1, 2. Mazunga muni ma tsalilweko ka Genesisi, niku zini hi gonzako ka wona?

U TSHUKA u ehleketa hi mazunga ya vanhu ma tsalilweko lomu ka Biblia? Ehleketa hi zipimo zo sangula basi za Genesisi. Kana i daya Abeli (Gen. 4:3-8); Lameki a daya jaha gi nga muba (Gen. 4:23); a varisi va Abrahama (Abrama) ni va Loti va vangelana maguwa (Gen. 13:5-7); Hagari a chepeta Sara (Sarai), Sara a zangarela Abrahama (Gen. 16:3-6); Ixmaeli a vukela vontlhe, vontlhe va vukela yena. — Gen. 16:12.

² Hikuyini a Biblia gi wulawulako hi mazunga lawo? A xinwe xa zigelo hi lezaku zi vuna vanhu va nga mbhelelangiko a ku tiva lezaku hikuyini va faneleko ku hlayisa kurula. Gi tlhela gi komba lezi hi nga mahisako zona. Ha vuneka hi ku lera matimu ya Biblia ma wulawulako hi vanhu va lisine va lwiseneko ni zikarato hi kumanako nazo. Hi tiva mihanzu ya kutikarata kabye, niku hi ndlela leyo hi nga tirisa zigonzo lezo loku hi kumana ni zilo zo fana wutomini ga hina. Zontlhe lezo zi hi vuna ku wona lezi hi faneleko ku maha ni lezi hi nga faneliko ku maha ka ziyimo zo kota lezo. — Rom. 15:4.

3. Hi ta wulawula hi yini ka nzima leyi?

³ A nzima leyi yi ta komba ku hikuyini a malanza ya Jehova ma faneleko ku lulamisa mazunga yi tlhela yi komba lezi ma nga zi  kotisako zona. Yi ta komba matshinya ya milayo ya Mitsalo kambe lawa ma nga va vunako ku lwisana ni kungazwanani ma tlhela ma hlayisa kuzwanana ku nene ni vanwani zinwe na Jehova Nungungulu.

4. I moya muni wu tatileko tiko, niku hi gihi wuyelo ga kona?

⁴ A wa kusangula kuva ni nanzu wa tiholova ni kungazwani ka vanhu hi Satani. Le sinwini ga Edeni, i wulile lezaku a munhu ni munhu a nga zi tiva ha yece lezi zi nga zi nene ni lezi zi bihileko niku hi zalezo a faneleko ku maha, na a nga rangelwi hi Nungungulu. (Gen. 3:1-5) A wuyelo ga maalakanyo lawo ha gi wona nyamutlha. A misava yi tele hi vanhu va rangelwako hi moya wo lava ku tlhatlheka lowu wu va mahako vava ni matshanza, va nga khatali hi vanwani, va tlhela va ranza ku phikizana. Kunene, ni wihi a vumelako ku rangelwa hi moya lowo, i kholwa magezu ya Satani yaku a munhu i fanele ku lwela lezi a zi lavako na a nga khatali hi lezi zi to khumbisa zona vanwani. A moya lowo wu vanga tiholova. Zi nene kambe a kuva hi alakanya lezaku “a munhu wa xizangazangani i vuxa mazunga; ni munhu wa timholova i tala ku hambunyeta.” — Mav. 29:22.

5. Zini lezi Jesu a gonzisileko vanhu xungetano hi ku lulamisa kungazwanani?

⁵ A kuhambana ni lezo, Jesu i gonzisile vanhu lezaku va hlota kurula, hambu loku va luza zokari. Ka Kanelo yakwe ya le Xitsungeni, i lo nyika wusungukati ga gi nene nguvu xungetano hi ku lulamisa kungazwanani kutani mazunga. Hi xikombiso, i kucile vapizani vakwe lezaku va hlota kurula, va tsika zilo zi vuxako zanga, va hatlisa ku lulamisa timhaka, ni ku ranza valala vabye. — Mat. 5:5, 22, 25, 44.

6, 7. a) Hikuyini zi nga za lisima a ku lulamisa mazunga hi xihatla? b) Ziwutiso muni lezi a malanza wontlhe ya Jehova ma faneleko ku ehleketa hi zona?

⁶ A kutikarata loku hi ku mahako kasi ku tirela Nungungulu — hi mukhongelo, kuta mitlhanganweni, kuya sinwini, ni mitiro yinwani ya ku khozela — a ku vuni nchumu loku hi nga lavi kurula ni vanwani. (Mar. 11:25) A hi nge mahi vanghana va Nungungulu loku hi nga vumeli ku tsetselela vanwani. — Gonza Luka 11:4; Va Le Efesusi 4:32.

