1, 2. a) Kungalulami muni a mahelweko Nabote ni vana vakwe? b) Matshamela muni ya mambiri hi to wulawula hi wona ka nzima leyi?

EHLEKETA hi vavanuna vambiri va lumbetako a wanuna wo kari vaku i mahile xionho xa hombe nguvu. Lezi va wulako mawunwa. Hambulezo, a wanuna loye i konelwa ku dawa. Hi nga alakanyela lezi lava va ranzako kululama va nga ti zwisa zona a xikhati va nga wona wanuna loye wo kala nanzu ni vana vakwe na va gandliwa hi maribye kala vafa! Leyi a hi karingani. Lezo zilo lezi hakunene zi nga humelela a nanza go tsumbeka ga Jehova gi vitanwako ku hi Nabote, legi gi hanyileko xikhatini xa kufuma ka Hosi Ahabi le Israeli. — 1 Tihosi 21:11-13; 2 Tihosi 9:26.

² Ka nzima leyi hi ta wulawula hi lezi zi humeleleko Nabote. Hi ta tlhela hi wulawula hi xihoxo xa hombe xi mahilweko hi dota go tsumbeka ka ginwe ga mabandla yo sangula ya wuKristu. A zikombiso lezi za zimbiri zi ta hi komba ku hikuyini ku lavekako a kutikoramisa ni moya wa ku tsetselela  loku hi lava ku pimanyisa a mawonela ya Jehova xungetano hi kululama.

3, 4. Nabote i wa hi munhu wo tshamisa kuyini, niku hikuyini a nga ala ku xavisa xivina xakwe ka Hosi Ahabi?

³ Nabote i simamile a tsumbekile ka Jehova ka xikhati lexi a vaIsraeli vo tala va nga pimanyisa a xikombiso xo biha xa Hosi Ahabi ni sati wakwe wo biha, Muzinza Jezebeli. Va wa khozela nungungulu wa mawunwa Baali niku va wa nga hi na xichawo hi Jehova ni milayo yakwe. Kanilezi Nabote i wa nyika nguvu lisima a kuzwanana kakwe na Jehova ku hunza wutomi gakwe.

⁴ Gonza 1 Tihosi 21:1-3. A xikhati lexi Ahabi a nga kombela Nabote lezaku a mu xavisela a xivina xakwe kutani ku cicisana naye hi xinwani xa chukwana, Nabote a nga vumelangi. Hikuyini? I tlhamusele hi xichavo aku: “Kokwihi, a nzi zi koti ku ku nyika a tshomba ya vadadani va mina.” Nabote i alile a xikombelo xa Hosi Ahabi hakuva zi wa hi ku tshova a nayo wa Jehova loku a vaIsraeli va xavisela magumo a tshomba ya lixaka labye. (Levi 25:23; Mitsengo 36:7) Zi te dlunya lezaku Nabote i wa ingisa Jehova.

5. Zini lezi Jezebeli a nga maha kasi ku kuma a xivina xa Nabote?

⁵ A xikhati lexi Nabote a nga ala ku mu xavisela xivina, Hosi Ahabi ni sati wakwe va mahile nchumu wo tshisa. Kasi ku kuma xivina lexo, Muzinza Jezebeli i no kombela vavanuna vambiri lezaku va ya kecara Nabote hi zilo zo kala a nga mahangi. Kota wuyelo ga kona, Nabote ni vana vakwe va lo dawa. Jehova i mahile yini hi kungalulami loko ko tshisa ke?

6, 7. Jehova i kombisile kuyini lezaku wa ranza kululama, niku hikuyini lezo zi nga chavelela a maxaka ni vanghana va Nabote?

⁶ Jehova i tekele ku rumela Elija lezaku a ya kawuka Ahabi. Elija i byelile Ahabi lezaku mudayi niku i khamba. Xive xihi a xiboho xa Jehova? Ahabi, ni sati wakwe, ni vana vabye va wa fanele ku dawa a ku fana na Nabote ni vana vakwe. — 1 Tihosi 21:17-25.

⁷ A maxaka ya Nabote ni vanghana vakwe va bayisekile nguvu hi zilo zo tshisa lezi Ahabi a nga zi mahile. Kanilezi Jehova i ku wonile a kungalulami loko a tlhela a maha xokari hi xihatla. Kuzilava lezo zi va chavelele nguvu. Hambulezo, kuzilava lezi zi nga maheka hi kulanzela zi ringile a kutikoramisa kabye ni lezi va nga mu tsumbisa zona Jehova.

