1-2. a) Hi kuya hi Va Le Efesusi 6:16, hikuyini hi faneleko kuva ni “citlhangu ca hombe ca kukholwa”? b) Zviwutiso muni hi to zvi kambisisa?

U NACO a “citlhangu ca hombe ca kukholwa”? (Lera Va Le Efesusi 6:16.) A zvi kanakanisi lezvaku u naco. A ku fana ni lezvi a citlhangu ca hombe ci vhikelako miri, a kukholwa ka wena ka ku vhikela ka mahanyela yo biha ni ya tihanyi ya tiko legi, ci tlhela ci ku vhikela ka zvontlhe lezvi zvi nga yelaniko ni milayo ya Nungungulu.

² Hambulezvo, hi hanya “masikwini yo gumesa” niku a kukholwa ka hina ku ta simama ku ringiwa. (2 Tim. 3:1) U nga ci hlolisa kuyini a citlhangu ca wena ca kukholwa kasi u tiyiseka lezvaku ci hlayisekile? Niku u nga ci khomisa kuyini zvi tiya a citlhangu ca wena ca kukholwa? A hi kambisiseni a mihlamulo ya zviwutiso lezvi.

3. Zvini lezvi a masochwa ma nga maha ka zvitlhangu zvabye niku hikuyini?

³ Zvikhatini zva ku tsaliwa ka Bhibhiliya, a kutala ka zvikhati a masochwa ma wa hi ni zvitlhangu zvi nga fenengetilwe hi bhebhe. A masochwa ma wa zvi tota mafura kasi a bhebhe gi hlayiseka niku maha ku a zvipandze lezvi zvi nga hi zva simbi zvi nga chachareli. Loku a musochwa a pola lezvaku a citlhangu cakwe ci gohekile, i wa ci lungisa kasi a tshama a longile kulwa yimpi. A cikombiso leci ci tirisa kuyini ka kukholwa ka wena?

4. Hikuyini hi faneleko ku hlola a citlhangu ca hina ca kukholwa niku hi fanele ku zvi mahisa kuyini?

⁴ A ku fana ni masochwa ya cikhatini ca kale, hi fanele ku hlola  hi tlhela hi hlayisa a citlhangu ca hina ca kukholwa kasi hi tshama na hi longile kulwa. Kota maKristu, hilwa a yimpi ya moya niku a valala va hina va patsa a mimoya ya kubiha. (Efe. 6:10-12) A nga kona a nga hi hlayiselako a citlhangu ca hina ca ku kholwa. Zvini zvi nga hi tiyisekisako lezvaku hi longile ku kumana ni zviringo? A ku sangula, hi fanele ku khongela hi kombela civhuno ka Nungungulu. Hi gumesa hi tirisa a Mhaka ya Nungungulu kasi yi hi vhuna ku ti wonisa lezvi Nungungulu a hi wonisako zvona. (Mah. 4:12) A Bhibhiliya gili: ‘Tsumba Jehovha hi mbilu ya wena yontlhe, u nga tsumbi kupimisisa ka wena wutsumbu.’ (Mav. 3:5, 6) Hi nga alakanya hi ciyimo co kari ci ku humeleleko zvezvanyana ni lezvi u mahileko. Hi cikombiso, u tshukile u cona laha ka kuza u nga tivi ni co maha? U ci alakanyile a citsumbiso ca Jehovha ci nga ka Mahebheru 13:5 caku: “Ndzi nga ta tshuka ndzi ku tsika hambu ku ku fularela”? Xana a citsumbiso leci ci ku tiyisile lezvaku Jehovha i wa ta ku vhuna? Loku zvi hi lezvo, zvi komba lezvaku a citlhangu ca wena ci ka ciyimo ca ci nene.

5. Zvini u nga zvi polako a cikhati u hlolako a kukholwa ka wena?

⁵ A cikhati leci u hlolako a kukholwa ka wena kuzvilava u nga pola zvilo zvo kari zvo hlamalisa. U nga ha pola lezvaku u na ni gome u nga kala u nga zvi tivi lezvaku u nago. Hi cikombiso, u nga pola ku a ku karateka ku hundza mpimo, ni mawunwa, ni ku mbhela ntamu zva wonha a kukholwa ka wena. Loku lezvo zvi ku humelela u nga ku vhikelisa kuyini a kukholwa ka wena?

