1. Zvini lezvi Mutshawuteli 3:1, 7 a hi gondzisako?

A VANHU vo kari va randza ku wulawula nguvhu. A van’wani va randza ku miyela. Kota lezvi a mutsalo lowu a ndzima leyi yi seketelwako ka wona wu zvi wulako, ku na cikhati ca ku wulawula ni cikhati ca ku miyela. (Lera Mutshawuteli 3:1, 7.) Hambulezvo, hi nga ha tshuka hi xuva ku a vamakabye vo kari va wulawula nguvhu, a van’wani va wulawula kutsongwani.

2. Himani a nga ni fanelo ya ku veka milayo ya cikhati ca ku wulawula ni lezvi hi faneleko ku wulawulisa zvona?

² A ku wulawula cinyikiwo hi nyikilweko hi Jehovha. (Ekso. 4:10, 11; Kuv. 4:11) Lomu ka Mhaka yakwe, wa hi vhuna a ku tiva lezvi hi nga ci tirisisako zvona a cinyikiwo leco hi ndlela ya yi nene. Ka ndzima leyi, hi ta kambisisa a zvikombiso zva lomu ka Bhibhiliya zvi to hi vhuna a ku tiva a cikhati ca ku wulawula ni ca ku miyela. Hi ta tlhela hi wona lezvi Jehovha a ti zwisako zvona hi lezvi hi byelako van’wani. Kanilezvi, a kusangula a hi woneni ku hi rini hi faneleko ku wulawula.

3. Hi kuya hi Va Le Roma 10:14, hi rini hi faneleko ku wulawula?

³ Contlhe cikhati hi fanele ku tshama na hi longile ku wulawula hi Jehovha ni Mufumo wakwe. (Mat. 24:14; lera Va Le Roma 10:14.) Loku hi maha lezvo hi pimanyisa Jesu. A cin’we ca zvigelo zvi mahileko Jesu ata laha misaveni ku wa hi ku ta byela van’wani a lisine xungetano hi Papayi wakwe. (Joh. 18:37) Kanilezvi, alakanya lezvaku lezvi hi wulawulisako zvona zvonawu zva lisima. Hikwalaho, a cikhati hi bhulako ni van’wani xungetano hi Jehovha, hi fanele ku zvi maha hi “kurula ni cichavo ca hombe”, niku hi fanele ku kombisa kukhatala hi kutizwa ka van’wani ni lezvi va zvi kholwako. (1 Ped. 3:15) Hi ku maha loko, hi ta maha zvo hundza ku wulawula; hi ta gondzisa  niku kuzvilava hi ta khumba a timbilu ta lava va hi zwako.

4. Mayelano na Mavingu 9:9, lezvi hi zvi wulawulako zvi va vhunisa kuyini van’wani?

⁴ A madhota a ma faneli ku kanakana ku wulawula loku ma wona lezvaku ku na ni makabye a lavako wusungukati. Hi lisine, kasi a munhu loye a nga tizwi tingana ma wa ta hlawula a cikhati ca ci nene ca ku bhula naye. Kuzvilava zvi wa ta lava ku ma rindzela kala loku ku nga hi na munhu mun’wani laha kusuhani. Contlhe cikhati a madhota ma ti karatela ku wulawula hi ndlela ya ku loyi ma wulawulako naye a simama a tizwa a hi wa lisima. Hambulezvo, a ma tsiki a ku byela a van’wani a matshinya ya milayo ya Bhibhiliya lawa ma to va vhuna a ku maha zvilo hi wutlhari. (Lera Mavingu 9:9.) Hikuyini zvi nga zva lisima a kutiya-hlanha hi wulawula loku zvi laveka? Wona zvikombiso zvimbiri zvo hambana; a cin’we ca wununa zvi lavileko ku a laya vana vakwe, a cin’wani ca wasati loyi zvi lavileko ku a ya wulawula ni loyi a nga wa tava hosi.