8. Zini lezi Ahabi a zi mahileko a xikhati a ngazwa a mahungu ya Jehova, niku give gihi a wuyelo ga kona?

⁸ A xikhati lexi Ahabi a ngazwa lezi Jehova a nga lava ku mu maha, “i lo hanzula a tinguwo takwe, a ambala a tinguwo ta tisakwa, a yila. I lo etlela ni tinguwo ta tisakwa, a famba hi kunyanima.” Ahabi i lo ti koramisa! Give gihi a wuyelo ga kona? Jehova  i byelile Elija aku: “Kota lezi a ti koramisileko mahlweni ka mina, nzi nga ta neha khombo masikwini yakwe; nzi ta neha khombo ka yindlu yakwe masikwini ya n’wana wakwe.” (1 Tihosi 21:27-29; 2 Tihosi 10:10, 11, 17) Jehova loyi a ‘ringako timbilu’ a wona lezi hakunene hi nga tshamisa zona, i kombisile tipswalo ka Ahabi. — Mavingu 17:3.

9. A kutikoramisa ku wa ta vikela maxaka ya Nabote ni vanghana vakwe hi ndlela muni?

⁹ A xikhati lexi a maxaka ya Nabote ni vanghana vakwe va ngazwa lezaku a maxaka ya Ahabi ma nga ta tsayisiwa kala afa Ahabi, kuzilava zi ringile a kukholwa kabye ka Nungungulu. Kanilezi a kutikoramisa ku wa ta va vuna ku vikela a kukholwa kabye. Hikuyini? Loku va ti koramisa, va wa ta simama va khozela Jehova, na va tsumba lezaku Nungungulu a nga tshuki a maha zilo zi kalako zi nga lulamangi. (Gonza Deuteronome 32:3, 4.) Xikhatini xi tako, a maxaka ya Nabote ma tava ni makatekwa ya ku wona varanzekako va wona na va vuka hi ka vafileko. Nabote ni vana vakwe va ta mahelwa kululama ko mbhelela. (Joba 14:14, 15; Johani 5:28, 29) A munhu wo ti koramisa wa zi tiva ku “Nungungulu i ta yisa a mitiro yontlhe kulamuleni, ni zontlhe lezi zi fihlilweko, hambu zi sasekile,  kutani za kubiha.” (Mutshawuteli 12:14) Jehova i chela kota hi zinwani za ku hina a hi zi tivi. Hikwalaho, a kutikoramisa ka hi vikela ku luza a kukholwa loku hi nga nako hi Jehova.

10, 11. a) Ziyimo muni zi nga ringako mawonela ya hina xungetano hi kululama? b) A kutikoramisa ku nga hi vikela hi tindlela muni?

¹⁰ U ta kuyini loku a madota ma maha xiboho u kalako u nga xi zwisisi kutani xi kalako xi nga ku tsakisi ke? Hi xikombiso, u ta kuyini loku wena kutani munhu u mu ranzako a luza malungelo yo kari ntirweni wa Jehova? Ahati loku a nuna kutani sati wa wena, a n’wana wa wena, kutani munghana wa wena a susiwa bandleni, na u nga vumelelani ni xiboho lexo xa madota? U ta kuyini loku u alakanya lezaku a madota ma mahile xihoxo hi ku mahela tipswalo munhu a onhileko? A ziyimo lezi zi nga ringa kukholwa ka hina ka Jehova ni ndlela leyi a xaxametako hi yona bandla nyamutlha. A kutikoramisa ku nga ku vikelisa kuyini loku u ringwa hi xinwe xa ziyimo lezi? A hi woneni tindlela timbiri.

¹¹ Xo ranga, loku hi ti koramisa, hi ta vumela ku a hi tivi zontlhe zi patsekako. Hambu loku hi alakanya ku ha zi tiva zontlhe zi ringanako ku zi tiva xungetano hi xiyimo xo kari, hi Jehova yece a tivako lezi zi nga mbilwini ya munhu. (1 Samueli 16:7) Loku hi alakanya mhaka leyi, hi ta ti koramisa hi vumela lezaku ha gumelwa niku hi fanele ku cica maalakanyo ya hina. Xa wumbiri, loku hi wona kutani ku mahelwa kungalulami ko kari, a kutikoramisa ku ta hi vuna ku ingisa hi tlhela hiva ni lihlaza-mbilu, hi rinzela kala Jehova a lulamisa mhaka leyo. A Biblia gi ngalo: “Lava va chavako Nungungulu va ta humelela.” Gi tlhela giku: “Kanilezi a wakubiha cima a nga ta kateka, ge, hambu kuva ni masiku ya ku tala.” (Mutshawuteli 8:12, 13) Loku hi simama ku ti koramisa, hontlheni hi ta vuneka, hina ni vontlhe va patsekako. — Gonza 1 Pedro 5:5.

