1924 — Ku hundza 100 wa malembe
A BULLETIN a ga Janeiro wa 1924 gi wulile lezvi: “Kusanguleni ka lembe, cikhati ca cinene ca ku a maKristu wontlhe ma bhabhatisilweko . . . ma lava tindlela ta ku engetela ntiro wabye ka Jehovha.” Ndzeni ka lembe lego, a zvigondzani zva Bhibhiliya zvi tirisile a wusungukati lego hi tindlela timbiri, ti nga leti: hi kuva vo tiya-hlanha ni ku chumayela hi tindlela tiswa.
VA NO CHUMAYELA HI KU TIRISA RADHU
A vamakabye le Bheteli va no tira lembe ni ku hundza na va aka citichi ca radhu ca WBBR le Staten Island, dhoropeni ga Nova Iorque. Andzhako ka ku basisa wutshamu lego, va no aka yindlu ya hombe ya vatiri ni yin’wani kasi ku veketelwa kona materiyali. A cikhati leci a ntiro lowo wu nga mbhela, a vamakabye va no sangula ku tlhanganisa zvontlhe zvi nga laveka kasi a citichi ci sangula ku tira. Kanilezvi va wa fanele ku hlula zvikarato zvo tala.
A vamakabye va no pola lezvaku a ku maha antena ya hombe ya citichi zvi wa karata. A antena leyo ya 91 wa timetro a kutlakuka yi wa fanele ku hayekiwa laha ka timhandze timbiri, a yin’we ni yin’we ya 61 wa timetro a kutlakuka. Ka khati go sangula a va zvi kotangi. Na va tsumba ku vhuniwa hi Jehovha, a vamakabye va no gumesa va zvi kota. Calvin Prosser, a mun’we wa lava va tirileko ka projeto leyo, i wulile lezvi: “Loku hi wa no zvi kota ka khati go sangula na hi vile ni matshandza hi wula ku: ‘Hi nga wonani lezvi hi nga maha!’” A vamakabye va no mu nyika wudzundzo Jehovha hi kota ya lezvi va nga maha, kanilezvi a zvikarato zvabye a zvi gumesangi laho.
A ku haxa mahungu hi radhu zvi wa ha hi zvilo zva zviswa niku zvi wa karata ku kuma materiyali ma nga laveka. Hambulezvo, a vamakabye va no kuma muchini lomu kusuhani wa ku haxa wa 500 watts wu nga sina wu tirisilwe. Wutshan’wini ga ku xava mikrofone, va no tirisa telefone. Ka wusiku go kari hi Fevereiro, a vamakabye va no boha ku ringisa a feramenta leyo yo olova. Va wa lava mahungu ya ku haxa, hikwalaho va no yimbelela tisimu ta Mufumo. Ernest Lowe i tlhamusele a kuhlekisa ka lezvi zvi nga maheka ka siku lego. I wulile lezvaku a cikhati leci va nga kari va yimbelela va no fonelwa hi Mulamuli Rutherford, b a nga kari a ingisela a radhu le Brooklyn, ka pfhuka wa cipimo ca 25 wa tikilometro.
Makabye Rutherford i te: “Miyelani guwa lego. Mu zwalisa ku khwatsi mu ntlawa wa zvimanga!” Na va kari va dhananyana, a vamakabye va no tekela ku tima a muchini wa ku haxa kanilezvi va wa zvi tiva ku a radhu gi wa tira niku va wa longile ku sangula ku haxa.
Hi 24 ka Fevereiro wa 1924, na ku kari ku haxiwa zva lisine hi khati go sangula, makabye Rutherford i no wula lezvaku a citichi leco ca radhu “ci wa ta tiriselwa zvilaveko zva Mufumo wa wuMesiya niku a kungo ga citichi leco ku wa hi ku vhuna vanhu vontlhe lezvaku va zwisisa Bhibhiliya ni lisima la cikhati leci hi hanyako ka cona”.
A kuhaxa loko ko sangula ku fambile khwatsi nguvhu. A citichi leco ca radhu ca WBBR ci tirisilwe hi 33 wa malembe kasi ku haxa maprograma ya vanhu va Jehovha.