6. Zvikombiso muni zvi kombako a kukarateka ka ku nene?

⁶ A kukarateka ko kari ku nene. Hi cikombiso, zvi nene a ku karateka hi ku hi ta mu tsakisisa kuyini Jehovha na Jesu. (1 Kor. 7:32) Loku hi maha ciwonho ca hombe ha karateka hi ku lava ku vhuxa wuxaka ga hina na Nungungulu. (Lis. 38:18) Ha karateka kambe hi ku lava ku tsakisa nuna kutani sati wa hina ni ku lava ku hlayisa a zviro zva ngango wa hina ni makholwa-kulori. — 1 Kor. 7:33; 2 Kor. 11:28.

7. Hi kuya hi Mavingu 29:25, hikuyini hi nga faneliko ku chava vanhu?

⁷ Hambulezvo, a kukarateka ku hundza mpimo ku nga wonha a kukholwa ka hina. Hi cikombiso, hi nga tshamela ku karatekela ku kuma zvakuga zvo enela ni tinguwo ta ku boha. (Mat. 6:31, 32) Hikwalaho hi nga veka nguvhu a kupima ka ku kuma titshomba. Hi nga ha sangula ku randza mali. Loku hi tsika lezvo zvi humelela, zvi ta hehla a kukholwa ka hina ka Jehovha zvi tlhela zvi wonha a wunghana ga hina naye. (Mar. 4:19; 1 Tim. 6:10) Kutani ku hi nga karateka nguvhu hi lezvi a van’wani va hi wonisako zvona. Hi nga chava ku tseketselwa kutani ku xanisiwa hi van’wani a ku hundza ku chava ku khunguvanyisa Jehovha. Kasi hi ti wonela ka mhango leyo, hi fanele ku kombela Jehovha lezvaku a hi nyika kukholwa ni kutiya-hlanha loku hi ku lavako kasi hi nga chavi vanhu. — Lera Mavingu 29:25; Luka 17:5.

8. Hi fanele ku ma hlamulisa kuyini a mawunwa?

⁸ Sathani, a “papayi wa mawunwa”, i tirisa lava a va fumelako kasi va xwanya mawunwa xungetano hi Jehovha ni vamakabye va hina. (Joh. 8:44) Hi cikombiso, a vahluwuki va haxa mawunwa xungetano hi hlengeletano ya Jehovha hi ku tirisa Internet, zvitichi zva televhizawu ni zvin’wani zvihaxa mahungu. A mawunwa lawo ma cikari ka ‘mipaxa yi vhurako’ ya Sathani. (Efe. 6:16) Hi fanele ku hlamulisa kuyini loku a vahluwuki va hi hlawutela a mawunwa lawo? A hi faneli ku va ingisela! Hikuyini? Hakuva hi na ni kukholwa ka Jehovha niku ha va tsumba a vamakabye va hina. A hi faneli ku  tshuka hi bhula ni vahluwuki. A hi tshuki hi kanetisana navo hi nchumu wokari kutani hi cigelo co kari hambu loku ku hi ku ho navela ku tiva basi lezvi va to wula.

9. A kumbhela ntamu ku hi khumbisa kuyini?

⁹ A kumbhela ntamu ku nga hehla a kukholwa ka hina. A hi faneli ku kanyisa a zvikarato zva hina wutsumbu. A ku zama ku maha lezvo zvi wa tava ku vhumala wutihlamuleli. Niku ka zvikhati zvin’wani hi nga mbhela ntamu. Kanilezvi a hi faneli ku ehleketa hi zvikarato zva hina contlhe cikhati. Loku hi maha lezvo hi wa ta rivala a zvilo zvontlhe zvo saseka lezvi Jehovha a hi tsumbisako. (Kuv. 21:3, 4) A ku mbhela ntamu ku nga hi maha hiva ni gome hi tlhela hi tsika ku tirela Jehovha. (Mav. 24:10) Kanilezvi lezvo a zvi faneli ku hi humelela.

