1-2. a) Zvini lezvi hontlheni hi zvi lavako? b) Zvini zvi kalako zvi nga kanakanisi?

HONTLHENI hi lava ku randziwa ni ku mahelwa kululama. Loku hi nga randziwi ne hi nga mahelwi kululama, hi nga tizwa na hi nga vhuni nchumu ne hi nga ci tivi leci hi hanyelako cona.

² Jehovha wa zvi tiva ku hifa hi vhuka hi ku lava ku randziwa niku hi zvi xuva nguvhu a ku mahelwa kululama. (Lis. 33:5) Jehovha wa hi randza niku i lava ku hi mahelwa kululama — lezvo a zvi kanakanisi. Lezvo zvi woneka khwatsi lomu ka Nayo lowu a nga nyika tiko ga Izrayeli hi ku tirisa Mosi. Loku ku hi lezvaku a mbilu ya wena yi ni tora go randziwa, kutani a moya wa wena wa xukuvala hi ku mahelwa zvobiha, hi kombela ku u hlola lezvi a Nayo wa Mosi * wu kombisako zvona ku Jehovha wa khatala hi vanhu vakwe.

3. a) Hi kuya hi lezvi zvi tlhamuselweko ka Va Le Roma 13:8-10, zvini hi zvi wonako loku hi gondza a Nayo wa Mosi? b) Zviwutiso muni zvi to hlamuliwa ka ndzima leyi?

³ Loku hi gondza a Nayo wa Mosi, hi wona lirandzo la hombe leli a nga nalo Jehovha, a Nungungulu wa hina. (Lera Va Le Roma 13:8-10.) Ka ndzima leyi, hi ta hlola milayo yitsongwani yi nyikilweko vaIzrayeli hi tlhela hi hlamula zviwutiso lezvi: Hikuyini hi nga wulako lezvaku a Nayo wa Mosi wu kombisa lirandzo? Hikuyini hi nga wulako lezvaku a Nayo wa Mosi wu wa  vhuvhumisa kululama? A madhota le Izrayeli ma wa fanele ku wu tirisisa kuyini a Nayo? Hi vamani nguvhunguvhu va nga vhikelwa hi Nayo wa Mosi? A mihlamulo ya zviwutiso lezvi yi ta hi chavelela, yi hi nyika kutsumba, yi tlhela hi vhuna kuva vanghana va hombe va Papayi wa hina wa lirandzo. — Miti. 17:27; Rom. 15:4.

4. a) Hikuyini hi nga wulako lezvaku wontlhe a Nayo wa Mosi wu kombisa lirandzo? b) Hi kuya hi Matewu 22:36-40, milayo muni leyi Jesu a nga yi khanyisa?

⁴ Hi nga wula lezvaku wontlhe a Nayo wa Mosi wu kombisa lirandzo, hi ku zvontlhe lezvi Jehovha a zvi mahako i kuciwa hi lirandzo. (1 Joh. 4:8) Yontlhe milayo yi nga lomu ka Nayo wa Mosi, Jehovha i yi seketele ka zvilo zvimbiri — ku nga ku randza Nungungulu, ni ku randza muakelani wa wena. (Lev. 19:18; Dhewu. 6:5; lera Matewu 22:36-40.) Hikwalaho, ka 600 wa milayo ni kuhundza yi wumbako Nayo wa Mosi, hi rindzela lezvaku wun’we ni wun’wani wu komba lirandzo la Jehovha hi ndlela yo kari. A hi woneni zvikombiso zvitsongwani.

5-6. Jehovha i lava ku a nuna ni sati va maha yini, niku zvini lezvi a zvi wonako? Nyika cikombiso.

⁵ Tsumbekani wukatini mu tlhela mu hlayisa vana va n’wina. Jehovha i lava lezvaku a nuna ni sati va randzana nguvhu laha ka ku a lirandzo lelo li simama wutomini gabye gontlhe. (Gen. 2:24; Mat. 19:3-6) A wubhayi hi cona ciwonho ca hombe ci nga kombisiko lirandzo leci a munhu a nga mahako. Makunu, zva zwisiseka lezvi a Nayo wa wu 7 ka leyi ya Khume (10) wu betelako wubhayi. (Dhewu. 5:18) A wubhayi ‘ciwonho ka Nungungulu’ niku gi vanga cilondza ca bayisela ga zvimbe ka nuna kutani sati. (Gen. 39:7-9) Loyi a munghana wakwe wa wukati a mahileko wubhayi, zvi nga mu bayisa hi malembe yo tala nguvhu.

