1-2. Hi kwihi kuhambana ka Ahabhi na Manase? Zviwutiso muni hi to hlamula ka ndzima leyi?

CIKHATINI ci nga hundza kuve ni tihosi timbiri ti nga maha zvilo zvo fana, hambu lezvi ti nga hanya ka tinguva to hambana. A hi hloleni khwatsi lezvi ti nga maha: A yin’we ya tihosi leto yi wa hi ya mufumo wa Izrayeli wu nga wumbiwa hi 10 wa tixaka; leyi yin’wani yi wa hi ya mufumo wa Judha wa tixaka timbiri. A tihosi leto ta timbiri ti mahile zvilo zvo biha nguvhu mahlweni ka Jehovha ti tlhela ti maha ku a vanhu vonawu va nga ingisi. Tontlhe ta timbiri ti khozele zvifananiso ti tlhela ti daya vanhu. Hambulezvo, ku ni lezvi zvi hambanako laha ka vona va vambiri. A mun’we i hanyile wutomi go biha kala afa, loyi mun’wani i gumile a ti sola a tsetselelwa zvilo zvo biha lezvi a nga zvi mahile. Kasi hi wula vamani khwatsi-khwatsi?

² A mavito yabye hi Ahabhi, hosi ya Izrayeli, na Manase, hosi ya Judha. A zvilo zvo hambana lezvi a vavanuna lava va nga maha zvi hi gondzisa nchumu wa lisima nguvhu xungetano hi kutisola. (Miti. 17:30; Rom. 3:23) Zvi wula yini kutisola, kona a munhu i kombisa kuyini a ku hakunene wa ti sola? Zva laveka ku hi zvi tiva hakuva loku hi wonha hi lava ku Jehovha a hi tsetselela. Kasi hi tiva mihlamulo ya zviwutiso lezvi, hi ta kambisisa wutomi ga tihosi leti ta timbiri hi wona lezvi hi gondzako ka cikombiso cabye. Hi ta guma hi wona lezvi Jesu a nga gondzisa xungetano hi kutisola.

3. Ahabhi i wa hi hosi ya tshamela muni?

³ Ahabhi ive hosi ya wu 7 yi fumileko mufun’weni wa Izrayeli wa 10 wa tixaka. I wa chadhile na Jezebheli, a n’wana wa hosi ya Sidhoni, a tiko go ganya gi nga hi le Norte wa Izrayeli. Lezvi Ahabhi a nga chadhile ni wasati loye, zva koteka ku ku vhululekile mole  wa ku a tiko ga Izrayeli gi ganya. Hambulezvo, zvi mahile ku a vaIzrayeli va engetela ku wonhela Jehovha. Jezebheli i wa khozela Bhaali; lezvo zvi mahile ku a kalavela Ahabhi lezvaku a kucetela vanhu va nghena ka wukhozeli lego go nyenyeza, gi nga patsa ku maha miphahlo hi zvivanana ni ku maha wubhayi ni zvikwambati zva lomu tempeleni. Laha Jezebheli a nga hi sati wa hosi, vontlhe a vaphrofeti va Jehovha va wa hi mhangweni. I dayisile vaphrofeti vo tala nguvhu. (1 Tih. 18:13) Ahabhi i noza a chikela ku ‘maha lezvi zvi bihileko mahlweni ka Jehovha ku hundza vontlhe’ lava va nga rangile va fuma. (1 Tih. 16:30) Jehovha i wa zvi wona zvontlhe lezvi zvi nga mahiwa hi Ahabhi na Jezebheli. Hambulezvo, i no kombisa tipswalo, a rumela vaphrofeti vo kota Elija kasi a ya tlharihisa vanhu vakwe lezvaku va cica na ka ha hi ni cikhati. Kanilezvi, Ahabhi na Jezebheli va no ala ku cica.