10. Zvini u zvi gondzileko ka papilo gi tsalilweko hi makabye wo kari?

¹⁰ Wona lezvi a makabye wo kari wa cisati wa le Estados Unidos a ku hlayisisako zvona a kukholwa kakwe laha a khatalelako a nuna wakwe a nga ni mababyi ya hombe. Ka papilo legi a nga tsalela a vamakabye va le Tsindza ga Misava Yontlhe ite: “A ciyimo ca hina ka zvikhati zvin’wani ca hi maha hi karateka hi tlhela hi mbhela ntamu kanilezvi a kutsumba ka hina ku tiyile. Ndza zvi bonga nguvhu zvontlhe lezvi Jehovha a hi nyikako kasi ku tiyisa a kukholwa ka hina ni ku hi nyika ntamu. Ha gi lava nguvhu a wusungukati legi ni kutiyisiwa loku. Zvi hi vhuna ku simama hi tirela Jehovha ni ku timisela zvikarato lezvi Sathani a zvi tirisako kasi a hi mbheta ntamu.” Ka magezu ya makabye loyi, hi gondza lezvaku hi nga zvi kota a ku hlula ku mbhela ntamu! Hi ndlela muni? Hi ku wona a zvikarato lezvi u kumanako nazvo kota zviringo zva Sathani. Tsumba lezvaku Jehovha i ta ku chavelela. U tlhela u bonga a zvakuga zva moya lezvi Jehovha a hi nyikako.

11. Zviwutiso muni hi faneleko ku ti maha kasi ku wona lezvaku a kukholwa ka hina ku tiyile ke?

¹¹ Laha ka citlhangu ca wena ca kukholwa, wa wona ko kari ku lavako ku khatalelwa? Ka tihweti titsongwani ti hundzileko u zvi kotile a ku nga karateki ku hundza mpimo? U zvi kotile ku ala ku ingisela ni ku kanetisana ni vahluwuki xungetano hi mawunwa lawa va ma haxako? U zvi kotile a kulwa ni kumbhela ntamu? Loku zvi hi lezvo, a kukholwa ka wena ku ka ciyimo ci nene. Kanilezvi hi fanele ku tshama na hi ti wonela hakuva Sathani i na ni man’wani matlhari  lawa a zamako ku hi vhukela hi wona. A hi kambisiseni a gin’we ga wona.

12. Zvini zvi nga humelelako loku hi randza a titshomba?

¹² A ku randza titshomba zvi nga hehla kukholwa ka hina zvi tlhela zvi hi maha hi mu mahela zvitsongwani Jehovha. Mupostoli Pawule i wulile lezvi: “A ku na musochwa a mahako yin’wani mitiro kasi a kuma mali, hakuva i lava ku tsakisa loyi a mu vitanileko.” (2 Tim. 2:4) A masochwa ya vaRoma ma wa nga vhumelelwi ku maha a mitiro yin’wani. Zvini kuzvilava zvi nga humelela loku a sochwa go kari gi nga ingisi a cileletelo leco?

13. Hikuyini a sochwa gi nga faneliko ku maha mabhindzu?

¹³ Hi nga alakanyela lezvi. A ntlawa wa masochwa wu mbheta a mixo yontlhe na wu vhuxeta kulwa kanilezvi a gin’we ga wona a gi kona. Gi yile dhoropeni gi ya xavisa a zvakuga. Ni gambo, a masochwa lawa man’wani ma tshama ma hlola matlhari yabye ni ku lota a zvipadha zvabye. Kanilezvi a sochwa legi gi nga hi le dhoropeni gi lomu ka ku longisela zvakuga lezvi gi to xavisa ka siku gi landzelako. Hambulezvo ka mixo yi nga landzela, a valala va no dhumela a masochwa na ma nga zvi rindzelangi. U alakanya ku hi gihi cikari ka masochwa lawa gi longileko kulwa gi tlhela gi tsakisa a komandante wa gona? Niku hi gihi legi u nga wa ta tsakela ku nyima kusuhani nago — hi legi gi nga veka kupima ka ku ti longisela kulwa kutani hi legi gin’wani gi nga hambukisile a kupima ka gona?

14. Kota lezvi hi nga masochwa ya Kristu zvini hi zvi nyikako nguvhu lisima?

¹⁴ Hina hi fana ni masochwa lawa ya ma nene. A ca lisima ka hina ku tsakisa a vakomandante va hina, Jehovha na Kristu. Hi zvona zvi nga zva lisima nguvhu a ku hundza ni cihihi nga ci kumako tikweni legi ga Sathani. Hi maha zvontlhe kasi hiva ni cikhati ni ntamu wu lavekako kasi hi tirela Jehovha hi tlhela hi hlayisa a citlhangu ca hina ca kukholwa ni wontlhe a matlhari ya hina ya moya.

