1. A vamakabye va cisati va yi seketelisa kuyini a hlengeletano? Zvikarato muni va kumanako nazvo? (Wona mufota wa kapa.)

A HO KU tsaka hi kuva ni vamakabye va cisati vo tala lomu bandleni vo ti tsitsirita! Hi cikombiso, va maha zvipandze ni ku hlamula mitlhanganweni, va tlhela va chumayela ni ku gondzisa mahungu ya ma nene. A vokari va tira ku hlayisa tiSalawu ta Mufumo, va tlhela va kombisa kukhatala hi vamakabye van’wani. Hambulezvo, a lisine hi ku va kumana ni mindzhingo. A vokari va hlayisa vapswali vabye va khosaheleko. A van’wani va timisela zvikarato zva ku vhukelwa hi maxaka. A ha ha wuli hi lava va wundlako vana voce, va tirako yi nga chayi na va zama ku hlayisa vana vabye!

2. Hikuyini hi faneleko ku ti karatela ku vhuna vamakabye va cisati?

² Hi fanele ku vhuna vamakabye va hina va cisati hakuva tikweni legi hi hanyako ka gona, a vavasati va chepetiwa ku khwatsi timbyana, ne a va woniwi kota nchumu. Ahandle ka lezvo, a Bhibhiliya gi hi kuca ku hi va vhuna futsi a vamakabye va hina va cisati. Hi cikombiso, mupostoli Pawule i byelile vamakabye va bandla ga le Roma lezvaku va mu hoyozela hi mandla mambiri Febhe va tlhela va ‘mu vhuna ka zvontlhe lezvi a nga wa ta zvi lava’. (Rom. 16:1, 2) A cikhati leci Pawule a nga hi mufarisi, i wa hi ka ntlawa wa vanhu va nga va wonela hasi vavasati va tlhela va va chepeta. Kanilezvi, laha makunu a ngava muKristu, i no cica, a pimanyisa cikombiso ca Jesu, a sangula ku va nyika lisima vavasati a tlhela a va khoma khwatsi. — 1 Kor. 11:1.

3. Jesu i wa va wonisa kuyini a vavasati vontlhe? Ahati vavasati lava va nga maha kurandza ka Papayi wakwe i wa va wonisa kuyini?

³ Jesu i wa va kombisa cichavo a vavasati vontlhe. (Joh. 4:27) I wa nga va wonisi lezvi a varangeli va wukhongeli va nga va wonisa zvona. A bhuku go kari gi tlhamuselako Bhibhiliya gi zile giku: “Jesu a nga tshukangi a wula nchumu wa ku chepeta kutani wa ku chipisa vavasati.” Wutshan’wini ga lezvo, i wa va nyika nguvhu lisima a vavasati lava va nga maha kurandza ka Papayi wakwe. Leci ci hlamalisako hi ku i wa va wona kota vamakabye vakwe a tlhela a va kumbuka  ni vavanuna lava a nga va wona na va wumba ngango mun’we naye. — Mat. 12:50.

4. Zvini hi to wulawula hi zvona ka ndzima leyi?

⁴ Contlhe cikhati Jesu i wa tshama a longile ku vhuna vavasati va nga tirela Nungungulu. I wa va komba lezvaku va lisima ka yena a tlhela a va vhikela ni ku va vhuna. Zvezvi hi ta wulawula hi lezvi hi nga mu pimanyisisako zvona Jesu mhakeni ya ku va nyika lisima a vamakabye va cisati.