⁶ Jehovha wa zvi wona khwatsi lezvi a nuna ni sati va hanyisako zvona. I wa lava lezvaku a vasati va vaIzrayeli va hlayisiwa khwatsi. A nuna loyi a nga ingisa Nayo i wa ta randza sati wakwe niku i wa nga ta tsikana naye hi nchun’wanyana wa wu tsongwani. (Dhewu. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Kanilezvi, loku ku humelela cikarato ca hombe a tsikana naye, i wa fanele ku mu nyika papilo ga ku va tsikene. A papilo lego gi wa vhikela wasati loye lezvaku a nga lumbetiwi wubhayi. Ahandle ka lezvo, na a nga se mu nyika a papilo lego, zvi wonekisa ku khwatsi i wa fanele ku ranga hi kuya bhula ni madhota ya dhoropa lego. Lezvo zvi wa ta maha ku a madhota mava ni cikhati ca ku zama ku va vhuna a ku va vhikela wukati gabye — va nga tsikani. Loku a wanuna wa muIzrayeli a tsikana ni sati wakwe hi lezvi yena a zvi lavako basi, a hi contlhe cikhati Jehovha a nga kari a maha cokari. Hambulezvo, i wa zvi wona lezvi a nga rilisa zvona a sati loye, ni lezvi a nga xanisekisa zvona. — Mala. 2:13-16.

7-8. a) Zvini lezvi Jehovha a nga laya vapswali a ku va zvi maha? (Wona mufota wa kapa.) b) Zvini hi zvi gondzako?

⁷ A Nayo wu tlhela wu komba lezvaku Jehovha wa khatala nguvhu hi kuhlayiseka ka vanana. I layile vapswali lezvaku va hlayisa vana vabye hi tlhelo ga nyama ni ga moya. A vapswali va wa fanele ku londzowota cikhati contlhe va vhuna vana vabye lezvaku va randza Jehovha ni ku zwisisa lisima la Nayo wakwe. (Dhewu. 6:6-9; 7:13) A cin’we ca zvigelo ci nga maha ku a vaIzrayeli va tsayisiwa hi Jehovha, hi ku va wa xanisa vana vabye hi ndlela yo tshisa nguvhu. (Jer. 7:31, 33) A vapswali va wa fanele ku wona vana vabye kota tshomba va nyikilweko hi Jehovha, leyi va nga fanele ku yi nyika nguvhu lisima — na ku nga hi ku nga khatali hi vona kutani ku va xanisa. — Lis. 127:3.

⁸ Lezvi hi gondzako: Jehovha wa zvi wona khwatsi lezvi a nuna ni sati va hanyisako zvona.  I lava lezvaku a vapswali va randza vana vabye, niku i ta lamula vapswali loku va va xanisa.

9-11. Hikuyini Jehovha a nga yimisa nayo wu betelako ku navela?

⁹ U nga naveli. A Nayo wo gumesa ka leyi ya Khume wu betela a ku navela, kutani kuva ni matshoho hi nchumu wa mun’wani, u wu lava. (Dhewu. 5:21; Rom. 7:7) Jehovha i yimisile nayo lowu kasi ku gondzisa nchumu lowu wa lisima nguvhu: A vanhu vakwe va wa fanele ku vhikela timbilu tabye — ku nga maalakanyo yabye, kutizwa kabye, ni kupima kabye. Jehovha wa zvi tiva ku a mitiro yo biha, yi sangula hi maalakanyo ni kutizwa ko biha. (Mav. 4:23) Loku a muIzrayeli a tsika kunavela ka hava ku kula mbilwini yakwe, i wa ta maha zvilo zvi nga kombisiko lirandzo ka van’wani. Hi cikombiso, Hosi Dhavhidha i wele ka ntlhamu lowu. Hi tshamela gakwe i wa hi munhu wa mu nene. Kanilezvi ka khati ko kari, i no navela sati wa vambe. A kunavela kakwe ku mu mahile a wonha. (Jak. 1:14, 15) Dhavhidha i no maha wubhayi, a zama ku kalavela nuna wa kona, a zvi tsandzeka; a guma a mu dayisa. — 2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Jehovha wa zvi wona lezvi zvi nga lomu mbilwini. Maku i wa zvi tiva loku a muIzrayeli a tshova nayo lowu wu nga betela ku navela. (1 Kro. 28:9) A Nayo lowu, wu wa byela vanhu vakwe lezvaku va ti wonela maalakanyo ma nga wa ta va kuca ku maha zvobiha. Phela Jehovha vakahina, i Papayi wa wutlhari ni lirandzo!

