1. Ka malembana lawa, zvini zvi nga cica ka matiko yo kari?

ZVI WONEKISA ku ka malembe yo tala ma hundzileko, a kutala ka vanhu va wa hanya na va kholwa zvo kari zvi yelanako ni wukhongeli. Kanilezvi, ka masikwana lawa, a zvilo zvi cicile nguvhu. A vanhu va kalako va nga hi na wukhongeli vaya va talelana. Hi lisine, ka matiko yo kari a vanhu vo tala va wula lezvaku a va na wukhongeli. * — Mat. 24:12.

2.  Zvini lezvi kuzvilava zvi mahako ku a vanhu vo tala va nga hi na wukhongeli?

² Hikuyini a ntsengo wa vanhu vo kala wukhongeli wu yako wu engetela? * Kuzvilava a vokari va colopetelwa hi ku randza ku ti tsakisa kutani hi zvikarato zva wutomi. (Luka 8:14) A vokari a va ha kholwi ku Nungungulu i kona. A van’wani va kholwa ku Nungungulu i kona, kanilezvi vali a ku khozela zvi hundzelwe, a hi zva lisima, niku a hi zvilo zva vanhu vo tiva ne a zvi yelani ni siyensiya. Zva koteka ku na va zwile vanghana, vagondzisi, kutani vanhu lomu ka zvihaxa mahungu vaku a wutomi gita hi ka evholusawu. Kanilezvi, zva kala ku tshuka vazwa mitlhamuselo yo zwisiseka yi kombako lezvaku Nungungulu i kona hakunene. A van’wani va nyenyeziwa hi varangeli va wukhongeli va nga ni makolo hi mali ni kufuma. Ka matshamu man’wani a mifumo yi yimisa milayo yi nga vhumeleliko vanhu a ku va khozela Nungungulu na va chusekile.

3. Hi gihi kungo ga ndzima leyi?

³ Jesu i layile lezvaku hi “maha vapizani a vanhu va matiko wontlhe.”  (Mat. 28:19) Hi nga va vhunisa kuyini a vahedheni lezvaku va gondza ku randza Jehovha va tlhela va maha vapizani va Jesu? Hi fanele ku tiva lezvaku lezvi a munhu a hlamulisako zvona loku hi mu chumayela, zvi nga yelana ni lomu a nga kulela kona. Hi cikombiso, a vanhu va kuleleko Europa va nga hlamula hi ndlela yo hambana ni lava va tako hi Azia. Hikuyini? Le Europa, a vanhu vo tala va tiva cokari xungetano hi Bhibhiliya niku va zvizwa ku Nungungulu hi yena a nga vanga zvilo zvontlhe. Kanilezvi le Azia, a vanhu vo tala va tiva zvitsongwani kutani ne nchumu xungetano hi Bhibhiliya, niku u nga mu kuma na a nga kholwi lezvaku a zvilo zvi no vangiwa. A kungo ga ndzima leyi ku hi vhuna ku khumba timbilu ta vontlhe hi va kumako kuchumayeleni hambu vo ta hi kwihi.

4. Hi cihi cigelo ca ku hi rindzela ku a vahedheni vonawu va nga cica loku hi va chumayela?

⁴ Rindzela ku va ta cica. Lembe ni lembe, ku ni vanhu vo tala va nga hi vahedheni va cicako vava Vakustumunyu va Jehovha. A kutala kabye va wa sina va hi ni mahanyela ma nene va tlhela va nyenyeziwa hi wukanganyisi ga wukhongeli. A vokari va wa nga hi na mahanyela ma nene, a van’wani va wa maha zvilo zvo biha lezvi va nga fanele ku zvi tsika. Hi ku vhuniwa hi Jehovha, ha tiyiseka lezvaku hi ta va kuma lava a ‘timbilu tabye ti longileko ku amukela lisine li yisako wutomini ga pindzukelwa’. — Miti. 13:48; 1 Tim. 2:3, 4.