VA NO TIYA-HLANHA VA KANETA VARANGELI VA WUKHONGELI
Hi Julho wa 1924, a zvigondzani zva Bhibhiliya zvi no maha gotsovanyano le Columbus, Ohio. A vamakabye va nga hi ka gotsovanyano lowo va wata hi ka matshamu wontlhe ya laha misaveni niku va nozwa tikanelo hi ciÁrabe, ni ciNgiza, ni Francês, ni ciAlemanya, ni ciGreki, ni ciHungria, ni ciItalia, ni ciLituânia, ni ciPolónia, ni ciRusso, ni tirimi ta Escandinávia, ni ciUcrânia. A tikanelo to kari ta gotsovanyano lowo ti wa haxiwa hi radhu niku ku wa mahilwe makungo ya ku a jornali go kari ga lomu cipandzeni gi bika lezvi a gotsovanyano wu nga fambisa zvona siku ni siku.
Hi Wazina wa 24 ka Julho, a vamakabye va 5000 ni ku hundza va nga hi laha gotsovanyanweni va noya kuchumayeleni. Va no nyikela a cipimo ca 30 000 wa mabhuku va tlhela va sangula zvigondzo zva Bhibhiliya zva talela ga cima. A Murindzeli wo kari wu vitanile a siku lego lezvaku i “siku ga litsako la hombe ga gotsovanyano”.
Hi Wazihlanu wa 25 ka Julho ku vile ni zvin’wani zvi tsakisileko nguvhu laha gotsovanyanweni, ku nga cikhati leci makabye Rutherford a nga tiya-hlanha a lera mahungu ma nga kaneta varangeli va wukhongeli. Makabye Rutherford i no wula lezvaku a varangeli va politika, ni va wukhongeli, ni va mabhindzu “va wa betela vanhu a ku gondza lisine xungetano hi Mufumo wa Nungungulu lowu Nungungulu a to wu tirisa kasi ku katekisa vanhu”. A cin’wani kambe, i no wula lezvaku “lezvi a vavanuna lavo va nga zvi maha zvi wa bihile hakuva va wa seketela Liga das Nações va tlhela va wula lezvaku ‘ku wa hi ndlela leyi Nungungulu a nga yi tirisa kasi ku fumela misava’”. A zvigondzani zva Bhibhiliya zvi wa ta lava ku zvi tiya-hlanha kasi ku chumayela mahungu lawo ka van’wani.
Na wu songa lezvi a gotsovanyano wu nga va khumbisa zvona, A Murindzeli wo kari wu wulile lezvi: “A butho legi ga gitsongwani ga Hosi gi tlhangeneko ka gotsovanyano le Columbus gi yile kaya na gi tiyile kukholweni . . . , niku a gotsovanyano lowo wu va nyikile kutiya-hlanha ka ku va chumayela hambu loku va vhukelwa.” Leo Claus, a mun’we wa lava va vileko kona ka gotsovanyano lowo i wulile lezvi: “Hi sukile gotsovanyanweni na hi hi ni manyawunyawu ya ku chumayela mahungu lawa cipandzeni ca hina.”
Hi Outubro, a zvigondzani zva Bhibhiliya zvi no sangula ku nyikela ciphephana ci nga hi ni mahungu lawa makabye Rutherford a nga ma wulile xungetano hi varangeli va wukhongeli. Ka cidhoropana co kari ca Cleveland, Oklahoma, Frank Johnson i no gumesa ku nyikela zviphephana na ka ha kiyela 20 wa timinuto kasi a hundza a tekiwa hi vamakabye vo kari. Zvi wa hi ni mhango a ku a va rindzela laha kubaseni hakuva a vavanuna vo kari va cidhoropana leco va nga zangarile hi kota ya ntiro wakwe wa kuchumayela va wa kari va mu lavetela. Makabye Johnson i no boha ku fihlala laha kusuhani hi chichi yo kari. A cikhati leci a nga wona lezvaku ku wa nga hi na munhu lomu chichini, i no vekela ciphephana laha ka Bhibhiliya ga muchumayeli wa kona ni lomu ka zvitulo. I no hatlisa a huma lomu chichini leyo a ku khwatsi hi lezvi a nga nghenisa zvona. I wa ha hi ni cikhati ca ku a rindzela; hikwalaho, i noya ka tichichi tin’wani ta timbiri aya maha zvalezvi zva zvin’we.
