1. Xini xi mahako vanhu vo kari va ringanelwa hi ku dzunziwa, niku zini hi to gonza ka nzima leyi?

ZI WULA yini a ku dzunza vanwani? Hi maha lezo hi ku va nyika lisima ni ku va kombisa xichawo. A kutala ka zikhati, hi dzunza lava va mahileko zilo zi va mahako va ringanelwa hi ku dzunziwa kutani lava va nyikilweko ntiro kutani xikhundla xa lisima. Ka nzima leyi hi ta tiva lava hi faneleko ku va dzunza hi tlhela hi tiva ku hikuyini.

2, 3. a) Hikuyini Jehova a fanelwako hi wudzunzo go hlawuleka? (Wona mufota kusanguleni ka nzima.) b) Himani a Yivana leyi yi kumbukiwako ka Kuvululelwa 5:13, niku hikuyini hi faneleko ku yi dzunza?

² Kuvululelwa 5:13 i wula lezaku “Loyi a tshamileko xitshanwini xa wuhosi” ni “Yivana” va fanele ku dzunziwa. “Loyi a tshamileko xitshanwini xa wuhosi” ku wuliwa Jehova. Lomu ka Kuvululelwa xipimo 4, a zivangwa za le tilweni zi hi komba a xinwe xa zigelo za kuva Jehova, “Loyi a hanyako kala kupinzuka ni kupinzuka,” a ringana ku dzunziwa. Zi ngalo: “Hosi ya hina ni Nungungulu wa hina, wena u fanele ku amukela kukhesiwa ni kudumiswa ni ntamu; hakuva hi wena u nga vanga  zilo zontlhe, hi kota ya kuranza ka wena zi kona, zi vangilwe.” — Kuvululelwa 4:9, 11.

³ A “Yivana” leyi yi kumbukiwako ka Kuvululelwa 5:13 hi Jesu Kristu. Hi zi tivisa kuyini? A xikhati a nga hi laha misaveni, Jesu i wa vitaniwa lezaku i “Yivana ya Nungungulu, leyi yi susako zionho za tiko.” (Johani 1:29) Wa tiva hosi yinwani yi tshukileko yi vumela ku fela vanhu va yona kota nzhiho? Hakunene lexo xigelo xo zwala xa ku hi mu dzunza Jesu. Wa fanelwa hi wudzunzo hakuva hi yena “a Hosi ya tihosi, ni Mufumeli wa vafumeli.” (1 Timote 6:14-16) Kuzilava wenawu wa khumbeka a ku fana ni mazanazana ya zivangwa za le tilweni lezi zi nga yimbelela ziku: “A Yivana leyi yi nga tlhabyilwe, yi fanele ku kuma wuhosi, ni kufuma, ni wutlhari, ni ntamu, ni wudumo, ni kukhesiwa, ni kubongwa.” — Kuvululelwa 5:12.

4. Hikuyini zi nga wutlhari a ku dzunza Jehova na Jesu?

⁴ Johani 5:22, 23 i wula lezaku Jehova i mahile Kristu a mulamuli wa vanhu vontlhe. Lexo xigelo xa tshinya xi hi mahako hi mu dzunza Jesu. Niku loku hi maha lezo, hi dzunza Jehova kambe. Loku hi hlawula ku dzunza Jesu ni Papai wakwe, hi ta kuma wutomi ga pinzukelwa. — Gonza Lisimu 2:11, 12.

