NDZIMA YA CIGONDZO N.° 19
Vhikela vanana hi ndlela ya lirandzo ni kululama
‘Wena a wu Nungungulu a tsakiswako hi kubiha; a wa kubiha a nga zvi koti a ku tshama na wena.’ — LIS. 5:4.
LISIMU 142 Hi khoma zvi tiya kutsumbeni ka hina
LEZVI HI TO GONDZA *
1-3. a) Hi kuya hi Lisimu 5:4-6, Jehovha i ti zwisa kuyini hi wubihi? b) Hikuyini hi nga wulako ku a ku xakela n’wanana zvi lwisana ni “nayo wa Kristu”?
JEHOVHA NUNGUNGULU i venga wubihi gontlhe. (Lera Lisimu 5:4-6.) A ha ha wuli hi ku xakela cin’wanana kutani ku ci pfinya — wu nga nchumu wo nyenyeza ni wa bihela ga cima! Lezvo i zvi nyenya ni nkondzo! Kota Vakustumunyu vakwe, hina hi pimanyisa Jehovha hi ku venga a kuxakelwa ka vanana niku a hi zvi vhumeleti lomu bandleni ga wuKristu. — Rom. 12:9; Mah. 12:15, 16.
2 Tontlhe tindlela ta ku xakela vanana ti lwisana ni “nayo wa Kristu”! (Gal. 6:2) Hikuyini hi nga wulako lezvo? Kota lezvi hi nga zvi wona ka Ndzima ya Cigondzo 18, a tshinya ga nayo wa Kristu — ku nga zvontlhe lezvi Jesu a nga gondzisa hi magezu ni zvimaho — lirandzo niku wu kuca vanhu lezvaku va mahelana zvo lulama. Kota lezvi a maKristu ya lisine ma rangelwako hi nayo lowu, ma khoma vanana hi ndlela ya ku va tizwa na va vhikelekile zvin’we ni ku randziwa nguvhu. Kanilezvi, loyi a xakelako n’wanana, i hlota ku ti tsakisa, niku i maha zvobiha zvi mahako ku a n’wanana a tizwa na a hi libalangeni, na a nga randziwi kambe.
3 Leci ci nga tsakisiko hi ku a ku xakela vanana hi tlhelo ga masango i ntungu wu hangalakileko misaveni yontlhe, niku ni cikari ka maKristu ya lisine ci kona a cikarato leci. Hikuyini? Hi ku “a vakubiha ni vakanganyisi” va tatile misava, niku a vokari va nga zama ku nghena lomu bandleni. (2 Tim. 3:13) Ahandle ka lezvo, a vokari va ti byelako ku Vakustumunyu va Jehovha, va hlulilwe hi kunavela ka nyama ko nyenyeza, va pfinya zvivanana. A hi woneni a ku hikuyini a ku xakela n’wanana ci nga ciwonho ca hombe ni co biha nguvhu. Hi ta guma hi wona lezvi a madhota ma mahako loku a wokari a mahile ciwonho ca hombe — a ku patsa ni ku xakela cin’wanana — ni lezvi a vapswali va nga va vhikelisako zvona a vana vabye. *
A KU XAKELA N’WANANA CIWONHO CO BIHA NGUVHU
4-5. Hikuyini a ku xakela n’wanana ku nga ku mu gohela?
4 A ku xakela n’wanana zvi neha mihandzu yo bava hi cikhati co leha nguvhu. Zvi xanisa loyi a xakelweko, lava va mu hlayisako — maxaka yakwe ni vamakabye lomu bandleni. A ku xakela n’wanana ciwonho co biha nguvhu.
5 A ku xakela n’wanana ku mu gohela. * A ku xakela n’wanana ciwonho ci bayisako van’wani ci tlhela ci va xanisa. Kota lezvi hi to gondza ka ndzima yi landzelako, hi zvezvo futsi a mahako loyi a xakelako n’wanana — i wonha n’wanana zva ku cima a wu se zvi wona! I maha ku a n’wanana a nga ha tsumbi munhu, a tlhela a mu veka libalangeni, a hanya na a tizwa a nga hi na wo mu vhikela. A vanana va fanele ku vhikelwa ka zvilo lezvo zvo biha; niku lava va tshukileko va xakelwa va fanele ku chavelelwa ni ku vhuniwa.— 1 Tes. 5:14.
