1. Cini ci to hi tiyisa loku hi tizwa na hi hi hoce kutani na hi bindziwa hi zvikarato zva hina? (Lisimu 118:5-7)

WA TSHUKA u tizwa na u hi wece, na u nga hi na munhu wa ku ku vhuna ku lwisana ni zvikarato u tlhanganako nazvo? A votala va tizwisa lezvo, a ku patsa ni malandza yo tsumbeka ya Jehovha. (1 Tih. 19:14) Loku u tshuka u ti zwisa lezvo, alakanya citsumbiso leci ca Jehovha: “Ndzi nga ta tshuka ndzi ku tsika hambu ku ku fularela.” Hikwalaho, hi nga wula na hi tiyile, hiku: “Jehovha hi yena muvhuni wa mina; ndzi nga ta chava nchumu.” (Mah. 13:5, 6) Mupostoli Pawule i tsalile magezu lawa na a tsalela makholwa kuloni ya le Judhiya kwalomo ka 61 Nguveni ya Hina. A magezu yakwe ma hi alakanyisa lezvi zvi tsalilweko lomu ka Lisimu 118:5-7. — Lera.

2. Zvini hi to wulawula hi zvona ka ndzima leyi, niku hikuyini?

² A ku fana ni mutsali wa tisimu, Pawule i wa zvi tiva lezvaku Jehovha Muvhuni wakwe hakuva i wa sina a mu vhunile makhati yo tala. Hi cikombiso, malembe mambiri mahlweni ka ku tsala papilo gakwe ka Mahebheru, Pawule i wa ponile ka bhubhutsa ga hombe gi nga veka wutomi gakwe mhangweni laha a nga endza hi citimela lomu bimbini. (Miti. 27:4, 15, 20) Ndzeni ka liendzo lelo ni ka zvin’wani zviyimo lezvi Pawule a nga sina a tlhangene nazvo, Jehovha i kombile lezvaku i wa hi Muvhuni wakwe hi tindlela to hambanahambana. Ka ndzima leyi hi ta wulawula hi tindlela tinharu. Jehovha i vhunile Pawule hi ku tirisa Jesu ni tingilozi, tihosi ni varangeli, ni makholwa kuloni. A ku gondza hi zvilo lezvi zvi nga maheka wutomini ga Pawule zvi ta tiyisa kutsumba ka hina ka ku Nungungulu i ta hi hlamula loku hi mu kombela civhuno.

3. Zvini lezvi kuzvilva Pawule a nga ti wutisa, niku hikuyini?

³ Pawule i wa lava ku vhuniwa. Kwalomu ka 56 Nguveni ya Hina a vanhu vontlhe va no mu kokovisa va mu humesa lomu tempeleni le Jerusalema na va zama ku mu daya. Hi mandziko wa kona, laha Pawule a nga nehiwa mahlweni ka Tribhunali ya Hombe, i wa hlakatilwe hi valala vakwe. (Miti. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Ka cikhati leco kuzvilava Pawule i wa ti wutisa ku: ‘Ndzi ta zvi timisela kala rini lezvi?’

4. Jehovha i mu tirisisile kuyini Jesu kasi ku vhuna Pawule?

⁴ Jesu i mu vhunisile kuyini Pawule? Hi wusiku ga siku legi a nga ya yimisiwa Tribhunali ya Hombe, “a Hosi”, Jesu, i no yima reveni gakwe aku: ‘Tiya hlanha! A ku khwatsi hi lezvi u nyikako wukustumunyu go mbhelela xungetano hi mina lomu Jerusalema, u ta ya gi nyika ni le Roma kambe.’ (Miti. 23:11) A magezu lawa ma mu tiyisile hlanha! Jesu i dzundzile Pawule hi lezvi a nga nyika wukustumunyu go mbhelela le Jerusalema niku i tlhelile a mu tsumbisa ku i ta chikela Roma kasi a ya simama ku nyika wukustumunyu kwaseyo. Loku a kumile citsumbiso leco, Pawule i ti zwile na a sirelelwe a ku khwatsi hi n’wana a wukarelweko hi papayi wakwe.

