Kusanguleni hi wulawulile hi lezvi Creso a nga kanganyisiwa zvona hi mupristi wa le Delfos, zvi maha ku a hluliwa hi hosi ya Persiya. Kanilezvi a Bhibhiliya gi na ni ciphrofeto co hlamalisa nguvhu ci khumbako hosi ya Persiya leci ci nga tatiseka hi ndzhati ni cidokho.

Na ka ha kiyela cipimo ca 200 wa malembe — a hosi ya Persiya na yi nga se pswaliwa — Isaya, a muphrofeti wa muHebheru, i kumbukile Kurusi hi vito a tlhela a tlhamusela lezvi a to hlulisa zvona a dhoropa ga hombe ga Bhabhuloni.

Isaya 44:24, 27, 28: ‘Jehovha i ngalo: Hi mina ndzi nge ngalo ka kueta ka bimbi, Pswhana! Ndzi ta pswhisa a micongo ya wena. Ndzi wula ka Kurusi, ndziku: Murisi wa mina! I ta maha kontlhe kurandza ka mina; a ka Jerusalema i taku: U ta aketwa; ni ka tempeli: A ciseketelo ca wena ci ta akiwa luswa.’

Hi kuya hi Heródoto, a mutsali wa matimu wa muGreki, a butho ga Kurusi gi jikisile mati ya Congo wa Ewufrate lowu wu nga khulungela dhoropeni ga Bhabhuloni. A wutlhari ga Kurusi gi mahile lezvaku a masochwa yakwe ma zvi kota ku tlhatuka congo hi minenge ma nghena dhoropeni. Andzhako ka ku khozisa dhoropa, Kurusi i tlhatlhisile vaJudha lava va nga hi tikhumbi le Bhabhuloni a va tsika va tlhela Jerusalema kasi va ya aketa muti lowu ku nga hundza 70 wa malembe na wu hi rumbi.

Isaya 45:1: ‘Jehovha i wula ka a totilweko wakwe Kurusi, loyi ndzi mu khomileko hi canja gakwe ga cinene, lezvaku ndzi hlula matiko mahlweni kakwe, ndzi tlhatlha a tifunga ta tihosi; a vhululelwa tivati, ti nga vhaliwi.’

A vaPersiya va nghenile dhoropeni hi laha nyangweni yi nga hi ni tivati timbiri, leti va nga ti tsikile na ti nga vhaliwangi. Loku a vaBhabhuloni va wa zvi tivile lezvi Kurusi a nga lava ku maha, na va vhalile tontlhe tivati ta tinyangwa leti ti cuwukako congweni. Kanilezvi hi kuya hi lezvi zvi nga tshamisile zvona, a dhoropa gi wa nga vhikelwangi.

A ciphrofeto leci co hlamalisa cin’we ca zviphrofeto zvo tala zva Bhibhiliya lezvi zvi tatisekileko hi kumbhelela. * A ku hambana ni lezvi zvi wuliwako hi vanhu xungetano hi wumandziko, lezvi a kutala ka zvikhati zvi yisako wudzundzo ka vanungungulu vabye va mawunwa, a zviphrofeto zva Bhibhiliya zvita hi ka Loyi a nge: ‘Ndzi tlhatlhambutela a zvilo na zva hi ku sangula, ndzi vhumba ni lezvi zvi kalako zvi nga se ku maheka.’ — Isaya 46:10.

Nungungulu wa lisine, loyi a vito gakwe ku nga Jehovha, hi yena yece a nga wulako zvilo lezvo. A vito  lego gi wula ku: “I maha lezvaku zvi humelela.” Lezvo zvi komba wutlhari legi a nga nago ga ku tiva zva mandziko a tlhela a zvi maha hi kuya hi kurandza kakwe. A ku tiva lezvo zvi hi nyika kutsumba kaku i ta tatisa zvontlhe lezvi a zvi tsumbisileko.

Wa zvi lava ku tiva lezvi a zviphrofeto zva Bhibhiliya zvi wulako xungetano hi masiku ya hina? Kwalomo ka 2000 wa malembe ndzhako, a Bhibhiliya gi phrofetile lezvaku ‘a masikwini yo gumesa ku ta chikela a zvikhati zva zvikarato’. Masiku ya kugumesa ka yini? A hi ya kugumesa ka misava kutani ka vanhu, kanilezvi ya kugumesa ka tiholova ni kuxaniseka kontlhe ku khumbako vanhu hi timiliyoni ta malembe. A hi woneni zviphrofeto zvo kari lezvi zvi kombako ku hi le “masikwini yo gumesa”.