12. Matimu muni hi to wulawula hi wona zezi, niku hikuyini?

¹² A maKristu yo sangula le Antiokia wa Siria ma kumene ni xiyimo xi nga ringa a kutikoramisa ni kutiyimisela kabye ko tsetselela. A hi wulawuleni hi matimu lawo hi tlhela hi ma tirisa kasi ku hlola a kutiyimisela ka hina ko tsetselela. Lezo zi ta hi vuna ku zwisisa ku hikuyini Jehova a tirisako vanhu vo kala ku mbhelela na a nga tshovi milayo yakwe.

13, 14. a) Ziavelo muni a nga nyikilwe mupostoli Pedro? b) I kombisile kutiya-hlana hi ndlela muni?

¹³ Mupostoli Pedro i wa hi dota gi nga tiviwa nguvu hi maKristu yo sangula. I wa hi munghana wa Jesu niku i wa nyikilwe ziavelo za lisima. (Mateu 16:19) Hi xikombiso, hi lembe ga 36, Pedro i rumelwe ku ya xumayela Korneliu ni ngango wakwe wontlhe. Hikuyini a xiavelo lexo xi nga hlawulekile? Hi ku Korneliu i wa nga hi muJuda; i wa hi munhu wa Matiko wo kala a nga  nghenangi wukwera. A xikhati lexi Korneliu ni ngango wakwe va nga amukela a moya wa ku basa, Pedro i tekele ku zi wona lezaku va ringana ku bapatizwa kota maKristu. I te ngalo: “A nga zi kota munhu a ku beletela lezaku va nga bapatizwi hi mati, lava va amukeleko a moya wa ku basa khwatsi hi hina ke?” — Mitiro 10:47.

¹⁴ Hi lembe ga 49, a vapostoli ni madota va tlhangene le Jerusalema kasi ku boha ku a vanhu va Matiko va fanele ku nghenela wukwera ke. Ka mutlhangano lowo, i tiyile hlana Pedro a alakanyisa vamakabye lezaku yena i va wonile hi matihlo yakwe a vaMatiko va nga nghenangiko wukwera na va amukela a moya wa ku basa. A tshango ga Pedro gi vunile hubye yi fumako a ku maha a xiboho xa yona. (Mitiro 15:6-11, 13, 14, 28, 29) Za koteka ku a maKristu wontlhe, ya vaJuda ni ya Matiko, ma mu bongile nguvu Pedro hi lezi a nga tiya hlana a wula mahungu lawo. Kuzilava a maKristu lawo yo sangula zi wa ma olovela ku tsumba a wanuna loyi wo tsumbeka ni wo buva! — Maheberu 13:7.

15. Xihoxo muni xi mahilweko hi Pedro le Antiokia wa Siria? (Wona mufota kusanguleni ka nzima.)

¹⁵ Xikhatanyana nzhako ka mutlhangano lowo wa le Jerusalema, Pedro i enzile aya Antiokia wa Siria. Na a hi kwaseyo, i lonzowotile kuva zinwe ni vamakabye vakwe va Matiko. Hi nga alakanyela lezi va nga zi ranzisa zona a ku gonza ka Pedro hi wutivi legi a nga hi nago ni lezi a nga zi hanyile. Hambulezo, kuzilava va hlamalile nguvu va tlhela va bayiseka a xikhati lexi Pedro a nga nyima ku kuga navo hi kutsopeta ka tihlo. Pedro i mahile lezaku a maKristu manwani ya vaJuda, a ku patsa na Barnabasi, ma ti tsawukanisa na wonawo. Hikuyini a dota lego go buva ga muKristu gi mahileko xihoxo lexo xo tshisa, lexi kuzilava xi nga wa ta avanyisa bandla ke? A ku hunza lezo, xini hi nga xi gonzako ka xihoxo xa Pedro xa ku xi nga hi vuna loku a dota go kari gi wula kutani ku maha nchumu wu bayisako mbilu?

