1. Hi kwihi a kuhambana ka lezi hi zi lavako ni lezi zi lavekako?

ZILO zi tsongwani ntsena zi lavekako kasi ku hanya. Hi xikombiso, hi fanele kuva ni zakuga, ni tinguwo, ni wutshamu go hanya kona. Kanilezi a zilo hi zi lavako a zi mbheli. A vanhu vo tala a va zi zwisisi lezaku a kutala ka zilo va zi lavako a hi ku khwatsi hakunene zo laveka.

2. Hi zihi a zilo zo kari zi laviwako hi vanhu?

² A zilo zi laviwako hi munhu a hanyako ka tiko gi nga ni wusiwana zi nga hambana nguvu ni lezi zi laviwako hi munhu a hanyako ka tiko go ganya. Ka matiko yo kari, a vanhu va navela kuva ni selulari, xithuthuthu, kutani petso. Ka matshamu manwani, a vanhu va lava kuva ni tinguwo to tala to dura, muti wa hombe, ni mova wo dura nguvu. Kanilezi, kova ni kwihi lomu hi hanyako kona kutani mali hi nga nayo, hi nga sangula ku lava zilo zo tala zo kala zi nga laveki kutani hi nga hava mali yo zi xava.

3. Zi wula yini a ku ranza titshomba?

³ Zi wula yini a ku ranza titshomba? Hi loku a munhu a karateka nguvu hi ku kuma titshomba ku hunza wunghana gakwe na Nungungulu. A nga eneliswi hi lezi hakunene zi lavekako, kanilezi i lava zo tlhatekela. Hambu lava va kalako va nga hi na mali yo tala kutani va nga zi kotiko ku xava zilo zo dura va nga ti ranza titshomba. Va nga ha nyima ku rangisa Mufumo wutomini gabye. — Maheberu 13:5.

4. Satani i tirisisa kuyini a “kunavela ka mahlo”?

⁴ Satani i lava ku hi maha hi kholwa ku kasi hi tsaka hi wutomi, hi fanele kuva ni zilo zo tala. Hikwalaho i tirisa tiko gakwe ni “kunavela ka mahlo” kasi ku hi maha hi lava zilo zo tala xontlhe xikhati. (1 Johani 2:15-17; Genesisi 3:6; Mavingu 27:20) Hi tshamela ku wona ni kuzwa zinavetiso zi hi kucetelako ku xava zilo za ha hi ku humako. U tshuka u xava nchumu hi ku wu wona kusaseka lomu xitolo kutani laha ka xinavetiso? Loku zi hi tano, kuzilava u gumesile u zi wona ku wu wa nga laveki. Loku hi simama hi xava zilo zo kala zi nga laveki, hi binzisa wutomi ga hina. A zilo lezo zi hi colopetela ku tirela Jehova. Hi xikombiso, hi nga vumala xikhati xo gonza Biblia, ku longisela mitlhangano ni ku patseka ka yona, ni ku xumayela hi kukhanzakanya. Alakanya lezaku mupostoli Johani i tlharihisile aku: “A tiko ga hunza, ni kunavela ka gona.”

5. Zini zi nga humelelako ka lava va mbhetako ntamu wabye kulaveni ka zilo zo tala?

⁵ Satani i lava lezaku hi tirisa ntamu wa hina kasi ku lava mali yo tala wutshanwini ga ku wu tirisela ku tirela Jehova. (Mateu 6:24) Kanilezi loku hi lwela ku kuma zilo zo tala basi, a hi xi tivi lexi hi hanyelako xona. Hi nga ti vangela kupanza ka mbilu kutani ku ti conisa, hambu ku luza kukholwa loku hi nga nako hi Jehova ni Mufumo wakwe. (1 Timote 6:9, 10; Kuvululelwa 3:17) Jesu i te a “ku navela zilo zinwani” zi fana ni mizwa leyi yi nga mahako mbewu yi nyima ku kula kutani ku pswala mihanzu. — Marku 4:14, 18, 19.