4. Jehovha i te i wa ta mu tsayisisa kuyini Ahabhi? Zvini a nga maha Ahabhi a cikhati a ngazwa lezvo?

⁴ Hi kufamba ka cikhati, a lihlazva-mbilu la Jehovha li no mbhela. I no rumela Elija a ya byela Ahabhi na Jezebheli lezvi a nga wa ta va tsayisisa zvona. Vontlhe va ngango wabye va wa ta dawa. Ahabhi i no karateka nguvhu hi lezvi Elija a nga wula. A wanuna loye wa matshandza i no ‘ti koramisa’. — 1 Tih. 21:19-29.

5-6. Hi zvi tivisa kuyini aku Ahabi a nga ti solangi hi mbilu yontlhe?

⁵ Lisine ku Ahabhi i ti solile ka cikhati leco, kanilezvi lezvi a nga gumesa a maha zvi komba ku i wa nga ti soli hi mbilu yontlhe. A nga zamangi ku fuvisa wukhozeli ga Bhaali lomu tikweni gakwe, ne a nga kucangi vaIzrayeli lezvaku va khozela Jehovha. I tlhelile a komba hi tindlela tin’wani lezvaku i wa nga ti soli.

⁶ Ka khati go kari, Ahabhi i no ramba Jehoxafati, a Hosi ya yi nene ya Judha, lezvaku va yalwa ni vaSiriya. Jehoxafati i no mu nyika mawonela ya ku va ranga hi ku wutisa muphrofeti wa Jehovha. Ahabhi i no ranga hi ku ala mawonela lawo, aku: ‘I kona mun’we loyi hina hi faneleko ku wutisa ha yena ka Jehovha, a nga Mikaya a n’wana Imla; kanilezvi ndza mu venga, hakuva a zviphrofeto zvakwe a zvi wulawuli kusasa ha mina, ntsena kubiha.’ Hambulezvo, va no guma va mu wutisa. Ahabhi i wa nga hembi; Mikaya i no ta phrofeta zva hava futsi hi ku rumiwa hi Jehovha! A ya kubiha hi ku Ahabhi a nga ti solangi a kombela Jehovha kasi a mu tsetselela. A hosi leyi yo biha yi no khoma muphrofeti wa Jehovha yi mu vhalela. (1 Tih. 22:7-9, 23, 27) Hambu lezvi a zvi kotileko ku vhalelisa muphrofeti wa Jehovha, a nga zvi kotangi ku vhalela ku a ciphrofeto cakwe ci tatiseka. Ka yimpi yi nga landzela, Ahabhi a nga ponangi — i no dawa futsi. — 1 Tih. 22:34-38.

7. Andzhako ka loku Ahabhi a file, Jehovha i te i wa hi munhu wa tshamela muni?

⁷ Loku Ahabhi a delwe, Jehovha i no komba lezvi a nga mu wonisa zvona. Laha Jehoxafati, a Hosi ya yi nene, a nga pona yimpini leyo a wuya, Jehovha i no rumela muphrofeti Jehu a ya mu kawuka hi lezvi a nga ti patsa na Ahabhi. A muphrofeti wa Jehovha i no mu byela lezvi: ‘A wa kubiha i fanele ku vhunetelwa ke? U randza lava va vengako Jehovha ke?’ (2 Kro. 19:1, 2) Makunu, hi nga ehleketa hi mhaka leyi: Loku hakunene Ahabhi i wa no ti sola, a ku a muphrofeti wa Jehovha na a mu vitanile ku munhu wo biha a vengako Jehovha? Lisine ku Ahabhi i ti solile hi ndlela yo kari. Kanilezvi a nga tshukangi a ti sola hi mbilu yontlhe.

