1-3. a) Hikuyini hi tiyisekako lezaku hi nga maha vanghana va Nungungulu? b) Hi vamani hi to wulawula hi vona ka nzima leyi?

LOMU ka Biblia, Abrahama i kumbukiwa makhati manharu kota xaka kutani munghana wa Nungungulu. (2 Kro. 20:7; Isa. 41:8; Jak. 2:23) Kunene, a wanuna loye wa kukholwa hi yena yece loyi a Biblia gi wulako hi kukongoma lezaku i wa hi munghana wa Nungungulu. Xana lezo zi wula ku Abrahama hi yena yece a vileko munghana wa Jehova? Ahihi, a Biblia gi komba lezaku ni wihi munhu a ngava munghana wa Nungungulu.

² A Mhaka ya Nungungulu yi tele hi matimu ya vavanuna ni vavasati va kukholwa lava va nga chava Jehova, va kholwa ka yena, va tlhela va maha vanghana vakwe. (Gonza Tisimu 25:14.) Mupostoli Paule i wulawulile hi “xidlemo xa hombe xa vakustumunyu,” lava handle ko kanakana va nga hi vanghana va Nungungulu. (Maheb. 12:1) A xidlemo lexi xi wumbiwa hi vanhu vo hambanahambana.

³ A hi woneni zikombiso za vanghana vanharu va Nungungulu hi zi kumako lomu ka matimu ya Biblia. Hi ta wulawula hi 1) Rute, a noni yo tsumbeka ya le Moabi; 2) Hezekia, hosi yo lulama ya Juda; na 3) Maria, mamani wa Jesu wa kutikoramisa. Hi nga gonza yini ka ndlela leyi munwe ni munwani wabye a nga maha hi yona wunghana na Nungungulu?

4, 5. Xiboho muni xo karata lexi Rute a nga fanele ku maha, niku hikuyini xi nga karata? (Wona mufota kusanguleni ka nzima.)

⁴ Hi nga alakanyela tinoni tinharu na ti tsemakanya a mikova ya Moabi. Hi Naomi ni vakatamwane vakwe, Rute na Orpa. Lomu ndleleni, Orpa i sangula ku tsawukana navo, hakuva i bohile ku tlhela kaya kakwe le Moabi. Naomi i ti yimisele ku simama aya tikweni gakwe ga Israeli. I sele na Rute, loyi ku lavekako lezaku a maha xiboho xa lisima nguvu wutomini gakwe. I fanele ku hlawula lezaku i ta tlhela ka vanhu vakwe le Moabi kutani i ta woma ni nwingi wakwe Naomi vaya Betlehema. — Rute 1:1-8, 14.

⁵ Zi wa olova ku Rute a ti byela lezaku a maxaka yakwe ma le Moabi. Ku wa hi ni mamani wakwe ni maxaka manwani lawa ma nga wa ta mu amukela ma tlhela ma mu hlayisa. Moabi gi wa hi tiko gakwe ga mabeleko. A mahanyela ya Moabi, ni lirimi, ni vanhu va kona i wa zi tolovele. Naomi i wa nga hi na ku mu tsumbisa lezaku i ta ya kuma zilo lezo le Betlehema. Hikwalaho, i lo khongotela Rute lezaku a sala Moabi. Naomi i wa chava ku kala a nga zi koti ku mu lavela nuna kutani ku mu lavela muti a katamwane wakwe. I wa ta maha yini Rute? Wona a kuhambana ku nga hi kona xikari ka Rute na Orpa, loyi tlhelileko “a famba kabye ni ka nungungulu wa ka kabye.” (Rute 1:9-15) Xana Rute i wa zi lava ku tlhela ka vanungungulu va ka kabye? Ahihi.

6. a) Xiboho muni xa wutlhari lexi Rute a xi mahileko? b) Hikuyini Boazi a nga wula lezaku Rute i lavile wuponelo hasi ka tipapa ta Jehova?