5. Hikuyini a vamakabye vo kari va cisati zvi nga tshukako zvi va karatela a kuva zvin’we ni vamakabye va tiyisana?

⁵ Hontlheni — vavanuna ni vavasati — ha zvi lava ku randziwa hi tlhela hiva zvin’we ni van’wani hi tiyisana. Hambulezvo, ka zvikhati zvin’wani, a vamakabye va hina va cisati zvi nga tshuka zvi va karatela ku tizwa na va randziwa kota lezvi va nga zvi lavisa zvona. Hikuyini? Wona lezvi zvi wulilweko hi vamakabye vo kari va cisati. A mun’we wabye wa ku hi Jowakina * i te: “Lezvi ndzi kalako ndzi nga hi na nuna, ndzi tizwa na ndzi nga vhuni nchumu lomu bandleni, ne na ndzi nga lumbi bandla legi.” Cristina, a nga phayona gi rurileko kasi giya maha zvotala ntirweni wo chumayela, i wula lezvi: “Loku wa hi muswa lomu bandleni, u nga tshuka uzwa ciwundza ca hombe.” A vamakabye vo kari va cinuna vonawu va nga ti zwisa zvezvo. Lava va nga voce lisineni laha ngangweni wabye, va nga ti wona na va nga hanyi ni maxaka yabye va tlhela vazwa ciwundza hi ku ti wona na va nga hanyi ni vamakabye vabye laha bandleni kambe. Lava zvi nga kotekiko a ku va huma laha kaya hi kota ya mababyi, ni lava va khatalelako xaka gi babyako, vonawu va ngazwa ciwundza. Anita i wula lezvi: “Zvi wa nga koteki a ku ndziya hlakana ni vamakabye loku va ndzi ramba hakuva hi mina ndzi nga khatalela mamani ka mababyi yakwe.”

6. Hi kuya hi lezvi zvi tsalilweko ka Luka 10:38-42, Jesu i mu vhunisile kuyini Marta na Mariya?

⁶ Jesu i wa ti nyika cikhati ca ku tshama ni vavasati va nga tirela Jehovha, niku i wa hi ni wunghana go tiya navo. Alakanyela wunghana legi a nga hi nago na Mariya na Marta, lava zvi wonekisako ku va wa nga hi na vanuna. (Lera Luka 10:38-42.) Jesu i va vhunile ku va tizwa na va hi va lisima hi magezu yakwe ni mitiro. Hi cikombiso, Mariya a nga chavangi ku tshama mikondzweni yakwe kota mupizani. * Laha Marta a nga swireka hi lezvi Mariya a nga kala a nga mu vhuni ku longisela zvakuga, i no tlhatlheka ku byela Jesu lezvi a nga ti zwisa zvona. Ka ciyimo leco ca cinghana, Jesu i no va gondzisa zvilo zva lisima a vavasati lavo. I gumile a kombisa lezvaku wa khatala hi vona ni makabye wabye Lazaru hi ku va vhuxela ka makhati man’wani. (Joh. 12:1-3) Makunu a zvi hlamalisi lezvi Mariya na Marta va nga tlhatlheka ku lavetela Jesu a cikhati leci Lazaru a nga babyela kufa. — Joh. 11:3, 5.

7. Wula yin’we ya tindlela ta ku tiyisa a vamakabye va hina va cisati.

⁷ A vamakabye vo kari va cisati a va na ndlela yin’wani ya ku tlhangana ni maKristu-kuloni ahandle ka laha mitlhanganweni. Makunu, hi lava ku londzowota cikhati leco kasi ku va hoyozela hi mandla mambiri, hi bhula navo, hi tlhela hi kombisa ku khatala hi vona. Jowakina, loyi a kumbukilweko kusanguleni, i ngalo: “Zva ndzi tiyisa nguvhu loku a van’wani va ndzi dzundza hi mihlamulo ya mina mitlhanganweni, ni loku va maha malulamiselo ya ku chumayela na mina kutani loku va kombisa ku va khatala hi mina hi tindlela tin’wani.” Hi fanele ku komba vamakabye va hina va cisati lezvaku va lisima ka hina. Kiyara i: “Loku ndzi ngayi mutlhanganweni, ndza zvi tiva ku ndzi ta amukela mesaji na va lava ku tiva ku ndza vhuka ke. Lezvo zvi ndzi maha ndzi wona ku a vamakabye va khatala hi mina.”