6-7. Hikuyini a ku xakela n’wanana ku nga ku wonhela bandla ni mufumo wa tiko?
6 A ku xakela n’wanana ku wonhela bandla. A munhu a lumbako bandla a nga ni nandzu wa ku xakela n’wanana, i chakisa bandla. (Mat. 5:16; 1 Ped. 2:12) A hi kubayisa ka zvona ka maKristu ya talela ga cima lawa ma tsaramako ma “lwela kukholwa”! (Jud. 3) Lomu bandleni a hi vhumeli a ku ku tshama vanhu va mahileko zvilo zva kubiha va nga ti soli, va chakisa bandla.
7 A ku xakela n’wanana ku wonhela mufumo wa tiko. A maKristu ma fanele ku ‘ingisa mufumo.’ (Rom. 13:1) Hi komba lezvaku ha ingisa hi ku kombisa cichavo hi milayo ya tiko. A muKristu a nga ni nandzu wa ku tshova nayo wa tiko, wo fana ni lowu wu betelako ku xakela n’wanana, o wonhela mufumo wa tiko. (Fananisa ni bhuku ga Mitiro 25:8.) Hambu lezvi a madhota ma nga vhumelelwiko ku tsayisa munhu a tshovileko nayo wa tiko, a ma vhikeli munhu a xakeleko n’wanana lezvaku a nga tsayisiwi hi wuhosi ga tiko hi kota ya ciwonho cakwe. (Rom. 13:4) Loyi a nga xakela n’wanana i ta tshovela lezvi a nga byala. — Gal. 6:7.
8. Jehovha i zvi wonisa kuyini a zviwonho lezvi a vanhu va mahelako van’wani?
8 A ku hundza zvontlhe, a ku xakela n’wanana ku wonhela Nungungulu. (Lis. 51:4) Loku a munhu a wonhela mun’wani, i wonhela na Nungungulu. Wona cikombiso hi ci kumako ka Nayo lowu Nungungulu a nga nyikile vaIzrayeli. A Nayo lowo, wu wa ku loku a wokari a yivela kutani ku kanganyisa muakelani wakwe, i wo ‘maha lezvi zvi nga faneliko mahlweni ka Jehovha.’ (Lev. 6:2-4) Makunu, zva dlunyateka a ku loku a wokari lomu bandleni a xakela n’wanana, o maha lezvi zvi nga faneliko mahlweni ka Jehovha, hakuva i kanganyisile n’wana. A n’wanana loye i wa tsumba munhu loye wa hombe, kanilezvi yena i londzowotile zvezvo a mu xolola — a n’wanana makunu i tizwa a nga ha hi na wo mu vhikela. Loyi a nga xakela n’wanana na a tiveka kota nandza ga Jehovha, i rukisa vito Jehovha. Hi cigelo leco, a kuxakelwa ka vanana hi fanele ku ku wona kota ciwonho co biha ni co nyenyeza nguvhu mahlweni ka Nungungulu — niku hi fanele ku ci kona futsi.
9. Mahungu muni lawa a hlengeletano yi humesileko hi ku famba ka malembe xungetano hi kuxakelwa ka vanana? Hi gihi kungo ga kona?
9 Hi malembe yo tala, a hlengeletano ya Jehovha yi kari yi humesa mahungu yo tala ma seketelwako ka Bhibhiliya ma wulawulako hi kuxakelwa ka vanana. Hi cikombiso, ku na ni tindzima ta Murindzeli ni ta Khindlimuka! ti wulawulako hi lezvi lava va xakelweko va nga mahako kasi kulwa ni kubayisa loku va ku zwako, lezvi a van’wani va nga va vhunisako zvona ni ku va tiyisa, ni lezvi a vapswali va nga va vhikelisako zvona a vana vabye. A madhota ma nyikilwe zvileletelo zvi seketelwako ka Bhibhiliya zvi tlhamuselako khwatsi lezvi ma faneleko ku maha loku ku xakelwa n’wanana. A hlengeletano yita na yi chukwatisa a zvileletelo lezvo. Hikuyini? Kasi zvi simama zvi yelana ni nayo wa Kristu.