5. A kutala ka zvikhati, zvini zvi mahako ku a vanhu va vhumela loku hi va chumayela?

⁵ Kombisa wunene ni cichavo. A vanhu va tala ku vhumela loku hi va chumayela hi ku kokiwa hi lezvi hi va chumayelisako zvona, na ku nga hi lezvi hi va chumayelako. Va tsaka loku hi va kombisa wunene ni cichavo, hi tlhela hi va komba ku hakunene ha khatala hi vona. A hi va kurumeti kuzwa lezvi hi va chumayelako. Wutshan’wini ga lezvo, hi zama ku pola mawonela yabye hi wukhongeli. Hi cikombiso, a vokari a va zvi randzi ku bhula hi ta wukhongeli ni vanhu va kalako va nga va tivi. A ka van’wani, a ku wutisa mawonela ya munhu xungetano hi Nungungulu a zvi kombisi cichavo. A van’wani zva va dhanisa a ku woniwa na va lera Bhibhiliya, nguvhunguvhu ni Vakustumunyu va Jehovha. Ka zviyimo zvontlhe, hi zama ku maha lezvi va zvi lavisako zvona. — 2 Tim. 2:24.

6.  Mupostoli Pawule i zvi kombisisile kuyini ku i wa ti zwananisa ni ciyimo, niku hi nga mu pimanyisa hi ndlela muni?

⁶ Zvini hi nga mahako loku zvi wonekisa ku loyi hi bhulako naye a nga xalali loku hi tirisa magezu yo kota “Bhibhiliya,” “kuvanga,” “Nungungulu,” kutani “wukhongeli”? Hi nga pimanyisa mupostoli Pawule hi ku cica machumayelela ya hina. A cikhati leci a nga chumayela vaJudha, i bhulisene navo hi ku tirisa Mitsalo. Kanilezvi, a cikhati a nga wulawula ni titlhari ta filozofiya ta vaGreki lomu Areyopagu, a nga kumbukangi a Mitsalo hi kukongoma. (Miti. 17:2, 3, 22-31) Hi nga ci pimanyisisa kuyini a cikombiso ca Pawule? Loku u kumana ni munhu a kalako a nga vhumeli lezvi a Bhibhiliya gi zvi wulako, i chukwana ku bhula naye na u nga gi kumbuki hi kukongoma. Loku u wona ku a nga ta tlhatlheka loku a woniwa na a lera Bhibhiliya hi kukongoma, zama ku mu komba hi wutshiva; kuzvilava hi ku tirisa telefone.

7. Kasi hi pimanyisa lezvi Pawule a nga kari a zvi maha hi kuya hi 1 Va Le Korinte 9:20-23, zvi nga tshuka zvi lava ku hi maha yini?

⁷ Va ingisele khwatsi u tlhela u zama ku va zwisisa. Hi fanele ku zama ku zwisisa lezvi zvi mahako ku lava hi bhulako navo va pimisa kutani ku tizwa hi ndlela yokari. (Mav. 20:5) Ehleketa kambe hi cikombiso ca Pawule. I kulele cikari ka vaJudha. Hambulezvo, zvi lavile ku a cica loku a chumayela vamatiko, hakuva va wa nga tivi zvotala hi Jehovha ni Mitsalo; a van’wani ne cin’we va wa nga ci tivi. Hinawu zvi nga lava ku hi kambisisanyana kutani ku wutisa vahuweleli va buvhileko lomu bandleni kasi hi zvi kota ku va zwisisa khwatsi lava hi va chumayelako lomu cipandzeni ca hina. — Lera 1 Va Le Korinte 9:20-23.

8. Hi yihi a yin’we ya tindlela ta ku sangula mabhulo xungetano hi Bhibhiliya?

 ⁸ A kungo ga hina ku kuma lava va “zvi lavako.” (Mat. 10:11) Kasi hi humelela, hi fanele ku va wutisa mawonela yabye hi guma hi va ingisela khwatsanyana. A makabye wo kari wa le Inglaterra i tolovela ku wutisa mawonela ya vanhu xungetano hi ndlela ya ku kuma litsako wukatini, ya ku wundla vanana, kutani ya ku timisela loku hi mahelwa zvakubiha. Loku a va ingisele, i li: “U gi wonisa kuyini a wusungukati legi gi tsalilweko kwalomo ka 2000 wa malembe ma hundzileko?” I guma a va komba vhesi a gi hlawulileko khwatsi hi ku tirisa telefone yakwe, lezvo na a nga kumbuki a gezu “Bhibhiliya”.