8. Hi tihi tin’wani tindlela ta ku pimanyisa Jesu?

⁸ A ku fana na Jesu, hinawu hi nga ti nyika  cikhati ca ku tshama ni vamakabye va hina va cisati. Kuzvilava hi nga va ramba laha kaya hi taganyana cokari navo kutani hi ta hlakana. Loku hi va ramba, a mabhulo ya hina ma fanele kuva yo tiyisa. (Rom. 1:11, 12) A madhota ma fanele ku wona vamakabye va cisati a ku fana ni lezvi Jesu a nga va wonisa zvona. I wa zvi tiva ku a vokari zva va bindzela a ku tshama va hi magwendza. Kanilezvi, i zvi vekile kubaseni lezvaku a ku chadha ni kuva ni vana, a hi zvona zvi nyikako litsako wutomini ga munhu. (Luka 11:27, 28) I kombile lezvaku leci ci nyikako litsako la pindzukelwa ku rangisa ntiro wa Jehovha wutomini. — Mat. 19:12.

9. Zvini lezvi a madhota ma nga mahako kasi ku vhuna vamakabye va cisati?

⁹ A madhota hi wona nguvhunguvhu ma faneleko ku wona maKristu ya cisati kota vamakabye kutani vamamani vabye. (1 Tim. 5:1, 2) Ma fanele ku ti nyika cikhati ca ku bhula ni vamakabye — a mitlhangano na yi nga se sangula kutani loku yi mbhelile. Cristina, hi mu kumbukileko ka paragrafo 5, i ngalo: “A dhota go kari gi no pola lezvaku ndzi tshama ndzi khomekile nguvhu, gi se lava ku tiva lezvi zvi ndzi mahako ndzi khomeka. Ndzi xalele nguvhu hi kukhatala ka gona.” Loku a madhota ma tolovela ku ti nyika cikhati ca ku bhula ni vamakabye va hina va cisati, ma komba lezvaku ma khatala hi vona. * Anita, hi mu kumbukileko ka paragrafo 5 ni 9, i wulile a gin’we ga mabhindzu ya ku a madhota ma tolovela  ku bhula naye. I te: “Zvi ndzi vhuna ku ma tiva khwatsi, wonawu ma ndzi tiva khwatsi. Loku makunu ndzi kumana ni zvikarato, zva ndzi olovela ku ma tshinelela ndzi kombela civhuno.”

10. Cini ci nga va nyikako litsako a vamakabye va hina va cisati?

¹⁰ Hontlheni — vavanuna ni vavasati — ha tsaka loku a van’wani va hi dzundza hi wutlhari ga hina ni loku va hi bonga hi lezvi hi zvi mahako. Kanilezvi, loku a van’wani va nga hi na mhaka ni wutlhari ga hina ni lezvi hi zvi mahako, zva hi mbheta ntamu. A phayona go kari gi nga chadhangiko ga ku hi Abhigayili, gi ti wulela lisine giku ka zvikhati zvin’wani gi ti zwisa ku a ku na munhu a khatalako hi gona. Gi ngalo: “A vanhu vo tiva ku ndzi makabye wa cimanyani niku ndzi n’wana wa cimanyani basi. Ne a ku hi mina mani a va ndzi tivi. Ka zvikhati zvin’wani, ndzi ti zwisa ku khwatsi ne a ndzi kona lomu kuhanyeni.” Hambulezvo, hi ngazwa lezvi zvi nga wuliwa hi makabye wo kari wa cisati wa ku hi Palmira. A makabye loyi a nga chadhangiko, i tirile malembe yo tala kota murumiwa. I no guma a tlhela kaya kasi aya khatalela vapswali vakwe. Ni zvezvi, a nga kwalomo ka 70 wa malembe, wa hi ntirweni wa cikhati contlhe. I tira kota phayona. I wula lezvi: “Leci ci ndzi vhunako nguvhu hi loku a van’wani va ndzi byela ku va wu bonga a ntiro lowu ndzi mahako.”