ZVINI LEZVI A MADHOTA MA MAHAKO LOKU A MUNHU A MAHA CIWONHO CA HOMBE?
10-12. a) Loku a madhota ma vhuna munhu a nga maha ni cihi ciwonho ca hombe, zvini ma kalako ma nga zvi rivali niku zvini ma zvi khatalelako nguvhu? b) Hi kuya hi Jakobe 5:14, 15, zvini lezvi a madhota ma ti karatelako ku maha?
10 Loku a madhota ma vhuna munhu a mahileko ni cihi ciwonho ca hombe, a ma rivali lezvaku a nayo wa Kristu wu lava ku ma khatalela ntlhambi wa Nungungulu hi lirandzo niku ma maha zva kululama mahlweni ka Nungungulu. Hi kota ya lezvo, ku ni lezvi ma faneleko ku ehleketa khwatsi hi zvona loku ma tiva lezvaku ku ni wokari a nga maha ciwonho ca hombe. A madhota ma khatalela nguvhu a kubasa ka vito ga Jehovha. (Lev. 22:31, 32; Mat. 6:9) Ma khatala hi kutshamiseka ka vamakabye lomu bandleni hi tlhelo ga moya kambe, niku ma lava ku vhuna ni wihi a mahelweko ciwonho.
11 A madhota kambe ma zama ku wona lezvaku loyi a nga wonha wa ti sola ke. Loku a ti sola, ma zama ku mu vhuna kasi a vhuxa wuxaka gakwe na Jehovha. (Lera Jakobe 5:14, 15.) A muKristu a tsikako a kunavela ko biha ku mu peza a wela ciwonhweni ca hombe, wa babya hi tlhelo ga moya. Lezvo zvi wula ku a nga ha hi na wunghana go tiya na Jehovha. * Hi ndlela yo kari, a madhota hi nga ma fananisa ni vadhokodhela. Ma ti karatela ku “loyi a babyako a hanya [ka mufananiso lowu, ku nga loyi a nga wonha].” A wusungukati gabye gi seketelwako ka Mitsalo, gi nga vhuna loyi a nga wonha lezvaku a vhuxa wunghana gakwe na Nungungulu. Kanilezvi, lezvo zvi ngo koteka loku a ti sola hi mbilu yontlhe. — Miti. 3:19, 2 Kor. 2:5-10.
12 Zvi la su dlunya ku a madhota ma na ni ntiro wa hombe nguvhu mhakeni leyi. Ma khatala nguvhu hi ntlhambi lowu Nungungulu a ma nyikileko kasi ku wu hlayisa. (1 Ped. 5:1-3) Ma lava lezvaku a vamakabye lomu bandleni va tizwa na va hlayisekile va tlhela va nga chavi nchumu. Hi cigelo leco, loku ma tiva lezvaku ku ni wokari a nga maha ciwonho ca hombe, ma tekela ku khatalela a mhaka leyo — a ku patsa ni kuxakelwa ka n’wanana. Ehleketa hi zviwutiso zvi nga kusanguleni ka tindzimana 13, 15, ni 17.
13-14. Xana a madhota ma ingisa nayo wa tiko wa ku tivisa wuhosi loku mazwa lezvaku ku na ni munhu a nga xakela n’wanana ke? Tlhamusela.
13 Xana a madhota ma ingisa a nayo wa tiko wa ku tivisa wuhosi loku mazwa lezvaku ku ni munhu a nga xakela n’wanana ke? Ina, ma wu ingisa. Ka matiko lawa wu nga kona nayo lowo, a madhota ma ti karatela ku wu ingisa, hi kuva ma tivisa wuhosi loku ku hi ni wokari ku zwalako lezvaku i xakele n’wanana. (Rom. 13:1) A milayo leyo a yi lwisani ni nayo wa Nungungulu. (Miti. 5:28, 29) Hikwalaho, loku a madhota mazwa ku ku na ni munhu a xakeleko n’wanana, ma tekela ku fonela hofisa ya ravi kasi ku tiva lezvi ma faneleko ku maha kasi ma ingisa nayo lowu wa wuhosi.