9. Hi nga va vhunisa kuyini lava va nyenyako ku wulawula hi Nungungulu?

⁹ Hi tolovelo, hi nga khumba timbilu ta lava va nyenyako ku wulawula hi Nungungulu, hi ku wulawula hi zvilo va sinako va zvi tiva. Hi cikombiso, a vanyingi va hlamalisiwa hi ntumbuluko. Hi kwalaho hi nga ha wula zvo kota lezvi: “Kuzvilava wa zvi tiva ku a zvilo zvo tala zvi mahiwako hi titlhari ta siyensiya ti zvi kopiyara ka zvilo zvi sinako zvi hi kona ka ntumbuluko. Hi cikombiso, lava va mahako a mikrofone va sangula hi ku hlola a tirela ga tindleve. Lava va mahako michini ya ku susa mifota va ranga hi ku hlola a tirela ga matihlo. Makunu, hi mawonela ya wena, cini a ntumbuluko? U zvi wonisa ku munhu, kutani i ntamu wo hlamalisa, ni ku zvin’wani ke?” Andzhako ka loku u mu ingisele khwatsi, u nga tlhavinyeta uku: “Kuzvilava hi nga ha ti wutisa ku: Laha a titlhari ti kumako wutlhari hi ku hlola a tirela ga tindleve ni matihlo, kasi himani a ti gondzisako ka cikhati leco! Ndzi hlamalile nguvhu a cikhati ndzi nga lera lezvi zvi nga tsaliwa kaleloko hi mutsali wa magezu yo sasekiselwa; a ngaku: ‘Loyi a nga maha a ndleve a nga tazwa ke? Loyi a nga maha tihlo a nga ta wona ke? . . . Hi yena a nyikako vanhu wutlhari!’ A titlhari to kari ta siyensiya ta yima ni magezu lawa, niku ta kholwa ku a zvilo zvi no vangiwa.” (Lis. 94:9, 10, NM) Hi nga guma hi mu komba a vhidhyu yi nga ka jw.org^® laha ka ku “Entrevistas e Casos Reais”, ka xaxameto waku “A Origem da Vida: Teorias e Fatos.” (Lava laha ka ku PUBLICAÇÕES > VÍDEOS.) A mahela gin’wani ku guma hi mu nyika a broxura legi ga ku A Vida — Teve um Criador? kutani legi ga ku A Origem da Vida — Cinco Perguntas Que Merecem Resposta.

10. Hi yihi ndlela yin’wani ya ku sangula bhulo ni munhu a kalako a nga zvi randzi a ku wulawula hi Nungungulu?

¹⁰ A kutala ka vanhu va xuva kuva ni wutomi ga gi nene cikhatini ci tako. Hambulezvo, a vanyingi va chava ku a misava yi ta tshuka yi lovisiwa kutani ku yi wonheka laha ka ku zvi nga ha koteki a ku hi hanya ka yona. A muwoneleli wo kari wa cipandze le Noruega i le a kutala ka zvikhati lava va kalako va nga zvi randzi a ku bhula hi Nungungulu,  zva va tsakisa a ku bhula hi lezvi zvi humelelako laha misaveni. Maku, andzhako ka ku va losa, i wutisa lezvi: “Hi mawonela ya wena, yi ngava yihi ndlela ya ku hiva ni wutomi ga gi nene cikhatini ci tako? Xana varangeli va politika, kutani titlhari ta siyensiya, ni ku munhu mun’wani a to lulamisa zvikarato?” Loku a va ingisele khwatsi, i guma a lera kutani ku tshaha mutsalo wo kari wu wulawulako hi wutomi ga gi nene cikhatini ci tako. A vokari va hlamala loku vazwa lezvi a Bhibhiliya gi tsumbisako zva ku a misava ni vanhu vo lulama va ta simama kala kupindzuka. — Lis. 37:29; Mutsh. 1:4.

11. Hikuyini hi faneleko ku zama ku chumayela hi tindlela to hambanahambana? Hi nga ci pimanyisisa kuyini a cikombiso ca Pawule ci nga ka Va Le Roma 1:14-16?