11. Jesu i zvi kombisile kuyini lezvaku i wa va nyika lisima a vavasati lava va nga fambafamba naye va mu tirela?

¹¹ Jesu i wa va bonga nguvhu a vavasati vo randza Nungungulu lava va nga kari va mu tirela “hi zvilo zvabye”. (Luka 8:1-3) A nga va nyikangi thomo ga ku va mu tirela basi; i tlhelile a va gondzisa a lisine lo eta xungetano hi Nungungulu. Hi cikombiso, i va byelile ku i ta dawa a guma a vhuxiwa. (Luka 24:5-8) A ku fana ni lezvi a nga va longiselisa zvona a vapostoli vakwe, i longisele vavasati lava wonawu kasi va lwisana ni zvikarato lezvi va nga wa ta kumana nazvo. (Mar. 9:30-32; 10:32-34) Hambu lezvi a vapostoli va Jesu va nga tsutsuma a cikhati leci a nga khon’wa, a vavasati vo kari lava va nga kari va mu vhunetela, va wa hi tlhelweni gakwe a cikhati leci a nga kari afa laha mhandzeni ya hlomulo. A zvo ku hlamalisa! — Mat. 26:56; Mar. 15:40, 41.

12. I ntiro muni wa lisima lowu Jesu a nga nyika vavasati?

¹² Jesu i va nyikile ntiro wa lisima a vavasati. Hi cikombiso, a vavasati vo kari vo randza Nungungulu, hi vona va nga ranga va zvi tiva ku Jesu i vhukile hi ka vafileko. I rumile vavasati lavo a kuya byela vapostoli lezvaku i vhukile. (Mat. 28:5, 9, 10) Ahandle ka lezvo, a cikhati leci ku nga chululiwa moya wo basa hi Pentekosta wa 33 Nguveni ya Hina, kuzvilava ku wa hi ni vavasati. Loku ku hi lezvaku hakunene va wa hi kona, a vamakabye lavo va cisati va totilweko, vonawu va nyikilwe wutlhari ga ku wulawula tirimi tiswa ni ku bhula ni van’wani “hi mitiro ya ntamu ya Nungungulu”. — Miti. 1:14; 2:2-4, 11.

13. Zvini lezvi a vamakabye va cisati va zvi mahako inyamutlha? Wena u nga maha yini kasi va zvi wona ku wa wu bonga a ntiro wabye?

¹³ Vamakabye, phela a vamakabye va hina va cisati va ringanelwa hi ku dzundziwa hi zvontlhe lezvi va zvi mahako ntirweni wa Jehovha. A mitiro leyo, yi patsa ku aka ni ku hlayisa miako ya hlengeletano, ku chumayela hi tirimi tin’wani, ni ku vhunetela Bheteli. Va tira kambe loku ku humelela khombo ga ntumbuluko, va hundzulusela mabhuku ya hina, va tira kota maphayona ni varumiwa. A ku fana ni vamakabye va cinuna, a vamakabye va cisati vonawu vaya cikoleni ca maphayona, ca Vavhangeli va Mufumo ni ca Gileyadhe. A zvi nyimi laho, lava va chadhileko, va vhuna vanuna vabye kasi va zvi kota ku maha mitiro yabye yontlhe— lomu bandleni ni lomu hlengeletanweni. A vamakabye lava vo tsumbeka na va nga zvi koti a ku zvi maha khwatsi zvontlhe zvi lavekako ka vona kota “zvinyikiwo ka vanhu” loku va wa nga vhuniwi hi vasati vabye. (Efe. 4:8) Zvi kona u zvi alakanyako a ku u nga maha kasi ku vhuna vamakabye va hina va cisati ntirweni lowu va wu mahako?

14. Hi kota ya lezvi zvi wuliwako ka Lisimu 68:11, zvini lezvi a madhota ya wutlhari ma mahako?

 ¹⁴ A madhota ya wutlhari ma zvi zwisisa ku a vamakabye va cisati cidlemo ca hombe ca vatiri vo ti tsitsirita; niku cikari ka lava va zvi tivako khwatsi ku chumayela a mahungu ya ma nene ku ni vamakabye va cisati. (Lera Lisimu 68:11.) Hikwalaho, a madhota ma hlota tindlela ta ku vhuneka hi wutlhari ga vamakabye va cisati. Abhigayili, hi mu kumbukileko ka paragrafo 10, i wula lezvaku zva mu tiyisa loku a vamakabye va cinuna va mu wutisa ku zvini lezvi yena a zvi wonako na zvi vhuna nguvhu kasi ku sangula mabhulo ni vanhu va lomu cipandzeni. I ngalo: “Lezvo zvi ndzi vhuna ku wona lezvaku Jehovha wa wu nyika lisima a ntiro lowu ndzi wu mahako lomu hlengeletanweni yakwe.” A madhota kambe ma zvi tiva ku a vamakabye va cisati vo tsumbeka ni vo buvha, va zvi kota nguvhu a ku vhuna lava va va tsongwani lezvaku va lwisana ni zvikarato. (Tit. 2:3-5) Vakahina, a wu zvi woni a ku zva ringana futsi a ku hi va randza a vamakabye va hina va cisati hi tlhela hi va bonga hi ntiro wabye?

