1-2. Hi kuya hi 1 Pedro 4:7, 8, zvini zvi to hi vhuna a ku lwisana ni zvikarato?

LAHA hi yako hi tshinela nguvhu kugumeseni ka ‘masiku yo gumesa’ hi kumana ni tixanisa to tala. (2 Tim. 3:1) Hi cikombiso, andzhako ka loku ku mahilwe mavhoto ka tiko go kari ga África Central a vanhu va tiko lego va no sangula kulwa. Hi cipimo ca 6 wa ti hweti ni ku hundza, a vamakabye va hina va wa nga fambafambi na va tlhatlhekile hakuva wa tshama kwalomu yi nga hisa kona. Zvini zvi va vhunileko ku lwisana ni cikarato leco? A vokari va tsutsumele mimitini ya vamakabye lava va nga tshama lomu ku nga kala ku nga hi na yimpi. A makabye wo kari wa cinuna i wulile lezvi: “Ndzi wa tsaka nguvhu hiku tshama ni vanghana. Hi wa kucana.”

² Loku a ‘kuxaniseka ka hombe’ ku sangula hi ta tsaka nguvhu hi ku tshama ni vanghana va nene va hi randzako. (Kuv. 7:14) Hikwalaho zva cihatla a ku maha wunghana go tiya zvezvi. (Lera 1 Pedro 4:7, 8.) Hi nga gondza zvotala ka cikombiso ca Jeremiya, loyi a vhunilweko hi vanghana wakwe lezvaku a pona ka lezvi zvi nga maheka mahlweni ka ku lovisiwa ka Jerusalema. * Hi nga mu pimanyisisa kuyini Jeremiya?

3. a) Zvini zva ku na zvi mahile Jeremiya a ti hambanisa ni van’wani? b) Zvini lezvi Jeremiya a byelileko Bharuke a matsalani wakwe niku gi vile gihi a wuyelo ga kona?

³ Hi cipimo ca 40 wa malembe kutani ku hundza, Jeremiya i hanyile cikari ka vanhu vo kala ku tsumbeka. A vanhu lavo va wa patsa  vaakelani vakwe kuzvilava ni maxaka yakwe lawa ma nga tshama dhoropeni ga Anatoti lomu a nga pswalelwe kona. (Jer. 11:21; 12:6) Hambulezvo, i wa nga ti hambanisi ni van’wani. I byelile Bharuke, a matsalani wakwe wo tsumbeka, lezvi a nga ti zwisa zvona niku hinawu ha zvi tiva hakuva zvi tsalilwe. (Jer. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) Bharuke na Jeremiya va gondzile ku kombisana nguvhu a lirandzo ni cichavo a cikhati leci Bharuke a nga a tsala zvontlhe lezvi zvi nga humelele Jeremiya. — Jer. 20:1, 2; 26:7-11.

4. Zvini lezvi Jehovha a rumileko Jeremiya niku lezvo zvi tiyisisile kuyini a wunghana ga Jeremiya na Bharuke?

⁴ Hi malembe yo tala, Jeremiya i tiyile hlanha a tlharihisa vaIzrayeli xungetano hi lezvi zvi nga lava ku humelela a dhoropa ga Jerusalema. (Jer. 25:3) Jehovha i tlhelile a engeta a kuca vanhu lezvaku va ti sola; a ruma Jeremiya lezvaku a tsala a zvitlharihiso Zvakwe lomu ka bhuku go songiwa. (Jer. 36:1-4) Laha Jeremiya na Bharuke va nga kari va maha zvin’we a ntiro lowu va nga nyikilwe hi Nungungulu — lowu kuzvilava wu tekileko tihweti to tala — handle ko kanakana va vile ni mabhulo ma nga tiyisa a kukholwa kabye.

