1-2. Hi zvihi zvigelo hi nga nazvo zva ku kombisana lirandzo li nga mbheliko?

HI NA NI zvigelo zvo zwala zva ku kombisana lirandzo li nga mbheliko. Hi zvihi zvokari zva kona? Wona lezvi a mavhesi lawa ya bhuku ga Mavingu ma hlamulisako zvona ciwutiso leci; me ngalo: ‘A wuxinji ni zvinene ngha zvi nga humi ka wena . . . kasi wa fela ku kuma tipswalo ni kupimisisa mahlweni ka Nungungulu ni ka vanhu.’ A gin’wani giku: ‘A munhu wa wuxinji i maha zvinene ka muhefemulo wakwe; Kanilezvi a wa kubiha wa hlokisa a nyama yakwe wutsumbu.’ — Mav. 3:3, 4; 11:17; 21:21.

² A mavhesi lawa ma komba zvigelo zvinharu zvi hi mahako hi kombisana lirandzo li nga mbheliko. Co sangula: A ku kombisana lirandzo li nga mbheliko zvi maha ku Jehovha a hi wona kota vanhu va lisima. Ca wumbiri: Loku hi kombisa lirandzo li nga mbheliko ku vhuneka hina. Hi cikombiso, hi ta maha wunghana go tiya ni van’wani. Ca wunharu: Loku hi kombisa lirandzo li nga mbheliko ka van’wani hi ta kuma makatekwa cikhatini ci tako, a ku patsa ni wutomi ga pindzukelwa. Hakunene, hi na ni zvigelo zvo zwala zva ku ingisa magezu ya Jehovha, yaku: ‘A mun’we ni mun’wani a zweli wuxinji ni ku hawukela a nakulobye.’ — Zak. 7:9.

3. Zviwutiso muni hi to bhula hi zvona ka ndzima leyi?

³ Ka ndzima leyi, hi ta hlamula zviwutiso lezvi zva mune: Hi fanele ku kombisa lirandzo li nga mbheliko ka vamani? Zvini hi  nga gondzako ka bhuku ga Rute xungetano hi ku kombisana lirandzo li nga mbheliko? Hi nga kombisisa kuyini a lirandzo li nga mbheliko nyamutlha? Hi wahi mabhindzu ya ku kombisana lirandzo li nga mbheliko?

4. Hi nga mu pimanyisisa kuyini Jehovha hi ku kombisa lirandzo li nga mbheliko? (Marku 10:29, 30)

⁴ Kota lezvi hi nga zvi wona ka ndzima yi nga hundza, Jehovha i kombisa lirandzo li nga mbheliko ka lava va mu randzako ni ku mu tirela basi. (Dan. 9:4) Makunu, hi lava ku ‘pimanyisa Nungungulu, kota lezvi hi nga vana vakwe vo randzeka.’ (Efe. 5:1) Hikwalaho, zvi lava ku hi kombisa lirandzo li nga mbheliko ka vamakabye va hina — ku nga ku va randza nguvhu ni ka cihi ciyimo. — Lera Marku 10:29, 30.

5-6. A lirandzo li nga mbheliko li hambanisa kuyini ni ku kombisa lirandzo ka vanhu laha va yileko?

⁵ Handle ko kanakana wa kholwa ku laha hi zvi tivako khwatsi ku cini a lirandzo li nga mbheliko hi ta zvi kota ku li kombisa khwatsi ka vamakabye va hina lomu bandleni. Kasi ku zvi zwisisa khwatsi a ku cini a lirandzo li nga mbheliko, a hi woneni lezvi li hambanisako zvona ni lirandzo li kombisiwako ka vanhu laha va yileko. Wona cikombiso ci landzelako.

 ⁶ A cin’we ca zvikombiso zva lirandzo li kombisiwako vanhu laha va yileko, ci yelana ni lezvi a vanhu va le cihlaleni ca Melita va nga mahela lava va nga pandzekelwa hi citimela, lomu ku nga hi na mupostoli Pawule. Hambu lezvi a vanhu va le Melita va nga kala va nga hi na wuxaka ne va nga tivani ni lava va nga pandzekelwa hi citimela, va va amukele khwatsi va tlhela va va vhuna. (Miti. 28:2, 7) Lezvi va nga maha zvi nene niku zvive zva citshuketi na va mahela vanhu vo kala va nga va tivi kambe. Hikwalaho, live lirandzo li kombisiwako vanhu laha va yileko.