6. Hi gonza yini ka Baruke?

⁶ Ehleketa kutsongwani hi Baruke, a matsalani wa muprofeti Jeremia. Laha a nga sangula ku “ti lavela a zilo za hombe,” Jehova i lo mu alakanyisa lezaku Jerusalema gi wa hi kusuhani ni ku loviswa. Kanilezi i lo mu tsumbisa ku i wa ta ponisa wutomi gakwe. (Jeremia 45:1-5) Baruke i wa nga faneli ku rinzela zo hunza zezo. Jehova i wa nga ta ponisa a zilo lezi a vanhu va nga hi nazo. (Jeremia 20:5) Nyamutlha hi hanya kusuhani ni kuloviswa ka tiko ga Satani. Hikwalaho, lexi a hi xikhati xa ku ti lavela zilo zo tala. Niku a hi faneli ku alakanya lezaku anzhako ka kuxaniseka ka hombe, hi ta simama kuva ni zilo lezi hi nga nazo zezi, hambu loku hi ti byela ku za lisima. —  Mavingu 11:4; Mateu 24:21, 22; Luka 12:15.

7. Zini hi to wulawula hi zona zezi, niku hikuyini?

 ⁷ Makunu hi nga zi kumisa kuyini za ku ti hlayisa ni ku wundla ngango wa hina hi tlhela hi simama ku veka kupima ka lezi zi nga za lisima nguvu wutomini ke? Hi nga potsisa kuyini ku ranza titshomba? Xini xi nga hi vunako ku nyima ku karateka nguvu hi makumela ya lezi zi lavekako kuhanyeni? Jesu i hi nyikile wusungukati ga gi nene nguvu ga lezo ka Kanelo yakwe ya le Xitsungeni. (Mateu 6:19-21) A hi gonzeni Mateu 6:25-34 hi tlhela hi bhula hi yena. Lezo zi nga hi tiyisa lezaku hi fanele ku lava Mufumo, hi tsika zilo. — Luka 12:31.

8, 9. a) Hikuyini hi nga faneliko ku karateka nguvu hi lezi zi lavekako wutomini? b) Zini lezi Jesu a nga zi tiva xungetano hi vanhu ni lezi zi lavekako kabye?

⁸ Gonza Mateu 6:25. Jesu i wa zi tiva lezaku a vapizani vakwe va wa karateka hi ku va taga yini, vanwa yini, kutani ku ambala yini. Hikwalaho, ka Kanelo yakwe ya le Xitsungeni, i lo va byela lezi: “Mu nga karatekeli a kuhanya ka nwina.” Jesu i wa lava ku va vuna ku zwisisa a ku hikuyini va nga faneliko ku karateka hi zilo lezo. I wa zi tiva ku hambu a zilo lezi hakunene zi lavekako, loku va karateka nguvu hi zona, va wa ta rivala lexi xi nga xa lisima nguvu wutomini. Hi ku khatala nguvu hi vapizani vakwe, Jesu i lo tlhela a phinda mune wa makhati a ku va tlharihisa hi mhaka leyo ka kanelo yakwe. — Mateu 6:27, 28, 31, 34.

⁹ Kanilezi, hikuyini Jesu a ngaku a hi faneli ku karateka hi zakuga, kutani zakunwa, ni za ku ambala ke? Kasi a zakuga ni tinguwo a hi zilo zi lavekako ke? Za laveka futsi! Niku loku hi nga hi na mali yo ringana ku xava zilo lezo, a hi na ku kala hi nga karateki. Jesu i wa zi tiva lezo. I wa zi tiva lezi zi nga laveka ka vanhu. I wa zi tiva kambe lezaku “masikwini yo gumesa,” a vapizani vakwe va ta hanya ka zikhati za zikarato. (2 Timote 3:1) Kunene, a vanhu vo tala nyamutlha a va wu kumi ntiro, kuveni a zilo ziya zi engetela ku dura. Ka matshamu yo tala, a vanhu zisiwana nguvu niku a va na xoga. Kanilezi Jesu i wa zi tiva kambe lezaku a wutomi ga munhu ga lisima nguvu ku hunza kuga, niku a miri wa hunza tinguwo.