¹¹ Lezvi hi gondzako: Jehovha i wona zvo hundza lezvi a vanhu va zvi wonako. I wona lezvi hi nga zvona futsi hi le ndzeni — i wona mbilu ya hina. (1 Sam. 16:7) A ku na maalakanyo, kutizwa, ne mitiro a kalako a nga yi woni. I lava zva zvi nene ka hina a tlhela a hi kuca ku maha lezvo. Hambulezvo, i lava ku hi pola maalakanyo yo biha hi tlhela hi ma hlongola na hi nga se maha zva kubiha. — 2 Kro. 16:9; Mat. 5:27-30.

12. A Nayo wa Mosi wu khanyisa yini?

¹² A Nayo wa Mosi kambe wu khanyisa lezvaku Jehovha i randza kululama. (Lis. 37:28; Isa. 61:8) I vekile cikombiso ci nene mhakeni ya ku va mahela zvo lulama a van’wani. Loku a vaIzrayeli va ingisa nayo lowu a nga va nyikile, i wa va katekisa. Loku va nga ingisi a milayo yakwe yo lulama, va wa xaniseka. Wona milayo yin’wani ya yimbiri, yi nga hi cikari ka leyi ya Khume.

13-14. A milayo yimbiri yo sangula ka leyi ya Khume yi wa laya yini? A vaIzrayeli va wa vhunekisa kuyini loku va ingisa milayo leyi?

¹³ Khozela Jehovha basi. A milayo yimbiri yo sangula ka leyi ya Khume, yi wa laya lezvaku a vaIzrayeli va khozela Jehovha basi, va tlhela va ti wonela, va nga khozeli zvifananiso. (Ekso. 20:3-6) A ku ingisa milayo leyi zvi wa nga vhuni Jehovha. Kanilezvi, zvi wa vhuna vanhu vakwe. A cikhati va nga tsumbeka ka yena, zvi wa va fambela khwatsi. Loku va khozela vanungungulu va matiko man’wani, va wa xaniseka.

¹⁴ Alakanyela a vaKhanani. Va wa khozela zvifananiso zvo kala wutomi va tsika ku khozela Jehovha, a Nungungulu wa lisine a hanyako. Lezvo zvi wa maha ku va ti chipisa. (Lis. 115:4-8) Ndzeni ka wukhozeli gabye, va wa maha wubhayi go nyenyeza nguvhu va tlhela va maha miphahlo ya tshisela ga cima — va hisa zvivanana zvabye. Vonawu a vaIzrayeli, loku va chepeta Jehovha va tsika ku mu khozela va ya khozela zvifananiso, va wa ti chipisa ni mingango yabye yi xaniseka. (2 Kro. 28:1-4) A varangeli vabye vonawu va wa tsika milayo ya Jehovha yo lulama va xanisa van’wani, lava va nyalidede ni lava vo kala muvhuni. (Ezek. 34:1-4) Jehovha i tlharihisile vaIzrayeli lezvaku i ta lamula lava va nga kari va xanisa vavasati ni vanana vo kala muvhuni. (Dhewu. 10:17, 18; 27:19) Hambulezvo, loku a vanhu vakwe va tsumbeka ka  yena va tlhela va mahelana zvo lulama, i wa va katekisa. — 1 Tih. 10:4-9.

15. Zvini hi gondzako hi Jehovha?

¹⁵ Lezvi hi gondzako: Jehovha a nga na nandzu loku lava va ti byelako ku va tirela yena va tsika ku ingisa milayo yakwe va xanisa vanhu vakwe. Hambulezvo, wa hi randza niku wa zvi tiva loku hi mahelwa zvo kala kululama. Loku hi xaniseka, i bayiseka ku hundza mamani a wonako n’wana wakwe na a xaniseka. (Isa. 49:15) Hambu loku a nga tekeli ku maha cokari, lava va mahako zvobiha va nga ti soli, i ta va lamula hi cikhati cakwe hi lezvi va xanisako van’wani.