Makabye Frank i no hatlisa a tlhela ka wutshamu legi va nga wa ta hundza va mu teka kona. I noya fihlala lendzhako ka mambomba ya mafura a cuwukisela vavanuna lava va nga kari va mu hlota. A vavanuna lavo va no hundza hi laho hi movha, kanilezvi a va mu wonangi. Zvalezvi va nga famba, a vamakabye lava va nga kari va chumayela ka wutshamu ga laha kusuhani, va no chikela va mu teka va famba.
A mun’we wa vamakabye lavo i wulile lezvi: “A cikhati leci hi nga kari hi huma ka cidhoropana leco, hi hundzile hi laha kusuhani ni tichichi leto ta tinharu. Ka chichi yin’we ni yin’wani ku wa hi ni cipimo ca 50 wa vanhu va nga yimile laha phambeni ka yona. A vokari va wo lera ciphephana leco a van’wani va wo komba a muchumayeli wa kona. Hi lisine, hi sukile hi cikhati ca cinene! Kanilezvi hi bonga Jehovha, Nungungulu wa hina, hi lezvi a nga hi vhikela ni ku hi nyika wutlhari kasi hi nga kumiwi hi valala lavo va Mufumo.”
CIKOMBISO CA KUTIYA-HLANHA KUCHUMAYELENI
Ka matiko man’wani, a zvigondzani zva Bhibhiliya zvi wa landzela cikombiso caleci ca cin’we ca kutiya-hlanha kuchumayeleni. Le n’walungu wa França, Józef Krett i no chumayela vatiri va lomu mugodhini va ngata hi Polónia. Makabye Józef Krett i wa avelwe ku veka kanelo yi nga hi ni hloko ya mhaka yi nge: “A vafileko va ta vhuxiwa zvezvanyana”. A cikhati leci ku nga nyikelwa tikovhinte ka cidhoropana leco, a murangeli wo kari wa wukhongeli wa lomu cipandzeni, i no byela lava va nga hi va wukhongeli gakwe lezvaku va ngayi. Kanilezvi a magezu yakwe ma no maha zvo hambana. A vanhu va ku hundza 5000 va noya va ya ingisela kanelo leyo a ku patsa ni murangeli loye! Makabye Krett i no byela murangeli loye lezvaku a tlhamusela lezvi a nga zvi kholwa, kanilezvi i no ala. Andzhako ka kanelo, makabye Krett i no nyika vanhu a mabhuku wontlhe a nga hi nawo hakuva i wa wonile lezvaku va wa hi ni tora ga Mhaka ya Nungungulu. — Amo. 8:11.
Le Afrika, Claude Brown hi yena a nga famba ni mahungu ya manene le Costa do Ouro, zvezvi ku tiviwako ku i Gana. A tikanelo takwe ni mabhuku lawa a nga avela zvi vhunile ku hangalasa lisine hi ku hatlisa tikweni lego. John Blankson a nga susa kurso ya ku tira Farmácia i no ingisela yin’we ya tikanelo ta makabye Brown. I no tekela ku zvi zwisisa
lezvaku i wa kumile lisine. John i wulile lezvi: “A lisine li ndzi tsakisile nguvhu niku ndzi wa wulawula hi lona na ndzi tlhatlhekile cikoleni ca hina.”Ka siku go kari John i noya ka chichi yo kari ya Anglicana aya wutisa murangeli wa kona xungetano hi gondzo ya ku Nungungulu vanharu laha ka kun’we, leyi John makunu a nga yi zwisisa khwatsi lezvaku a yi seketelwi ka Mitsalo. A murangeli loye i no mu hlongola, a banguleka aku: “Wena a wu muKristu; u lumba Dhiyabho. Suka hi laha!”