14 A madhota ma byela loyi a xakelweko, vapswali ni van’wani va tivileko mhaka leyo, lezvaku loku va zvi lava va ngaya bikela wuhosi ga tiko xungetano hi kuxakelwa loko. Makunu, ahati loku ku hi lezvaku loyi a nga xakela n’wanana makabye ke, a mhaka leyo yi guma yi tiveka lomu a hanyako kona? Xana loyi a tivisileko mhaka leyo i fanele ku tizwa nandzu a ku i chakisile vito ga Jehovha? Ne ni kutsongwani! Loyi a nga xakela n’wanana hi yena a nga chakisa vito ga Jehovha.
15-16. a) Hi kuya hi 1 Timote 5:19, hikuyini ku lavekako vakustumunyu vambiri hi wutsongwani ga kona a madhota na ma nga se lamula munhu? b) Zvini lezvi a madhota ma mahako loku ma tiva ku ku na ni wokari lomu bandleni ku zwalako lezvaku i xakele n’wanana?
15 Loku a madhota ma nga se lamula makabye, hikuyini ku lavekako vakustumunyu vambiri hi wutsongwani ga kona ke? Hi ku lezvo hi zvona a Bhibhiliya gi zvi wulako ku zvi lulamile. Loku yena n’winyi a nga vhumeli, ku fanele kuva ni vakustumunyu vambiri kasi va tiyisekisa ku i mahile a ciwonho leco futsi, hi kona a madhota ma vhumeletwako ku wumba kometi ya ku lamula. (Dhewu. 19:15; Mat. 18:16; lera 1 Timote 5:19.) Xana lezvo zvi lava ku wula ku loku munhu a tiva lezvaku ku na ni n’wanana a nga xakelwa, ku laveka vakustumunyu vambiri kasi kuya tivisa wuhosi ga tiko? Ne. A zvizi zvi lava vakustumunyu vambiri kasi a madhota kutani van’wani vaya tivisa wuhosi ga tiko.
16 Loku a madhota ma tiva ku ku na ni wokari lomu bandleni va nge i xakele cin’wanana, ma ti karatela ku ingisa ni yihi milayo ya tiko xungetano hi ku tivisa wuhosi a mhaka leyo; andzhako ka lezvo, ma hlola ciwonho leco hi ku tirisa Mitsalo. Loku loyi ku wuliwako ku i xakele cin’wanana a kaneta, a madhota ma guma mazwa wumboni ga lava va yi tivako a mhaka leyo. Loku ku hi ni vakustumunyu vambiri hi wutsongwani ga kona— loyi a wulako mhaka leyo, ni mun’wani a seketelako ciwonho caleci ca cin’we kutani ca khati gin’wani a nga xakela n’wanana — makunu zva ringana ku a madhota ma wumba a kometi ya kulamula. * Loku ku nga hi na vakustumunyu vambiri, a zvi wuli ku lezvi a wulako loyi wa mun’we a zvi tsumbeki. Hambu loku a ciwonho leco ca ku xakela n’wanana ci nga hi na vakustumunyu vambiri, a madhota ma zvi tiva ku zva koteka ku na a mahile ciwonho ca hombe futsi, leci ci va zwisako kubayisa van’wani. A madhota ma tshama hi ku vhuna ni wihi loyi kuzvilava a xanisekako hi ciwonho leco. Ahandle ka lezvo, a madhota ma tshama na ma ma vhulile ma tlhela ma mu vekela tihlo loyi ku zwalako ku i xakele n’wanana, kasi ma vhikela bandla lezvaku gi nga weli cikaratweni hi kota ya munhu loye. — Miti. 20:28.
17-18. Tlhamusela a ntiro wa kometi ya kulamula.