⁶ Zi wonekisa ku khwatsi Rute i wa gonzile zokari ha Jehova Nungungulu, kuzilava ka nuna wakwe kutani ka Naomi. Jehova i wa nga fani ni vanungungulu va Moabi. Rute i wa zi tiva lezaku Jehova wa faneleka hi ku ranziwa ni ku khozelwa. Hambulezo, a ku tiva lezo basi zi wa nga eneli. I wa fanele ku maha xiboho. I wa ta hlawula Jehova kota Nungungulu wakwe ke? Rute i hlawulile hi wutlhari. I te ngalo: “A vanhu va wena mbanhu va minawu; a Nungungulu wa wena i Nungungulu wa minawu.” (Rute 1:16) A ku ehleketa hi liranzo leli Rute a nga hi nalo hi Naomi za khumba mbilu, kanilezi a liranzo lakwe ka Jehova hi lona li nga la lisima nguvu. Hi nzhako ka xikhati, Boazi i lo mu dzunza hi lezi a lavileko wuponelo hasi ka tipapa ta Jehova. (Gonza Rute 2:12.) Lezo zi nga hi alakanyisa a vinyani gi fihlalako hasi ka tipapa ta mupswali wa gona. (Tis. 36:7; 91:1-4) Jehova i lova mupswali wo kota loye ka Rute. I lo mu chachazela hi kukholwa kakwe, niku a nga tshukangi a vile ni xigelo xa ku ti sola hi xiboho xakwe.

7. Xini xi nga vunako lava va kanakanako ku hendleleta wutomi gabye ka Jehova?

⁷ A vanhu vo tala va gonza va tiva Jehova, kanilezi a va mahi xiboho xa ku chavela kakwe. A va zi lavi ku ti hendleleta va maha malanza yakwe ma bapatizilweko. Loku u kanakana ku ti hendleleta ka Jehova, u tshuka u ti wutisa ku hikuyini? A vanhu vontlhe va hanyako va tirela nungungulu wo kari. (Jox. 24:15) Kanilezi Jehova hi yena yece a Nungungulu a ringanako ku khozelwa. A ku ti hendleleta ka yena i ndlela ya yi nene nguvu ya ku komba lezaku wa kholwa ka yena. I ta ku vuna ku hanya hi kuyelana ni xiboho lexo hambu loku wo kumana ni xikarato muni. Hi zalezo a nga maha ka Rute.

8. Tlhamusela a xiyimo lexi Hezekia a nga kulela ka xona.

⁸ A ku hambana na Rute, Hezekia i pswalilwe ka tiko gi ti hendleletileko ka Jehova. Kanilezi, a hi vontlhe vaIsraeli va nga hanya hi kuyelana ni kutihendleleta loko. A papai wa Hezekia, Hosi Ahaza, munwe wabye. A wanuna loye wo biha i lo peta mufumo wa Juda wukhozelini ga zifananiso, a tlhela a chakisa a tempeli ya Jehova le Jerusalema. Za bayisa  a ku alakanya wunwanana ga Hezekia, hakuva a vamakabye vakwe va delwe hi ndlela yo tshisa nguvu. Va hisilwe na va hanya kota muphahlelo ka nungungulu wa mawunwa! — 2 Tih. 16:2-4, 10-17; 2 Kro. 28:1-3.

9, 10. a) Hikuyini zi nga olova ku Hezekia ava ni xiviti? b) Hikuyini hi nga faneliko ku zangarela Nungungulu? c) Hikuyini hi nga faneliko ku alakanya lezaku a xiyimo lexi hi nga kulela ka xona xi gema lezi hi to hanyisa zona?