15. Citlharihiso muni leci Pawule a hi nyikileko niku hikuyini?

¹⁵ A hi faneli ku etlela hi tihlo! Hikuyini? Mupostoli Pawule i hi tlharihisile lezvaku ‘lava va lavako ku ganya va ta penga kukholweni.’ (1 Tim. 6:9, 10) A gezu ku ‘penga’ gi komba lezvaku hi nga tshuka hi veka nguvhu kupima ka  ku kuma titshomba ta ku ne a hi ku khwatsi to laveka hi lisine. Hi nga ha maha a mbilu ya hina yiva ni ‘kunavela ko tala ka wupumbu’. Kanilezvi wutshan’wini ga ku tsika a kuxuva loku lomu timbilwini ta hina, hi fanele ku alakanya lezvaku Sathani i ku tirisa kota tlhari ga ku hehla a kukholwa ka hina.

16. A matimu ma tsalilweko ka Marku 10:17-22, ma fanele ku hi kuca lezvaku hi ehleketa hi zviwutiso muni?

¹⁶ A hi zvi veke laha ka ku hi na ni mali ya ku hi nga xava a titshomba to tala. Xana hi wa tava hi hoxisile loku hi wo xava a zvilo hi zvi lavako kanilezvi hi to kala ku tekela ku zvi tirisa? Ahihi, a zvi wuli lezvo. Kanilezvi hi nga alakanyela hi zviwutiso lezvi: Loku ho xava nchumu lowo, hi tava ni cikhati ni ntamu wa ku wu tirisa ni ku wu hlayisa? A cin’wani kambe, xana hi wa ta sangula ku randza nguvhu titshomba ta hina? Ku ngava lezvaku a lirandzo la hina hi titshomba li wa ta hi hi maha hi fana ni jaha legi gi nga ala a cirambo ca Jesu ca ku mu mahela zvotala Nungungulu? (Lera Marku 10:17-22.) Zvi nene nguvhu a ku olovisa wutomi ni ku mbheta a cikhati ni ntamu wa hina na hi maha kurandza ka Nungungulu!

17. Zvini hi nga faneliko ku tshuka hi zvi rivakelwa?

¹⁷ A hi faneli ku rivakelwa lezvaku hi lomu yimpini niku hi fanele ku tshama hi longile kulwa siku ni siku gi cako. (Kuv. 12:17) A vamakabye  va hina a va nge hi khomeli a citlhangu ca hina ca kukholwa. Hi fanele ku tiyisa a kukholwa ka hina ha hoce.

18. Hikuyini a masochwa ya zvikhatini zva kale ma nga khoma a zvitlhangu zvabye zvi tiya?

¹⁸ Zvikhatini zva kale, a musochwa i wa nyikiwa wudzundzo loku a tiya hlanha yimpini. Kanilezvi i wa dhana nguvhu loku a tlhela kaya na a nga hi na citlhangu. Tácito, a mutsali wa matimu wa muRoma, i tsalile lezvi: “A ku a musochwa a siya citlhangu cakwe yimpini ku wa hi tingana ta hombe.” Leco ci wa hi cin’we ca zvigelo ci nga maha lezvaku a masochwa ma maha zvontlhe ma zvi kotako kasi ku khoma a zvitlhangu zvabye zvi tiya.

19. Hi nga ci khomisa kuyini zvi tiya a citlhangu ca hina ca kukholwa?

¹⁹ Hi khoma a zvitlhangu zva hina zva kukholwa zvi tiya hi kuya mitlhanganweni ya wuKristu vhiki ni vhiki ni ku bhula ni van’wani xungetano hi vito ga Jehovha ni Mufumo wakwe. (Mah. 10:23-25) A cin’wani kambe, hi fanele ku gondza a Mhaka ya Nungungulu siku ni siku hi tlhela hi khongela ka Jehovha kasi a hi vhuna ku tirisa lezvi hi zvi gondzako. (2 Tim. 3:16, 17) Loku hi maha lezvo, a ku na tlhari ni gin’we ga lawa Sathani a ma tirisako kasi ku hi vhukela gi to hi bayisa kala kupindzuka. (Isa. 54:17) A ‘citlhangu ca hina ca hombe ca kukholwa’ ci ta hi vhikela. Hi ta tiya hlanha hi tira zvin’we ni vamakabye va hina. Hi ta hlula a yimpi leyi hi yi lwako siku ni siku. Niku a ca lisima nguvhu ka zvontlhe hi tava ni wudzundzo ga kuva tlhelweni ga Jesu a cikhati leci a to hlula a yimpi leyi a tolwa na Sathani ni valandzeli vakwe. — Kuv. 17:14; 20:10.