17 Hi wihi ntiro wa kometi ya kulamula? A gezu “kulamula” a gi wuli ku a madhota mu thethisa loyi a nga xakela n’wanana, kutani ku mu xuxisa kasi ma tiva ku i fanele ku tsayisiwa hi wuhosi ga tiko hi kuva a tshovile nayo ke. A madhota ma tsikela wuhosi ga tiko gi maha lezvi a nayo wabye wu wulako ka loyi a nga xakela n’wanana — wona a ma ti ngheniseli ka lezvo. (Rom. 13:2-4; Tit. 3:1) Kanilezvi, a madhota ma hlola kutani ku zama ku tiva ku a munhu loye zva ringana ku a simama bandleni kutani ahihi.
18 Loku a madhota ma tira ka kometi ya kulamula, a ntiro wabye ku lamula zvilo zvi yelanako ni wunghana ga munhu loye na Jehovha zvin’we ni vakhozeli-kuloni. Ma tirisa Mitsalo kasi ku hlola ku wa ti sola ke. Loku a nga ti soli, a madhota ma mu tivisa lezvaku i ta susiwa bandleni; hi kulandzela, ku tivisiwa bandla lezvaku a nga ha hi Kustumunyu wa Jehovha. (1 Kor. 5:11-13) Kanilezvi loku a ti sola, a nga ha simama bandleni. Hambulezvo, a madhota ma ta mu byela ku kuzvilava a nga ta ha tshuka a ringanelwa hi malungelo lomu bandleni hi malembe yo tala, kutani wutomini gakwe gontlhe. Hi kota ya ku khatala hi vanana ni ku zama ku va vhikela, a madhota ma nga tlharihisa vapswali cihundleni lezvaku va veka tihlo ka vanana vabye kasi va ti wonela ku tlhangana-tlhangana ni munhu loye a nga xakela n’wanana. Laha a madhota ma tlharihisako vapswali, a ma bhoxi a ku hi vamani va welweko hi cikarato leco laha bandleni — ma ti karatela ku fihla cihundla leco.
VAPSWALI, MU NGA VA VHIKELISA KUYINI A VANA VA N’WINA?
A vapswali va vhikela vana vabye lezvaku va nga xakelwi hi tlhelo ga masango hi kuva va gondza navo a mahungu ma yelanako navo xungetano hi masango. Vapswali, loku mu lava ku vhikela vana va n’wana tirisani a mahungu ma humesiwako hi hlengeletano ya Jehovha. (Wona ndzima ya cigondzo N.° 19, ndzimana 19-22)
19-22. Zvini a vapswali va nga mahako kasi ku vhikela a vanana vabye? (Wona mufota wa kapa.)
19 Hi vamani va nga ni ndzhwalo wa ku vhikela vanana kasi va nga xakelwi? Vapswali. * A vanana va n’wina ‘i tshomba ya Jehovha’, i va vekile mandleni ya n’wina. (Lis. 127:3) I rwexile n’wina a ndzhwalo wa ku va vhikela. Zvini mu nga mahako kasi ku vhikela a vanana va n’wina lezvaku va nga xakelwi?
20 Co sangula, gondza mahungu ma wulawulako hi kuxakelwa ka vanana. Gondza xungetano hi tshamela ga vanhu va randzako ku xakela vanana, ni lezvi va mahako kasi ku va kalavela. Zama ku pola vanhu ni zviyimo zvi wonekisako ku zvi nga veka vanana mhangweni. (Mav. 22:3; 24:3) U nga rivali a mhaka leyi: A kutala ka zvikhati a vanana va xakelwa hi munhu va mu tivako ni ku mu tsumba.
21 Ca wumbiri, kuca vanana va wena lezvaku va ti phofula loku mu bhula. (Dhewu. 6:6, 7) Lezvo zvi wula ku u fanele ku tiva ku ingisela khwatsi loku a vana va wena va wulawula. (Jak. 1:19) U nga rivali ku a kutala ka zvikhati a vanana a va tlhatlheki ku wula loku va xakelwe. Va chava ku i hava a to kholwa lezvi va to wula; zva koteka kambe ku na va dzukiselwe hi loyi a nga va xakela kasi va nga wuli lezvi zvi nga maheka. Loku u pola ku ku ni cokari ci kalako ci nga hi khwatsi, mu mahe zviwutiso hi ndlela ya lirandzo u tlhela u mu ingisela khwatsi laha a hlamulako.