⁷ A muKristu munwe ni muwani i fanele ku ehleketa khwatsi hi mhaka ya ku tsetselela ni kuva ni kurula ni vanwani. Ti wutise lezi: ‘Nza tsetselela makholwa-kulori hi matsenya? Za nzi tsakisa a ku khozela navo ke?’ Jehova i lava lezaku a malanza yakwe ma tsetselela. Loku a livalo la wena li ku byela lezaku u fanele ku chukwatisa mhakeni leyi, kombela Jehova hi mbilu yontlhe lezaku a ku vuna ku maha lezo! A Papai wa hina wa le tilweni i ta kuzwa a tlhela a hlamula mikhongelo ya wena. — 1 Joh. 5:14, 15.

8, 9. Zini hi faneleko ku maha loku hi khunguvanyiswa?

⁸ Kota lezi hontlheni hi nga vanhu vo kala kumbhelela, i kona a to tshuka a wula kutani ku maha nchumu wu to ku khunguvanyisa. A ku na ku zi potsa. (Mutsh. 7:20; Mat. 18:7) U ta kuyini loku zi maheka? Ehleketa hi ximaho lexi: Ka wutshamu go kari ku nga tlhangene Timboni kasi ku hlakana, a makabye wo kari wa xisati i lo losa vamakabye vambiri va xinuna, kanilezi a munwe a nga xalalangi hi malosela yakwe. Laha va nga hi voce va vambiri, loyi a nga khunguvanyeka i lo sangula ku sola lezi zi nga wulilwe hi makabye loye wa xisati. Hambulezo, a makabye  loyi munwani i lo mu alakanyisa lezaku a makabye gayani wa xisati i tirele Jehova ka ziyimo zo nonoha nguvu hi xipimo xa 40 wa malembe; i wa tiyiseka lezaku a nga zi wulangi hi ku lava ku va khunguvanyisa. Anzhako ka kuva va bhulisene hi zona hi xikhati xo kari, loyi a nga khunguvanyekile i lo wula lezi: “Lezi u wulako hi zona, a wu hembi.” Kota wuyelo ga kona, a mhaka leyo yi lo mbhelela kwalaho.

⁹ Gi komba yini a tshango legi? Loku a mhaka yo kari yi wonekisa ku khwatsi ya khunguvanyisa, zi le ka wena a ku u ta kuyini. A munhu wa liranzo wa tsika zihoxo za zitsongwani zi hunza. (Gonza Mavingu 10:12; 1 Pedro 4:8.) Jehova i zi wona na zi hi ‘wukosi’ loku u “tsetselela zihambunyeto.” (Mav. 19:11; Mutsh. 7:9) Hikwalaho, a xo sangula u faneleko ku maha loku a wokari a ku mahele nchumu wu nga kala ku ku tsakisa ku ti wutisa lezi: ‘Nzi nga zi tsika zi hunza? Xana nzi fanele ku zi maha mhaka ya hombe futsi?’

10. a) A makabye wo kari wa xisati i ti zwisile kuyini kusanguleni laha a nga tiva lezaku va mu solasola? b) Mutsalo muni wu nga mu vuna ku simama ava ni kurula?

¹⁰ Za karata ku soliwa u miyela. Ehleketa hi lezi zi nga humelela phayona go kari hi to gi vitana ku hi Lucia. A vokari va wa wulawula za hava hi wutireli gakwe ni lezi a xi tirisisako zona xikhati. Hi kukarateka, i lo lava wusungukati ka vamakabye vo buva. I ngalo: “A wusungukati gabye ga Mitsalo gi lo nzi vuna kuva ni mawonela ma nene hi lezi a vanwani va wulako ni ku alakanya lezaku a mawonela ya Jehova hi wona ma nga ya lisima.” Lucia i lo tiyiswa hlana hi ku gonza Mateu 6:1-4. (Gonza.) A mavesi lawa ma lo mu alakanyisa lezaku a xa hombe kuva a tsakisa Jehova. I wula lezi: “Hambu loku a vanwani va wulawula za hava hi ntiro wa mina, nzi simama nzi ti tsakelana, hakuva nza zi tiva ku nzi maha zontlhe nzi zi kotako kasi ku tsakisa Jehova.” Anzhako ka kuva a chikelele magumo lawo, i lo zi wona zi hi chukwana ku tsika zisolo lezo zi hunza.

