1. Hikuyini zvi nga hlamalisiko lezvi a vanhu va kalako va nga tsumbani?

 TIKWENI legi ga Sathani a vanhu a va zvi tivi ku va ta tsumba mani. A kutala ka zvikhati, lezvi zvi mahiwako hi vamahi va mabhindzu, ni varangeli va politika ni va wukhongeli zva va swira. A votala va tlhela va ti zwisa lezvo kambe hi vanghana vabye, ni vaakelani vabye, hambu hi maxaka yabye futsi. Lezvo a zvi faneli ku hi hlamalisa. A Bhibhiliya gi wa sina gi phrofetile, giku: ‘Masikwini yo gumesa a vanhu va wa nga ta tsumbeka, va hi valumbeti, va hi vatokometi’. Hi magezu man’wani, a vanhu va pimanyisa a matshamela ya nungungulu wa tiko legi, loyi a nga tsumbekiko ne ni kutsongwani. — 2 Tim. 3:1-4; 2 Kor. 4:4.

2. a) Hi vamani hi nga va tsumbako hi kumbhelela? b) Zvini a vokari va nga ti wutisako?

² Hambulezvo, kota maKristu ha zvi tiva lezvaku Jehovha hi nga mu tsumba hi kumbhelela. (Jer. 17:7, 8) Ha tiyiseka lezvaku wa hi randza niku a nga ta tshuka a ‘tsika’ vanghana vakwe. (Lis. 9:10) Kristu Jesu yenawu hi nga mu tsumba hakuva i nyikele a wutomi gakwe hi kota ya hina. (1 Ped. 3:18) A cin’wani kambe, hi zvi wonile hi hoce lezvaku a Bhibhiliya gi na ni wurangeli go tsumbeka. (2 Tim. 3:16, 17) Hikwalaho, ha tiyiseka lezvaku hi nga tsumba Jehovha, na Jesu ni Bhibhiliya. Kanilezvi a vokari kuzvilava va nga ti wutisa ku: Xana zva ringana a ku contlhe cikhati hi tsumba a vamakabye va hina lomu bandleni? Loku ku hi ku a hlamulo i ina, hikuyini hi faneleko ku va tsumba?

3. I thomo muni ga hombe hi nga nago? (Marku 10:29, 30)

³ Jehovha i hi hlawulile kasi hiva zviro zva ngango wa misava yontlhe wa vakhozeli vakwe. Hi nga ehleketa hi thomo lego ni makatekwa lawa hi ma kumako hi kota ya lezvo! (Lera Marku 10:29, 30.) A misaveni yontlhe, hi na ni vamakabye lava vonawu va randzako Jehovha va tlhela va zama ku hanya hi milayo yakwe. Hi  wulawula tirimi to hambana, hi va midhawuko yo hambana ni mabohela yo hambana kambe; kanilezvi hi randzana nguvhu hambu loku gi hi khati go sangula ku wonana. Leci ci hi tsakisako nguvhu, kuva zvin’we ni vamakabye va hina hi dhumisa ni ku khozela Papayi wa hina wa lirandzo wa le tilweni. — Lis. 133:1.

4. Hikuyini a vamakabye va hina va lavekako?

⁴ Zvezvi hi fanele ku bohana nguvhu ni vamakabye va hina a ku hundza kale. Ka zvikhati zvin’wani va hi vhuna ku rwala mindzhwalo ya hina. (Rom. 15:1; Gal. 6:2) Va tlhela va hi kuca lezvaku hi simama ku hiseka ntirweni wa Jehovha ni ku simama hi tiyile hi tlhelo ga moya. (1 Tes. 5:11; Mah. 10:23-25) Hi nga alakanyela lezvi hi nga wa ta ti zwisa zvona loku a bandla gi wa nga hi vhikeli kasi ku hi vhuna ku yima hi tiya hilwa ni valala va hina — Sathani ni tiko gakwe! Zvezvanyana, Sathani ni lava va fumiwako hi yena va ta vhukela malandza ya Nungungulu. Hi nga alakanyela lezvi hi to bongisa zvona hi ku vhuniwa hi vamakabye va hina!

5. Hikuyini a vokari zvi va karatelako a ku tsumba vamakabye?

⁵ Hambulezvo, a vokari kuzvilava zva va karatela a ku tsumba vamakabye, kuzvilava hi kota ya lezvi a makabye wo kari a nga paluxa zvihundla zvabye kutani hi lezvi a nga kala ku maha lezvi a nga tsumbisile. A cin’wani kambe, kuzvilava ku ngava hi kota ya lezvi a wokari lomu bandleni a nga wula kutani ku maha nchumu wo kari wu va bayisileko nguvhu. A zvilo zvo kota lezvo zvi nga maha ku zvi karata ku tsumba van’wani. Makunu, zvini zvi nga hi vhunako ku hi tsumba a vamakabye va hina?