8. Hi gondza yini ka cikombiso ca Ahabhi xungetano hi kutisola?

⁸ Hi gondza yini ka cikombiso ca Ahabhi? A cikhati leci Elija a nga mu byela khombo legi gi nga wa ta wela ngango wakwe, i ti solile hi ndlela yo kari. Lawo ma wa hi masangulo ma nene. Kanilezvi, lezvi a nga guma a maha zvi kombile ku i wa nga ti soli hi mbilu yontlhe. Hikwalaho, loyi hakunene a ti solako, a nga gumelwi laha ko wula ku ‘ndza ti sola hi lezvi ndzi nga maha’;  I maha zvo hundza lezvo. A hi woneni cikombiso cin’wani ci to hi vhuna ku tiva ku cini ci kombako ku hakunene a munhu wa ti sola.

9. Manase i wa hi hosi ya tshamela muni?

⁹ Loku ku hundzile cipimo ca 200 wa malembe, Manase i no sangula ku fuma tiko ga Judha. Zvi wonekisa ku a zviwonho zva yena zvi wa hi zva hombe ku hundza lezvi zva Ahabhi! A Bhibhiliya gi wula lezvi: ‘I no maha kubiha ko hundzeleta mahlweni ka Jehovha, a mu zangarisa.’ (2 Kro. 33:1-9) Manase i no aka maalati ya vanungungulu va mawunwa, a tlhela ava ni cixinya ca ku nghenisa cifananiso ca Axtarte — zvi wonekisako ku ci wa hi cifananiso ca nungungulu wa cisati — kwalomu tempeleni ya Jehovha! I no maha masonika, a ti nghenisela ka wudhimoni ni wuloyi. I no tlhela a daya vanhu vo tala nguvhu vo kala nandzu. A wubihi lego go tshisa gi patsa ku ‘hisa a vana wakwe ndzilweni’ a maha hi vona miphahlo ka vanungungulu va mawunwa.— 2 Tih. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Jehovha i tsayisile Manase hi ndlela muni? Zvini a nga maha Manase laha a nga tsayisiwa?

¹⁰ A kufana na Ahabhi, Manase yenawu i no chepeta a tlhela a ala lezvi Jehovha a nga mu tlharihisa hi ku tirisa vaphrofeti vakwe. Jehovha i no gumesa a va ‘nehela vanhu va ta va vhukela, ti nga tinduna ta tiyimpi ta hosi ya Asiriya, ti ta khoma Manase, ti mu boha hi machini ya simbi, va mu yisa le Bhabhuloni’. Zvi wonekisa ku laha Manase a nga vhalelwe seyo Bhabhuloni, i no nyima a ku tse, a ehleketa khwatsi hi lezvi a nga zvi mahile. I no simama ku ‘ti koramisa nguvhu mahlweni ka Nungungulu wa vadhadhani vakwe’. I no maha zvo hundza lezvo. ‘I no khongela mahlweni ka Jehovha Nungungulu wakwe’. Hi lisine, i no simama ku “khongela” ka yena. A wanuna loye wo biha i wa kari a cica. I no sangula ku wona Jehovha kota “Nungungulu wakwe” a tlhela a khongela yi nga chayi.— 2 Kro. 33:10-13.

11. Hi kuya hi 2 Kronekele 33:15, 16, Manase i kombisile kuyini lezvaku hakunene i wa ti sola?

¹¹ Hi kufamba ka cikhati, Jehovha i no hlamula mikhongelo ya Manase. Ka lezvi Manase a nga kari a wula ka mikhongelo yakwe, Jehovha i no wona ku a mbilu yakwe yi cicile; a sezwa mukhongelo wakwe, a mu tlhelisela mufun’weni wakwe. Manase i mahile zvontlhe a nga zvi kota kasi ku komba lezvaku hakunene wa ti sola. I mahile zvilo zvaku Ahabhi ne a nga tshukangi a maha. I no cica mahanyela yakwe. Alwa hi tindlela tontlhe kasi ku fuvisa wukhozeli ga mawunwa a tlhela a kuca vanhu lezvaku va khozela Jehovha. (Lera 2 Kronekele 33:15, 16.) Handle ko kanakana lezvo zvi wa lava kukholwa ni kutiya-hlanha, hakuva hi malembe yo tala i wa kucetele tihosana ta mufumo wakwe, va ngango wakwe ni vanhu vontlhe lezvaku va maha zvobiha. Kanilezvi, ka malembe yakwe yo gumesa i wa zama ku lulamisa zvilo zvo kari zvo biha a nga zvi mahile. Zvi wonekisa ku a zukulu wakwe Josiya, loyi hi ndzhako ka cikhati a ngava hosi ya yi nene, i gondzile zva zvi nene ka yena. — 2 Tih. 22:1, 2.