¹¹ Zvi nene a ku lava hi va kumako hi zama ku va chumayela hi tindlela to hambanahambana. Hikuyini? Hina vanhu hi hambene. Leci ci tsakisako loyi, gaya ci nga mu swira. A vokari zva va tsakisa a ku bhula hi Nungungulu kutani hi Bhibhiliya, kuveni ka van’wani zvi lava ku hi ranga hi ku bhula hi zvilo laha zvi yileko. Hi fanele ku londzowota ciyimo cin’we ni cin’wani kasi ku chumayela vanhu va tixaka tontlhe. (Lera Va Le Roma 1:14-16.) Hambulezvo, a hi rivali lezvaku Jehovha hi yena a mahako ku a lisine li kula timbilwini ta lava va randzako kululama. — 1 Kor. 3:6, 7.

12. Zvini hi nga mahako kasi ku kumba timbilu ta vanhu va le Azia lava va ku a va se tshuka ehleketa hi ku ku na ni Muvangi niku ahihi?

¹² Misaveni yontlhe, a vahuweleli vo tala va kumana ni vanhu va nga kholwiko ka Nungungulu wa lisine, a ku patsa ni lava va tako hi lomu a mifumo yi nga yimisa milayo yi betelako vanhu a ku va khozela na va tlhatlhekile. Ka matiko yo tala ya le Azia, a vanhu vo tala a va se tshuka va ti nyika cikhati ca ku ehleketa khwatsi kasi va tiva ku a zvilo zvontlhe zvi no vangiwa hi Wokari kutani ahihi. A vokari va tsaka hi ku gondza zvin’wani niku va vhumela a ku u va ramba hi kukongoma lezvaku va gondza Bhibhiliya. Kanilezvi, a van’wani a zvi va tsakisi. Hi nga maha yini kasi hi va chumayela? A vahuweleli vo kari vo buvha zvi va fambela khwatsi hi ku sangula hi mabhulo ya cinghana laha ma yileko, va kombisa kukhatala hi vona. Loku a ciyimo ci vhumela makunu, va va tlhamusela lezvi a wutomi gabye gi nga chukwatisa zvona a cikhati va nga sangula ku hanya hi tshinya go kari ga milayo ya Bhibhiliya.

13. Cini ci nga mahako ku a vanhu va tsakela ku gondza Bhibhiliya? (Wona mufota wa kapa.)

¹³ Kusanguleni, a vanhu vo tala va tsakisiwa hi lezvi a Bhibhiliya gi vhunisako zvona wutomini ga siku ni siku. (Mutsh. 7:12) A makabye wo kari wa cisati le Nova York, loyi a tolovelako ku chumayela vanhu va ku wulawula ciMandarim, i li: “Ndzi zama ku va khatalela ndzi tlhela ndzi va ingisela. Loku ndzi pola ku va hi ku chikela, ndzi va wutisa lezvi: ‘Go yini a wutomi lomu ka tiko legi? U wu kumile a ntiro wa ku ti hanyisa? A vanhu va lomu va khatala hi wena ke?’” Zvikhati zvin’wani lezvo zvi vhula ndlela ya ku bhula hi gondzo yo kari ya Bhibhiliya. Laha zvi kotekako, i engeta aku: “Hi mawonela ya wena, hi nga maha yini kasi hi hanyisana khwatsi ni van’wani? Ndzi nga ku komba a vingu go kari lomu ka Bhibhiliya ke? Gi li: ‘A kusangula ka tiholova ku khwatsi hi loku a mati ma halaka; hikwalaho tsika kukanetisana na ti nga se sangula tiholova.’ A wusungukati legi gi nga hi vhuna ku hanyisana khwatsi ni van’wani ke?” (Mav. 17:14) A mabhulo ya tshamela legi ma nga hi vhuna ku pola lava va lavako ku hi tlhela hi va endzela.