⁹ Zi wa olova ku Hezekia a kula na a hi ni xiviti na Nungungulu. A vokari a va kumanangi ni zilo zo tshisa ku fana na Hezekia, kanilezi va alakanya lezaku va na ni xigelo xo zwala xa ku “vukela Jehova” kutani ku zangarela hlengeletano yakwe. (Mav. 19:3) A vanwani kambe va alakanya lezaku a kuva va kulele ngangweni wu nga hanya wutomi go biha zi va konela ku hanya wutomi go bihawo, va phinda a zihoxo za vapswali vabye. (Ezek. 18:2, 3) Maalakanyo ya lisine lawo ke?

¹⁰ A matimu ya wutomi ga Hezekia ma hi nyika hlamulo wo tiya waku: A hi lisine! A ku na xigelo ni xinwe xo zwala xa ku zangarela Jehova, hakuva a hi yena a vangako zilo zo biha lezi zi humelelako vanhu tikweni legi go biha. (Joba 34:10) Lisine lezaku a vapswali va ngava ni ntamu wa hombe wa ku vuna kutani ku onha vana vabye. (Mav. 22:6; Kol. 3:21) Kanilezi, lezo a zi wuli lezaku a xiyimo lexi a nga kulela ka xona laha ngangweni xo mu gemela lezi a faneleko ku hanyisa zona. Jehova i hi nyikile xinyikiwo xa lisima hontlheni — xa kuva hi tlhatlheka ku hlawula lezi hi lavako ku maha ni lezi hi lavako ku hanyisa zona. (Deut. 30:19) Hezekia i xi tirisisile kuyini a xinyikiwo lexo?

11. Xini xi nga maha ku Hezekia ava yinwe ya tihosi ta ti nene nguvu ta Juda?

¹¹ Hambu lezi Hezekia a nga hi n’wana wa yinwe ya tihosi to biha nguvu ta Juda, yena wutsumbu ive yinwe ya tihosi ta ti nene nguvu. (Gonza 2 Tihosi 18:5, 6.) A papai wakwe i wa hi xikombiso xo biha nguvu, kanilezi ku wa hi ni vanwani va nga hi zikombiso zi nene. Isaya, na Mika, na Hosea va wa hi vaprofeti ka masiku lawo. Hi nga ha alakanyela Hosi Hezekia na a ehleketa hi magezu ma pimisilweko ya vavanuna lavo va kukholwa, a tsika wusungukati ni kukawuka ka Jehova zi nghena mbilwini yakwe. Hikwalaho, i lo sangula ku lulamisa a zilo zo biha lezi a papai wakwe a nga zi mahile. I mahile lezo hi ku basisa tempeli, a basisa vanhu ka zionho zabye, a tlhela a maha tsima ga hombe nguvu ga ku fayetela zifananiso. (2 Kro. 29:1-11, 18-24;  31:1) Laha a nga kumana ni zikarato za hombe, zo kota xikhati lexi Senakeribe hosi ya Assiria a nga mu dzukisela aku i ta lovisa Jerusalema, Hezekia i lo kombisa kutiya-hlana ni kukholwa ka hombe. I lo tsumba Nungungulu a tlhela a tiyisa vanhu vakwe hi magezu ni xikombiso. (2 Kro. 32:7, 8) Hi kufamba ka masiku, laha ku nga laveka lezaku a kawukiwa hi kuva a kombisile matshanza, Hezekia i lo ti koramisa a ti sola. (2 Kro. 32:24-26) Zi te dlunya lezaku Hezekia a nga tsikangi a xiyimo lexi a kuleleko ka xona xi mu onhela wutomi gakwe kutani wumanziko gakwe. Wutshanwini ga lezo, i lo komba lezaku i wa hi munghana wa Jehova niku xikombiso xi nene xo ringana ku xi tekelela.