5. Hi rini Mupristi wa Hombe Eli a nga kala ku wulawula a cikhati a nga fanele ku wulawula?

⁵ A Mupristi wa Hombe Eli i wa hi ni vana vambiri a nga va randza nguvhu. Hambulezvo, a vana lavo va wa nga hi na cichavo hi Jehovha. Va wa hi wutihlamuleli ga hombe ga ku tira kota vapristi lomu tabhernakelini. Kanilezvi va tirisile a wutihlamuleli gabye hi ndlela ya hava, a va kombisangi cichavo hi miphahlelo leyi yi nga mahelwa Jehovha, niku va wa maha wubhayi laha kubaseni. (1 Sam. 2:12-17, 22) Hi kuya hi nayo wa Mosi a vana va Eli va wa ringanelwa hi kufa, kanilezvi Eli i no va kawukanyana hi wunene a tlhela a va vhumelela lezvaku va simama ku tira lomu tabhernakelini. (Deu. 21:18-21) Xana Jehovha i yi wonisile kuyini a ndlela leyi Eli a nga kawuka hi yona a vana vakwe? I no byela Eli aku: ‘U dzundzile a vana va wena ku hundza mina.’ Jehovha i no boha a ku daya a vavanuna lavo vambiri vo biha. — 1 Sam. 2:29, 34.

6. Hi gondza yini ka Eli?

⁶ Hi kuma cigondzo ca lisima ka Eli. Loku hi pola lezvaku a munghana wa hina kutani xaka gi tshovile a nayo wa Nungungulu, hi fanele ku wulawula hi mu alakanyisa a milayo ya Jehovha. Hi guma hi maha zvontlhe kasi hi tiyiseka lezvaku i ci kumile a civhuno leci a nga ci lava ka lava va yimisilweko hi Jehovha. (Jak. 5:14) Hi wa nga ta tshuka hi lava ku fana na Eli, hi dzundza nguvhu a munghana kutani xaka a ku hundza Jehovha. Zvi lava kutiya-hlana kasi hi wulawula ni wokari a lavako ku layiwa, kanilezvi a ku maha lezvo zvi nga neha mabhindzu ya ma nene. Wona ku hambana cikari ka cikombiso ca Eli ni ca wasati wa muIzrayeli waku hi Abhigayili.

7. Hikuyini Abhigayili a nga wulawula na Dhavhidha?

 ⁷ Abhigayili i wa hi sati wa wanuna wo ganya waku hi Nabhali. A cikhati leci Dhavhidha ni vavanuna lava va nga hi navo va nga tsutsuma Hosi Sawule, va tshamile ni varisi va Nabhali hi cikhati co kari va vhikela a mitlhambi ya Nabhali lezvaku yi nga giwi hi zvivandza. Xana Nabhali i kombisile kubonga hi civhuno cabye? Ne ni kutsongwani. A cikhati a nga kombeliwa hi Dhavhidha lezvaku a va nyika zvakuganyana ni mati a vavanuna lava va nga hi navo, Nabhali i no zangara a tlhela a va rukatela. (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14) Kota wuyelo ga kona, Dhavhidha i no maha ciboho ca ku daya vontlhe a vavanuna va muti wa Nabhali. (1 Sam. 25:13, 22) Xana a khombo legi gi wa ta thindekisa kuyini? Abhigayili i no wona lezvaku ci wa hi cikhati ca ku wulawula. Hikwalaho i no tiya-hlanha a famba kuya tlhangana ni 400 wa vavanuna va ngazwa ndlala, na va zangarile va ku phum, na va hlomile zvipadha a tlhela a wulawula na Dhavhidha.