5. Hikuyini a vanhu vontlhe va fanelwako hi wudzunzo ni xichawo?

⁵ A vanhu va vangilwe hi ‘mufananiso wa Nungungulu.’ (Genesisi 1:27) Lezo zi wula ku a vanhu vo tala va zi kota ku kombisa matshamela yo fana ni lawa ya Nungungulu. Hi xikombiso, a vanhu va na ni liranzo, ni wuxinji, niku va zwela wusiwana. A vanhu va vangilwe na va hi ni livalo kambe, gi nga tshamela ga ku tiva ku hambanisa a za zi nene ni zo biha, lezi zi faneleko ni lezi zi nga faneliko. (Va Le Roma 2:14, 15) A kutala ka vanhu va ranza zilo zi basileko ni zo saseka, va tlhela va lava ku hanya kuruleni ni vanwani. Lezo a zi hlamalisi, hakuva Jehova i Nungungulu wo xaxameta ni wa kurula. Zi te dlunya ku a vanhu vontlhe va vangilwe hi ndlela ya ku va zi kota ku pimanyisa Jehova hi ndlela yinwe kutani yinwani. Hi xigelo lexo, vonawu za ringana ku hi va dzunza hi tlhela hi va kombisa xichawo. — Lisimu 8:5.

6, 7. A Timboni ta Jehova ti hambanisa kuyini ni vanhu vanwani mhakeni ya ku dzunza vanwani?

⁶ Ha zi tiva lezaku hi fanele ku dzunza vanhu vanwani, hambulezo zi nga tshuka zi hi karatela ku tiva ku wudzunzo go tshamisa kuyini hi faneleko ku va nyika niku ga ku kota kwihi. A xigelo hi lezaku a kutala ka vanhu va nga mbhelelangiko va kucetelwa nguvu hi mahanyela ya tiko ga Satani. A votala va teka vanhu va va maha vanungungulu. Wutshanwini ga ku dzunza ni ku kombisa xichawo hi kuya hi lezi Jehova a zi lavisako zona, a vanhu va dzunza vanwani hi ndlela yo hunzeleta, va va maha ku khwatsi vanungungulu. Va nga ha pimanyisa a mabohela, ni mahanyela ya vayimeli va politika ni varangeli va wukhongeli, vatsutsumi kutani vabeli va bhola, vamahi va mafilmi, kutani vanhu vanwani va nduma.

⁷ A maKristu ya lisine ma zi tiva ku zi bihile ku dzunza vanhu hi ndlela leyo yo hunzeleta. Ka vanhu vontlhe va tshukileko va hanya, hi Jesu ntsena a hi siyeleko xikombiso xo mbhelela kasi ku xi pimanyisa.  (1 Pedro 2:21) Hi fanele ku alakanya lezaku a vanhu “vontlhe va onhile, va vumala a kuhatima ka Nungungulu.” (Va Le Roma 3:23) I hava a ringanako ku khozelwa. Loku hi dzunza vanhu zi hunza mpimo, Jehova a nga tsaki.

8, 9. a) A Timboni ta Jehova ti ti wonisa kuyini a tihosi ta mufumo? b) Hi kwihi laha hi nga faneliko ku ingisa tihosi ta mufumo?

⁸ Ku na ni vanhu va fanelwako hi wudzunzo ni xichawo hi kota ya xikhundla lexi va nga naxo. Hi xikombiso, ehleketa hi tihosi ta mufumo ni lezi ti ku mahelako. Ta vuna ku hungula wugevenga ti tlhela ti khatalela lezi zi laviwako hi vanhu. Ku na ni mabhinzu yo tala ma nehiwako hi ntiro wabye. Mupostoli Paule i wulile lezaku hi fanele ku ingisa a milayo ya tihosi leto. I tlhelile aku: “Nyikani ka vontlhe lezi zi va faneleko: a khupo ka loyi a faneleko ku khupelwa; . . . mu dzunza loyi a faneleko ku dzunziwa.” — Va Le Roma 13:1, 7.

⁹ Kota Timboni ta Jehova, hi maha zontlhe hi zi kotako kasi ku komba tihosi lezaku hi na ni xichawo hi tona. Lisine ku a tiko ni tiko gi na ni mikhuwo ya gona, hikwalaho lezi a tihosi ti zi lavako ka hina zi nga hambana ni lezi ti zi lavako ka vanhu va wutshamu ginwani. Hambulezo, ha tirisana ni tihosi ta mufumo a xikhati lexi ti mahako mitiro ya tona. Kanilezi, loku ti hi kombela ku maha zilo zi to hi maha hi tsika ku ingisa Jehova, a hi vumeli. Ka ziyimo lezo, hi ingisa ni ku dzunza Jehova a ku hunza vanhu. — Gonza 1 Pedro 2:13-17.

