U wa zvi tiva?
I sinagoga ga zana ga malembe go sangula A sinagoga legi gi nga vhuxisiwa, gi ni matshamela yo kari ya legi ga zana ga malembe go sangula gi kumilweko le Gamla (Gamala), ku nga ka pfhuka wa 10 wa tikilometro le n’walungu wa Bimbi ga Galileya, hi tlhelo ga mutsuwuka-gambo. Gi hi nyika masemanyana ya lezvi kuzvilava gi nga tshamisile zvona le’ga kale
A masinagoga ma sangulisile kuyini?
A GEZU “sinagoga” gita hi ka gezu ga ciGreki gi wulako ku “mutlhangano” kutani “ku tlhangana”. A vito legi ga tshama khwatsi hi ku kusukela kale, a vaJudha va kari va tlhangana lomu masinagogeni kasi va gondza ni ku khozela. A Mitsalo ya ciHebheru a yi kumbuki masinagoga hi kukongoma. Kanilezvi, lomu ka Mitsalo ya ciGreki ya wuKristu zva dlunyateka khwatsi ku kala ka zana ga malembe go sangula Nguveni ya Hina, a matshamu lawo yo tlhangana ka wona ma wa tirisiwa nguvhu.
A titlhari to tala ti kholwa lezvaku a masinagoga ma sangulile ku tirisiwa hi vaJudha lava va nga hi wukhumbini le Bhabhuloni. A bhuku Encyclopaedia Judaica gi zvi tlhamuselisa lezvi: “A [vaJudha] lavo va nga hi wukhumbini tikweni ga vambe na va nga hi na Tempeli, loku va lava ku chavelelwa kukaratekeni kabye, va wa tshuka va tlhangana va gondza Mitsalo. Zvi wonekisa ku lezvo va wa zvi maha hi Sabhadho.” Ko khwatsi a cikhati leci a vaJudha va nga huma wukhumbini va simamile ku tlhangana kasi va maha mikhongelo ni ku gondza Mitsalo; va tlhelile va yimisa masinagoga ni kwihi va nga kari va tshama kona.
Hi ndlela leyo, ka zana ga malembe go sangula Nguveni ya Hina, a vaJudha lava va nga hangalakile lomu Mediterrâneo, ni Oriente Médio, ni lomu Izrayeli ha koce, va wa khozela lomu masinagogeni ni ku maha zvilo zvo kari zva wutomi gabye. Mugondzisi Lee Levine wa Univhersidhadhe ya ciHebheru ya Jerusalema (Universidade Hebraica de Jerusalém) i li: “[A sinagoga] gi wa tiriselwa ku gondza kona, ku gela kona zvakuga zvi basileko, ku xuxa kona timhaka, ku veka mali ya lomu cipandzeni, ku maha mitlhangano ya politika ni ya wutomi ga siku ni siku.” I engeta aku: “Hambulezvo, a zva lisima nguvhu zvi nga mahiwa lomo, zvi wa yelana ni wukhongeli.” Makunu, zva zwisiseka a ku hikuyini Jesu a nga khandzakanya ku ya tlhangana ni van’wani lomu masinagogeni. (Mar. 1:21; 6:2; Luka 4:16) Jesu i wa kuca a tlhela a tiyisa lava a nga kari a va kuma lomo. Loku a bandla ga wuKristu gi yimisilwe, mupostoli Pawule yenawu i wa chumayela nguvhu lomu masinagogeni. Lava va nga lava kuva vanghana va Nungungulu va waya sinagogeni. Hikwalaho, loku Pawule a nghena ka dhoropa go kari, i wa tolovela ku ranga hi kuya sinagogeni a ya chumayela kona. — Miti. 17:1, 2; 18:4.
You May Also Like
JESU I NDLELA, NI LISINE, NI WUTOMI
Jesu lomu sinagogeni ga le Nazareta
Zvini lezvi Jesu a nga wula zvi ngaza zvi lava ku mu dayisa hi vanhu va lomu ka dhoropa legi a nga kulela ka gona?