16-18. A Nayo wa Mosi wu wa wulawula hi zvilo muni zva wutomi ga vaIzrayeli, niku hi gondza yini?

¹⁶ A Nayo wa Mosi wu wa vhuna hi tindlela to tala wutomini ga vaIzrayeli. Hikwalaho, zvi wa hi zva lisima ku a madhota ma lamula vanhu va Jehovha hi kululama. Ma wa hi ni ntiro wa ku lamula timhaka ti nga yelana ni wukhongeli, tiholova ni wugevenga. Wona zvikombiso lezvi zvi landzelako.

¹⁷ Loku a muIzrayeli a daya mun’wani, zvi wa nga wuli ku contlhe cikhati i wa fanele ku tekela ku dawa. A madhota ya dhoropa gakwe ma wa fanele ku ranga hi ku hlola lezvi zvi nga mahekisa zvona kasi ma tiva lezvaku zva ringana a ku a dawa ke. (Dhewu. 19:2-7, 11-13) A madhota kambe ma wa xuxa timhaka to hlaya ta wutomi ga siku ni siku ga vaIzrayeli — kusukela ka tiholova ta zvilo zva laha kubaseni, ni zva cihundleni. (Ekso. 21:35; Dhewu. 22:13-19) Loku a madhota ma lamula hi nongameto, a vanhu va ingisa Nayo, vontlhe va wa vhuneka niku Jehovha i wa dzundzeka lomu tikweni gontlhe. — Lev. 20:7, 8; Isa. 48:17, 18.

¹⁸ Lezvi hi gondzako: Zvontlhe hi zvi mahako wutomini ga hina, Jehovha wa chela kota hi zvona. I lava lezvaku hi hanyisana ni van’wani hi ndlela ya lirandzo ni yo lulama. Lezvi hi wulako ni lezvi hi zvi mahako wa zvizwa a tlhela a zvi wona, hambu hi hi cihundleni lomu mitini ya hina. — Mah. 4:13.

19-21. a) A madhota ni valamuli va wa fanele ku va khomisa kuyini a vanhu va Nungungulu? b) A Nayo wa Mosi wu wa va vhikelisa kuyini a vanhu, niku hi gondza yini?

¹⁹ Jehovha i wa lava ku vhikela vanhu vakwe ka mahanyela yo biha ya vanhu va matiko lawa va nga gamekene navo. Hikwalaho, i wa laya madhota ni valamuli lezvaku va ngavi ni cihlawulela loku va lamula. Hambulezvo, va wa nga faneli ku xanisa vanhu vakwe — kutani ku nonohisa woko na ku nga hi na cigelo. Va wa fanele ku randza kululama. — Dhewu. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ Jehovha i na ni tipswalo hi vanhu vakwe. Hikwalaho, i yimisa milayo kasi yi va vhikela ku va nga xanisiwi hi van’wani. Hi cikombiso, a Nayo wu wa vhalelanyana ku a munhu a lumbetiwa ciwonho co kari. Loyi a lumbetiwako, i wa hi ni fanelo ya ku tiva loyi a mu lumbetako. (Dhewu. 19:16-19; 25:1) Niku na a nga se wuliwa ku muwonhi, ku wa fanele kuva ni vakustumunyu vambiri hi wutsongwani ga kona.  (Dhewu. 17:6; 19:15) Ahati muIzrayeli loyi a nga maha ciwonho, kanilezvi a woniwa hi munhu mun’we ke? I wa nga faneli ku ti bhuma, a ku ‘ndzi ponile’. Jehovha i zvi wonile lezvi a nga maha. Laha ngangweni, a vapswali va wa nyikilwe wutihlamuleli go kari. Hambulezvo, ku wa hi ni mbhingano. Ka zvikarato zvo kari zva laha ngangweni, a madhota ya dhoropa gabye ma wa hi ni fanelo ya ku zvi tiva, ni ku maha ciboho co gumesa. — Dhewu. 21:18-21.

