1, 2. a) Elifaze na Bildade va te yini xungetano hi lezi Nungungulu a wu wonisako zona a ntiro wa hina? b) Jehova i te yini hi mhaka leyo?

KA MALEMBE yo tala nzhako, a vavanuna vanharu va sukile va ya wulawula na Joba, loyi a nga hi nanza go tsumbeka ga Nungungulu. A munwe wabye, ku nga Elifaze a muTemane, i mahile ziwutiso zo kari zo koka kupima. I wutisile Joba aku: “A munhu a ngava ni xivuno ka Nungungulu? Loyi a tlharihileko i na ni xivuno ka wutsumbu gakwe, wa tsakiswa Nyamintamu hi kululama ka wena ke? Wa bhinzula nchumu hilezi a mahanyela ya wena ma lulamileko ke?” (Joba 22:1-3) Zi te dlunya ku Elifaze i wa alakanya ku a hlamulo wa ziwutiso lezo ku ahihi. A munwani, ku nga Bildade a muXuhi, i tlhavinyetile aku a zi koteki ku a munhu a lulama mahlweni ka Nungungulu. — Gonza Joba 25:4.

² Elifaze na Bildade va wa zama ku maha Joba a alakanya ku i ti karatile mahala kasi ku tirela Nungungulu. A vavanuna lavo va wa lava ku Joba a kholwa lezaku a hi vuni nchumu mahlweni ka Nungungulu; hi fana ni pungwani, kutani xiwungwani. (Joba 4:19; 25:6) Xana va wo ti koramisa kuza va wula lezo ke? (Joba 22:29) Lisine lezaku Jehova wa hombe nguvu niku loku hi ti  ringanisa na yena hi vatsininani nguvu. Loku hi cuwuka hasi na hi nyimile le hehla ka xitsunga kutani ku hlomela hi janela na hi hi lomu ka aviyawu, ha zi zwisisa khwatsi lezaku hakunene hi va tsongwani nguvu niku a hi na ntamu. Kanilezi xana Jehova i ku wonisa zalezo a kutikarata loku hi ku mahako kasi ku mu tirela ni ku seketela a Mufumo ke? Ahihi! Jehova i byelile Elifaze, na Bildade, ni loyi munwani wa wunharu, ku nga Zofare, aku mawunwa lezi va wulako. Hi kulanzela, i wulile lezaku Joba wa mu xalalisa a tlhela aku i “nanza ga mina.” (Joba 42:7, 8) Hikwalaho hi nga tiyiseka lezaku a vanhu vo kala ku mbhelela va “ngava ni xivuno ka Nungungulu.”

3. Zini lezi Elihu a nga wula xungetano hi kutikarata ka hina kasi ku tirela Jehova niku i wa lava ku wula yini?

³ A jaha go kari ga ku hi Elihu gi wa ingisela a mabhulo ya Joba ni vavanuna lavo va vanharu. A xikhati va nga mbheta ku bhula, Elihu i wutisile Joba xungetano hi Jehova, aku: “Loku wena u lulamile, xini u mu nyikako ke? Kutani xini a xi amukelako canjeni ga wena ke?” (Joba 35:7) Xana Elihu yenawu i wo zama ku wula lezaku a kutikarata ka hina kasi ku tirela Nungungulu a ku vuni nchumu? Ahihi. Jehova a nga kawukangi Elihu, a ku khwatsi hi lezi a nga kawuka vavanuna lava vanwani. Lezi Elihu a nga zi wula zi hambene ni lezi zi nga wuliwa hi vavanuna lavo. I wa wula lezaku Jehova a nga vumali nchumu hambu loku hi nga mu khozeli. Jehova i mbhelele. Xi hava hi nga xi mahako xi to mu maha a ganya kutani ku engetela ntamu wakwe. Hi lisine ni gihi tshamela ga gi nene kutani wutlhari hi nga nago gita hi ka Nungungulu, niku wa chela kota hi lezi hi gi tirisisako zona.