7-8. (a) Cini ci kucako munhu a ku a kombisa lirandzo li nga mbheliko? (b) Hikuyini hi lavako ku kambisisa mavhesi yo kari ya bhuku ga Rute?

⁷ Hi kuya hi lezvi hi nga zvi wona laha ka  paragrafo 6, leci ci hambanako laha ka lirandzo li nga mbheliko ni leli li kombisiwako vanhu laha va yileko, hi leci ci mahako munhu a kombisa lirandzo lelo. Loku hi wona malandza ya Nungungulu ma kumbukiwako lomu ka Bhibhiliya, hi pola ku cini nguvhunguvhu ci nga va kuca ku kombisa lirandzo li nga mbheliko ka van’wani? Lava va nga kombisa lirandzo lelo, va wa nga mahi lezvo hi ku kurumetiwa, kanilezvi va li kombisile hi ku kuciwa hi timbilu tabye. Wona cikombiso ca Dhavhidha. A mbilu yakwe yi mu kucile ku kombisa lirandzo li nga mbheliko ka munghana wakwe wo randzeka Jonatani, hambu lezvi a papayi wa Jonatani a nga lava ku daya Dhavhidha. Hambu andzhako ka malembe yo kari Jonatani na a file, Dhavhidha i no simama ku kombisa lirandzo li nga mbheliko ka Mefibhoxete, a n’wana wa Jonatani. — 1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Zvezvi hi ta kambisisa mavhesi yo kari ya bhuku ga Rute kasi hi gondza zvotala xungetano hi lirandzo li nga mbheliko. Hi ta tiva lezvi hi gondzako xungetano hi lirandzo li nga mbheliko ka vanhu va kumbukiwako ka bhuku legi. Hi ta tlhela hi wona ku lezvi hi gondzako hi nga zvi tirisisa kuyini lomu bandleni ga hina. *

9. Hikuyini Nawomi a nga alakanya ku Jehovha i wo mu vhukela?

⁹ Lomu ka bhuku ga Rute, hi gondza matimu ya Nawomi ni katamwane wakwe Rute, ni  wanuna wo randza Nungungulu wa ku hi Bhowazi, a nga hi xaka ga nuna wa Nawomi. Nawomi, ni nuna wakwe, ni vafana vakwe va vambiri va no rura lomu Izrayeli vaya Mowabhi hi kota ya ndlala. Loku va hi seyo, a nuna wa Nawomi i nofa. A vafana vakwe va vambiri va no chadha, kanilezvi a ya hava hi ku vonawu va no guma vafa. (Rute 1:3-5; 2:1) Nawomi i no karateka nguvhu hi makhombo lawo ma nga mu wela. I karatekile nguvhu laha ka kuza a alakanya ku Jehovha i wo mu vhukela. Hi nga muzwa lezvi a nga ti zwisa zvona hi Jehovha; i te: ‘A canja ga Jehovha gi ndzi tlhelisele ndzhako. Nyamintamu i ndzi tlulisile mihumbo ya hombe nguvhu.’ I tlhelile aku: ‘Jehovha i ndzi hoxile, ni Nyamintamu i ndzi vangele hlomulo.’— Rute 1:13, 20, 21.

10. Jehovha i te yini laha a ngazwa magezu yo tlhava ya Nawomi?

¹⁰ Jehovha i te yini laha a ngazwa magezu yo tlhava ya Nawomi? A nga gi tsukulangi a nandza gakwe gi nga karatekile. Kanilezvi, i no gi zwela wusiwana. Phela Jehovha wa zvi zwisisa ku a zvikarato ‘zvi nga hungukisa vatlharihileko’. (Mutsh. 7:7) Hambulezvo, zvi wa lava ku Nawomi a vhuniwa kasi a wona lezvaku Jehovha a nga mu tsukulangi. Jehovha i mu vhunisile kuyini? (1 Sam. 2:8) I kucile Rute lezvaku a kombisa lirandzo li nga mbheliko ka Nawomi. Rute i no vhuna mamani wakwe, a mu tiyisa, a tlhela a mu komba ku Jehovha wa ha mu randza — a maha hi ku zvi randza a tlhela a zvi maha hi mbilu yontlhe. Hi gondza yini ka cikombiso ca Rute?