12. Hi gondza yini ka cikombiso ca Manase xungetano hi kutisola?

 ¹² Zvini hi nga gondzako ka cikombiso ca Manase? Manase i ti koramisile, a khongela ka Jehovha kasi a mu mahela wuxinji a tlhela a cica mahanyela yakwe. I tirile yi nga chayi kasi ku lulamisa lezvi a nga wonhile, a ti karatela ku khozela Jehovha a tlhela a kuca vanhu lezvaku vonawu va mu khozela. A cikombiso ca Manase ci vhuna hontlheni, hambu lava va nga maha zviwonho zva hombe nguvhu. Ci hi komba khwatsi lezvaku Jehovha Nungungulu ‘mu nene niku wa tsetselela’. (Lis. 86:5) Lisine futsi, Jehovha i ta va tsetselela lava hakunene va ti solako.

13. Tlhamusela mufananiso wu hi vhunako ku zwisisa nchumu wa lisima xungetano hi kutisola.

¹³ Manase a nga ti layangi kutani ku ti sola zvi gama kwalaho. Lezvo zvi hi gondzisa nchumu wa lisima nguvhu xungetano hi kutisola. Ehleketa hi mhaka leyi: A hi zvi veke laha ka ku u lava cikomu ci mbheleleko kasi u rima hi cona, loku u chikela laha zvi xavisiwako kona u nyikela mali va ku nyika mbhinyi wa kona basi! U wa ta xalala ke? Ne ni kutsongwani! Ahati loku vo ku tlhamusela ku a mbhinyi wa lisima laha ka cikomu, a ku zvi wa ta enela ka wena? Ahihi, zvi wa nga ta enela kambe! Jehovha yenawu i lava ku loyi a nga wonha a ti sola hi mbilu yontlhe. Loku a muwonhi a ti laya hi ciwonho leci a ci mahileko, zvi nene. Kasi a munhu a ti sola hakunene zva laveka ku a ti laya. Kanilezvi a zvi gumesi laho. Cini cin’wani ci lavekako? Mhakeni leyi, hi gondza nchumu wa lisima nguvhu ka mufananiso a nga hlawutela Jesu.

14. Ka mufananiso wa Jesu, a n’wana a nga pengile i sangulisile kuyini a ku komba lezvaku wa ti sola?

¹⁴ Jesu i hlawutele mufananiso wo khumba nguvhu wu wulawulako hi n’wana a nga pengile, wu tsalilweko ka Luka 15:11-32. A jaha go kari gi no tsika ku ingisa papayi wa gona, gi bhangula giya “ka tiko ga le kule”. Loku gi hi ka tiko lego, gi no ya hanya wutomi go biha nguvhu. Hambulezvo, laha a zvikarato zvi nga ku swe, i no tshama a ku tse, a ehleketa khwatsi hi lezvi a nga zvi mahile. I no zvi wona ku a cikhati a nga hi kaya ka papayi wakwe, i wa hanya khwatsi. Khwatsi hi lezvi Jesu a nga wula, a jaha lego gi no ‘wona lezvaku gi mahile zvilo zva wupumbu’. Gi no maha ciboho ca ku tlhela kaya ka papayi wa gona gi ya kombela ku a mu tsetselela. Zvive zva lisima nguvhu a ku a jaha lego gi zvi pola ku gi mahile zviboho zvo tala zvo kala zvi nga hi zvi nene. Hambulezvo, a ku lezvo zvi wa enela? Ahihi. Gi wa fanele ku cica mahanyela ya gona!