A cikhati leci a nga tlhela kaya, John i no mu tsalela papilo a murangeli loye a mu ramba lezvaku va kumana ka wutshamu ku nga hi ni vanhu kasi a tlhamusela a gondzo ya ku Nungungulu vanharu laha ka kun’we. A murangeli loye i no byela John lezvaku aya hofiseni ya mugondzisi wa hombe wa laha cikoleni, lomu a nga ya wutisiwa lezvaku hakunene i wa tsalele a murangeli loye ke.
John a hlamula, aku: “Ina, ndzi mu tsalele.”
A mugondzisi loye i no ruma John lezvaku a tsalela murangeli loye a kombela rivalelo. Hikwalaho, John i no tsala lezvi:
“Bava, a mugondzisi wa mina i ndzi rumile lezvaku ndzi ku tsalela ndzi kombela rivalelo niku ndzi longile ku ku tsalela ndzi kombela rivalelo kanilezvi ntsena loku u vhumela lezvaku u gondzisa mawunwa.”
Na a tele hi kuhlamala, a mugondzisi loye i no wutisa, aku: “Blankson, hi zvalezvi futsi u nga lava ku tsala?”
“Ina, mugondzisi. A ku na cin’wani ca ku ndzi nga tsala.”
“U ta hlongoliwa laha cikoleni. Hikuyini u wulawulisako lezvi ni murangeli wa wukhongeli ga mufumo kanilezvi u alakanya lezvaku u ta simama ka cikola leci?”
“Kanilezvi, mugondzisi, . . . a cikhati leci u hi gondzisako loku hi nga zwisisi khwatsi zvokari, xana a hi vhumelelwi a ku maha zviwutiso?”
“Ma vhumelelwa.”
“Kunene, hi zvalezvo zvi nga humelela. A wanuna wo kari wa munene i wa hi gondzisa Bhibhiliya ndzi gumesa ndzi mu maha ciwutiso. Loku a nga zvi kotangi ku ndzi hlamula, hikuyini ndzi faneleko ku tsala ndzi mu kombela rivalelo?”
Blankson a nga hlongoliwangi cikoleni, ne a nga tsalangi a kombela rivalelo.
VA WA EHLEKETA HI LEZVI ZVI NGA WA TA MAHEKA CIKHATINI CI TAKO
Na wu kari wu songa a ntiro wa lembe, A Murindzeli wo kari wu wulile lezvi: “A ku fana na Dhavhidha hi nga wula hi kutiya, hiku: ‘U ta ndzi hlomisa a ntamu wa kuya yimpini’. (Lis. 18:39) A lembe legi ga hi tiyisa nguvhu, hakuva ha gi wona a woko ga Hosi. . . . A malandza yakwe yo tsumbeka . . . ma chumayela mahungu ya manene hi kutsaka.”
Ka lembe lego, a vamakabye va no maha makungo ya ku maha citichi cin’wani ca radhu. A citichi leco ci mahilwe le Chicago, Estados Unidos da América. A citichi leco ca ciswa ci wa vitaniwa ku WORD. Na ci tirisa muchini wa ku haxa wa 5000 watts, a citichi ca WORD ci wa haxa mahungu ya Mufumo ka matshamu ya le kule nguvhu, hambu ni le n’walungu wa Canadá.
Hi 1925, Jehovha i no vhuna zvigondzani zva Bhibhiliya a ku zwisisa khwatsi a mahungu maswa yo tsakisa xungetano hi Kuvhululelwa, cipimo 12. Hi kota ya kuzwisisa loko ka kuswa a vokari va no nyima ku tirela Jehovha. Kanilezvi a votala va no tsaka hi ku zwisisa khwatsi lezvi zvi mahekileko le tilweni ni lezvi lezvo zvi va khumbisako zvona a vanhu va Jehovha laha misaveni.
a Zvezvi ku nga Ntiro wa hina ni mahanyela ya wuKristu — Cibhukwana ca mutlhangano.
b J. F. Rutherford, loyi a nga rangela zvigondzani zva Bhibhiliya ka cikhati leco, i wa tiviwa kota Mulamuli Rutherford. Na a nga se sangula ku tira Bheteli, i wa tshuka a tira kota mulamuli wo hlawuleka ka Oitava Jurisdição do Tribunal de Missouri.