11. Hikuyini a vamakabye va timbilu ti nene va vhunetelako lava va nga kuxanisekeni?

¹¹ A lirandzo li nga mbheliko li hi kuca ku vhunetela lava va mbhelileko ntamu. A kufana ni lezvi Rute a nga ku namanama na Nawomi, a vamakabye va timbilu ti nene ni va lirandzo inyamutlha va vhunetela lava va nga kuxanisekeni kutani va mbhelileko ntamu. Va va randza nguvhu a vamakabye vabye, niku va zvi lava nguvhu a ku maha ni cihi va ci kotako kasi ku va vhuna. (Mav. 12:25; 24:10) Lezvo zvi yelana ni lezvi a nga hi kuca mupostoli Pawule, zvaku: “Mu chavelela lava va tshovekileko timbilu, mu tiyisa lava va mbhelileko ntamu, muva ni lihlazva-mbilu ka vanhu vontlhe.” — 1 Tes. 5:14.

12. A kutala ka zvikhati, hi yihi ndlela ya yi nene ya ku vhunetela makabye a nga kuxanisekeni?

¹² A kutala ka zvikhati, a ndlela ya yi nene ya ku vhunetela makabye a nga kuxanisekeni ku mu ingisela khwatsi na a ti phofula ni ku mu tiyisekisa lezvaku ha mu randza. Jehovha wa zvi wona niku wa tsaka loku a ku wona na u vhunetela yivhu yakwe ya lisima. (Lis. 41:1) Mavingu 19:17 i: ‘Loyi a hawukelako zvisiwana i pembisa ka Jehovha; yena i ta chachazelwa hi zvimaho zvakwe zva zvi nene.’

13. Rute i hambanisa kuyini na Orpa, niku lezvi Rute a nga maha zvi kombisile kuyini a ku i wa hi ni lirandzo li nga mbheliko hi Nawomi? (Wona mufota wa kapa.)

¹³ Loku hi ehleketa hi lezvi zvi nga humelela Nawomi andzhako ka ku felwa hi nuna wakwe  ni vafana vakwe va vambiri, hi nga engetela ku li zwisisa khwatsi a lirandzo li nga mbheliko. A cikhati leci Nawomi a nga tiva lezvaku ‘Jehovha i endzele vanhu vakwe, hi ku va nyika zvakuga,’ i no maha ciboho ca ku tlhela kaya. (Rute 1:6) I no suka ni vakatamwane vakwe va vambiri. Kanilezvi loku va hi lomu ndleleni, Nawomi ni no va kuca makhati manharu lezvaku va tlhela Mowabhi. Zvini zvi nga humelela? Hi lera lezvi: ‘Orpa i no pswopswa a n’wingi wakwe a tlhela, kanilezvi Rute i no namarela ka yena.’ (Rute 1:7-14) Lezvi Orpa a nga hlawula ku tlhela Mowabhi, a nga wonhangi, i no ingisa lezvi Nawomi a nga mu byela. Kanilezvi, Rute i mahile zvo hambana ni lezvi Nawomi a nga mu byela. Loku i wa no zvi lava yenawu na a tlhelile Mowabhi. Kanilezvi, i no kuciwa hi lirandzo li nga mbheliko a hlawula ku nga mu tsiki Nawomi kasi a kota ku mu vhunetela ka cikhati leco ca zvikarato. (Rute 1:16, 17) Rute a nga fambangi na Nawomi hi ku zvi wo boha, kanilezvi i mahile lezvo hi kuzvirandza. Lezvi Rute a nga maha, i kombisile ku hakunene i wa mu randza Nawomi ni ka cihi ciyimo. Hi gondza yini ka matimu lawa?

14. (a) Zvini va mahako vamakabye vo tala masikwini ya hina? (b) Hi kuya hi Mahebheru 13:16, hi nga mu tsakisisa kuyini Nungungulu?

¹⁴ A lirandzo li nga mbheliko li kuca munhu a ku a maha zvo hundza lezvi zvi rindzelwako. A kufana ni kale, inyamutlha a vamakabye vo tala va kombisa lirandzo li nga mbheliko ka vamakabye-kuloni, hambu ka lava va nga va tiviko. Hi cikombiso, loku va tiva ku ku humelele khombo ga ntumbuluko, va tekela ku hlota tindlela ta ku va vhuna. Loku va tiva ku a wokari lomu bandleni i kumana i zvikarato, a va rangi hi ku ti tshuva hloko; vo tekela ku maha lezvi zvi lavekako kasi ku mu vhuna. A kufana ni maKristu ya zana ga malembe go sangula le Makedhoniya, vonawu va maha zvo hundza lezvi zvi rindzelwako. Vaza va ti tsona zvokari, ‘va nyikela ni zvo hundza lezvi va nga nazvo’ kasi ku vhuna vamakabye vabye va nga wusiwaneni. (2 Kor. 8:3) Jehovha a ngo ku tsaka hi ku va wona na va kombisa lirandzo lelo! — Lera Mahebheru 13:16.