22 Ca wunharu, gondzisa a vanana va wena. Bhula navo hi lezvi va fanelako ku zvi tiva ka tanga yabye hi timhaka ta masango. Va gondzise lezvi va faneleko ku wula ni ku maha loku a wokari a zama ku va khomakhoma hi ndlela ya hava. Tirisa mahungu ma humesilweko hi hlengeletano ya Jehovha, lawa ma wulawulako hi tindlela ta ku vhikela vanana. — Wona a kwadru: “ Ti gondzise u tlhela u gondzisa ni vana va wena.”
23. Hi wahi a mawonela ya hina hi kuxakelwa ka vanana? Ciwutiso muni ci to hlamuliwa ka ndzima yi landzelako?
23 Kota Vakustumunyu va Jehovha, hi wona a kuxakelwa ka vanana kota ciwonho ca hombe nguvhu ni co biha nguvhu. Kota lezvi hi hanyako hi nayo wa Kristu, lomu mabandleni ya hina a hi tumbeti vanhu vo xakela zvivanana lezvaku va nga tsayisiwi hi kota ya zviwonho zvabye. Hambulezvo, zvini hi nga mahako kasi ku vhuna vamakabye lava va xakelweko? A ndzima yi landzelako yi ta hlamula a ciwutiso leci.
LISIMU 103 A varisi zvinyikiwo ka vanhu
^ nzi. 5 A ndzima leyi yi ta wulawula hi ndlela ya ku vhikela vanana kasi va nga xakelwi hi tlhelo ga masango. Hi ta gondza lezvi a madhota ma zvi mahako kasi ku vhikela bandla, ni lezvi a vapswali va nga mahako kasi ku vhikela vanana vabye.
^ nzi. 3 TLHAMUSELO: A ku xakela n’wanana hi tlhelo ga masango hi loku a munhu wa hombe (wanuna kutani wasati) a tatisa kunavela kakwe ka masango laha ka n’wanana. Lezvo zvi patsa ku hlengela masango ni n’wanana; ku mu pswopswisa zviro zva wubeleki kutani ku hlengela naye masango hi lendzhako; ku khomakhoma zviro zvakwe zva wubeleki, mavele, kutani maraku yakwe ni ku mu maha zvilo zvin’wani zva ku biha. A vanhanyana hi vona va talako ku xakelwa. Hambulezvo, a vafana vonawu a va poni. Hambu lezvi ka ku a kutala ka zvikhati a vavanuna hi vona va xakelako vanana, a vavasati vo kari vonawu va xakela vanana.
^ nzi. 5 TLHAMUSELO: Ka ndzima leyi ni ka leyi yi landzelako, a gezu “ku xakelwa” gi wula munhu a nga pfinyiwa kutani ku mahelwa zvilo zvin’wani zva chaka hi tlhelo ga masango na a hi n’wanana. Hi tirisa a gezu legi kasi ku dlunyatisa lezvaku a n’wanana loye, i xololilwe a tlhela a xanisiwa hi tlhelo ga nyama ni maalakanyweni, niku yena a nga na nandzu.
^ nzi. 11 Loku a munhu a babya hi tlhelo ga moya, a zvi wuli ku a nga na nandzu loku a maha ciwonho ca hombe. I ta ti hlamulela hi lezvi a nga maha, niku Jehovha i ta mu lamula hi kota ya lezvo. — Rom. 14:12.
^ nzi. 16 A madhota a ma tshuki ne ni siku ni gin’we ma vitanisa n’wanana kasi a ta komama loyi ku wuliwako ku i mu xakele. A mupswali kutani munhu mun’wani a tsumbiwako hi n’wanana, a nga tlhamusela madhota lezvi a nga wula n’wanana, kasi a nga hazwi kubayisa hi ku hlawutela kambe lezvi zvi nga mu humelela.
^ nzi. 19 Lezvi zvi wuliwako xungetano hi ntiro wa vapswali, zvi tira ni ka lava va tshamako ni n’wanana wa mun’wani.