5. Bharuke i zvi kombisile kuyini lezvaku i wa hi munghana wa mu nene wa Jeremiya?

⁵ Laha ci nga chikela a cikhati ca lezvaku ku tivisiwa a mahungu lawa ma nga hi lomu ka bhuku go songiwa, Jeremiya i wa fanele ku tsumba lezvaku Bharuke a munghana wakwe i wa ta ma tivisa vanhu. (Jer. 36:5, 6) Bharuke i tiyile hlanha a maha a ntiro lowo wa mhango. Hi nga alakanyela a kutsaka loku Jeremiya a vileko nako a cikhati leci Bharuke a ngaya tsendzeleni wa tempeli a tlhela a maha zvontlhe lezvi Jeremiya a nga mu rumile! (Jer. 36:8-10) A tihosana ta ka Judha ti no tiva lezvi Bharuke a mahileko ti gumesa ti mu laya lezvaku a lera a bhuku lego hi gezu ga hombe va gizwa! (Jer. 36:14, 15) A tihosana leto ti no boha ku byela Hosi Jehoyakimu lezvi Jeremiya a wulileko. Hi kukhatala ka hombe, ti byelile Bharuke tiku: ‘Famba u ya fihlala, wena na Jeremiya mu nga byeli ni munhu laho  mu tova kona’. (Jer. 36:16-19) Lego gi vile wusungukati ga gi nene!

6. Zvini lezvi Jeremiya na Bharuke va mahileko a cikhati leci va kumeneko ni ku kanetiwa?

⁶ Hosi Jehoyakimu i no kwata a vhimba ni civindzi laha a ngazwa a magezu ma tsalilweko hi Jeremiya, a hisa a bhuku lego a tlhela a laya lezvaku Jeremiya na Bharuke va khomiwa. Hambulezvo Jeremiya a nga chavangi. I no teka a bhuku gin’wani go songiwa a nyika Bharuke, niku a cikhati leci Jeremiya a nga mu byela a mahungu ya Jehovha, Bharuke i wa tsala ‘tontlhe a timhaka ta bhuku lego gi nga hisiwa hi Jehoyakimu hosi ya ka Judha’. — Jer. 36:26-28, 32.

7. Zvini lezvi kuzvilava zvi humeleleko a cikhati leci Jeremiya na Bharuke va nga tira zvin’we?

⁷ A vanhu lava va timiselako zvin’we a mindzhingo a kutala ka zvikhati va gumesa va maha vanghana va hombe. Hikwalaho zvi wonekisa ku khwatsi a cikhati leci Jeremiya na Bharuke va nga tira zvin’we kasi ku tsala a mahungu ya bhuku go songiwa legi gi nga hisilwe hi Hosi yo biha Jehoyakimu, va tiveni khwatsi va tlhela va maha vanghana va susa ndzi kandzihela. Hi nga vhunekisa kuyini hi cikombiso ca vavanuna lava va vambiri va kutsumbeka ke?

8. Zvini lezvi kuzvilava zvi nga hi tsandzekisako ku maha wunghana go tiya niku hikuyini hi nga faneliko ku godhola?

⁸ Kuzvilava zvi nga hi karatela a ku byela van’wani lezvi hi ti zwisako zvona loku a wokari a hi khunguvanyisile kutani a hi wonhele. (Mav. 18:19, 24) Kutani hi nga ha alakanya ku zvi lava cikhati ni ntamu kasi ku wumba wunghana go tiya. Hambulezvo, a hi faneli ku alakanya lezvaku a zvi koteki. Loku hi lava lezvaku a vamakabye va hi vhuna loku hi kumana ni zvikarato hi fanele ku aka wunghana go tiya navo zvezvi. A gin’we ga mazambo ga ku aka wunghana navo, ku va byela lezvi hi zvi pimisako ni lezvi hi ti zwisako zvona. — 1 Ped. 1:22.

9. a) Jesu i zvi kombisile kuyini lezvaku i wa va tsumba a vanghana vakwe? b) Hikuyini a ku bhulela van’wani lezvi u ti zwisako zvona ni lezvi u zvi pimisako zvi nga ku vhunako ku tiyisa wunghana? Nyika cikombiso.