4. Jehova i ti zwisa kuyini loku hi mahela wuxinji vanwani?

⁴ A xikhati lexi hi kombisako liranzo lo tsumbeka ka lava va khozelako Jehova, i zi wonisa ku khwatsi lezo zi mahelwa yena wutsumbu. Ka Mavingu 19:17 hi gonza lezi: “Loyi a hawukelako zisiwana i pembisa ka Jehova; yena i ta chachazelwa hi zimaho zakwe za zi nene.” Jehova wa hi wona khati ni khati hi mahelako wuxinji vanwani. Niku hambu lezi a nga yena Muvangi wa wuako gontlhe, Jehova i hlawula ku wona a zilo lezi hi mahako kota ku mu ceneka, a hi hakhela hi zinyikiwo zo tsakisa nguvu. A N’wana wakwe Jesu, i tiyisile a mhaka leyo. — Gonza Luka 14:13, 14.

5. Ziwutiso muni hi to wulawula hi zona zezi?

⁵ Zikhatini za kale, Jehova i rumile muprofeti Isaya lezaku a ya mu yimela a tlhela a mu tirela hi ndlela yo hlawuleka. (Isaya 6:8-10) Isaya i vumele xirambo lexo hi kuziranza aku: “Hi mina, ruma mina.” Inyamutlha kambe Jehova i nyika vanhu vo tsumbeka a lungelo ga ku tira naye. Ku na ni makume ya mazana ya malanza ya Jehova ma kombako lezaku ma na ni kupima ko fana ni loku ka Isaya. Ma vumela ku tirela Jehova hi tindlela to hambanahambana, ka matshamu yo hambanahambana ma tlhela ma yimisana ni  ziyimo zo nonoha. Kanilezi a wokari a nga ti byela lezi: ‘Nza tsaka hi kuva ni lungelo ga ku ti nyiketela ntirweni wa Jehova, kanilezi xana hakunene i na ni mhaka ni lezi mina nzi mahako ke? Xana Jehova a nge mahi lezaku a ntiro wakwe wu simama wu mahiwa, hambu loku mina nzi nga mahi nchumu ke?’ U tshuka u telwa hi maalakanyo lawo? A hi woneni lezi a zilo zo kari zi nga humelela wutomini ga malanza mambiri ya Jehova ya kale, Debora na Barake, zi nga hi vunisako zona ku kuma mihlamulo ya ziwutiso lezo.

6. Hikuyini zi nga wonekisa ku khwatsi zi ta olova ku a butho ga Jabina gi hlula vaIsraeli?

⁶ Barake i wa hi nhenha ya muIsraeli; Debora i wa hi muprofeti. A vaIsraeli va wa mbhetile 20 wa malembe na va ‘tsimbeketwa’ hi hosi ya vaKanani yaku hi Jabina. A masochwa ya Jabina ma wa leva niku ma wa hi ni xapi nguvu laha ka kuza a vaIsraeli lava va nga hanya lomu zidoropaneni va chava ni ku huma laha kaya kabye. A butho ga Jabina gi wa hi ni 900 wa tikareta ta ziketse, kanilezi a vaIsraeli va wa nga hi na matlhari ya ma nene ya kulwa hi wona, kutani tinguwo ta ku ti vikela hi tona. — Valamuli 4:1-3, 13; 5:6-8. * (Wona tlhamuselo wa lahasi.)

7, 8. a) Zive zihi a zileletelo zo sangula lezi Jehova nga nyika Barake? b) A vaIsraeli va hlulisile kuyini a butho ga Jabina? (Wona mufota kusanguleni ka nzima.)

⁷ Hi ku va fananisa ni butho ga Jabina, a vaIsraeli va wa wonekisa ku khwatsi za olova ku va hlula. Kanilezi Jehova i byelile Barake hi ku tirisa muprofeti Debora, aku: “Famba uya kanziha xitsungeni xa Tabora zinwe ni 10 000 wa vavanuna va ka Naftali ni vanana va ka Zabuloni. Nzi ta neha Sisera, a nduna ya yimpi ya Jabina, le congweni wa Kixoni, zinwe ni tikareta takwe ni mabutho yakwe, nzi ta mu nyikela canjeni ga wena.” — Valamuli 4:4-7.