12. A votala nyamutlha va kombisa kuyini lezaku vanghana va Jehova a ku fana na Hezekia?

¹² Kota lezi hi hanyako tikweni ga tihanyi, legi gi nga hava liranzo, a zi hlamalisi lezi a vanana vo tala va kulako na va nga kumi liranzo ni kuvikelwa hi vapswali. (2 Tim. 3:1-5) A maKristu yo tala nyamutlha ma kulele ka xiyimo xo bayisa mingangweni yabye, kanilezi va mahile wunghana gi nene na Jehova. A ku fana na Hezekia, va komba lezaku a xiyimo lexi munhu a kuleleko ka xona a xi mu gemeli a wumanziko gakwe. Nungungulu i hi nyikile a xinyikiwo xa ku ti hlawulela, niku hi na ni lungelo ga ku tirisa xinyikiwo lexo kasi ku namarela ka Jehova hi tlhela hi mu tisela wudzunzo ni wudumo, a ku fana na Hezekia.

13, 14. Hikuyini a xiavelo xa Maria xi nga woneka na xi karata nguvu, hambulezo i hlamulisile kuyini?

¹³ Anzhako ka mazana ya malembe kusukela masikwini ya Hezekia, a nhwana wo kari wo ti koramisa wa muJuda le Nazareta i lo maha wunghana go hlawuleka na Jehova. A ku na munhu munwani a tshukileko a kuma xiavelo xo fana ni lexi a nyikilweko. I nyikilwe xiavelo xa ku xura nyimba, a beleka a tlhela a wundla a N’wana a belekilweko yece wa Nungungulu! Hi nga ehleketa hi lezi Jehova a nga mu tsumbisa zona Maria, n’wana Heli, laha ka kuza a mu nyika xiavelo lexo xo hlamalisa. Kanilezi, i ti zwisile kuyini Maria a xikhati lexi a ngazwa xiavelo lexo?

¹⁴ Za olova ku alakanyela ntsena a lungelo go tsakisa legi Maria a nyikilweko, hi rivala a zilo zinwani lezi kuzilava zi nga mu karata nguvu. A ngelosi ya Nungungulu Gabrieli yi mu byelile lezaku i wa ta xura nyimba hi xihlamaliso — na a nga etlelangi ni wanuna. Kanilezi, yi wa nga taya ka maxaka ni vaakelane va Maria yi ya tlhamusela lezaku Maria i xurisile kuyini nyimba. Va wa ta alakanya yini? Kuzilava Maria i wa karateka hi Josefa, loyi a nga mu tsumbisile. I wa ta mu byelisa kuyini lezaku a nyimba leyi a nga nayo a hi ya munwani wanuna ke? Hi nga ehleketa kambe hi wutihlamuleli ga ku wundla N’wana a belekilweko yece wa loyi a Hunzeleleko Kutlakuka, a tlhela a mu hlayisa ni ku mu gonzisa! A hi zi tivi zontlhe lezi zi tileko ka mapimo ya Maria a xikhati lexi a nga wulawula na Gabrieli. Hambulezo, ha zi tiva lezaku i mu hlamulile  aku: “Hi zona, nzi nanza ga Hosi; a zi maheke ka mina kota lezi u wulileko.” — Luka 1:26-38.

15. Hikuyini a kukholwa ka Maria ku hlamalisako?

¹⁵ Wa ku wona a kukholwa loku Maria a nga hi nako? I wa hi nanza gi longileko ku tirela nwinyi wa gona. Hi ndlela leyo, Maria i lo ti veka mandleni ya Nwinyi wakwe, Jehova, na a tsumba lezaku i wa ta mu hlayisa ni ku mu vikela. I wa lava ku mu tirela ni ka yihi ndlela leyi Jehova a nga yi wona na yi faneleka. Ku wata hi kwihi a kukholwa loko? A kukholwa a wu pswaliwi nako. I mbhanzu wa kutikarata ka munhu ni makatekwa ya Nungungulu. (Efe. 2:8) Xana xi kona xi kombako lezaku Maria i mahile xo kari kasi ku tiyisa kukholwa kakwe? Ina, xi kona. Ehleketa hi lezi a nga ingiselisa zona ni mawulawulela yakwe.