10. A malanza ya Jehova ya xikhatini xa kale ma hi vekelisile kuyini xikombiso xi nene nyamutlha?

¹⁰ Hi nga gonza ka malanza ya Nungungulu ya xikhatini xa kale, lawa ma nga dzunza a mifumo ni tihosi ta yona. Josefa na Maria xikombiso xa xi nene mhakeni leyo. A xikhati lexi a vaRoma va nga lava ku tiva ku vanhu vangani va nga hanya tikweni lego, Josefa na Maria va yile Betlehema kasi ku ya tsalelwa hambu lezi Maria a nga hi kusuhani ni ku phuluka. (Luka 2:1-5) Mupostoli Paule yenawu xikombiso xi nene timhakeni ta ku kombisa xichawo ka tihosi ta mufumo. A xikhati lexi a nga lumbetiwa ku maha zilo zo biha, i ti hlamulele hi xichawo mahlweni ka Hosi Herodi Agripa ni mahlweni ka Festu, a hosana ya Judia, doropa ga le Roma. — Mitiro 25:1-12; 26:1-3.

11, 12. a) Hikuyini hi kalako hi nga dzunzi a varangeli va wukhongeli hi ndlela yo hlawuleka? b) Zini zi humeleleko hi kota ya lezi a Mboni yo kari ya le Austria yi kombisileko xichawo ka muyimeli wa politika?

¹¹ Ahati a varangeli va wukhongeli ke? Xana hi fanele ku va dzunza hi ndlela yo hlawuleka? Hi va dzunza hi ndlela yo fana ni leyi hi dzunzako hi yona vanhu vanwani. Kanilezi a hi faneli ku va dzunza hi ndlela yo hlawuleka, hambu loku vona va zi lava. Hikuyini? Hakuva a wukhongeli ga mawunwa a gi gonzisi lisine xungetano hi Nungungulu ni Mhaka yakwe, a Biblia. Jesu i solile vagonzisi va wukhongeli ga mawunwa a tlhela a va vitana ku vaxengeteli niku varangeli vo biha. (Mateu 23:23, 24) Kanilezi, a zi bihangi ku kombisa xichawo ni ku dzunza tihosi ta mufumo hi ndlela yo hlawuleka. Kota wuyelo ga kona, a tihosi ta tshuka ti hi vuna.

¹² A yinwe ya tihosi leto kuve Dr. Heinrich Gleissner a nga hi muyimeli wa politika le Austria. Xikhatini xa Yimpi ya Wumbiri ya Misava i lo khonwa hi vaNazi. A xikhati a  nga nghenisiwa lomu xitimeleni kasi a yisiwa livaleni la xanisa, i lo kumana na Leopold Engleitner, a nga hi Mboni yo hiseka ya le Austria. Makabye Engleitner i lo tlhamusela a kukholwa kakwe ka Dr. Gleissner hi xichawo, niku yenawu i lo mu ingisela khwatsi. A xikhati lexi yi nga mbhela yimpi, Gleissner i tirisile xikhundla xakwe hi kuphindaphinda kasi ku vuna Timboni ta le Austria. Kuzilava wa tiva zikombiso zinwani za zilo za zi nene zi humeleleko hi kota ya ku a maKristu ma kombisile xichawo ka tihosi ta mufumo.