⁸ Zalezo ku rumelwe xikombelo xa ku lava vanhu vo ti nyiketela, ku hlengeletwa a 10 000 wa vavanuna Xitsungeni xa Tabora. Hi kulanzela, Barake ni vavanuna vakwe va yile va yalwa ni valala vabye ka wutshamu gi vitanwako ku i Taanake. (Gonza Valamuli 4:14-16.) Xana Jehova i va vunile a vaIsraeli? Ina. Ku nile vula ya hombe hi xitshuketi, leyi yi nga maha ku a wutshamu go woma laha a yimpi yi nga lwiwa kona gi cica gi maha ga madhaka. Lezo zi va vunile nguvu a vaIsraeli. Barake i fambile 24 wa tikilometro na a hlongolisa a butho ga Sisera, kala le Haroxete. Xikari ka pfhuka, a kareta ya Sisera yi lo sika lomu ka madhaka. Sisera i lo huma a tsutsuma aya Zananime, ku nga hi kusuhani ni Kedexi. Loku a chikele leyo, i yile a ya fihlala tendeni ga wasati a vitanwako lezaku hi Jaeli. Sisera i wa karele nguvu, hikwalaho i khomilwe hi wurongo ga tshongotshongo. Na a etlele, Jaeli i lo tiya hlana a mu daya. (Valamuli 4:17-21) Jehova i wa vunile vaIsraeli lezaku va hlula valala vabye! * (Wona tlhamuselo wa lahasi.)

9. Hi gonza yini ka Valamuli 5:20, 21 xungetano hi yimpi ya vaIsraeli na Sisera?

⁹ A xipimo xi lanzelako xi hi vuna ku tiva zinwani xungetano hi matimu lawa ma nga ka  Valamuli xipimo 4. Valamuli 5:20, 21 i hi byela lezi: “Ku wa hi kona kulwa hi le tilweni, a tinyeleti lomu tindleleni ta tona ti lolwa na Sisera. A congo wa Kixoni wu lo va kukuleta.” Xana lezo zi wula lezaku a vaIsraeli va vunilwe hi tingelosi yimpini leyo, kutani zi wula lezaku ku wetetele maribye hi le tilweni? A Biblia a gi wuli nchumu hi zona. Kanilezi zi wonekisa ku khwatsi zi ngava zi nene ku kholwa lezaku Jehova i no nisa vula ya hombe ka wutshamu lego hi xikhati xalexo, kasi zi karata ku fambisa a tikareta leto ta 900. Ka Valamuli 4:14, 15, hi gonza makhati manharu lezaku a wudzunzo ga kuhlula ka vaIsraeli gi yile ka Jehova. Ka vaIsraeli lava va nga ti nyiketela va 10 000, a nga kona a nga ringana ku kuma wudzunzo ga lezo.

10, 11. Xini Meroza niku hikuyini a nga rukiwa?

¹⁰ Zalezi a hi kambisiseni nchumu wunwani wu kokako kupima. Anzhako ka loku a vaIsraeli va hlulile, Debora na Barake va yimbelele tisimu to dumisa Jehova. Va te: “Rukatelani Meroza, ku lo wula a ngelosi ya Jehova; rukatelani nguvu a vaaki va kona; hakuva a va tangi ku ta vunetela Jehova, a ku ta vunetela Jehova a kulwa ni tinhenha.” — Valamuli 5:23.

¹¹ Va wa wula yini loku vaku “Meroza”? A lisine hi ku a hi zi tivi. Kanilezi a kurukwa ka Meroza ku tirile khwatsi laha ka kuza a vito lego gi fuva hi kumbhelela. Kuzilava Meroza i doropa gi nga kala ku ti nyiketela kasi ku ya patsana na Barake yimpini leyo. Kota lezi ku ngava ni 10 000 wa vanhu va nga ti nyiketela kasi kulwa ni vaKanani, kuzilava a vanhu va Meroza va xi zwile a xikombelo xa ku lava vanhu va ti nyiketelako. Za koteka kambe ku ngha Meroza ku hi doropa go kari legi Sisera a nga gi tsemakanya a xikhati lexi a nga tsutsuma Barake. Kuzilava a vanhu va Meroza va vululekelwe hi lungelo ga ku khoma Sisera, kanilezi a va mu khomangi. Hi nga va alakanyela na va wona musochwa loye wo leva na a tsutsuma maruweni yabye! Na va mahile nchumu wa wu nene nguvu kasi ku seketela a kungo ga Jehova. Loku va wa no maha lezo, Jehova na a va chachazele. Kanilezi a xikhati va nga kuma lungelo ga ku maha xokari kasi ku vuna Jehova, a va mahangi nchumu. Zi wonekisa ku khwatsi a vanhu va Meroza va wa hambene nguvu na Jaeli, loyi nga kombisa kutiya-hlana ka hombe. — Valamuli 5:24-27.