6. A lirandzo li hi vhunisa kuyini ku tsumba van’wani? (1 Va Le Korinte 13:4-8)

⁶ A lirandzo hi lona li hi mahako hi tsumba van’wani. Va Le Korinte vo Sangula cipimo 13 i tlhamusela lezvi a lirandzo li nga hi vhunisako zvona a ku tsumba van’wani kutani ku vhuxetela ku va tsumba. (Lera 1 Va Le Korinte 13:4-8.)  Hi cikombiso, a vhesi 4 gi wula lezvaku a “lirandzo li na ni lihlazva-mbilu, li nene”. Jehovha i na ni lihlazva-mbilu hi hina hambu a cikhati leci hi mu wonhelako. Hikwalaho, hinawu hi fanele kuva ni lihlazva-mbilu hi vamakabye va hina loku va wula kutani ku maha nchumu wu hi swirako kutani ku hi bayisa. A vhesi 5 gi engeta gi ku: “[A lirandzo] la nonoka ku zangara. A li hlayeli a zvilo zva kubiha lezvi li mahelwako.” Hi wa nga ta lava ku hlayela zvilo zva kubiha lezvi hi mahelwako, hi zvi veketela maalakanyweni ya hina kasi hi tlhela hi zvi vhuxa ka cikhati ci tako. Mutshawuteli 7:9 i wula lezvaku a hi faneli ku “hatlisela ku zangara”. Zvi nene nguvhu a ku tirisa magezu ma kumekako ka Va Le Efesusi 4:26, ma nge: “A gambo gi nga peli na ma ha zangarile”.

7. A matshinya ya milayo ma nga ka Matewu 7:1-5 ma nga hi vhunisa kuyini ku tsumba van’wani?

⁷ A cin’wani ci nga hi vhunako ku hi tsumba vamakabye va hina ku va wonisa lezvi Jehovha a va wonisako zvona. Nungungulu wa va randza niku a nga hlayeli zviwonho zvabye. Hinawu hi fanele ku maha zvalezvo. (Lis. 130:3) Wutshan’wini ga ku veka kupima ka zvihoxo zvabye, hi fanele ku veka kupima ka matshamela yabye ya manene ni ku wona a zvilo zva zvinene lezvi va nga zvi mahako. (Lera Matewu 7:1-5.) Kota lezvi ka ku a lirandzo “li kholwa zvilo zvontlhe”, hi kholwa lezvaku a vamakabye va hina va xuva ku hi mahela zvazvinene niku a va tshuki va lava ku hi mahela zvakubiha ha womu. (1 Kor. 13:7) A magezu lawa yaku a lirandzo “li kholwa zvilo zvontlhe”, a ma wuli lezvaku Jehovha i lava ku hi tsumba van’wani lomu wukhun’wini; kanilezvi i lava lezvaku hi va tsumba hakuva va kombisa lezvaku va tsumbeka. *

8. Zvini u nga mahako kasi u tsumba vamakabye?

⁸ A ku khwatsi hi lezvi zvi humelelako ni cichavo, a ku tsumba van’wani zvonawu zvi lava ku hlakulelwa niku zvi teka cikhati. Makunu, zvini u nga mahako kasi u tsumba vamakabye? Va tive khwatsi. Bhula navo mitlhanganweni ya bandla. Maha malulamiselo ya ku tira navo ntirweni wa kuchumayela. Vana ni lihlazva-mbilu hi vona, u va nyika cikhati ca ku va kombisa lezvaku va ringana ku u va tsumba. Kusanguleni, kuzvilava u nga hlawula timhaka ta wena wutsumbu ti ringanako ku byela wokari ma ha hi ku tivanako. Laha a wunghana ga n’wina gi yako gi tiya kuzvilava u nga tizwa u tlhatlhekile a ku mu byela zvontlhe u ti zwisako zvona. (Luka 16:10) Kanilezvi zvini u nga mahako loku a makabye wo kari a tshuka a nga tsumbeki ka wena? U nga tsutsumeli ku tsema wunghana naye. Wutshan’wini ga lezvo, tsika cikhati ci hundza niku u nga tsiki lezvi zvi mahiwako hi vokari zvi ku maha u nga tsumbi a vamakabye va wena. Mhakeni leyi, hi ta wona a zvikombiso hi vekelweko hi malandza yo kari yo tsumbeka ya Jehovha, lawa hambu lezvi ma nga khunguvanyisilwe hi vokari ma nga simama ma tsumba van’wani.