11, 12. a) A muKristu i fanele ku maha yini loku a alakanya lezaku a makabye wakwe “i na ni mhaka” naye? b) Hi nga gonza yini ka lezi Abrahama a nga lulamisisa zona a xikarato xo kari? (Wona mufota kusanguleni ka nzima.)

¹¹ “Hontlhe ha khubeka hi zilo zinyingi.” (Jak. 3:2) Makunu, zini u faneleko ku maha loku u tiva lezaku a makabye wo kari i khunguvanyekile hi kota ya zilo u nga wula kutani ku maha? Jesu i te ngalo: “Loku u humesa muphahlo wa wena laha alatini, u alakanya kona lezaku nakuloni i na ni mhaka na wena, siya a muphahlo wa wena mahlweni ka alati, u famba u ya wuyisana ni nakuloni kuranga, zonake wuya u ta humesa a muphahlo wa wena.” (Mat. 5:23, 24) Hi kuyelana ni wusungukati ga Jesu, u fanele ku wulawula ni makabye wa wena. Wona kungo ga kona. A hi ku mu nyika nanzu a makabye wa wena, kanilezi ku vumela nanzu wa wena, mu vuxa kurula. A kuva ni kurula ni vakhozeli-kulori i nchumu wa lisima nguvu.

¹² A manwe ya matimu ya Mitsalo xungetano hi vanhu va Nungungulu va nga lulamisa mhaka yi vuxako guwa hi ndlela yo rula hi lawa ma kumbukilweko kusanguleni, ma wulawulako hi Loti ni tio wakwe Abrahama. Vontlhe va wa hi ni zifuyo, niku zi wonekisa ku khwatsi a varisi vabye va wa bangelana wutshamu go gisela kona. Na a xuva ku mbheta mazunga lawo, Abrahama i lo byela Loti lezaku a ranga hi yena a hlawula wutshamu ga kuya kona ni ngango wakwe. (Gen. 13:1, 2, 5-9) Hi nga wona a kusaseka ka xikombiso lexo! Abrahama i lo hlota kurula, wutshanwini ga ku rangisa za yena wutsumbu. Xana xi kona a nga luza hi  lezi a nga kombisa wunene lego? A ku kala ni ku vala! Zalezo a nga hambana na Loti, Jehova i lo tsumbisa Abrahama lezaku i wa ta mu katekisa nguvu. (Gen. 13:14-17) Nungungulu a nga ta tshuka a tsika malanza yakwe ma lahlekelwa kala rini hi kota ya ku hanya hi matshinya yakwe ya milayo ni ku lulamisa mazunga hi moya wa liranzo. ^[1]

13. A muwoneleli wo kari i mahile yini laha a nga rukatelwa, niku hi gonza yini ka xikombiso xakwe?

¹³ Ehleketa hi xiyimo lexi xa masiku ya hina. Laha a muwoneleli muswa wa xipanze xo kari xa gotsovanyano a nga fonela makabye wo kari a mu kombela ku ta vunetela, a makabye loye i lo mu rukatela a gumesa a tima fone yakwe. I wa ha bayisekile hi zilo zi nga mahiwa hi muwoneleli wakwe wa kale. A muwoneleli loye wa muswa a nga khunguvanyekangi hi kota ya lezo, kanilezi i wa nga ta zi tsika zi hunza kambe. Loku ku hunzile hora, i lo fona kambe a wula lezaku hi lisine a va tivani, a tlhela a kombela kuva va kumana kasi ku lulamisa mhaka leyo. Loku ku hunzile viki, va lo kumana Salawini ya Mufumo. Anzhako ka kuva va khongele, va lo mbheta hora na va bhula, laha a makabye loye a nga hlawutela lezi zi nga mu humelele. Anzhako ka ku ingisela hi lihlaza-mbilu ni wunene, a muwoneleli loye i lo kombisana naye hi Mitsalo, niku va lo suka na va zwanana. Anzhako ka lezo, a makabye loye i lo tira gotsovanyanweni niku zezi wa mu bonga nguvu a muwoneleli loye hi lezi a nga bhula naye hi kurula ni wunene.

14, 15. a) A wusungukati gi nga ka Mateu 18:15-17 gi tira ka ziyimo muni? b) Mazambo muni ya manharu ma wulilweko hi Jesu, niku hi fanele ku ma tirisa na hi hi ni kungo muni?