²¹ Lezvi hi gondzako: Jehovha i veka cikombiso ci nene nguvhu; zvontlhe a zvi mahako zvi lulamile. (Dhewu. 32:4) I chachazela lava va tsumbekako va ingisa milayo yakwe. A tsayisa varangeli lava va xanisako van’wani. (2 Sam. 22:21-23; Ezek. 9:9, 10) A vokari va nga maha zva kubiha zvi wonekisa ku khwatsi a va tsayisiwi; kanilezvi Jehovha wa va lamula loku a wona ku a cikhati ca kona ci chikele. (Mav. 28:13) Loku va nga ti soli, na ku nga hi kale va ta pola lezvaku “zva chavisa a ku wela mandleni ya Nungungulu a hanyako.” — Mah. 10:30, 31.

22-24. a) Hi vamani nguvhunguvhu va nga vhikelwa hi Nayo wa Mosi, niku hi gondza yini hi Jehovha? b) Citlharihiso muni ci nga ka Eksodhusi 22:22-24?

²² Lava nguvhunguvhu va nga vhikelwa hi Nayo wa Mosi hi lava va nga kala va nga zvi koti a ku ti vhikela hi voce, vo kota vana vo felwa hi vapswali, lava vo felwa hi vanuna, ni lava va ngata hi ka matiko man’wani. A valamuli va wa byelilwe lezvi: ‘U nga hambukisi a nongameto wa muluveli ni wa cisiwana, ni kambe u nga teki a nguwo ya noni u maha yo zima ha yona seve.’ (Dhewu. 24:17) Jehovha i wa khatala nguvhu hi vanhu va nyalidede nguvhu va lomu tikweni — lava va nga hi hava wo va vhikela. Niku i wa  tsayisa lava va nga va xanisa. — Lera Eksodhusi 22:22-24.

²³ A Nayo kambe wu wa vhikela a zviro zva ngango lezvaku zvi nga xakelwi hi tlhelo ga masango hi ku betela ku a maxaka ma hlengela masango. (Lev. 18:6-30) A kuhambana ni vanhu va matiko va nga gamekene nawo va nga kala va nga hi na mhaka loku a munhu a hlengela masango ni xaka gakwe, kutani ku tlhela va zvi vhumelela futsi, a vaIzrayeli va wa fanele ku zvi wonisa lezvi Jehovha a zvi wonisako zvona— va wa fanele ku zvi wona kota zvilo zvo nyenyeza.

²⁴ Lezvi hi gondzako: Jehovha i lava lezvaku vontlhe lava a va yimisako kasi va rangela, va khatala nguvhu hi lava va va rangelako. Gontlhe wubhayi wa gi nyenya niku i lava a ku ku mahiwa zvontlhe kasi a vanhu va vhikelwa va tlhela va mahelwa kululama — nguvhunguvhu lava va kalako va nga hi na wo va vhikela.

25-26. a) Hikuyini hi nga wulako ku a lirandzo ni kululama zvi fana ni wutomi ni moya lowu hi hefemulako? b) A ndzima yi tako ya xaxameto lowu yi ta tlhamusela yini?

²⁵ A lirandzo ni kululama zvi fana ni wutomi ni moya lowu hi hefemulako. Laha misaveni a zvi koteki a ku kuva ni cin’we, leci cin’wani na ci nga hi kona. Loku hi tiyiseka lezvaku Jehovha wa hi randza niku i hi mahela zvo lulama, hi mu randza nguvhu. Niku loku hi mu randza ni milayo yakwe yo lulama, hi kuceka ku randza van’wani hi tlhela hi va mahela zvo lulama.

²⁶ A Nayo wa Mosi hi wona wu nga kari wu maha ku a wunghana ga Jehovha ni vaIzrayeli gi hanya. Kanilezvi, laha Jesu a nga tatisa Nayo, wu no vhaletiwa hi nchumu wa wu nene nguvhu — zvi nga ha kurumeti ku a vanhu va Nungungulu va wu landzela. (Rom. 10:4) Mupostoli Pawule i wulawulile hi Nayo kota “ndzhuti wa zvilo zva zvi nene lezvi zva ha tako.” (Mah. 10:1) A ndzima yi tako ya xaxameto lowu yi ta tlhamusela a lisima la lirandzo ni kululama lomu bandleni ga wuKristu.