9. a) Hana i simamisile kuyini a tsumba malulamiselo ya Jehovha hambu lezvi a vokari va nga yimela Jehovha va nga maha zvihoxo? b) A tshango ga Hana gi ku gondzisa yini xungetano hi ku tsumba a malulamiselo ya Jehovha? (Wona mufota.)

⁹ U tshuka u khunguvanyisiwa hi zvilo zvi mahilweko hi makabye wo kari a nga ni wutihlamuleli? Loku ku hi ku zvi tshuka zvi ku humelela, kuzvilava u nga vhuneka hi ku ehleketa hi cikombiso ca Hana. Ka cikhati leco, a Mupristi wa Hombe, Eli, hi yena a nga rangela wukhozelini ga Jehovha le Izrayeli. Kanilezvi a ngango wa Eli wu wa nga hi cikombiso ci nene. A vana vakwe, lava va nga hi vapristi, va wa tshamela ku maha zvilo zva tingana niku va wa hi ni mahanyela yo nyenyeza. Kanilezvi, a papayi wabye i no va kawuka  kutsongwani. Jehovha a nga tekelangi ku susa Eli ka ntiro wakwe kota Mupristi wa Hombe. Hambulezvo, Hana a nga lwangi ni lulamiselo ga Nungungulu, a ala kuya khozela tabhernakelini cikhatini leci Eli a nga hi Mupristi wa Hombe. A cikhati leci Eli a nga wona Hana na a khongela hi kukarateka ka hombe, i no chikelela magumo ya hava ya ku i popilwe. Eli i no solasola wasati loye a nga karatekile nguvhu, na a nga rangangi hi ku nyima a ehleketa. (1 Sam. 1:12-16) Hambu ka ciyimo ceco, Hana i no hlambanya lezvaku loku o kuma n’wana i wa ta mu nyikela kasi a tira tabhernakelini, laha a nga wa ta khatalelwa hi Eli. (1 Sam. 1:11) A ku a cikarato ca vana va Eli ci wa lava ku lulamisiwa? Ina, niku Jehovha i ci lulamisile hi cikhati ca kona. (1 Sam. 4:17) Ndzeni ka lezvo, Nungungulu i no chachazela Hana hi ku mu nyika n’wana, ku nga Samuweli. — 1 Sam. 1:17-20.

10. Hosi Dhavhidha i simamisile kuyini a tsumba van’wani hambu lezvi a vokari va nga kala ku tsumbeka kakwe?

¹⁰ Zvi tshukile zvi ku humelela a ku a munghana wa wena wa hombe a nga tsumbeki? Loku zvi hi lezvo, wona a tshango ga Hosi Dhavhidha. A mun’we wa vanghana vakwe ku wa hi Ahitofeli. Kanilezvi a cikhati leci Absalome, a n’wana wa Dhavhidha, a nga zama ku wutla wuhosi ga papayi wakwe, Ahitofeli i no ti patsa na Absalome ka kuhluwuka loko. A zvi no ku mu pandza mbilu Dhavhidha a ku wona n’wana wakwe ni loyi a nga mu wona kota munghana wakwe na va nga ha yimi tlhelweni gakwe! Hambulezvo, Dhavhidha a nga tsikangi lezvo zvi mu maha a nga ha tsumbi van’wani. I no simama ku tsumba munghana wakwe loyi mun’wani, Huxayi, loyi a nga ala ku ti patsa ka kuhluwuka loko. Dhavhidha i wa hi ni zvigelo zva zvinene zva ku tsumba Huxayi. Huxayi i kombile lezvaku i wa hi munghana wa munene a tlhela a veka ni wutomi gakwe mhangweni kasi ku vhuna Dhavhidha. — 2 Sam. 17:1-16.