12. a) Kuhambana muni ka kupima ka vanhu hi ku wonako ka Valamuli 5:9, 10? b) Lezo zi fanele ku hi khumbisa kuyini?

¹² Ka Valamuli 5:9, 10, hi wona lezaku a kupima ka vavanuna lava va 10 000 va nga ti nyiketela ku wa hambene nguvu ni ka lava va nga kala ku ti nyiketela. Debora na Barake va dzunzile a “vafumeli va ka Israeli, . . . lava va ti nyikeleko hi kuranza kabye.” Va wa hambene nguvu ni lava va “khileleko timbongola to basa,” va nga ti wona na va hi va lisima nguvu. Va wa ti wona na va nga ringani ku ti nyiketela hi kuziranza. A vanhu lavo va wuliwa lezaku hi lava va “tshamileko masangweni” ni lava va “fambako hi ndlela,” va ti buza hi wutomi ga kutshamiseka. A ku hambana ni lezo, lava va nga ti nyiketela va fambile na Barake hi kuziranza, va yalwa yimpi zitsungeni za maribye za le Tabora ni le nkoveni wo tsakama wa Kixoni. Lava va nga lava ku hanya wutomi ga kutshamiseka va wa fanele ku ehleketa. Va wa fanele ku tshama va alakanyela a malungelo lawa va nga ma luzile ya ku ti nyiketela ntirweni wa Jehova. Hinawu nyamutlha hi fanele ku hlola lezi hi wu wonisako zona a ntiro wa Nungungulu.

13. A va ka Rubeni, ni va ka Dani, ni va ka Axeri va wa hambanisa kuyini ni va ka Zebuloni ni va ka Naftali?

 ¹³ A vavanuna lava va 10 000 va nga ti nyiketela vave ni lungelo ga ku wona ha voce a ndlela leyi Jehova a kombisako hi yona lezaku i Hosi ya Wuako gontlhe. Va wa zi kota ku bhulela vanwani a zilo lezo a xikhati lexi va nga wulawula hi “mitiro yo lulama ya Jehova.” (Valamuli 5:11) Kanilezi a va ka Rubeni, ni va ka Dani, ni va ka Axeri va wa hambene nguvu navo. Vona va wa rangisa nguvu a titshomba tabye, to kota mitlhambi yabye, mataru, ni ku ti tshamela fungwini wa bimbi ku hunza ntiro wa Jehova. (Valamuli 5:15-17) Hambulezo, a hi tixaka tontlhe ti nga hi ni maalakanyo lawo. A va ka Zebuloni ni va ka Naftali va vekile wutomi gabye mhangweni kasi ku vunetela Debora na Barake; a va ‘chavangi kufa.’ (Valamuli 5:18) Ha kuma xigonzo xa lisima nguvu ka mawonela yo hambana lawa a vanhu lavo va nga hi nawo hi ntiro wa ku ti nyiketela.

14. Hi kombisa kuyini lezaku ha seketela a wuhosi ga Jehova nyamutlha?

¹⁴ Hina nyamutlha a hi seketeli wuhosi ga Jehova hi kulwa yimpi. Hi komba lezaku ha mu seketela hi ku xumayela a mahungu yo saseka hi kuhiseka ni kutiya-hlana. Nyamutlha ku laveka nguvu vanhu vo ti nyiketela ntirweni wa Jehova. Ku na ni timiliyoni ta vamakabye va xinuna ni va xisati, zinwe ni majaha ni vanhanyana va ti nyiketelako ka tixaka to hambanahambana ta ntiro wa xikhati xontlhe. Hi xikombiso, a votala va tira kota maphayona, va tira Beteli, va aka tiSalawu ta Mufumo, va tlhela va ti nyiketela migotsovanyanweni ni mitlhanganweni ya xipanze. A madota yo kari ma tira hi kutikarata ka Tikometi ti Tirisanako ni Zipitali ni ku longisela migotsovanyano. Hi nga tiyiseka lezaku Jehova wa tsaka hi kuva hi mu tirela hi kuziranza ni kwihi laha ku lavekako niku a nga ta rivala a kutikarata ka hina.— Maheberu 6:10.