15. A vamakabye va cisati va nga lava wokari kasi a va vhuna yini?

¹⁵ Ka zvikhati zvo kari, a vamakabye va cisati va nga lava wo va vhuna ku wulawula ni vokari loku va kumana ni cikarato. (Isa. 1:17) Hi cikombiso, a makabye a felweko hi nuna kutani a tsikeneko ni nuna wakwe, a nga lava wo mu vhuna ku wulawula ni wokari kutani ku maha mitiro yo kari yi nga tolovela ku mahiwa hi nuna wakwe. A makabye wa cisati a khosaheleko, a nga lava wo kari kasi a mu bhulela ni dhokodhela. A makabye wa cisati a tirako kota phayona, na a maha mitiro yin’wani hlengeletanweni, a nga lava wokari kasi a mu vhikela loku a van’wani va mu sola hi lezvi a kalako a nga chumayeli a ku fana ni maphayona lawa man’wani. Hi tihi tindlela tin’wani ta ku vhuna vamakabye va hina va cisati? A hi tlheleni ka cikombiso ca Jesu.

16. Hi kuya hi lezvi zvi tsalilweko ka Marku 14:3-9, Jesu i mu vhikelisile kuyini Mariya?

¹⁶ Jesu i wa nga hlweli ku vhikela vamakabye vakwe va cisati loku a van’wani va va sola. Hi cikombiso, i yimelele Mariya a cikhati leci Marta a nga mu sola. (Luka 10:38-42) I no tlhela a vhikela Mariya kambe a cikhati leci va nga mu sola hi lezvi a nga zvi mahile. (Lera Marku 14:3-9.) Jesu i no mu zwisisa Mariya, a mu dzundza, aku: “I ndzi mahele zvilo zva zvi nene. . . . I mahile lezvi a nga zvi kota.” I zile a phrofeta lezvaku a zvilo zva zvi nene lezvi Mariya a nga zvi maha zvi wa ta hlawutelwa “ni kwihi laha ku to chumayelwa a mahungu ya ma nene laha misaveni” — ku nga zvezvi yi mahako a ndzima leyi. A zvo ku hlamalisa lezvi Jesu a nga wula lezvaku a mahungu ya ma nene ma wa ta chumayelwa misaveni yontlhe laha a nga dzundza wasati loyi hi zvilo zva zvi nene lezvi a nga zvi maha! Hi nga alakanyela lezvi a magezu ya Jesu ma nga mu tiyisisa zvona Mariya andzhako ka loku va mu solile!

17. Zvi nga lava ku hi vhikela makabye wo kari wa cisati loku ku humelela yini?

¹⁷ Wa va vhikela a vamakabye va cisati loku zvi laveka ke? Hi cikombiso, a hi zvi veke laha ka ku ku ni vahuweleli va wonako ku a makabye wo kari wa cisati a nga yece lisineni laha ngangweni wabye i tolovela ku celwa mitlhanganweni a tlhela a tekela ku khaga zvezvi yi mbhelako. Ahandle ka lezvo, zva kala ku ata ni vana vakwe. Makunu a vahuweleli lavo va wulawula zva hava hi yena vaku i wa fanele ku nonohisa woko ka nuna wakwe kasi a tsika vanana ata navo mitlhanganweni. Kuveni a lisine bava, hi ku a makabye loyi wa cisati i maha zvontlhe zvi nga ntan’wini wakwe. A zvi koteki ku a maha zvilo kota lezvi a zvi lavisako zvona loku gi cile, ne a hi yena a mandako laha ka vana vabye. Wena wa zvi tiva zvontlhe lezvo! Makunu u nga maha yini loku u vazwa na va mu solasola? Loku wo dzundza makabye loye u guma u va bhulela zvontlhe zva zvi nene lezvi a zvi mahako, u nga vhala minomu leyo va nga ha wulawuli zva hava hi yena.