16. Xini xi kombako lezaku Maria i wa zi tiva ku ingisela?

¹⁶ Lezi Maria a nga ingiselisa zona. A Biblia gi hi kuca ku ‘hatlisa kuzwa, hi nonoka ku wulawula.’ (Jak. 1:19) Xana Maria i wa zi tiva ku ingisela? Zi wonekisa lezo. A Ivangeli ya Luka yi hi komba makhati mambiri lezaku Maria i wa ingisela khwatsi a timhaka ti nga ni tlhamuselo wo eta wa moya, niku i wa ti nyika xikhati xa ku ehleketa hi lezi a nga zizwa. A xikhati lexi Jesu a nga pswaliwa, a varisi vo ti koramisa va lo tivisa Maria a mahungu lawa va byelilweko hi ngelosi. Anzhako ka 12 wa malembe, hambu lezi a nga ha hi mufanyana, Jesu i lo wula magezu ma nga hi ni tlhamuselo wa hombe wa moya. Ka makhati lawo hi wumbiri ga wona, Maria i lo ingisela, a zi hlayisa mbilwini yakwe, a tlhela a ehleketa hi lezi a zi zwileko. — Gonza Luka 2:16-19, 49, 51.

17. Hi nga gonza yini ka Maria hi ndlela leyi a nga wulawula hi yona?

¹⁷ Mawulawulela ya Maria. Magezu ma tsongwani nguvu ya Maria ma tsalilweko lomu ka Biblia. I khati ginwe ntsena a nge khwatsi i wulile magezu yo talanyana, gi nga ka Luka 1:46-55. A magezu lawo ma komba lezaku Maria i wa yi tiva khwatsi a Mitsalo yi pimisilweko. A magezu yakwe mo khwatsi ma longoloka ni magezu yo kari ya mukhongelo wa Hana, a mamani wa muprofeti Samueli. (1 Sam. 2:1-10) Zi wonekisa ku khwatsi Maria i tshahile Mitsalo a xipimo xa 20 wa makhati kuwulawuleni kakwe. Zi te dlunya lezaku i wa hi wasati a nga tlhatlheka ku wulawula hi zilo za moya. Maria i wa nga chavi ku humesa lezi zi nga hi mbilwini yakwe, leyi yi nga tele hi lisine lo saseka leli a nga li gonzile ka munghana wakwe wa hombe, Jehova Nungungulu.

18. Hi nga ku pimanyisisa kuyini kukholwa ka Maria?

¹⁸ Hinawu hi nga tshuka hi nyikwa xiavelo hi Jehova xi wonekisako ku khwatsi xa binza. Ngha hi ti koramisa a ku fana na Maria, hi ti veka mandleni ya Jehova, na hi tsumba lezaku i ta hi vuna. Hi nga pimanyisa a kukholwa ka Maria hi ku ingisela khwatsi lezi hi zi gonzako xungetano hi Jehova ni makungo yakwe, hi ehleketa hi zilo za moya, ni ku bhulela vanwani hi kutsaka lezi hi zi gonzileko.— Tis. 77:11, 12; Luka 8:18; Rom. 10:15.

19. Zini hi nga tiyisekako lezaku hi ta zi kuma loku hi pimanyisa a zikombiso za hombe za kukholwa zi nga lomu ka Biblia?

¹⁹ Hi mani a kanakanako lezaku Rute, na Hezekia, na Maria va wa hi vanghana va Jehova, a ku fana na Abrahama, loyi a hanyileko mahlweni kabye? Vona ni vontlhe lava va wumbako a “xidlemo xa hombe xa vakustumunyu” zinwe ni vanhu vanwani va kukholwa va hanyileko misaveni, va ti buzile hi lungelo go tsakisa ga kuva vanghana va Nungungulu. Ngha hi simama ku pimanyisa zikombiso lezo za kukholwa. (Maheb. 6:11, 12) A xikhati hi mahako lezo, hi nga tiyiseka lezaku hi tava ni nchachazelo wa hombe — wa ku maha vanghana va Nungungulu kala kupinzuka!