15. Hi nga zi tivisa kuyini lezaku a hi se luza a kuhiseka ka hina ntirweni wa Jehova?

 ¹⁵ Hi fanele ku hlola a mawonela ya hina xungetano hi ntiro wa ku ti nyiketela. Hi nga ti wutisa lezi: ‘Xana nza tsikela vanghana a xipanze xa hombe xa ntiro ke? Xana nzi karatekela nguvu ku kuma titshomba ku hunza ku tirela Jehova? Kutani nza pimanyisa kukholwa ni kutiya-hlana ka Barake, na Debora, na Jaeli, ni lava va 10 000 hi ku tirela Jehova hi zontlhe nzi nga nazo? Xana nzi alakanyela ku rura nziya ka doropa ginwani kutani ka tiko ginwani kasi ku ya tira mali ni ku hanya wutomi go tshamiseka? Loku zi hi tano, xana nza khongela ka Jehova xungetano hi lezi a kurura loko ku to khumbisa zona a ngango wa mina ni bandla ke?’ * (Wona tlhamuselo wa lahasi.)

16. Hambu lezi Jehova a nga ni zontlhe, zini za ku hi nga mu nyika?

¹⁶ Jehova i hi nyika wudzunzo ga hombe hi ku hi tsika hi seketela wuhosi gakwe. Kusukela masikwini ya Adamu na Eva, Satani i lava lezaku a vanhu va yima naye, va vukela Jehova. Kanilezi loku hi seketela a wuhosi ga Jehova, hi komba Satani ziku dlunya lezaku hi yima na mani. A kukholwa ka hina ni kutsumbeka zi hi kuca ku ti nyiketela ntirweni wa Jehova, niku lezo zi mu nyika litsako la hombe. (Mavingu 23:15, 16) Nungungulu wa hina a nga tirisa a kuseketela ka hina ni kuingisa ka hina kasi ku hlamula ziruko za Satani. (Mavingu 27:11) A kuingisa ka hina i nchumu wu ringanako ku nyika Jehova lowu a wu wonako na wu hi wa lisima nguvu wu tlhela wu mu tsakisa nguvu.

17. Valamuli 5:31 i hi gonzisa yini xungetano hi lezi zi to maheka xikhatini xi tako?

¹⁷ Zezanyana a vanhu vontlhe laha misaveni va ta hlawula wuhosi ga Jehova basi. Hi rinzela xikhati lexo hi mahlo yo pswhuka! Hi ti zwisa ku khwatsi hi Debora na Barake, va nga yimbelela vaku: “Jehova, ngha valala va wena vontlhe va lobyiswa. Kanilezi ngha lava va ku ranzako va fanana ni gambo loku gi tsuwuka hi ntamu wa gona.” (Valamuli 5:31) Lezo zi ta maheka xikhati lexi Jehova a to lovisa tiko go biha ga Satani. A xikhati lexi a yimpi ya Har–Magedoni yi to sangula, Jehova a nga ta lava vanhu vo ti nyiketela kasi ku lovisa valala. Wutshanwini ga lezo, hi to “yima ntsena” hi “wona a kuhanyisa ka Jehova.” (2 Kronekele 20:17) Na xa hata a xikhati lexo, hi na ni malungelo yo saseka ya ku seketela a wuhosi ga Jehova hi kutiya-hlana ni kuhiseka.

18. A kutinyiketela ka wena ku nga vunisa kuyini vanwani?

¹⁸ Debora na Barake va sangulile lisimu labye la kuhlula hi ku dumisa Jehova, a va dumisangi vanhu. Va te: “Kota lezi a . . . vanhu va [nga] nyikela wutsumbu gabye hi kumbheleleko, khesani Jehova!” (Valamuli 5:1, 2) Hinawu, loku hi tirela Jehova ni kwihi laha ku lavekako, a vanwani va nga kuciwawo lezaku va ‘khesa Jehova’ kutani ku mu dumisa!