KA VAHEBHERU le Tikweni gi Tsumbisilweko, a lembe gi wa sangula hi nguva ya kurima ni ku byala, lezvi zvi nga maheka hi tihweti leti nyamutlha ti nga Setembro/Outubro.

A ku hlaya a lembe ga 12 wa tihweti hi ku woneka ka hweti (a yin’we ni yin’wani na yi hi ni 29 kutani 30 wa masiku) zvi maha ku a lembe giva go koma a ku hundza loku gi hlayiwa hi ku woneka ka gambo. Ku tirisilwe a tindlela to hambanahambana kasi ku zwananisa a ma hlayela lawa ya mambiri. Va mahile lezvo hi ku engetela masiku kutani hi ku kutsongwani-kutsongwani va engetela hweti, kuzvilava a lembe gi landzelako na gi nga se sangula. Hi ndlela leyo, zvi wa maha ku a kalendariyo gi kotlana ni nguva ya ku byala ni ku tshovela.

Hambulezvo cikhatini ca Mosi, Nungungulu i byelile vanhu Vakwe lezvaku a lembe ga wukhongeli gi wa sangula hi hweti ya Abhibhi kutani Nisani, ka nguva ya ku sangula ka cimumu. (Ekso. 12:2; 13:4) A mubuzo lowu wu nga mahiwa ka hweti leyi ya Abhibhi wu wa patsa a ku tshovelwa ka sevhadha.  — Ekso. 23:15, 16.

Lomu ka bhuku The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135) (Matimu ya vaJudha masikwini ya Jesu Kristu [175 a.C.-135 a.D.]) a tlhari yo kari yaku hi Emil Schürer, yi te ngalo: “Zvi wa olova a ku tiva ku hi rini va nga fanele ku engetela hweti laha ka kalendariyo. A mubuzo wa Phasika wu wa fanele ku mahiwa a hweti na yi tele, hi hweti ya Nisani (14 ka Nisani), contlhe cikhati wu wa fanele ku mahiwa andzhako ka siku legi a wusiku ni mumu zvi ringanako, ka nguva ya kusangula ka cimumu. Hambulezvo, loku kumbheleni ka lembe va pola lezvaku a Phasika gi wa ta wela ka siku ga ku ngha a siku legi a mumu ni wusiku zvi ringanako gi nga se chikela, a vaJudha va wa engetela a hweti ya wu 13 na yi nga se chikela a hweti ya Nisani.”

A Vakustumunyu va Jehovha va chela kota hi mhaka leyi a cikhati va bohako a siku ga Cilalelo ca Hosi, leci ci mahiwako hi nguva ya ku sangula ka cimumu, hi siku gi kotlanako ni 14 ka Nisani ka kalendariyo ga ciHebheru. A mabandla misaveni yontlhe ma ranga ma tivisiwa a siku lego na ga ha hi mahlweni. *

Kanilezvi, a vaHebheru va wa zvi tivisa kuyini a ku a hweti yi mbhelile niku a hweti yiswa yi sangulile? Nyamutlha ku u cuwuka basi lomu ka kalendariyo go gandliwa kutani ga lomu ka muchini. Hambulezvo, cikhatini ca kutsaliwa ka Bhibhiliya zvi wa nga olovi.

Cikhatini ca Ntalo, a tihweti ti wa hi ni  30 wa masiku. (Gen. 7:11, 24; 8:3, 4) Hi ndzhako ka cikhati, cikari ka vaHebheru a tihweti ta laha ka kalendariyo a hi contlhe cikhati ti nga hi ta 30 wa masiku. Ka kalendariyo ga ciHebheru, a hweti yi wa sangula neti yi sangula ku woneka a hweti yiswa. Lezvo zvi wa tolovela ku maheka andzhako ka 29 kutani 30 wa masiku a hweti na yi sangulile.

Ka khati go kari, Dhavhidha na Jonatani, hi wumbiri gabye va wulawulile hi ku sangula ka hweti, vaku: A ‘mandziko i hweti yiswa’. (1 Sam. 20:5, 18) Hikwalaho, zvi wonekisa ku khwatsi kwalomu ka zana ga malembe ga wu 11 Mahlweni ka Nguva ya Hina, a tihweti ti wa hlayiwa na ka ha hi mahlweni. Kanilezvi, a vaIzrayeli va wa zvi tivisa kuyini a ku a hweti yiswa yi sangulile? A Míxena ku nga tsombano wa milayo ni mikhuwo ya vaJudha ya kuya hi ku hlawutela yi hi nyika mahungu yo kari. Yi komba lezvaku andzhako ka loku a vaJudha va wuyile hi wukhumbini Bhabhuloni, ku wa patseka Sinédrio (Tribhunali ya Hombe ya vaJudha). Ndzeni ka 7 wa tihweti leti ku nga mahiwa mibuzo, a Tribhunali yi wa tlhangana hi siku ga wu 30 ga hweti. A vavanuna lavo hi vona va nga hi ni wutihlamuleli ga ku gema ku a hweti yiswa yi wa ta sangula rini. Va wa ti seketela ka yini?

A vanhu lava va nga tshama ka matshamu yo tlakuka matlhelweni ya Jerusalema, va wa cuwukela a tilo ni wusiku kasi va wona a hweti yiswa na ya ha sangula ku woneka, va tekela ku tivisa a Tribhunali ya Hombe. A cikhati leci a vavanuna lava va nga wumba a Tribhunali ya Hombe va nga wona lezvaku va na ni wukustumunyu go enela ga lezvaku a hweti yiswa yi wonekile, va wa tivisa a kusangula ka hweti yiswa. Kanilezvi, ahati loku a marefu kutani hunguva zvi vhalela a murindzeli a ku wona a hweti yiswa na  ya ha sangula ku woneka? Ku wa gemiwa a ku a hweti leyi va nga hi ka yona yi wa hi ni 30 wa masiku niku makunu ku sangulile a hweti yiswa.

A Míxena i tlhamusela lezvaku a ciboho ca Tribhunali ya Hombe ci wa tivisiwa hi ku tirisa ndzilo, lowu wu nga dzivelwa Citsungeni ca maOlivha kusuhani ni Jerusalema. Ka matshamu man’wani yo tlakuka le Izrayeli, a ndzilo wu wa tirisiwa kasi ku hangalasa mahungu ya maswa. Hi ndzhako ka cikhati, va wa rumela hi vanhu. Hikwalaho, a vaJudha lava va nga tshama Jerusalema, tikweni gontlhe ga Izrayeli ni lava va nga hangalakile ka matshamu man’wani va wa tivisiwa a kusangula ka hweti. Vontlhe va wa maha mibuzo ya zvikhati zvi yimisilweko hi khati gin’we.

Ku na ni kwadru gi to ku vhuna a ku zwisisa a tihweti, mibuzo ni tinguva ta kalendariyo ga ciHebheru.