8. Hi gondza yini ka cikombiso ca Abhigayili?

⁸ Loku Abhigayili a kumeni na Dhavhidha i wulawulile hi kutiya-hlanha, hi ndlela ya cichavo, ni hi ndlela ya ku kuca. Hambu lezvi Abhigayili a nga kala a nga hi na nandzu ka mhaka leyo i kombele rivalelo ka Dhavhidha. I khongotele Dhavhidha hi matshamela yakwe ya ma nene a tlhela a tsumba Jehovha kasi a mu vhuna. (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34) A ku fana na Abhigayili, hi fanele kuva ni kutiya-hlanha kasi hi wulawula loku hi wona wokari na a teka ndlela ya hava. (Lis. 141:5) Hi fanele kuva ni cichavo, kanilezvi hi wulawula hi ndlela yo tiya. Loku hi nyika munhu a wusungukati gi lavekako hi ndlela ya lirandzo, hi komba lezvaku hakunene hi vanghana va lisine. — Mav. 27:17.

9-10. Zvini a madhota ma faneleko ku zvi alakanya loku ma nyika a wusungukati?

⁹ Nguvhunguvhu a madhota hi wona ma faneleko kutiya-hlanha ma wulawula ni lava va tekako a ndlela ya hava. (Gal. 6:1) Hi kutikoramisa, a madhota ma zvi tiva lezvaku wonawu a ma mbhelelangi niku kuzvilava ka siku go kari ma ta lava a wusungukati.  Kanilezvi, lezvo a zvi ma mahi ma tsika a ku laya lava va ringanako ku layiwa. (2 Tim. 4:2; Tit. 1:9) A cikhati ma nyikako makabye a wusungukati ma zama a ku tirisa a cinyikiwo cabye ca ku wulawula kasi ku mu gondzisa hi ndlela ya wutlhari ma tlhela ma kombisa lihlazva-mbilu. Ma randza a makabye wabye niku a lirandzo lelo li ma kuca ku mu vhuna. (Mav. 13:24) Kanilezvi a ca lisima nguvhu kabye ku dzundza Jehovha hi ku yimela a milayo yakwe ni ku vhikela a bandla lezvaku gi nga chakisiwe. — Miti. 20:28.

¹⁰ Kala laha hi bhulile hi cikhati hi faneleko ku wulawula. Hambulezvo ku na ni zvikhati zvi nga zvi nene a ku miyela hi ku hwi hi nga wuli nchumu. Zvikarato muni hi nga kumanako nazvo ka zvikhati lezvo?

11. Mufananiso muni lowu Jakobe a wu tirisileko, niku hikuyini wu tshamako khwatsi?

¹¹ Zvi nga karata a ku wonelela a magezu ya hina. A mutsali wa Bhibhiliya Jakobe i tirisile a mufananiso wu tlhamuselako khwatsi a cikarato leci, i te: “Loku a munhu a nga phazami kuwulawuleni, yaloye munhu a mbheleleko, loyi a zvi kotako ku fumela a miri wakwe wontlhe hi matomu.” (Jak. 3:2, 3) A matomu ma bohiwa lomu ka hloko ya haxi a cipandze co kari ci nghenisiwa lomu non’wini. Hi ku koka matomu basi, a mukhileli wa gona a nga gi fambisa kutani ku gi nyimisa. Loku a mukhileli wa gona a phazama ku khoma matomu a haxi gi nga tsutsuma muyoyoyo gi ti bayisa gi tlhela gi bayisa loyi a nga khilela. Hi ku fanana, loku hi phazama hi nga ti khomi kuwulawuleni hi nga vanga zvikarato zvo tala. A hi woneni a zviyimo zvo kari zvi lavako ku hi “boha matomu” hi miyela.