10. A xikhati lexi Jesu a nga gonzisa vapizani vakwe a ku khongela, zini lezi a nga wula ku hi zona za lisima nguvu wutomini?

¹⁰ Jesu i wa rangile a gonzisa vapizani vakwe lezaku loku va khongela, va fanele ku kombela Dadani wabye wa le tilweni a va nyika lezi zi lavekako. Va wa fanele ku khongela vaku: “Hi nyike nyamutlha a kuga ka hina ka siku ginwani ni ginwani.” (Mateu 6:11) Ka khati ginwani, i lo va kuca ku khongela vaku: “Hi nyike a masiku ni masiku a kuga ka hina ku eneleko.” (Luka 11:3) Kanilezi a magezu lawo a ma wuli lezaku hi fanele ku tshamela ku karateka hi lezi zi lavekako. Jesu i byelile valanzeli vakwe lezaku  a ku kombela Mufumo wa Nungungulu lezaku wuta za lisima nguvu ku hunza ku kombela zilo lezi zi lavekako wutomini gabye. (Mateu 6:10; Luka 11:2) Kasi ku vuna vapizani vakwe lezaku va nyima ku karateka, Jesu i lo va chavelela hi ku va alakanyisa lezi Jehova a wundlisako zona a zivangwa zakwe.

11, 12. Hi gonza yini ka ndlela leyi Jehova a hlayisako hi yona a tinyanyani ta tilo? (Wona mufota kusanguleni ka nzima.)

¹¹ Gonza Mateu 6:26. Hi fanele ku cuwuka “a tinyanyani ta tilo.” Hambu lezi a tinyanyani ti nga zihari za zi tsongwani, hi kuga famba uya humula! Hi lisine loku a tinyanyani ti wova ta hombe ku fana ni vanhu, ti wa taga zakuga zo tala ku hunza vona. A tinyanyani tiga mihanzu, tinyungi, zidodwani, ni zipungwani. Kanilezi a ti rimi kasi ku ti byalela zakuga. Jehova i ti nyika zontlhe zi lavekako. (Tisimu 147:9) Hambulezo, a ngayi hi ku ti khodometisa zakuga lomu kanwini! Ti fanele ku famba ti lava, kanilezi zi tshama zi hi kona kasi ti zi kuma.

¹² Jesu i wa nga kanakani ku lezi Papai wakwe a khatalelako tinyanyani, i wa ta khatalela vanhu kambe. (Wona tlhamuselo le magumo ka nzima.) (1 Pedro 5:6, 7) Kunene, hi fanele ku fana ni tinyanyani, hi ngavi malolo. Hi fanele ku rima hi ti byelela zakuga, kutani ku tira kasi ku kuma mali yo zi xava. Jehova i ta katekisa a kutikarata ka hina. Niku loku hi nga hi na mali kutani zakuga zo enela, Jehova a nga simama ku hi nyika lezi zi lavekako. Hi xikombiso, a vanwani va nga hi avela lezi va nga nazo. Jehova wa nyika tinyanyani kambe a wutshamu go hanya kona. I ti nyikile wutlhari ga ku aka zisaka, niku i mahile zilo lezi a tinyanyani ti zi tirisako kasi ku aka hi zona. Hinawu, Jehova a nga hi vuna ku kuma wutshamu gi nene go hanya kona ni ngango wa hina.