11. A nandza ga Nabhali gi kombisile kuyini ku gi wa mu tsumba Abhigayili?

¹¹ Ehleketa hi cikombiso hi vekelweko hi gin’we ga malandza ya Nabhali kambe. Hi wunene, Dhavhidha ni vavanuna vakwe va wa vhikele a malandza ya muIzrayeli wo kari wa hi Nabhali. Hi ndzhako ka cikhati, Dhavhidha i no kombela Nabhali, a wanuna wo ganya, lezvaku a va nyikanyana zvakuga a vavanuna vakwe, ni cihi a nga wa ta ci kota. A cikhati leci Nabhali a nga ala a cikombelo leco ca citsongwani, Dhavhidha i no zangara nguvhu a boha ku daya a vavanuna  vontlhe va ngango wa Nabhali. A nandza go kari gi noya bikela a ciyimo leco ka Abhigayili, a sati wa Nabhali. Kota ciro ca ngango lowo, i wa zvi tiva lezvaku a wutomi gakwe gi wa hi mandleni ya Abhigayili. Wutshan’wini ga ku tsutsuma i no tsumba lezvaku Abhigayili i wa ta zvi kota ku lulamisa ciyimo leco. I wa hi ni kutsumba loko hakuva Abhigayili i wa tiviwa kota wasati a nga hi ni kupimisisa. Lezvi zvi nga humelela hi kulandzela zvi kombile lezvaku a nandza lego gi wa hi ni zvigelo zvo zwala zva ku tsumba Abhigayili. Abhigayili i no tiya hlanha a mu tsemarisa makungo yakwe Dhavhidha. (1 Sam. 25:2-35) Abhigayili i wa tsumba lezvaku Dhavhidha i wa tava ni kuringanisela.

12. Jesu i zvi kombisile kuyini lezvaku i wa tsumba vapizani vakwe hambu lezvi va nga phazama?

¹² Jesu i wa tsumba vapizani vakwe hambu lezvi va nga phazama. (Joh. 15:15, 16) A cikhati leci Jakobe na Johani va nga kombela Jesu lezvaku a va nyika cikhundla co hlawuleka Mufun’weni, Jesu a nga kanakanelangi leci ci nga va maha va tirela Jehovha kutani ku va tekela wupostoli. (Mar. 10:35-40) Hi ndzhako ka cikhati, a vapizani vontlhe va Jesu va no mu tsutsuma ka wusiku legi a nga khomiwa hi gona. (Mat. 26:56) Kanilezvi, Jesu a nga tshukangi a tsika ku va tsumba. I wa ku tiva khwatsi a kungambheleli kabye; hambulezvo “i no va randza kala magumo”. (Joh. 13:1) Andzhako ka ku vhuxiwa hi ka vafileko, a vapostoli vakwe vo tsumbeka va 11 i no va nyika a wutihlamuleli ga hombe ga ku rangela a ntiro wa ku maha vapizani ni ku khatalela tiyivhu takwe ta lisima. (Mat. 28:19, 20; Joh. 21:15-17) I wa hi ni zvigelo zva zvinene zva ku tsumba vavanuna lavo vo kala kumbhelela. Vontlhe va tirile hi kutsumbeka kala kugumeseni ka ntiro wabye wa laha misaveni. Handle ko kanakana, Hana, na Dhavhidha, ni nandza ga Nabhali, na Abhigayili, na Jesu va hi vekele cikombiso ci nene laha ka ku tsumba vanhu vo kala kumbhelela.

13. Zvini zvi nga mahako ku zvi hi karatela ku tsumba van’wani?

¹³ U tshuka u hlawutela makabye wokari a mhaka ya cihundla u gumesa u pola lezvaku i byelile van’wani? Lezvo zva pandza mbilu. Ka khati go kari, a makabye wo kari wa cisati i no hlawutela a dhota go kari a mhaka ya yena wutsumbu ya cihundla. Ka siku gi nga landzela, a sati wa dhota lego i no mu fonela kasi ku mu tiyisa, lezvi zvi nga komba khwatsi lezvaku i wa ci tiva cihundla cakwe leci a nga hlawutele dhota lego. Zva zwisiseka a ku hikuyini a makabye loye zvi nga mu karatela ku a tsumba dhota lego. Kanilezvi, i no maha nchumu wa wunene wu nga mu vhuna. I no bhulela a dhota gin’wani a mhaka leyo gi gumesa gi mu vhuna a ku tlhela a tsumba a dhota lego.

14. Zvini zvi vhunileko a makabye wokari a ku vhuxetela ku tsumba van’wani?

¹⁴ A makabye wo kari ku wa hundza cikhati co leha na a swirekele madhota mambiri, lawa a nga alakanya ku a nge hi ma tsumbi kambe. Hambulezvo, i no sangula ku ehleketa hi magezu ma nga wulilwe hi makabye a mu kombako nguvhu cichavo. A magezu lawo ya matsongwani, kanilezvi ya ntamu nguvhu, ma waku: “A nala wa hina hi Sathani, a hi vamakabye va hina.” A makabye loye i no ehleketa khwatsi hi magezu lawo ni lezvi a nga fanele ku maha. Andzhako ka loku a kombele civhuno ka Jehovha hi mukhongelo, i no ya vhuxa kurula ni madhota lawo ya mambiri.