13. Hi vamani nguvunguvu hi faneleko ku va dzunza ni ku va kombisa xichawo, niku hikuyini?

¹³ A vamakabye va hina za va fanela a ku dzunziwa ni ku kombisiwa xichawo, nguvunguvu lava va rangelako, vo kota madota, ni vawoneleli va xipanze, ni ziro za Kometi ya Ravi, ni ziro za Hubye yi Fumako. (Gonza 1 Timote 5:17.) Vontlhe lavo va khatalela zilaveko za vanhu va Nungungulu, niku a Biblia gi va vitana ku “zinyikiwo ka vanhu.” (Va Le Efesusi 4:8) Hikwalaho za zwisiseka lezaku hi fanele ku va dzunza ni ku va kombisa xichawo na hi nga cuwuki tiko va tako hi ka gona, gonziselelo yabye, lezi va wonisiwako zona hi vanhu laha va yileko, kutani xiyimo xabye xa timali. A maKristu yo sangula ma hi siyele xikombiso xa xi nene mhakeni leyi. Va wa dzunza a vavanuna lava va nga rangela, niku hi zalezo hi mahako nyamutlha. Loku hi hi zinwe ni vavanuna lavo, a hi va mahi ku khwatsi tingelosi, kutani vanhu va nga ni ntamu wo hunza lowu wa ntumbuluko. Kanilezi hi va kombisa xichawo ni ku va dzunza hi lezi va tirako hi kutikarata ni kutikoramisa. — Gonza 2 Va Le Korinte 1:24; Kuvululelwa 19:10.

14, 15. A madota ya maKristu ma hambanisa kuyini ni varangeli vo tala va wukhongeli?

 ¹⁴ A madota lawo ma fana ni varisi va ti koramisako. A ma lavi ku woniwa kota vanhu va nduma. Hikwalaho, ma hambene nguvu ni varangeli vo tala va wukhongeli va masiku ya hina ni va xikhatini xa Jesu. Xungetano hi varangeli lavo va wukhongeli, Jesu i te: “Va ranza a zitshamu za le mahlweni lomu mibuzweni, ni zitshamu za le mahlweni masinagogeni.” — Mateu 23:6, 7.

¹⁵ A madota ya maKristu ma ingisa a magezu ya Jesu yaku: “Ngha mu nga vitanwi aku Rabi; hakuva munwe mugonzisi wa nwina, nwina nwentlhe mu vamakabye. Mu nga vitani munhu laha misaveni muku i dadani; hakuva a Raru wa nwina munwe, hi loyi a nga le tilweni. Mu nga vitanwi ku varangeli; hakuva murangeli wa nwina munwe, hi Kristu. Kanilezi loyi a nga wahombe xikari ka nwina, i ta maha nanza ga nwina. Loyi a ta nga ti kukumukisa i ta koramiswa; ni loyi a ti koramisako i ta kukumukiswa.” (Mateu 23:8-12) Loku a madota lomu mabandleni misaveni yontlhe ma ti koramisa ma tlhela ma ingisa a magezu ya Jesu, a vamakabye va ta ma ranza, va ma komba xichawo va tlhela va ma dzunza.

16. Hikuyini hi faneleko ku simama hi ti karatela ku dzunza vanwani hi ndlela yi faneleko?

¹⁶ Zi nga ha teka xikhati kasi ku gonza ku dzunza vanwani hi ndlela yi faneleko. Hi zalezo zi nga maheka ka maKristu yo sangula. (Mitiro 10: 22-26; 3 Johani 9, 10) Kanilezi a kutikarata loko a hi ka mahala. Loku hi dzunza vanwani hi ndlela leyi Jehova a yi lavako, hi ta kuma mabhinzu yo tala.