13. Xini xi kombako lezaku hi va lisima nguvu ku hunza tinyanyani ta tilo?

¹³ Anzhako ka ku alakanyisa vapizani vakwe lezaku Jehova wa hlayisa tinyanyani, Jesu i lo va wutisa lezi: “A mu ti hunzi nguvu ke?” (Ringanisa na Luka 12:6, 7.) A xikhati a nga wula lezo, kuzilava Jesu i wa ehleketa hi lezi a nga hi kusuhani ni ku nyikela wutomi gakwe hi vanhu vontlhe. Phela a nga felangi tinyanyani kutani zihari zinwani. I fele hina kasi hi hanya kala kupinzuka. — Mateu 20:28.

14. Xini lexi a munhu wo karateka a kalako a nga xi koti ku maha?

¹⁴ Gonza Mateu 6:27. Jesu i wa lava ku wula yini a xikhati a ngaku a hi nge zi koti ku engetela nkono munwe kuhanyeni ka hina hi kukarateka ka mbilu ke? I wa wula lezaku a hi nge lehisi wutomi ga hina ne ni kutsongwani hi ku karateka hi zilo lezi zi lavekako kasi ku hanya. Hi lisine loku hi karateka nguvu, hi nga kuma mababyi hi tlhela hifa.

15, 16. a) Hi gonza yini ka ndlela leyi Jehova a hlayisako hi yona a makhon’wa ya lomu khwatini? (Wona mufota kusanguleni ka nzima.) b) Ziwutiso muni hi faneleko ku ti wutisa, niku hikuyini?

¹⁵ Gonza Mateu 6:28-30. Ha tsaka loku hi hi ni tinguwo ta ti nene to boha, nguvunguvu loku hiya kuxumayeleni kutani mitlhanganweni ni migotsovanyanweni. Kanilezi xana hi fanele ku ‘karateka hi kota ya tinguwo’? Jesu i lo tlhela a alakanyisa vapizani vakwe lezi Jehova a hlayisisako zona a  zivangwa zakwe. I tirisile a xikombiso xa “makhon’wa ya lomu khwatini.” Kuzilava Jesu i wa wula a zitsangi zo tala zo saseka lezi zi nga kona zo fana ni makhon’wa. Ku hava ni xinwe xa zona xi ti rungelako tinguwo. Kanilezi zi sasekile nguvu laha ka kuza Jesu aku “hambu Solomoni hi wukosi gakwe gontlhe a nga ambalangi kota ginwe ga wona”!

¹⁶ Ehleketa hi lezi Jesu a nga zi wula hi kulanzela. I te: “Loku Nungungulu a ambexisa lezo a byanyi ga lomu khwatini, . . . xana a nga ta mu ambexa nguvu, nwina lava va kukholwa ku tsongwanyani ke?” A zi kanakanisi lezaku i wa ta va ambexa! Kanilezi a vapizani va Jesu va wa fanele ku engetela kukholwa kabye. (Mateu 8:26; 14:31; 16:8; 17:20) Va wa fanele ku tsumba lezaku Jehova wa zi lava ku va hlayisa niku i wa ta va hlayisa futsi. Ahati hina ke? Ha kholwa lezaku i ta hi hlayisa ke?

17. Xini xi nga onhako a wunghana ga hina na Jehova?

¹⁷ Gonza Mateu 6:31, 32. A vanhu vo tala va nga mu tiviko Jehova va ti karatela ku kuma mali yo tala ni zilo zo tala. Kanilezi loku hinawu hi maha lezo, hi ta onha a wunghana ga hina naye. Ha zi tiva lezaku Jehova i Papai wa hina niku wa hi ranza. Ha tsumba kambe lezaku loku hi maha lezi a zi lavako hi tlhela hi rangisa Mufumo wakwe wutomini, i ta hi nyika zontlhe lezi zi lavekako a tlhela a hunzisa. Ha zi tiva kambe lezaku a kuva ni wunghana gi nene na Jehova hi zona zi to hi nyika litsako la lisine, niku lezo zi hi vuna ku eneliswa hi “zakuga ni kuambala” loku ku lavekako. — 1 Timote 6:6-8.