5. Jehovha i tirisisile kuyini ngilozi kasi ku vhuna Pawule? (Wona mufota wa kapa.)

⁵ Hi zvihi zvin’wani zvikarato lezvi Pawule a nga kumana nazvo? Loku ku hundzile malembe mambiri ndzhako ka lezvi zvi nga mu humelela Jerusalema, Pawule i kumene ni mhango lomu mbimbini na aya Italya. A citimela a nga hi ka cona ci no biwa hi moya wa hombe laha ka kuza vontlhe va nga hi ka cona va alakanya lezvaku va wa tafa. Hambulezvo, Pawule i wa nga chavi. Hikuyini? Yena i wulile lezvi ka lava a nga hi navo lomu ka citimela: “A ngilozi ya Nungungulu loyi ndzi mu khozelako ni ku mu tirela yi wonekile ka mina matolo, yiku: ‘Pawule, u nga chavi. Hakuva u ta ya yima mahlweni ka Khezari. Niku hi kota ya wena, Nungungulu i ta ponisa vontlhe lava u endzako navo.’” Jahovha i tirisile ngilozi kasi ku byela Pawule zvalezvi a nga sina a mu byelile hi ku tirisa Jesu. Kota lezvi Jehovha a nga tsumbisile, Pawule hakunene i chikele Roma. — Miti. 27:20-25; 28:16.

6. Citsumbiso muni ca ku tiyisa leci Jesu a hi nyikileko, niku hikuyini?

⁶ Jesu i hi vhunisa kuyini? A ku khwatsi hi lezvi a nga vhuna Pawule, Jesu i ta hi vhunawu. Hi cikombiso, Jesu i tsumbisa a valandzeli vakwe vontlhe, a ku: “Ndzi na n’wina masiku wontlhe kala kugumeseni ka tiko.” (Mat. 28:20) A magezu lawa ya Jesu ma nga hi tiyisa. Hikuyini? Hakuva ku na ni masiku lawa a ciyimo ci hi bindzelako nguvhu a ku hundza man’wani. Hi nga alakanyela zviyimo lezvi: Loku hi felwa hi munhu hi mu randzako, a timbilu ta hina ti  nga tshuka ti bayiseka hi malembe yo tala. Van’wani va lwisana ni zvikarato zvi vangiwako hi ku kula ka tanga. Van’wani va na ni masiku lawa va lwisanako ni kukarateka ka mapimo. Hambulezo, ha zvi kota ku timisela ni cihi cikarato hi tlhanganako naco hakuva Jesu i tsumbisile lezvaku i na hina “masiku wontlhe”, a ku patsa ni masiku lawa a ciyimo ci wonekisako ku khwatsi ci bindzile nguvhu wutomini ga hina. — Mat. 11:28-30.

7. Hi kuya hi Kuvhululelwa 14:6, Jehovha i hi vhunisa kuyini nyamutlha?

⁷ A Mhaka ya Nungungulu yi hi tiyisekisa lezvaku Jehovha wa hi vhuna hi ku tirisa tingilozi. (Mah. 1:7, 14) Hi cikombiso, a tingilozi ta hi vhuna ni ku hi rangela a cikhati leci hi chumayelako ‘a mahungu ya ma nene ya Mufumo’ ka vanhu va “wontlhe matiko ni tixaka ni tirimi”. — Mat. 24:13, 14; lera Kuvhululelwa 14:6.

8. Jehovha i mu vhunisile kuyini Pawule hi ku tirisa komandante wa masochwa?

⁸ Pawule i vhunisilwe kuyini? Hi 56 Nguveni ya Hina, Jesu i byelile Pawule lezvaku i wa ta chikela Roma. Kanilezvi a vaJudha vo kari le Jerusalema va no xuxa cikungo ca ku lavelela Pawule kasi va mu daya. Loku a komandante wa masochwa ya vaRoma, Klaudhyu Lisiya, a zwile cikungo leci, i no ta vhuna Pawule. Klaudhyu i no tekela ku laya a buthu ga hombe ga masochwa lezvaku gi teka Pawule gi mu yisa Khezariya, wu nga hi pfhuka wa ku ringana 105 wa tikilometro kusukela Jerusalema. Loku va chikele Khezariya, Govhernadhori Felisi i no laya lezvaku Pawule “a vhalelwa ndlwini ya wuhosi ya Herodhi”. Hikwalaho, lava va nga lava ku daya Pawule va wa nga ta zvi kota ku mu kuma. — Miti. 23:12-35.