17. Hi wahi a mabhinzu yo kari ya ku dzunza vanhu va rangelako?

¹⁷ Loku hi dzunza ni ku komba xichawo a vanhu lava va rangelako lomu hi tshamako kona, va nga ha hi vuna ku yimela a fanelo ya hina ya ku xumayela. Kuzilava va nga tlhela vava ni mawonela ma nene hi ntiro wa hina wa kuxumayela. Hi zalezo zi mahekileko ka malembe nzhako le Alemanya a xikhati lexi a phayona gi vitwako Birgit gi nga ya ka graduação ya n’wana wa gona. A vagonzisi va lo byela Birgit lezaku zi va tsakisile nguvu a kuva ni zigonzani zi nga Timboni lomu saleni nzeni ka malembe lawo. Va tlhelile vaku a vanana va Timboni va mahile ku a xikola lexo xiva wutshamu ga gi nene nguvu. Birgit i va byelile lezi: “A vana va hina va gonzisiwa ku ingisa milayo ya Nungungulu ya mahanyela niku lezo zi patsa ku kombisa xichawo ka vagonzisi ni ku va dzunza.” A mugonzisi wo kari i te loku ku wo khwatsi a vanana vontlhe va wo fana ni lava va Timboni, a ku gonzisa zi wa ta olova. A vagonzisi lavo va tsakisilwe  nguvu hi vanana va Timboni laha ka kuza a munwe wabye aya ka gotsovanyano wu mahilweko anzhako ka maviki yo hlayanyana.

18, 19. Zini hi faneleko ku zi alakanya loku hi dzunza madota?

¹⁸ A matshinya ya milayo ma kumekako ka Mhaka ya Nungungulu ma nga hi vuna ku zwisisa lezi hi nga dzunzisako zona a madota ya bandla. (Gonza Maheberu 13:7, 17.) Hi fanele ku ma dzunza hi ntiro wa wona wa kutikarata. Loku hi ingisa wurangeli ma hi nyikako, hi maha lezaku ma tira na ma tsakile. A Biblia gi tlhela giku hi fanele ku pimanyisa a kukholwa kabye. Lezo a zi wuli ku hi fanele ku zama ku pimanyisa a mabohela, ni mawulawulela, ni magonzisela ya dota go kari hi gi hlamalako nguvu. Loku ho maha lezo, hi ta ku khwatsi ho lanzela vanhu wutshanwini ga ku lanzela Kristu. Hi nga rivali lezaku a madota wonawu a ma mbhelelangi a ku fana hina.

¹⁹ Loku hi dzunza madota hi tlhela hi ma kombisa xichawo wutshanwini ga ku ma wona kota vanhu va nduma, hi ta ma vuna nguvu. Hikuyini? Zi ta ma olovela ku simama ma ti koramisa ma tlhela ma nga ti woni na ma hi chukwana ku hunza vanwani kutani ku alakanya ku zontlhe ma mahako zi lulamile.

20. Hi vunekisa kuyini hi ku dzunza vanwani?

²⁰ A ku dzunza vanwani zi hi vuna kuva hi nga alakanyeli za hina basi, zi tlhela zi hi vuna ku simama hi ti koramisa loku hi khomiwa hi ndlela yo hlawuleka. Za hi vikela kambe hakuva zi hi vuna kuva hi nga khunguvanyeki loku a wokari hi nga ni xichawo hi yena a maha zilo zi hi wisako tingana. A xinwani kambe hi ku zi hi vuna ku simama hi bohene ni hlengeletano ya Jehova. A hlengeletano a yi dzunzi munhu hi ndlela yo hunzeleta, hambu loku a hi muKristu kutani ahihi.

21. Hi gihi a bhinzu ga hombe ga ku dzunza vanwani?

²¹ A bhinzu ga hombe nguvu ga ku dzunza vanwani hi ku hi tsakisa Nungungulu loku hi maha lezo. Hi ta ngha hi maha lezi a zi rinzelako ka hina niku hi ta simama hi tsumbekile kakwe. Hi ndlela leyo, Jehova i ta zi kota ku hlamula Satani, loyi a wulileko lezaku i hava a nga wa ta tsumbeka Kakwe. (Mavingu 27:11) A vanhu vo tala tikweni a va zi tivi lezi va nga dzunzisako zona vanwani hi ndlela yi faneleko. A ho ku bonga hi lezi hi tivako lezi hi nga dzunzisako zona vanwani hi ndlela yi tsakisako Jehova!