18. Hi tihi tindlela tin’wani ta ku vhuna vamakabye va hina va cisati?

 ¹⁸ Hi nga komba vamakabye va hina va cisati lezvi hi va randzisako zvona hi ku va mahela zvokari kasi ku va vhuna. (1 Joh. 3:18) Anita, loyi a nga khatalela mamani wakwe, i ngalo: “A vamakabye vo kari va wata laha kaya va ta khatalela mamani, mina ndzi maha zvin’wani. Ka zvikhati zvin’wani va wa hi tela ni zvakuga. Lezvo zvi ndzi vhunile ku wona ku ndza randziwa niku ndzi wa lisima lomu bandleni.” Jowakina yenawu i vhunilwe hi vamakabye. A makabye wo kari wa cinuna, i mu gondzisile wutlhari ga ku hlayisa a movha wakwe. I bika lawa: “A zvo ku tsakisa a ku tiva ku a vamakabye va khatala hi mina niku a va lavi ku ndzi humelelwa hi mhango ya movha.”

19. Hi tihi tindlela tin’wani ta ku a madhota ma vhuna vamakabye va cisati?

¹⁹ A madhota wonawu ma ti karatela ku khatalela vamakabye va cisati. Ma zvi tiva ku Jehovha i lava ku a vamakabye va cisati va khomiwa khwatsi. (Jak. 1:27) Makunu, a madhota ma pimanyisa Jesu, mava vanhu vo olova hi ku nga veki milayo laha zvi lavako ku ma kombisa wunene ni kuzwisisa. (Mat. 15:22-28) Loku a madhota ma hlota tindlela ta ku vhuna vamakabye va cisati, ma va vhuna ku wona lezvaku Jehovha ni hlengeletano yakwe va khatala hi vona. A cikhati leci a muwoneleli wa ntlawa wa Kiyara a nga tiva lezvaku wa rura, i no tekela ku maha lezvi a nga zvi kota kasi a mu vhuna. Kiyara i wula lezvi: “Ndzi no tekela ku pe; a kukarateka ka mina kontlhe ku ku n’waa! A magezu yabye yo ndzi tiyisa ni lezvi va nga ndzi vhunisa zvona, zvi ndzi vhunile ku wona lezvaku ndzi wa lisima laha bandleni niku hambu loku ndzi kumana ni zvikarato a ndzi ndzoce.”

20-21. Hi nga kombisa kuyini lezvaku ha va randza a vamakabye vontlhe va cisati?

²⁰ Loku hi cuwuka lomu mabandleni nyamutlha, hi wona vamakabye va cisati vo tala nguvhu va tirako yi nga chayi, lava zvi lavako ku hi va vhuna. Kota lezvi hi zvi gondzileko ka cikombiso ca Jesu, hi nga va vhuna hi ku ti nyika cikhati ca kuva zvin’we navo ni ku zama ku va tiva khwatsi. Hi nga va bonga kambe hi lezvi va zvi mahako ntirweni wa Nungungulu. Hi nga va vhikela hi tlhela hi va yimelela loku zvi laveka.

²¹ Laha mupostoli Pawule a nga gemeta papilo gakwe ka va le Roma, i kumbukile 9 wa vamakabye va cisati hi mavito yabye. (Rom. 16:1, 3, 6, 12, 13, 15) Handle ko kanakana, a vavasati lavo va tiyisilwe nguvhu hi kuzwa Pawule na a va rungula ni ku va dzundza. Hinawu hi fanele ku vhuna vamakabye va hina va cisati lomu bandleni. Loku hi maha lezvo, hi komba lezvaku ha va randza kota zviro zva ngango wa hina wa moya.