⁹ Jesu i kombile lezvaku i wa va tsumba a vanghana vakwe hi ku bhula navo khwatsi a nga va fihleli nchumu. (Joh. 15:15) Hi nga pimanyisa a cikombiso ca Jesu hi ku byela van’wani lezvi zvi hi mahako hi tsaka, hi karateka ni lezvi zvi hi mahako hi xukuvala. Ingisela khwatsi loku u bhula ni wokari. Niku loku u maha lezvo, u nga pola lezvaku mu na ni zvilo zvo tala zvo fana zvo kota maalakanyo, kutizwa, ni mixuvo. Wona a cikombiso ca makabye wa cisati wa ku hi Cindy a nga ni 29 wa malembe. I no chata wunghana ni makabye wa phayona a nga ni 67 wa malembe wa ku hi Marie-Louise. Cindy na Marie-Louise va chumayela zvin’we hi Wazina ni Wazina ni mixo  niku va bhula zvin’we na va tlhatlhekile hi zvilo zvo hambanahambana. Cindy i wula lezvi: “Zva ndzi tsakisa a ku bhula ni vanghana hi timhaka ta lisima hakuva zva ndzi vhuna a ku va tiva ni ku va zwisisa khwatsi.” A cikhati leci u bhulelako a vanghana va wena lezvi u ti zwisako zvona ni lezvi u zvi pimisako u tlhela u va ingisela khwatsi a cikhati leci va wulawulako, a wunghana ga n’wina gi tiya nguvhu. A ku fana na Cindy, loku u sangula hi wena u bhula ni vanghana va wena u nga va fihleli nchumu, a wunghana ga n’wina gi ta kula nguvhu. — Mav. 27:9.

10. Hi kuyelana na Mahebheru 10:24, hi gihi wuyelo ga kutira ni makholwa-kulori?

¹⁰ A ku fana ni lezvi zvi mahekileko ka Jeremiya na Bharuke, a cikhati leci hi tirako zvin’we ni makholwa-kulori hi wona a matshamela yabye ya ma nene, hi gondza zvotala ka vona hi tlhela hi maha vanghana va hombe. (Lera Mahebheru 10:24.) Hi cikombiso, u ti zwisa kuyini loku uzwa a munghana wa wena na a tiya hlanha a yimela a kukholwa kakwe kutani loku a wulawula hi kutiyiseka xungetano hi Jehovha ni makungo yakwe na mu hi ntirweni wa kuchumayela? Kuzvilava u ya u mu randza nguvhu.

11-12. Nyika cikombiso ca lezvi a ku tira zvin’we kuchumayeleni zvi vhunisako zvona a ku tiyisa a wunghana ga hina.

¹¹ Wona a matshango mambiri ma kombako lezvi a ku tira zvin’we kuchumayeleni zvi vhunisako zvona a vanhu lezvaku va randzana nguvhu. Makabye Adeline, a nga ni 23 wa malembe, i no kombela a mun’we wa vanghana vakwe, Candice, lezvaku vaya chumayela zvin’we ka cipandze ci nga tiriwiko nguvhu. I wula lezvi: “Hi wa lava ku chumayela hi ku hiseka hi tlhela hizwa litsako la kuchumayela. Hi wumbiri ga hina hi wa lava ku tiyisiwa kasi hi zvi kota a ku simama hi tirela Jehovha hi laha hi zvi kotako hi kona.” Xana va vhunekisile kuyini hi ku tira zvin’we? Adeline i wula lezvi: “Kumbheleni ka siku gin’we ni gin’wani hi wa bhula hi lezvi hi nga ti zwisa zvona, lezvi zvi hi tiyisileko ka mabhulo hi vileko nawo ntirweni wa kuchumayela, ni lezvi zvi hi mahileko hi zvi wona ku Jehovha wa hi rangela ntirweni wa hina. Hi wumbiri ga hina hi wa tsaka hi mabhulo lawo niku ma hi mahile hi tivana khwatsi.”