12. Hi rini hi faneleko ku “boha matomu” hi miyela?

¹² Zvini u mahako loku u tiva lezvaku a makabye wokari wa tiva a timhaka to kari ta cihundla? Hi cikombiso, zvini u mahako loku u kumana ni makabye a hanyako ka tiko legi a ntiro wa hina wu betelwako? Xana wa ringiwa ku mu wutisela  zvotala xungetano hi lezvi a ntiro wa hina wa kuchumayela wu mahisiwako zvona ka tiko lego? A zvi kanakanisi lezvaku u wutisa hi zvigelo zvi nene. Ha va randza a vamakabye va hina niku ha khatala hi lezvi zvi va humelelako. Niku hi lava ku va khongelela hi zvilo zvo kongoma. Hambulezvo, leco cikhati hi faneleko ku “boha matomu” hi miyela. Loku hi kurumeta wokari lezvaku a hi byela mahungu ya cihundla a hi kombisi a lirandzo — hi munhu loye ni vamakabye lava va tsumbako lezvaku a nga ta paluxa a ntiro wabye. Hi lisine, a nga kona ka hina a nga wa ta lava a ku va engetelela a zvikarato a vamakabye va hina lava va hanyako ka matiko lawa a ntiro wa hina wu betelwako. Hi ndlela yo fana, a nga kona makabye a tirako ka matiko lawo a nga wa ta paluxa lezvi a Vakustumunyu lava va tshamako ka matiko lawo va chumayelisako zvona kutani lezvi va mahisako zvona a mitiro yabye ya wuKristu.

13. Kota lezvi zvi tsalilweko ka Mavingu 11:13, zvini a madhota ma faneleko ku maha niku hikuyini?

¹³ A madhota hi wona nguvhunguvhu ma faneleko ku tirisa a tshinya ga nayo ga Bhibhiliya gi nga ka Mavingu 11:13 hi ku fihla zvihundla. (Lera.) Lezvo zvi nga karata, nguvhunguvhu loku a dhota gi chadhile. A nuna ni sati va tiyisa a wunghana gabye hi ku bhula contlhe cikhati, va byelana zvihundla, lezvi va ti zwisako zvona ni lezvi zvi va karatako. Kanilezvi a dhota ga zvi tiva lezvaku a gi faneli ku ‘bhoxa mifihlakalo’ ya vamakabye lomu bandleni ka sati wa gona. Loku i wo maha lezvo i wa nga ta ha tsumbiwa niku i wa ta chakisa a vito gakwe. Lava va nga ni wutihlamuleli lomu bandleni a va faneli kuva ni “tirimi timbiri” kutani ku kanganyisa. (1 Tim. 3:8, tlhamuselo wa lahasi.) Lezvo zvi wula ku a va faneli ku paluxa zvihundla zva van’wani kutani kuva vanhu va mahlevo. Loku a dhota gi randza a sati wa gona, gi nga ta mu tata hloko hi zvilo a kalako a nga hi na fanelo ya ku zvi tiva.

14. A sati wa dhota a nga mu vhunisa kuyini a nuna wakwe lezvaku a nga chakisi a vito gakwe?

¹⁴ A sati a nga vhuna a nuna wakwe lezvaku a simama ava ni vito gi nene hi ku nga mu kurumeti a ku wulawula hi timhaka ta cihundla. Loku a sati a maha lezvo, a nga vhuni a nuna wakwe basi kanilezvi i tlhela a kombisa a cichavo hi lava va mu byelako zvihundla a nuna wakwe. Niku a ca lisima nguvhu ka zvontlhe, i tsakisa Jehovha hakuva i vhuvhumisa kurula ni wumun’we lomu bandleni.— Rom. 14:19.

15. Jehovha i ti zwisile kuyini hi vanghana vanharu va Joba niku hikuyini?

¹⁵ Hi nga gondza zvotala ka bhuku ga Joba xungetano hi lezvi hi nga wulawulisako zvona ni cikhati hi faneleko ku wulawula. Andzhako ka loku Joba a welwe hi makhombo yo landzelana ya ku pandza mbilu, ku nota a mune wa vavanuna kasi va ta mu chavelela ni ku mu nyika a wusungukati. A vavanuna lavo va mbhetile a cikhati co leha na va miyele. Kanilezvi a magezu lawa ma nga gumesa ma wuliwa hi lava va vanharu — Elifaze na Bhildhadhe na Zofare — ma komba khwatsi lezvaku a cikhati leci va nga mbheta ci wa nga hi ca ku ehleketa hi lezvi va nga mu vhunisako zvona Joba. Wutshan’wini ga lezvo, va wa ehleketa hi lezvi va nga wa ta maha kasi ku komba lezvaku Joba i wa mahile zvobiha. Va wulile a zvilo zvo kari zvi nga hi lisine, kanilezvi a kutala ka lezvi va zvi wulileko xungetano hi Joba na Jehovha zvi wa bihile niku zvi wa hi mawunwa. Va lamulile Joba hi ndlela yo biha. (Joba 32:1-3) Xana Jehovha i mahile yini? I no va zangarela nguvhu a vavanuna lavo va vanharu. A va vitana ku zvipumbu a tlhela a va maha va kombela Joba lezvaku a va khongelela. — Joba 42:7-9.

