CIKARATO: A zvikarato zvo kota ku bola ni kuvhukelwa a zvi fuvisangi a Bhibhiliya. Hambulezvo, a vakopiyi vokari ni vahundzuluseli va zamile ku cica a mahungu ya Bhibhiliya. Ka zvin’wani zvikhati, va zamile ku maha a Bhibhiliya gi zwanana ni tigondzo tabye wutshan’wini ga ku cica a tigondzo tabye va landzela Bhibhiliya. Wona zvikombiso zvokari:

• Wutshamu ga ku khozela: Kwalomu ka zana ga malembe ga wumune kala ka ga wumbiri Mahlweni ka Nguva ya Hina, a vatsali va Pentatewuku ya vaSamariya va chelile a magezu lawa ka Eksodhusi 20:17, “le Gerezima. Ka cona mu ta ti akela a alati”. Hikwalaho, a vaSamariya va wa lava ku a Bhibhiliya gi seketela a kuakiwa ka tempeli yabye citsungeni ca Gerezima.

• Gondzo ya ku Nungungulu vanhu vanharu laha ka kun’we: Na ku nga se hundza a 300 wa malembe a Bhibhiliya na gi mbhelile ku tsaliwa, a mutsali wo kari a nga kholwa ka gondzo ya ku Nungungulu vanhu vanharu laha ka kun’we i no engetela magezu “le tilweni, Papayi, ni Gezu ni Moya wo Basa, niku lava va vanharu mun’we” ka 1 Johani 5:7. A magezu lawo ma wa nga hi kona ka mitsalo yo sangula. A tlhari yo kari ya ku gondza Bhibhiliya yaku hi Bruce Metzger, yi wulile lezvi: “Kusukela ka zana ga malembe ga wu 6 zviya mahlweni, a magezu lawo ma wa kumeka hi kukhandzakanya ka mitsalo ya ciLatini ca Kale ni ka Vulgata [Latini].”

• Vito ga Nungungulu: Hi kota ya mukhuwo wa hava wa vaJudha, a vahundzuluseli vo tala va Bhibhiliya va no boha ku susa a vito ga Nungungulu lomu ka Mitsalo. Va no gi vhaleta hi zvikhundla zvo kota ku “Hosi” kutani “Nungungulu” ku nga zvikhundla lezvi lomu ka Bhibhiliya zvi nga tirisiwiko ntsena ka Muvangi kanilezvi ni ka vanhu, zvibya zva wukhozeli ga mawunwa, hambu ni ka Dhiyabho. — Johani 10:34, 35; 1 Va Le Korinte 8:5, 6; 2 Va Le Korinte 4:4. a

A BHIBHILIYA GI PONISILE KUYINI?: Co sangula, hambu lezvi a vakopiyi vo kari va Bhibhiliya va nga kala va nga cheli kota kutani ku tsumbeka, a kutala ka vona va wa hi vanhu vo tlhariha ni vo hlola zvilo hi wukheta. Kwalomu ka malembe ya va 500 ni 900 Nguveni ya Hina, a vaMasorete va no kopiyara a Mitsalo ya ciHebheru, va humesa a bhuku gi vitaniwako ku mitsalo ya Masoreta. Va wa tolovela ku hlaya magezu ni maletra kasi ku pola lezvaku ku wa nga nghenangi zvihoxo ke. Loku va alakanya lezvaku ku na ni zvihoxo ka mitsalo leyi va ga kopiyara ka yona, va wa zvi tsala lomu matlhelweni ya tikopiya tabye. A vaMasoreta va wa nga zvi lavi ku cica a mitsalo ya Bhibhiliya. A mugondzisi wo kari wa univhersidhadhe wa ku hi Moshe Goshen-Gottstein, i talile lezvi: “Ka vona a ku cica mitsalo ha womu wu wa hi nandzu wa hombe nguvhu.”