15. A n’wana a nga pengile i kombisile kuyini a ku hakunene wa ti sola?

¹⁵ A n’wana a nga pengile i kombile ku hakunene wa ti sola hi lezvi a nga zvi mahile. I no famba pfhuka wo leha a tlhela kaya. Laha a nga hi kusuhani, i no wona papayi wakwe, aku: “Papayi, ndzi wonhele tilo ndzi tlhela ndzi wonhela wena. A ndza ha ringani ku vitaniwa ku ndzi n’wana wa wena.” (Luka 15:21) Lezvi a n’wana loyi a nga vhulula mbilu a wulela zviwonho zvakwe, i kombile lezvaku i wa lava ku vhuxa wunghana gakwe na Jehovha. I kombile kambe ku i wa zvi  zwisisa ku papayi wakwe i wa karateka nguvhu hi lezvi a nga zvi mahile. A cin’wani, i wa ti yimisele ku kulula a n’watseka kasi a vhuxa wunghana ni papayi wakwe, laha ka kuza a vhumela ku maha citiri! (Luka 15:19) A mufananiso lowu, a hi citoriya co khumba mbilu basi. A madhota ma nga vhuneka nguvhu hi wona loku ma zama ku pola ku a wokari a mahileko ciwonho ca hombe hakunene wa ti sola ke.

16. Cini ci nga mahako ku zvi karata ku woneka ka madhota a ku a munhu wa ti sola ke?

¹⁶ A hi ntiro wo hlakana kasi a madhota ma pola ku a wokari a nga maha ciwonho ca hombe hakunene wa ti sola ke. Hikuyini zvi karatako? A madhota a ma zvi woni lezvi zvi nga mbilwini ya munhu. Ma wona lezvi zvi mahekako lahandle basi, lezvi zvi kombako ku a makabye loye i cicile hi mbilu yontlhe niku makunu wa zvi nyenya a zvilo zvo biha lezvi a zvi mahileko. Ka zvikhati zvin’wani, zva koteka ku a munhu na a mahile ciwonho co tshisa nguvhu laha ka ku zvi karata ku a madhota lawa ma bhulako naye ma tiyiseka lezvaku hakunene wa ti sola.

17. (a) Cikombiso muni ci kombako lezvaku a ku karateka basi a zvi eneli kasi a munhu a ti sola hi mbilu yontlhe? (b) Hi kuya hi 2 Va Le Korinte 7:11, zvini zvi rindzelwako ka loyi hakunene a ti solako?

¹⁷ Wona cikombiso leci: A makabye wo kari i maha wubhayi hi kuphindaphinda hi malembe yo tala. Wutshan’wini ga ku lava civhuno, o fihla ciwonho cakwe. A nga mu byeli a sati wakwe, vanghana vakwe, ne madhota. Kanilezvi, a madhota ma guma ma zvi tiva. Loku a madhota ma bhula naye ma mu tlhamusela zvontlhe zvi tiyisekisako ku hakunene wa maha ciwonho, hi kona a vhumelako zvi tlhela zvi wonekisa ku wa ti laya a tlhela a karateka. A ku lezvo zvi komba ku wa ti sola? Ahihi. A madhota lawa ma bhulako naye ma ta lava ku wona zvo hundza ku ti laya. Phela a nga wonhangi khati gin’we hi kuphazama. I mahile ciwonho ca hombe makhati yo tala hi malembe. Ne a nga wulangi ciwonho cakwe hi yece; zvi no poliwa hi wokari a tivisa madhota. Zva dlunyateka ku a madhota ma wa ta lava ku mu wona na a cica hi mbilu yontlhe, a cica lezvi a ci wonisako zvona ciwonho cakwe, lezvi a ti zwisako zvona hi cona, a tlhela a cica mahanyela yakwe. (Lera 2 Va Le Korinte 7:11.) Zvi wa ta lava cikhati co leha kambe kasi a zvi kota ku cica a komba lezvaku hakunene wa ti sola. Ka ciyimo leco, zvi wonekisa ku i wa nga ta pona ku susiwa bandleni kala zvi woneka ku hakunene wa ti sola. — 1 Kor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. A wokari a nga susiwa a nga kombisa kuyini a ku hakunene wa ti sola? Zvini zvi to maheka loku hakunene a ti sola?