9. Govhernadhori Festu i mu vhunisile kuyini Pawule?

⁹ Ku hundzile malembe mambiri Pawule na a ha vhalelwe le Khezariya. Felisi i wa vhaletilwe hi Festu cikhundleni ca wugovhernadhori. A vaJudha va no khongotela Festu lezvaku a vitanisa Pawule Jerusalema kasi a ya lamuliwa, kanilezvi Festu i no ala. Kuzvilava govhernadhori i wa zvi tiva lezvaku “va wa mahile cikungo ca ku tshama va lavelela Pawule laha ndleleni kasi va mu daya”. — Mitiro 24:27–25:5.

10. Govhernadhori Festu i hlamulisile kuyini cikombelo ca Pawule ca ku ya lamuliwa hi Khezari?

¹⁰ Andzhako ka lezvo, Pawule i lamulilwe le Khezariya. Kota lezvi Festu a nga lava “ku tsakelwa hi vaJudha,” i no wutisa Pawule, aku: “Wa zvi lava kuya Jerusalema u ya lamuliwa seyo mahlweni ka mina?” Pawule i wa zvi tiva lezvaku kuzvilava le Jerusalema i wa ta ya dawa, niku kambe i wa ci tiva ca ku maha kasi a ponisa wutomi gakwe, aya Roma ni ku simama ntirweni wa ku nyika wukustumunyu. Yena i te: “Ndzi kombela ku yisa mhaka ya mina ka Khezari!” Andzhako ka loku Festu a bhulisene ni madhota yakwe, i no hlamula aku: “U kombele ku yisa mhaka ya wena ka Khezari; u taya ka Khezari.” A ciboho ca Festu ci ponisile Pawule ka valala vakwe. Hi ku famba ka cikhati, Pawule i wa ta chikela Roma, ku nga tsawukene ni vaJudha lava va nga lava ku mu daya. — Miti. 25:6-12.

11. Pawule i ehleketile hi magezu muni ya kutiyisa ma tsalilweko hi Isaya?

¹¹ Na a ha rindzela kuya Italya, kuzvilava Pawule i wa ehleketa hi citlharihiso ci tsalilweko hi muphrofeti Isaya xungetano hi lava va vhukelako Jehovha: ‘Bohani cikungo, kanilezvi ci nga ta maheka. Wulawulani mhaka, kanilezvi yi nga ta tiya; hakuva Nungungulu i na hina.’ (Isa. 8:10) Pawule i wa zvi tiva lezvaku Nungungulu i wa ta mu vhuna, niku kuzvilava lezvo zvi mu tiyisile kasi ku lwisana ni zvikarato lezvi zvi nga ha ta.

12. Julyu i mu khomisile kuyini Pawule, niku lezvo zvi mahile Pawule a alakanya yini?

¹² Hi 58 Nguveni ya Hina, Pawule i no sangula  a liendzo la kuya Italya. Kota lezvi a nga hi cibochwa, i no nyikeliwa mandleni ya Julyu, a hosana ya masochwa ya vaRoma. Kusukela ka cikhati leco, Julyu i wa hi ni ntamu wa ku xanisa Pawule kutani ku mu khoma khwatsi. Makunu i wa ta wu tirisisa kuyini a ntamu lowo? Loku va sangulile a liendzo, ka siku gi nga landzela va no chikela ka wutshamu go sangula va nga ya nyima kona. Kwaseyo, “Julyu i no mu khoma khwatsi Pawule, a mu vhumelela ku ya wona vanghana vakwe”. Andzhako ka lezvo, Julyu i tlhelile a ponisa wutomi ga Pawule. I gi ponisisile kuyini? A masochwa ma no lava ku daya zvibochwa zvontlhe zvi nga hi lomu citimeleni, kanilezvi Julyu i no ma betela. Hikuyini? Hakuva i wa “lava ku ponisa Pawule”. Ka zvontlhe lezvo, kuzvilava Pawule i wa zvi wona lezvaku Jehovha i wa tirisa hosana leyi ya mbilu ya yi nene kasi ku mu ponisa. — Miti. 27:1-3, 42-44.