15-16. Rute i kombisile kuyini a lihlazva-mbilu?

¹⁵ Hi nga gondza zvilo zvo tala zva zvi nene hi ku kambisisa lezvi Rute a nga mu vhunisa zvona Nawomi. A hi woneni zvokari.

¹⁶ U nga tsukuli. A cikhati leci Rute a nga byela Nawomi a ku i lava ku famba naye le Judha, i rangile hi ku ala. Kanilezvi Rute a nga miyelangi a zvi tsikisa zvezvo. Zvini zvi nga humelela? ‘Nawomi i no miyela laha a nga wona lezvaku a katamwane wakwe i tiyisile ku mu landzela.’— Rute 1:15-18.

17. Cini ci nga hi vhunako ku hi nga tsukuli makabye wo kari?

¹⁷ Lezvi hi gondzako: Zvi lava lihlazva-mbilu kasi ku vhuna lava va karatekileko, kanilezvi a hi faneli ku va tsukula. A makabye wokari wa cisati a karatekileko a nga tshuka a ranga hi ku ala a ku hi mu vhuna. * Hambulezvo, a lirandzo li nga mbheliko li ta hi kuca ku maha ni cihi hi ci kotako kasi hi nga mu tsukuli. (Gal. 6:2) Hi maha lezvo na hi rindzela ku i ta guma a vhumela ku hi maha wunghana a tlhela a vhumela ku hi mu vhuna.

18. Zvini a nga wula Nawomi zva ku kuzvilava zvi mu karatile Rute?

¹⁸ U nga khunguvanyeki. A cikhati leci Nawomi na Rute va nga chikela Bhetlehema, Nawomi i no kuma lava va nga hi vavhizinyu vakwe. I no va byela lezvi: ‘Ndzi sukile na ndzi tele, kanilezvi Jehovha i ndzi wuyisile na ndzi hi  phanga.’ (Rute 1:21) Hi nga alakanyela lezvi Rute a nga ti zwisa zvona hi kuzwa magezu lawo! Phela Rute i wa mahile zvontlhe a nga zvi kota kasi ku vhuna Nawomi! I rilile naye, a mu tiyisa, a tlhela a famba naye pfhuka wo leha hi masiku yo tala. Hambu lezvi Rute a nga mahile zvontlhe lezvo, Nawomi i te: ‘Jehovha i ndzi wuyisile na ndzi hi phanga’! A magezu lawo ma wa ku khwatsi zvontlhe lezvi Rute a nga maha a hi zva nchumu ka Nawomi. Lezvi Rute a nga hi kwalaha kusuhani, zva koteka ku na a karatekile nguvhu! Hambulezvo, a nga mu tsukulangi Nawomi, i simamile a tshama naye.

19. Cini ci to hi vhuna ku simama hi vhunetela makabye wo kari a karatekileko?

¹⁹ Lezvi hi gondzako: Inyamutlha, hi nga maha zvontlhe hi zvi kotako kasi ku vhuna makabye wo kari wa cisati a karatekileko, hambulezvo a guma a wula magezu yo tlhava! I chukwana hi zama ku nga khunguvanyeki. Kanilezvi, hi simama ku vhunetela makabye loye a lavako ku vhuniwa, hi tlhela hi kombela Jehovha kasi a hi vhuna ku kuma ndlela ya ku mu chavelela. — Mav. 17:17.