¹⁸ Kasi loyi a nga susiwa bandleni a komba lezvaku hakunene wa ti sola, zvi lava ku ata mitlhanganweni hi kukhandzakanya, a ingisa wusungukati ga madhota ga ku a khongela a tlhela a gondza hi kukhandzakanya. Zvi lava ku a fambela kule kambe ni zviyimo lezvi zvi nga mu maha a wonha. Loku a kulula a n’watseka kasi ku vhuxa wunghana gakwe na Jehovha, handle ko  kanakana Jehovha i ta mu tsetselela, a madhota wonawu ma ta mu wuyisela bandleni. A lisine hi ku loku a madhota ma xuxa mhaka ya wokari a nga wonha, ma zvi tiva khwatsi ku a vanhu va hambana, ni zviyimo zvonawu zva hambana. Hikwalaho, ma hlola khwatsi a munhu loye ni ciyimo leco. A ma tsutsumeli ku maha ciboho.

19. Cini ci kombako ku hakunene a munhu wa ti sola? (Ezekieli 33:14-16)

¹⁹ Kota lezvi hi zvi wonileko, loyi hakunene a ti solako i maha zvo hundza ku wula ku ndza ti sola hi ciwonho leci ndzi mahileko. Zvi patsa ku a cica mawonela yakwe, ni mbilu yakwe; lezvi zvi to maha ku a cica ni mahanyela yakwe. Lezvo zvi patsa ku tsika ciwonho, a hundzuluka a wuya a ta hanya hi milayo ya Jehovha. (Lera Ezekieli 33:14-16.) A nchumu wa lisima nguvhu ka yontlhe leyi loyi a nga wonha a faneleko ku ti karatela ku maha ku vhuxa wunghana gakwe na Jehovha, legi a gi wonhileko.

20-21. Hi nga mu vhunisa kuyini loyi a weleko ciwonhweni?

²⁰ Jesu i kombile nchumu wa lisima nguvhu a nga wu tela laha misaveni a cikhati a ngaku: “A ndzi telangi ku ta vitana valulamileko lezvaku va ti sola, kanilezvi ndzi tele vawonhi.” (Luka 5:32) Loko ku fanele kuva kuxuva ka hinawu. Ahati loku hi tiva ku a munghana wa hina i mahile ciwonho ca hombe ke, zvini hi faneleko ku maha?

²¹ Loku hi tiva munghana a mahako ciwonho hi mu vhuna ku fihla hi ku nga byeli madhota, a hi mu vhuni hi nchumu. Hi lisine, a ciwonho leco ne a ci fihlalangi hakuva Jehovha wa ci wona. (Mav. 5:21, 22; 28:13) U nga vhuna munghana wa wena hi ku mu tiyisekisa lezvaku lezvi a madhota ma zvi lavako ku mu vhuna. Loku a ala ku byela madhota, wena u fanele ku ma byela. Loku u maha lezvo, u komba lezvaku u lava ku vhuna munghana wa wena. Phela a wunghana ga yena na Jehovha gi le mhangweni!

22. Zvini hi to wulawula hi zvona ka ndzima yi landzelako?

²² Ahati loku a mahile ciwonho co tshisa hi cikhati co leha kambe laha ka ku a madhota ma zvi wonisa ku i chukwana ku a susiwa bandleni ke? Ku ngava lezvaku zvi komba ku a madhota lawo a ma mu mahelangi wuxinji? Ka ndzima yi landzelako, hi ta wulawula hi lezvi Jehovha a hi mahelisako zvona wuxinji laha a tsayisako loyi a nga wonha ni lezvi hi nga mu pimanyisisako zvona.