¹² Laila na Marianne, va nga vamakabye va  cisati vo kala va nga se chadha va le França, va noya le Bangui, a tsindza ga República Centro-Africana, vaya chumayela hi cipimo ca ntlhanu wa mavhiki. Laila i alakanya lezvi: “Mina na Marianne hi kumene ni zvikarato hambulezvo hi kota ya mabhulo ya ma nene ni lirandzo la lisine a wunghana ga hina gi tiyile nguvhu. A cikhati leci ndzi nga wona lezvi Marianne a nga zvi kotisa zvona a ku ti zwananisa ni ciyimo ciswa, ni lirandzo lakwe hi vanhu va lomu cipandzeni, ni kuhiseka kakwe ntirweni wa kuchumayela a cichavo ca mina hi yena ci wo engetela.” A zvi lavi kuza uya ka tiko gin’wani kasi u ti buza hi mabhindzu lawa. Khati ni khati u chumayelako ni makabye wo kari lomu cipandzeni ca n’wina u na ni thomo ga ku mu tiva khwatsi ni ku tiyisa a wunghana ga n’wina.

13. Cikarato muni kuzvilava hi nga kumanako naco laha hi tirisanako ni vanghana va hina?

¹³ A zvikhati zvin’wani loku hi tirisana ni vanghana va hina, a hi woni basi a matshamela yabye ya ma nene kanilezvi hi tlhela hi wona ni zvihoxo zvabye. Zvini zvi nga hi vhunako ku simama hiva ni wunghana go tiya navo hambu loku va maha zvihoxo? A hi tlhele hi kambisisa a cikombiso ca Jeremiya. Zvini zvi mu vhunileko a ku wona matshamela ya ma nene ya vanghana vakwe a tlhela a va tsetselela a zvihoxo zvabye?

14. Zvini lezvi Jeremiya a zvi gondzileko hi Jehovha niku zvi mu vhunisile kuyini?

¹⁴ Jeremiya hi yena a nga tsala a bhuku gi vitaniwako hi vito gakwe niku kuzvilava hi yena kambe a nga tsala a mabhuku ya Bhibhiliya ya Tihosi to Sangula ni ta Wumbiri. Handle ko kanakana a ntiro lowu wu mu mahile a wona wuxinji ga hombe legi Jehovha a nga nago hi vanhu vo kala ku mbhelela. Hi cikombiso, i tivile lezvaku a cikhati leci Hosi Ahabhi a nga ti sola ka mitiro yakwe yo biha, Jehovha i mahile ku a nga woni a kulovisiwa ka ngango wakwe wontlhe. (1 Tih. 21:27-29) Jeremiya i tlhelile a tiva kambe lezvaku Manase i wa mahile a zvilo zvo tala nguvhu zvo biha kasi ku khunguvanyisa Jehovha zva ku hundza ni lezvi Ahabhi a nga wa zvi mahile. Hambulezvo, Jehovha i no tsetselela Manase hi kota ya lezvi a nga ti sola. (2 Tih. 21:16, 17; 2 Kro. 33:10-13) A matimu lawo ma vhunile Jeremiya lezvaku a pimanyisa a lihlazva-mbilu ni wuxinji ga Nungungulu a cikhati leci a nga tirisana ni vanghana vakwe. — Lis. 103:8, 9.

15. Jeremiya i li pimanyisisile kuyini a lihlazva-mbilu la Jehovha a cikhati leci Bharuke a nga hambukisa a kupima kakwe?

¹⁵ Wona lezvi Jeremiya a nga mu vhunisa zvona Bharuke a cikhati leci a nga hambukisa kupima ntirweni wakwe. Wutshan’wini ga ku tsutsumela ku tsukula a munghana wakwe, Jeremiya i no mu vhuna hi ku mu byela a wunene legi Nungungulu a nga nago kanilezvi ma wa hi mahungu ya Nungungulu yo kongoma ma ngaya ka Bharuke. (Jer. 45:1-5) Hi nga gondza yini ka matimu lawa?