¹⁴ A kutala ka mazunga ya maKristu ma nga lulamiswa hi lava va goheleneko na va hi voce, niku hi zalezo va faneleko ku maha.  Hambulezo, Jesu i wulile lezaku a ziyimo zo kari zi nga ha lava bandla. (Gonza Mateu 18:15-17.) Ku nga humelela yini loku loyi a khunguvanyisileko munghana a ala ku ingisa makabye wakwe, a ala ku ingisa vakustumunyu, a tlhela a ala ku ingisa bandla? I fanele ku woniwa kota “wamatiko ni muhlengisi.” Inyamutlha, hi nga wula lezaku i fanele ku susiwa bandleni. A kubinza ka zambo legi ku komba lezaku a “xionho” lexo a hi xa kungazwanani ka kutsongwani. Kanilezi 1) xionho xi nga ringana ku lulamiswa hi lava va nga gohelana, hambulezo xi wa hi 2) xionho xa hombe xo ringana ku maha munhu a susiwa bandleni loku xi nga lulamisiwi. A xionho xa tshamela lego xi ngava ku kanganyisa kutani ku chakisa vito ga munwani hi mahlevo. A zigava zinharu lezi zi kombilweko hi Jesu zi tira ntsena loku ku nga patseki xionho xo kota wubhayi, kuhlengela masango ni wanuna-kuloni kutani wasati-kuloni, ku hluwuka, ku khozela zifananiso, kutani zionho zinwani za hombe zi lavako ku khatalelwa hi madota ya bandla.

¹⁵ A kungo ga wusungukati ga Jesu ku vuna makabye hi moya wa liranzo. (Mat. 18:12-14) A kuranga, u fanele ku zama ku lulamisa a mhaka leyo na mu hi nwece. Ku nga ha laveka lezaku u kombisana naye makhati mambiri-manharu. Loku zi tsanza, wulawula ni muonhi na u hi ni vakustumunyu va kuonha kakwe kutani vanhu vanwani va zi kotako ku hlola va wona lezaku hakunene i onhile ke. Loku u zi kota ku lulamisa mhaka leyo hi ku vuniwa hi vona, “u mu kumile a makabye wa wena.” A mhaka leyo yi fanele ku yiswa ka madota ntsena loku ku mahilwe mizamo yo tala kasi ku vuna muonhi loye, zi nga phahi.

16. Xini xi kombako lezaku a ku lanzela wusungukati ga Jesu za vuna niku zi kombisa liranzo?

¹⁶ A ziyimo zi lavako lezaku a vamakabye va lanzela mazambo wontlhe ya manharu ma nga ka Mateu 18:15-17 za kala. Lezo za tiyisa hlana, hakuva zi komba lezaku a kutala ka zikhati a mhaka yi lulamiswa na zi nga se chikela laha ka kuza a muonhi a susiwa bandleni. A kutala ka zikhati a muonhi i vumela nanzu wakwe a tlhela a wu lulamisa. Loyi a khunguvanyisilweko a nga ha wona lezaku a nga hi na xigelo xa ku mu sola, a si mu tsetselela. A lisine hi lezaku a hi faneli ku hlongolela ku yisa mazunga bandleni. A madota ma ngo zi angula ntsena loku ku hunzile a zigava lezi zo ranga za zimbiri ku tlhela ku hi ni xikombiso xo tiya xa lezi zi nga humelela.

17. Makatekwa muni hi to ma kuma loku hi “hlota kurula” ni vanwani?

¹⁷ A vanhu va ta simama va nga mbhelelangi va tlhela va khunguvanyisana, kala laha a tiko legi gi to fuviswa. Mupizani Jakobe i wulile hi kufaneleko aku: “Loku munhu a nga khubeki hi kuwulawula, yaloye i munhu a mbheleleko, loyi a zi kotako ku khoma ni miri wakwe wontlhe hi matomu.” (Jak. 3:2) Kasi ku lulamisa mazunga, hi fanele ku “hlota kurula” hi mbilu yontlhe. (Tis. 34:14) Kota vanhu va hlotako kurula, hi tava ni kuzwanana ku nene ni makholwa-kulori hi tlhela hi vuvumisa wumunwe lomu bandleni. (Tis. 133:1-3) A ku hunza zontlhe lezo, hi tava ni wunghana gi nene na Jehova a “Nungungulu wa kurula.” (Rom. 15:33) A makatekwa lawo ma kumiwa ntsena hi lava va lulamisako mazunga hi liranzo.