Ca wumbiri, a mitsalo yo tala yo sangula yi nga kona zvezvi yi vhuna a titlhari a ku pola lomu ku nga ni zvihoxo. Hi cikombiso, a varangeli va wukhongeli va gondzisile hi mazana ya malembe lezvaku a maBhibhiliya yabye ya ciLatini hi wona ma nga ni mitsalo yo tsumbeka ya Bhibhiliya. Hambulezvo, ka 1 Johani 5:7 va chelile a cipandzana leci ci sinako ci kumbukilwe kusanguleni ka ndzima leyi. A cihoxo leco ci khumbile hambu a Bhibhiliya Versão Rei Jaime hi ciNgiza! Kanilezvi zvini zvi nga humelela a cikhati leci ku nga poliwa a mitsalo yin’wani yo sangula? Bruce Metzger i tsalile lezvi: “A cipandze [ci nga ka 1 Johani 5:7] a ci kona ka yontlhe a mitsalo yo sangula ya kale (ciSiriya, ciKopta, ciArmenia, ciEtiyopia, ciArabhi, ciEslavhenia), co kumeka basi ka ciLatini.” Kota wuyelo ga kona, a maBhibhiliya ma chukwatisilweko ya Versão Rei Jaime ni man’wani ma susile a cipandzana leci ci nga engetelwe.

A ku a mitsalo yo sangula ya kale ya komba lezvaku a mahungu ya Bhibhiliya a ma cicangi? A cikhati leci ku nga thumbiwa a mabhuku yo songiwa ya le Bimbini Gofa hi 1947, a titlhari ti no fananisa a mitsalo ya Masoreta ya ciHebheru ni lezvi zvi nga hi lomu ka mabhuku lawo yo songiwa ya Bhibhiliya, lawa ma nga hi ni 1000 wa malembe ni kuhundza na ma tsalilwe. A yin’we ya titlhari leti ti nga hlola a mabhuku yo songiwa ya le Bimbini Gofa yi no chikelela magumo yaku a bhuku gin’we basi go songiwa “gi nyika cikombiso co kala ci nga kanetiwi ca lezvaku a mitsalo ya Bhibhiliya leyi yi kopiyarilweko ka cipimo ca 1000 wa malembe ni kuhundza hi vakopiyi va ciJudha yi tsumbekile nguvhu niku yi kopiyarilwe hi wukheta.”

A bhiblioteka Chester Beatty, ya le Dublin, Irlanda, yi na ni mapapiro ma nga ni zvipandze zva ku lava ku eneta a mabhuku wontlhe ya Mitsalo ya ciGreki ya wuKristu. A mapapiro yo kari ya zana ga malembe ga wumbiri Nguveni ya Hina, kwalomu ka 100 wa malembe andzhako ka loku a Bhibhiliya gi mbhelile ku tsaliwa. A dhisiyonario ga Bhibhiliya ga Anchor gi wula lezvaku “a mapapiro ma tele hi mahungu maswa ma yelanako ni mitsalo kanilezvi ma tlhela ma komba lezvaku a mitsalo ya Bhibhiliya yi kopiyarilwe hi ndlela yo tsumbeka nguvhu”.

A BHINDZU GA KONA: A mitsalo yo tala yo sangula yi vhunile a ku chukwatisa a Bhibhiliya na ku nga hi ku chela a zvihoxo. Sir Frederic Kenyon i tsalile lezvi xungetano hi Mitsalo ya ciGreki ya wuKristu: “A ku na bhuku gin’wani ga kale legi gi nga ni tikopiya ta kale ni to tala leti ti tiyisako a kutsumbeka ka mahungu ya gona. Ni yihi tlhari yi yimako ni lisine ya vhumela lezvaku a mitsalo leyi hi nga nayo nyamutlha a yi ciciwangi.” Xungetano hi Mitsalo ya ciHebheru, a tlhari yo kari ya ku hi William Henry Green yi wulile lezvi: “Hi nga wula na hi tiyile lezvaku a ku na bhuku gin’wani ga kale gi nga kopiyariwa hi ndlela yo tsumbeka a ku fana ni Bhibhiliya.”