16. Zvini hi nga gondzako ka cikombiso co biha ca Elifaze, na Bhildhadhe, na Zofare?

¹⁶ Hi gondza zvotala ka cikombiso co biha ca Elifaze, na Bhildhadhe, na Zofare. Co sangula, a hi faneli ku lamula a vamakabye va hina. (Mat. 7:1-5) Wutshan’wini ga lezvo, hi fanele ku va ingisela khwatsi na hi nga se wulawula. Ntsena loku hi  maha lezvo hi kona hi to ci zwisisa khwatsi a ciyimo cabye. (1 Ped. 3:8) Ca wumbiri, a cikhati hi wulawulako hi fanele ku tiyiseka lezvaku a magezu ya hina ma nene niku lezvi hi wulako lisine. (Efe. 4:25) Ca wunharu, Jehovha wa khatala nguvhu hi lezvi hi wulako ka mun’we ni mun’wani wa hina.

17. Zvini hi nga gondzako ka cikombiso ca Elihu?

¹⁷ A wanuna wa wumune loyi a nga endzela Joba hi Elihu, a xaka ga Abrahama. I wa ingisela a cikhati leci Joba ni vavanuna lava va vanharu va nga wulawula. Zvi te dlunya lezvaku i ingisele khwatsi hakuva i zvi kotile ku nyika a wusungukati ga gi nene kanilezvi go kongoma legi gi vhunileko Joba a ku cica a maalakanyo yakwe. (Joba 33:1, 6, 17) A ca lisima nguvhu ka Elihu ku wa hi ku dzundza Jehovha na ku nga hi yena wutsumbu kutani mun’wani munhu. (Joba 32:21, 22; 37:23, 24) Ka cikombiso ca Elihu, hi gondza lezvaku ku na ni cikhati ca ku miyela hi ingisela. (Jak. 1:19) Hi tlhela hi gondza lezvaku a cikhati hi nyikako a wusungukati, a nchumu wa lisima ka hina wu fanele kuva ku nyika wudzundzo ka Jehovha na ku nga hi ka hina wutsumbu.

18. Hi nga kombisa kuyini lezvaku ha ci nyika lisima a cinyikiwo ca ku wulawula?

¹⁸ Hi nga komba ku ha ci nyika lisima a cinyikiwo ca ku wulawula hi ku landzela a wusungukati ga Bhibhiliya xungetano hi cikhati ca ku wulawula ni lezvi hi faneleko ku wulawulisa zvona. Solomoni, a Hosi yo tlhariha, yi pimiselwe a ku tsala lezvi: “A mhaka yi wuliwako hi cikhati yi lavekako hi cona, yi fanana ni maçã ya ouro lomu ka cibya ca prata.” (Mav. 25:11, NM) Loku hi ingisela khwatsi lezvi a van’wani va wulako hi tlhela hi ranga hi ku ehleketa na hi nga se wulawula, a magezu ya hina ma nga fana ni maçã ya ouro — mava ya lisima ni yo saseka. Kani hi wulawula kutsongwani kutani hi wulawula nguvhu, a magezu ya hina ma ta aka van’wani ma tlhela ma maha Jehovha a tizwa matshandza hi hina. (Mav. 23:15; Efe. 4:29) Leyi hi yona a ndlela ya yi nene ya ku kombisa hi yona a kubonga hi cinyikiwo leci ci tako hi ka Nungungulu!