16. Kota lezvi zvi kombisiwako ka Mavingu 17:9, zvini hi faneleko ku maha kasi a wunghana ga hina gi simama?

¹⁶ A hi rindzeli lezvaku a vamakabye va hina vava vanhu vo mbhelela. Hikwalaho, neti hi chata wunghana go tiya ni wokari hi fanele ku kulula hi n’watseka kasi a wunghana ga hina gi simama. Loku a vanghana va hina va maha zvihoxo zvi nga lava ku hi va nyika a wusungukati ga gi nene kanilezvi go kongoma gi seketelwako ka Mhaka ya Nungungulu. (Lis. 141:5) Niku hi fanele ku va tsetselela loku va hi khunguvanyisa. Loku hi va tsetselele hi ti wonela ku famba hiba mpundzu hi lezvi va hi maheleko, hambu ku tshuka hi bhula hi zvona ka cin’wani cikhati. (Lera Mavingu 17:9.) Ka zvikhati lezvi zva zvikarato hi hanyako ka zvona, zva lisima nguvhu a ku veka kupima ka matshamela lawa ma tiyisako ya vamakabye na ku nga hi ka zvihoxo zvabye! A ku maha lezvo, zvi tiyisa a wunghana ga hina navo. Niku zva lisima a ku maha lezvo zvezvi hakuva  hi ta va lava a vanghana lavo kuxanisekeni ka hombe.

17. Jeremiya i zvi kombisile kuyini lezvaku i wa hi munghana wa mu nene zvikhatini zva zvikarato?

¹⁷ Lezvi Jeremiya a zvi mahileko zvi kombile lezvaku i wa hi munghana wa mu nene zvikhatini zva zvikarato. Hi cikombiso, andzhako ka loku Ebhedhi Meleki, a nduna ya hombe, a tlhatlhisile Jeremiya lezvaku a ngafi lomu hloweni yo leha yi nga tele hi madhaka, Ebhedhi Meleki i wa chava ku xanisiwa hi tihosana. Loku Jeremiya a zvi tivile, a nga miyelangi a rindzela lezvaku hi ndlela yo kari a munghana wakwe i wa ta hlula a kuchava loko yece. Hambu lezvi a nga vhalelwe, Jeremiya i mahile lezvi a nga zvi kota kasi ku tiyisa a munghana wakwe Ebhedhi Meleki hi ku mu byela a citsumbiso ca Jehovha ca kuchavelela. — Jer. 38:7-13; 39:15-18.

18. Hi kuya hi Mavingu 17:17, zvini hi faneleko ku maha loku a vanghana va hina va kumana ni zvikarato?

¹⁸ Inyamutlha, a vamakabye va hina va kumana ni zvikarato zvo hambanahambana. Hi cikombiso, a vokari va xanisiwa hi timhango ta ntumbuluko kutani timhango ti vangiwako hi vanhu. Loku lezvo zvi humulela, a van’wani va hina va zvi kota ku amukela a vamakabye lavo lomu mitini yabye. A van’wani va va vhuna hi mali. Kanilezvi hontlheni hi nga kombela Jehovha lezvaku a vhuna vamakabye va hina. Loku hi tiva lezvaku a makabye wo kari i na ni gome, kuzvilava hi nga vhumala co wula kutani co maha. Kanilezvi hontlheni hi nga maha zvotala kasi ku va vhuna. Hi cikombiso, hi nga ti nyika cikhati ca ku tshama navo. Hi va ingisela khwatsi a cikhati leci va ti phofulako. Niku hi nga ha va byela mutsalo wo chavelelako hi wu randzako. (Isa. 50:4) A ca hombe ka zvontlhe kuva laho kasi ku va vhuna loku va lava ku vhuniwa. — Lera Mavingu 17:17.

19. A ku wumba a wunghana go tiya ni vamakabye zvezvi zvi ta hi vhunisa kuyini cikhatini ci tako?

¹⁹ Hi fanele ku ti yimisela a ku wumba hi tlhela hi tiyisa a wunghana ga hina ni vamakabye zvezvi. Hikuyini? Hakuva a valala va hina va ta zama a ku hi hambanisa hi ku tirisa a mawunwa. Va ta zama ku hi maha hi vhukelana hi ci hina. Kanilezvi va ta zvi tsandzeka. Va nga ta zvi kota a ku hi tsikisa a ku randza a vamakabye. A ku na nchumu va mahako wu to zvi kota a ku fuvisa a wunghana legi hi nga nago ni vamakabye va hina. Hi lisine, a wunghana lego gi nga ta simama basi laha a tiko legi go biha gi gumesako, kanilezvi gi ta simama kala kupindzuka!