katekisile.