18. Zini lezi Jehova a zi tivako xungetano hi hina, niku zini a to hi mahela?

¹⁸ Gonza Mateu 6:33. Loku hi rangisa a Mufumo wa Nungungulu wutomini ga hina, Jehova i ta hi nyika lezi zi lavekako kasi ku hanya. Jesu i tlhamusele a xigelo xa kuva hi tsumba a magezu lawo. I te ngalo: “[A] Raru wa nwina wa le tilweni wa zi tiva lezaku zontlhe lezi za laveka ka nwina.” Jehova wa zi tiva lezi zi lavekako ka wena hambu loku wena nwinyi u nga se zi wona. (Va Le Filipi 4:19) Wa zi tiva ku tinguwo muni ti to laveka ka hina zezanyana. Wa zi tiva a zakuga lezi zi to laveka ka wena. Wa zi tiva ku wena ni ngango wa wena mu fanele kuva ni wutshamu go hanya kona. Jehova i ta ku vuna ku kuma zilo lezi hakunene zi lavekako ka wena.

19. Hikuyini hi nga faneliko ku karateka hi za manziko?

¹⁹ Gonza Mateu 6:34. Jesu i lo phinda kambe aku: ‘Mu nga karateki.’ Jehova i ta hi nyika lezi zi lavekako ka siku ginwe ni ginwani. Hikwalaho a hi faneli ku karateka nguvu hi za manziko. Loku hi maha lezo, hi ta sangula ku ti tsumba, niku lezo zi ta onha a wunghana ga hina na Jehova. Wutshanwini ga lezo, hi fanele ku tsumba yena hi kumbhelela. — Mavingu 3:5, 6; Va Le Filipi 4:6, 7.

20. a) Mixuvo muni u nga ti vekelako ntirweni wa Jehova? b) U nga maha yini kasi ku olovisa wutomi ga wena?

²⁰ A hi kubayisa ka zona loku ho vumala ntamu wo enela wa ku tirela Jehova hi kumbhelela hi kota ya ku zama ku ti kumela zilo zo tala! Hi fanele ku tirela Jehova hi ntamu wa hina wontlhe. Hi xikombiso, u nga rura u ya vunetela bandla gi nga ni xilaveko xa vahuweleli? U nga tira kota phayona? Loku ku hi lezaku u sina u hi phayona, wa alakanyela ku ti tsalela ka Xikola xa Vavangeli va Mufumo ke? U nga ti nyika masiku yo kari hi viki kasi ku ya vunetela Beteli kutani mutini wa wuhunzuluseli ke? Ahati ku maha mutiri wa kuziranza wa ku tsala kutani ku aka miako ya lomu tikweni ga nwina, u vunetela ku aka tiSalawu ta Mufumo ke? Ehleketa hi lezi u nga mahako kasi ku olovisa wutomi ga wena, u fela ku kuma xikhati ni ntamu wo engeteleka kasi ku maha mitiro ya Mufumo. A kwadru “ Tindlela  to olovisa wutomi ga wena” ga nyika mawonela ma tsongwani. Khongela ka Jehova lezaku a ku vuna ku tiva lezi zi lavekako ka wena kasi ku hanya. Hi kulanzela, sangula ku cica wutomi ga wena laha ku lavekako.

21. Xini xi to ku vuna ku tshinela nguvu ka Jehova?

²¹ Jesu i hi gonzisile ku lava Mufumo kuranga. Loku hi maha lezo, hi potsa ku karateka ku hunza mpimo hi zilo lezi zi lavekako kuhanyeni. Hi tshinela ka Jehova hakuva ha tsumba lezaku i ta hi hlayisa. Hi gonza ku ti khoma, hi nga xavi ni xihi lexi hi xi navelako kutani ni xihi lexi hi navetwako hi tiko, hambu loku hi hi ni mali ya kona. Loku hi olovisa wutomi ga hina zezi, zi ta hi vuna ku simama hi tsumbekile ka Jehova hi tlhela hi “kuma wutomi legi gi nga wutomi hizinene.” — 1 Timote 6:19.