16. Pedro i kawukisilwe kuyini, niku ziwutiso muni zi vukako?

¹⁶ Gonza Va Le Galatia 2:11-14. Pedro i no chava vanhu. (Mavingu 29:25) I wa zi tiva lezi Jehova a nga va wonisa zona a vaMatiko. Hambulezo, i wa chava ku a maKristu ya vaJuda ma nga nghenele wukwera lawa ma ngata hi Jerusalema ma mu chepeta hi lezi a nga hlengela ni maKristu ya Matiko. Mupostoli Paule i byelile Pedro aku i wo ti maha muxengeteli. Hikuyini? Hi lezaku Paule i wa mu zwile Pedro na a yimelela vaMatiko mutlhanganweni lowu wu mahilweko hi lembe ga 49 le Jerusalema. (Mitiro 15:12; Va Le Galatia 2:13) A maKristu lawo ya Matiko ma wa ta kuyini lezi Pedro a ma khunguvanyisileko ke? Xana ma wa ta tsika zilo lezo zi ma mbheta ntamu? Ahati Pedro ke, xana i wa ta luza ziavelo zakwe hi kota xihoxo lexo?

17. I vunekisile kuyini Pedro hi kutsetselela ka Jehova?

¹⁷ Pedro i ti koramisile a vumela ku kawukiwa hi Paule. Ku hava laha Mitsalo yi wulako lezaku Pedro i luzile xiavelo hi kota ya lezo. Hi lisine, hi kufamba ka xikhati i pimiselwe ku tsala mapapilo mambiri ma nga maha xipanze xa Biblia nyamutlha. Ka papilo gakwe ga wumbiri, Pedro i tlhela a wula lezaku Paule “makabye wa hina a ranzekileko.” (2 Pedro 3:15) A xihoxo xa Pedro kuzilava xi ma bayisile nguvu a maKristu ya Matiko. Hambulezo, Jesu, a hloko ya bandla, i simamile a mu tirisa. (Va Le Efesusi 1:22) A vamakabye lomu bandleni va vile ni lungelo ga ku pimanyisa Jesu ni Papai wakwe hi ku tsetselela Pedro. Ha tsumba ku i hava a mbhelileko ntamu hi kota ya xihoxo xi mahilweko hi munhu wo kala ku mbhelela.

18. Ziyimo muni zi lavako lezaku hi pimanyisa a mawonela ya Jehova xungetano hi kululama?

¹⁸ Ku wa nga hi na madota yo mbhelela bandleni ga wuKristu ga zana ga malembe go sangula, niku nyamutlha kambe a ku na madota yo mbhelela lomu bandleni ga wuKristu. A Biblia gi ngalo: “Hontlhe ha khubeka hi zilo zinyingi.” (Jakobe 3:2) Lezo za olova ku zi vumela, kanilezi hi ta kuyini loku hi khumbiwa hi kungambheleli ka makabye wo kari? Xana hi ta pimanyisa a ndlela leyi Jehova a ku wonako hi yona a kululama? Hi xikombiso, u ta kuyini loku a dota go kari gi wula zilo zi zwalisako ku khwatsi go ku chepeta? Xana u ta khunguvanyeka loku a dota go kari gi phazama gi wula zilo zi ku tlhavako mbilu? Wutshanwini ga ku tsutsumela ku alakanya ku a nga ha fanelwi hi kuva dota, xana u tava ni lihlaza mbilu u tsika mhaka leyo mandleni ya Jesu, a hloko ya bandla ke? Wutshanwini ga ku yisa kupima ka xihoxo lexo, xana u ta alakanya a malembe yo tala lawa a makabye loye a nga nawo na tirela Jehova hi kutsumbeka? Loku a makabye loyi a ku onheleko a simama a tira kota dota kutani ku amukela zinwani ziavelo, xana u ta tsaka naye? Loku u vumela ku tsetselela, u komba lezaku u pimanyisa a mawonela ya Jehova xungetano hi kululama. — Gonza Mateu 6:14, 15.

19. Zini hi faneleko ku ti yimisela ku maha?

¹⁹ Kota lezi hi ranzako kululama, hi gi rinzele hi mahlo yo pswhuka a siku legi Jehova a to fuvisa hi kumbhelela a kungalulami ku vangiwako hi Satani ni tiko gakwe go biha. (Isaya 65:17) Kala leyo, loku hi mahelwa zilo zo kala kululama, a hi ti koramiseni hi vumela lezaku a hi zi tivi zontlhe zi patsekako hi tlhela hi tsetselela lava va hi onhelako. Loku hi maha lezo, hi ta ngha hi pimanyisa a kululama ka Jehova.