15. Hikuyini a ku vhuxetela ku tsumba van’wani zvi nga tekako cikhati? Nyika cikombiso.

¹⁵ U tshuka u luza lungelo go kari? Lezvo zvi bayisa nguvhu. Hi va 1930, laha a ntiro wa hina wu nga betelwa, cikhatini ca vaNazi le Alemanya, Grete ni mamani wakwe va wa hi Vakustumunyu vo tsumbeka. Grete i wa hi ni thomo ga ku kopiyara Murindzeli kasi ku nyika vamakabye. Kanilezvi a cikhati leci a vamakabye va nga tiva lezvaku a papayi wakwe i wa yi nyenya ni kondzo a lisine, va no mu tekela thomo lego hi ku chava lezvaku  a papayi wakwe i wa ta kelela bandla. A cikarato ca Grete a ci gumesangi laho. Ndzeni ka Yimpi ya Wumbiri ya Misava Yontlhe, a vamakabye va wa nga mu nyiki Murindzeli Grete ni mamani wakwe niku va wa nga vhumeli ku wulawula navo loku va kumana navo. Zvi pandza mbilu! Zvi mu bayisile nguvhu Grete niku i wulile lezvaku zvi tekile cikhati co leha kasi a va tsetselela a tlhela a va tsumba. Hambulezvo, hi kufamba ka cikhati i no wona lezvaku lezvi Jehovha a nga va tsetselele, yenawu i wa fanele ku va tsetselela. *

16. Hikuyini hi faneleko ku ti karatela ku vhuxetela ku tsumba vamakabye va hina?

¹⁶ Loku ku hi ku u tshuka u humelelwa hi zvilo zvo bayisa zvo kota lezvi, ti karatela ku vhuxetela ku tsumba van’wani. Kuzvilava zvi nga teka cikhati, kanilezvi a kutikarata ka wena ku nga tava ka mahala. Kasi ku fananisa, loku ku hi ku hi tshuka higa zvakuga zvi nga chelilwe vhenene kuzvilava hi nga ti wonela nguvhu loku hi lava kuga cokari. Hambulezvo, a zvakuga zvo kala zvi nga hi zvinene a zvi hi tsikisi kuga. Hi kufanana, a hi faneli ku tsika zvilo zva hava zvi hi maha hi nga ha tsumbi ne ni mun’we wa vamakabye va hina; ha zvi tiva lezvaku a va mbhelelangi. Loku makunu hi va tsumba vamakabye va hina, hi ta tsaka hi tlhela hi zvi kota ku veka kupima ka lezvi hi nga mahako kasi hi vhuvhumisa moya wa ku tsumbana laha bandleni.

17. Hikuyini zvi nga zva lisima a ku tsumbana niku hi ta bhula hi yini ka ndzima yi landzelako?

¹⁷ Tikweni legi ga Sathani zva kala ku a vanhu va tsumbana, kanilezvi hi nga tsumba vamakabye va hina hakuva ha va randza niku vonawu va hi randza. A kutsumbana loko ku hi maha hi tsaka hi tlhela hi zwanana zvezvi, niku ku ta hi vhikela a cikhati leci hi to kumana ni zvikarato cikhatini ci tako. Ahati ke loku ku hi ku u swirilwe hi wokari niku a wa ha zvi koti ku mu tsumba? Ti karatele ku wona zvilo hi kuya hi lezvi Jehovha a zvi wonisako zvona, u tirisa matshinya ya milayo ya Bhibhiliya, u engetela lezvi u va randzisako zvona a vamakabye u tlhela u gondza ka zvikombiso zva lomu ka Bhibhiliya. Hi nga zvi kota ku hlula kubayisa kontlhe hi ku zwako hi tlhela hi vhuxetela ku tsumba van’wani. Laha hi mahako lezvo, hi ta ti buza hi makatekwa ya kuva ni vanghana va talela ga cima, lava ‘va tsumbekileko ku hundza makabye’. (Mav. 18:24) Hambulezvo, a zvi enele a ku hina hi tsumba van’wani; vonawu va fanele ku zvi tiva lezvaku hinawu ha tsumbeka. Ka ndzima yi landzelako, hi ta bhula hi lezvi hi nga kombisako zvona lezvaku hi vanhu vo tsumbeka.