13. Jehovha a nga tirisisa kuyini tihosi ni varangeli?

¹³ Hina hi vhunisiwa kuyini? Jehovha a nga tirisa moya wakwe wa kubasa wu nga ni ntamu kasi ku kuca tihosi ni varangeli lezvaku va maha lezvi yena a zvi lavako, loku zvi yelana ni kungo gakwe. Hosi Solomoni i tsalile lezvi: ‘A mbilu ya hosi yi khwatsi i congo wa mati lomu canjeni ga Jehovha; I yi fambisa ni kwihi laha yena a ku randzako.’ (Mav. 21:1) A vhesi legi gi wula yini? A vanhu va zvi kota ku jikisa mati ya congo maya lomu vona va ku lavako. Hi ku fa-nana, Jehovha a nga tirisa moya wakwe wa kubasa kasi ku jikisa kupima ka tihosi ni varangeli kuya lomu ku yelanako ni kungo gakwe. Loku Jehovha a maha lezvo, a tihosi ni varangeli va kuceka ku maha zviboho lezvi zvi vhunako vanhu va Nungungulu. — Fananisa na Ezra 7:21, 25, 26.

14. Hi kuya hi Mitiro 12:5, hi vamani hi faneleko ku va khongelela?

¹⁴ Zvini hi faneleko ku maha? Hi fanele ku khongela hi kombela lezvaku a “tihosi ni vafumeli vontlhe” va maha zviboho lezvi zvi hi vhumelelako ku simama hi maha a mitiro ya hina ya moya. (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11) A ku fana ni maKristu ya zana ga malembe go sangula, hinawu hi fanele ku khongela ka Nungungulu hi ku tikisa kasi a vhuna vamakabye va hina va nga mapaxweni. (Lera Mitiro 12:5; Mah. 13:3) Ahandle ka lezvo, hi fanele ku khongelela vagadhi va mapaxo lava va wonelelako vamakabye va hina. Hi nga khongela ka Jehovha lezvaku a khumba kupima kabye kasi va khoma khwatsi vamakabye va hina, a ku fana ni lezvi Julyu a zvi mahileko ka Pawule.

15-16. Jehovha i tirisisile kuyini Luka na Aristarkusi kasi ku vhuna Pawule?

¹⁵ A makholwa kuloni ma mu vhunisile kuyini Pawule? Ndzeni ka lipfhumba lakwe la kuya  Roma, Jehovha i tirisile makholwa kuloni hi kuphindaphinda kasi ku vhuna Pawule. A hi woneni zvikombiso zvo kari.

¹⁶ Aristarkusi na Luka, va nga hi vanghana vo tsumbeka va Pawule, va mahile ciboho ca ku famba naye Roma. * Vona va wa ti yimisele ku veka wutomi gabye mhangweni kasi va va zvin’we na Pawule, hambulezvi ku nga hiku ni nchumu wu kombako lezvaku vona va wa tsumbisilwe hi Jesu lezvaku va wa ta chikela Roma. A cikhati va nga hi lipfhumbeni lelo lo karata hi kona va nga tiva lezvaku a wutomi gabye gi wa ta ponisiwa. Laha Luka na Aristarkusi va nga nghena lomu citimeleni le Khezariya, kuzvilava Pawule i khongele ka Jehovha a mu bonga hi civhuno leci a nga mu nyika hi ku tirisa vamakabye lava va vambiri vo tsumbeka. — Miti. 27:1, 2, 20-25.