2 Timote 3:1-5: ‘A masikwini yo gumesa . . . , a vanhu va ta ti randza wutsumbu, a varandzi va mali, a vamatshandza, a va manyanga, a va tihlamba, a va nga ingisiko vapswali vabye, a va nga bongiko, a va nga basangiko, lava va nga randziko a va ka kabye, lava va nga tsetseleliko, a valumbeti, lava va nga tiviko ku ti khoma, lava va lunya, lava va nga randziko zvinene, lava va nga tsumbekiko, va cikanikani, va ti kukumukisako, lava va randzako ku ti tsakisa ku hundza ku randza Nungungulu; va na nga ni ciyimo ca ku khozela Nungungulu, kasi va kaneta a ntamu wa kona.’

Xana wa zvi wona ku a vanhu vaya va engetela kuva ni matshamela lawa inyamutlha? Wa zvi wona ku hi randzelwe hi vanhu va ku ti randza, ni vo randza mali, ni va matshandza ke? Wa zvi wona kambe a ku a vanhu va engetela ku karata va tlhela va nga zvi lavi ku vhumelelana ni van’wani? Handle ko kanakana, wa zvi wona lezvaku a kungaingisi vapswali zviya zvi engetela niku a vanhu hi laha va yileko va randza ku ti tsakisa a ku hundza ku tsakisa Nungungulu. A matshamela lawa maya ma engetela siku ni siku gi cako.

Matewu 24:6, 7: ‘Mu tazwa kulwa ni wudhumo ga kulwa; . . . a tiko gi ta vhukela tiko, ni mufumo wu ta vhukela mufumo.’

Ku wuliwa lezvaku a vanhu va fileko hi kota ya tiyimpi kusukela 1914 va hundza 100 wa timiliyoni. A hlayo leyi yi hundza ntsengo wa vanhu va matiko yo kari. Hi nga alakanyela a kurila, ni kubayisa ka timbilu, ni kuxaniseka zvi vangilweko hi tiyimpi leto. Xana a matiko ma gondzile nchumu hi lezvo ma tlhela ma ti karatela ku fuvisa tiyimpi ke?

Matewu 24:7: “Ku tava kona tindlala.”

A Programa Mundial de Alimentos yi wulile lezvi: “Misaveni yontlhe ka pfuniwa zvakuga zvo enela ku gisa vanhu vontlhe. Kanilezvi a 815 wa timiliyoni ta vanhu va ha etlela ni ndlala siku ni siku. A ku hundza lezvo, cikari ka vanhu vanharu, a munhu mun’we wa babya hi kota ya ku sika hi ndlala.” Ku wuliwa lezvaku lembe ni lembe a vanana va kwalomo ka 3 wa timiliyoni vafa hi ndlala.

Luka 21:11: “Ku tava kona kutsekatseka ka hombe ka misava.”

Lembe ni lembe ku humelela zvitsekatseka zvo tala zva misava. A cipimo ca 50 000 wa zvona zva hombe laha ka kuza zvi zwiwa hi vanhu. Kwalomo ka 100 wa zvona zva wonhetela tiyindlu. Lembe ni lembe ka humelela kutsekatseka ka misava ka hombe nguvhu. Hi kuya hi kambisiso wo kari, kusukela 1975 kala 2000, a kutsekatseka ka misava ku dele 471 000 wa vanhu.

Matewu 24:14: ‘A ivhangeli leyi ya mufumo yi ta kanelwa misaveni yontlhe, kasi yiva wukustumunyu ka matiko wontlhe; hi kona ku ta nga chikela a kugumesa.’

A Timboni ta Jehovha, ti hundzako 8 wa timiliyoni, ti chumayela mahungu yo saseka ya Mufumo wa Nungungulu ka cipimo ca 240 wa matiko misaveni yontlhe. Tona ti chumayela mahungu yo saseka madhoropeni ya hombe, ni ka zvidhoropana, ni lomu titlhaveni, ni lomu zvitsungeni. A ciphrofeto ci wula lezvaku loku a ntiro lowu wu ta chikela laha Nungungulu a ku lavako, ‘ku ta chikela a kugumesa’. Zvi ta wula yini lezvo ka vanhu? Zvi ta wula kumbhela ka kufuma ka vanhu ni kusangula ka kufuma ka Mufumo wa Nungungulu. Zvitsumbiso muni zvi to tatisiwa hi Mufumo wa Nungungulu? Kasi u zvi tiva, lera lezvi zvi landzelako.