14. A makabye wo kari kwale Mutsuwuka-gambo i va vhunisa kuyini lava va wulako ku a va kholwi ka Nungungulu?

¹⁴ Hi nga va chumayelisa kuyini lava va nge a va kholwi ka Nungungulu? A makabye wo kari a nga ni malembe na a chumayela vahedheni kwale Mutsuwuka-gambo, i tlhamusela lezvi: “Hi tolovelo, lomu ka tiko legi loku a munhu aku a ‘ndzi kholwi ka Nungungulu,’ i lava ku wula ku a nga vhumeli ku khozela a vanungungulu va khozelwako hi  vanhu laha va yileko. Hikwalaho, ndzi tolovela ku yima naye, ndzi ku a vanungungulu vo tala futsi va mahiwa hi vanhu niku a hi va lisine. A kutala ka zvikhati ndzi guma ndzi lera Jeremiya 16:20, a nge: ‘Xana a munhu wa zvi kota a ku ti mahela vanungungulu ke? Kasi vona a hi vanungungulu.’ Hi kulandzela, ndzi mu wutisa lezvi: ‘Hi nga mu tivisa kuyini loyi a nga nungungulu wa lisine niku loyi wa ku mahiwa hi munhu?’ Ndzi mu ingisela khwatsanyana, ndzi guma ndzi lera Isaya 41:23, a nge: ‘Hi tiviseni lezvi zvi ta ngata andzhako ka lezvi, kasi ha fela ku zvi tiva lezvaku mu vanungungulu.’ Hi ku gumesa, ndzi mu komba zvilo zvokari lezvi Jehovha a nga ranga a wula na zvi nga se maheka.”

15.  Hi gondza yini ka cikombiso ca makabye wo kari wa le Mutsuwuka-gambo wa Azia?

¹⁵ A makabye wo kari le Mutsuwuka-gambo wa Azia i tlhamusela lezvi a mahisako zvona a cikhati a mahako tiendzo to wuyela, i li: “Ndzi mu tlhamusela zvilo zvi kombako ku a Bhibhiliya ga vhuna, kutani zviphrofeto zvokari zvi nga tatiseka, kutani milayo yi fumelako a wuako gontlhe. Hi ku landzela, ndzi mu vhuna ku zwisisa lezvi a zvilo zvontlhe lezvo zvi kombisako zvona a ku ku ni Muvangi wa wutlhari a hanyako. Loku makunu a munhu a sangula ku khwatsi o vhumela ku Nungungulu i kona, ndzi sangula ku mu komba lezvi a Bhibhiliya gi zvi wulako hi Jehovha.”

16. Hi kuya hi Mahebheru 11:6, hikuyini a zvigondzani zvi faneleko ku kholwa ka Nungungulu ni Bhibhiliya? HI nga va vhunisa kuyini?

¹⁶ A cikhati hi fambisako zvigondzo zva Bhibhiliya ni vanhu va nga kulela ka wuhedheni, hi fanele ku simama hi tiyisa kukholwa kabye ka lezvaku Nungungulu i kona. (Lera Mahebheru 11:6.) Hi fanele ku va vhuna ku va kholwa lezvi a Bhibhiliya gi zvi gondzisako kambe. Lezvo zvi nga lava ku hi phindaphinda a mhaka yo kari hi makhati yo hlaya. Ka cigondzo cin’we ni cin’wani, zvi nga lava ku hi wulawula hi zvilo zvi kombako ku hakunene a Bhibhiliya i Mhaka ya Nungungulu. Lezvo zvi nga patsa kutatiseka ka zviphrofeto, lezvi a Bhibhiliya gi wulawulisako zvona a lisine timhakeni ta siyensiya, kutsumbeka ka matimu ya gona, kutani lezvi gi hi vhunisako zvona wutomini ga siku ni siku.

17. Loku hi randza lava hi va chumayelako zvi nga va vhunisa kuyini?

¹⁷ Hi vhuna vanhu lezvaku vava vapizani va Jesu hi ku kombisa ku ha va randza, kani va ni wukhongeli kutani ahihi. (1 Kor. 13:1) A cikhati hi va gondzisako, a kungo ga hina ku va komba ku Nungungulu wa hi randza niku i lava ku hi mu randzawu. Lembe ni lembe, ku bhabhatiswa a vanhu va talela ga cima hi lezvi va gondzileko ku randza Jehovha. Kusanguleni a vanhu lavo va wa nga khatali nguvhu, a van’wani va wa nga khatali ne ni kutsongwani hi wukhongeli. Hikwalaho, u nga ti byeli ku va nga ta vhumela. Khatalela a vanhu va tixaka tontlhe u tlhela u va randza. Va ingisele. Zama ku va zwisisa. Va gondzisi kuva vapizani va Kristu hi cikombiso ca wena.