17. Jehovha i tirisisile kuyini makholwa kuloni kasi ku vhuna Pawule?

¹⁷ Lipfhumbeni lelo, Pawule i vhunilwe hi makholwa kuloni hi makhati yo tala. Hi cikombiso, loku va chikele Sidhoni, Julyu i no vhumelela Pawule “ku ya wona vanghana vakwe ni lezvaku va mu vhunetela”. Andzhako ka lezvo, laha va nga chikela dhoropeni ga Puteyoli, Pawule ni vanghana vakwe va no ‘kuma vamakabye laho, va va khongotela ku tshama navo a 7 wa masiku’. Laha a makristu ya matshamu lawo ma nga kari ma khatalela zvilaveko zva Pawule ni vanghana vakwe, Pawule i ma tsakisile hi ku ma hlawutela matshango ma tiyisileko kukholwa kabye. (Fananisa na Mitiro 15:2, 3.) Andzhako ka lezvo, Pawule ni vanghana vakwe va no simama ni lipfhumba labye. — Miti. 27:3; 28:13, 14.

18. Cini ci nga maha Pawule a bonga Nungungulu ni ku tiya hlanha?

¹⁸ Laha va ngaya va tshinela Roma, kuzvilava Pawule i wa ehleketa hi lezvi a nga sina a tsalele bandla ga le Roma malembe manharu mahlweni ka lipfhumba leli: “Ka hundza malembe yo tala na ndzi xuva ku mu endzela”. (Rom. 15:23) Hambulezo, i wa nga alakanyi ku i wa ta chikela seyo kota cibochwa. Pawule i tiyisilwe hi lezvi a nga wona lezvaku a vamakabye va le  Roma va wa mu rindzele laha ndleleni kasi va mu losa. ‘Laha Pawule a nga va wona, i no bonga Nungungulu, a tiya hlanha.’ (Miti. 28:15) Wona lezvaku Pawule i bongile Nungungulu hi kota ya vamakabye lavo va nga mu khinga. Hikuyini? Hakuva i wonile kambe Jehovha na a mu vhuna hi ku tirisa makholwa kuloni.

19. Hi kuya hi 1 Pedro 4:10, Jehovha a nga hi tirisisa kuyini kasi ku vhuna lava va nga ni cilaveko?

¹⁹ Zvini hi faneleko ku maha? Wa tiva vamakabye bandleni ga wena va karatekako hi kota ya kubabya kutani hi kota ya zvin’wani va yimisanako nazvo? Vokari kuzvilava va felwe hi munhu va mu randzako. Loku hi tiva wokari a nga ka ciyimo leco, hi nga kombela Jehovha lezvaku a hi vhuna ku wula kutani ku maha nchumu wa wu nene wu kombako lirandzo. A magezu ni zvimaho zva hina zvi nga va zvalezvo makabye wa hina a zvi lavako kasi a simama a tiyile. (Lera 1 Pedro 4:10.) * Lava hi va vhunako va nga tlhela va va ni kutsumba ka lezvaku a citsumbiso ca Jehovha ca ku “ndzi nga ta tshuka ndzi ku tsika hambu ku ku fularela” ci mahelwe vona. Hi lisine, lezvo zvi wa ta ku nyika litsako la hombe!

20. Hikuyini hi nga wulako na hi tiyile, hiku: “Jehovha hi yena muvhuni wa mina”?

²⁰ A ku fana na Pawule ni vanghana vakwe, hinawu ha kumana ni mabhubhutsa ya hombe lipfhumbeni la hina la kuya wutomini ga pindzukelwa. Hambulezvo, ha zvi tiva lezvaku hi nga tiya hlanha hakuva Jehovha i na hina. Yena i hi vhuna hi ku tirisa Jesu ni tingilozi. Jehovha kambe a nga hi vhuna hi ku tirisa tihosi ni varangeli, loku lezvo zvi yelana ni kungo gakwe. Niku kota lezvi a votala cikari ka hina hi zvi hanyileko, Jehovha i tirisa moya wakwe wa kubasa kasi ku kuca malandza yakwe lezvaku ma hi vhuna. Hikwalaho, a ku fana na Pawule, hi na ni cigelo co tiya ca ku wula lezvi: “Jehovha hi yena muvhuni wa mina; ndzi nga ta chava nchumu. A munhu a nga ndzi maha yini ke?” — Mah. 13:6.