20. Cini ci nga mu nyika ntamu lowu a nga wu lava Rute?

²⁰ Loku u wona ku a wokari i mbhelile ntamu, mu tiyise. Rute i kombisile lirandzo li nga mbheliko ka Nawomi. Kanilezvi, kuve ni cikhati leci yenawu a nga lava ku tiyisiwa. Jehovha i kucile Bhowazi lezvaku a mu tiyisa. Bhowazi i no byela Rute, aku: ‘Jehovha a ku tlhelisele mitiro ya wena, u amukela nchachazelo wa hombe hi ka Jehovha Nungungulu wa ka Izrayeli, loyi u tileko hasi ka tipapa takwe kasi ku ta kuma wuponelo.’ A magezu lawo yo tiyisa ma mu khumbile nguvhu Rute. I no hlamula Bhowazi, aku: ‘U ndzi tangalisile, u wulawula hi wuxinji ka nandza ga wena.’ (Rute 2:12, 13) A magezu lawa Bhowazi a nga wula hi cikhati ma nga laveka futsi ma mu nyikile ntamu lowu a nga wu lava Rute.

21. Hi kuya hi Isaya 32:1, 2, zvini lezvi a madhota yo khatala ma to maha?

²¹ Lezvi hi gondzako: Lava va kombisako lirandzo  li nga mbheliko ka van’wani, vonawu va nga tshuka va lava ku tiyisiwa. A kufana ni lezvi Bhowazi a nga dzundza Rute aku a wuxinji legi a nga mahela Nawomi ga tiveka, a madhota yo khatala nyamutlha ma nga dzundza vamakabye loku ma va wona na va kombisa lirandzo va vhunetela van’wani lomu bandleni. A magezu lawo ya ku va dzundza va to wula hi cikhati ci faneleko, ma ta tiyisa vamakabye lavo, va kuma ntamu wa ku simama va tirela Jehovha. — Lera Isaya 32:1, 2.

22-23. A mawonela ya Nawomi ma cicisile kuyini, niku cini ci nga mu vhuna? (Lisimu 136:23, 26)

²² Andzhako ka cikhati co kari, Bhowazi i no mu nyika zvakuga Rute na Nawomi. (Rute 2:14-18) Zvini a nga wula Nawomi laha a nga wona wuhana lego ga Bhowazi? I te: ‘A katekiswe hi Jehovha, hakuva i mahile wuxinji ka vahanyako ni ka vafileko.’ (Rute 2:20a) Hi nga wona lezvi a mawonela ya Nawomi ma nga cicisile zvona! Kusanguleni i wa rilile hi kukarateka, aku: ‘Jehovha i ndzi hoxile’! Kanilezvi zvezvi i wo tsaka, aku: ‘Jehovha . . . i ndzi mahele wuxinji.’ Ci ngava cini ci nga maha ku Nawomi a cica mawonela yakwe?

²³ Makunu Nawomi i a zvi zwisisa ku Jehovha a nga tshukangi a mu tsika. A cikhati a nga tlhela Judha, Jehovha i tirisile Rute kasi ku mu vhuna ndzeni ka lipfhumba lelo. (Rute 1:16) Nawomi i tlhelile a zvi zwisisa ku Jehovha wa mu vhuna a cikhati leci Bhowazi a nga vhuna yena na Rute. (Rute 2:19, 20b) Zva koteka ku Nawomi na a nyimile a ku tse, aku: ‘Ndza zvi zwisisa makunu, Jehovha a nga tshukangi a ndzi tsika. I na mina a masiku wontlhe lawa!’ (Lera Lisimu 136:23, 26.) Nawomi i tsakile nguvhu hi lezvi Rute na Bhowazi va nga kala ku mu tsukula! Vontlhe va tsakile nguvhu kambe hi lezvi Nawomi a nga tlhela a kuma litsako ni ntamu wa ku tirela Jehovha.

24. Hikuyini hi lavako ku simama hi kombisa lirandzo li nga mbheliko ka vamakabye va hina?

²⁴ Zvini hi gondzileko ka bhuku ga Rute xungetano hi lirandzo li nga mbheliko? A lirandzo li nga mbheliko li hi kuca ku hi nga hatliseli ku tsukula a vamakabye lava va mbhelileko ntamu. Li tlhela li hi kuca ku maha zvontlhe hi zvi kotako kasi ku va vhuna. A madhota ma fanele ku dzundza ni ku tiyisa lava va kombisako lirandzo ka van’wani. Loku hi wona makabye a nga mbhelile ntamu a kuma litsako ni ntamu ntirweni wa Jehovha, hi tsaka nguvhu. (Miti. 20:35) Hambulezvo, cini nguvhunguvhu ci hi mahako hi simama ku kombisa lirandzo li nga mbheliko ka van’wani? Hi ku hi lava ku pimanyisa ni ku tsakisa Jehovha, loyi a “teleko hi wuxinji”. — Ekso. 34:6: Lis. 33:22.