•   U ti zwisa kuyini loku uzwa vanhu na va rukatela?

  •  Ni ku khwatsi zvi kona va wulako a zvi mahi — ka mina zvilo zvo toloveleka.

  •  Zva ndzi karatanyana — kanilezvi a ndzi khatali hi zvona.

  •  Zva ndzi swira — a ndzi zvi koti ku zvi tolovela.

•   Wa tala ku rukatela?

  •  A ndzi se tshuka

  •  Ndza tshuka

  •  Contlhe cikhati

•   Hi mawonela ya wena u ku wonisa kuyini a ku rukatela?

  •  A hi zva nchumu

  •  A hi mhaka yo hlakana

 Xana a ku rukatela i mhaka ya hombe? Kuzvilava u ngaku: ‘Ne, a hi mhaka ya hombe. Phela, ku na ni zvikarato zva hombe lomu tikweni a ku hundza kurukatela. Ahandle ka lezvo, a vanhu vontlhe va rukatela!’ A ku lezvo lisine?

 Kani wa kholwa ku lezvo lisine kutani ahihi, a vanhu vo tala a va rukateli. Niku va na zvigelo zvo zwala zvi va mahako va nga rukateli. Hi cikombiso:

•  A kurukatela zvi wula zva hombe a ku hundza lezvi u zvi alakanyako. A ndlela leyi u wulawulako hi yona yi kombisa lezvi u nga zvona. A kurukatela zvi nga komba lezvaku a wu khatali hi kutizwa ka van’wani. A ku hakunene u tshamisile lezvo?

   A Bhibhiliya gi ngalo: “Ni cihi leci ci humako hi lomu non’wini cita hi mbilwini.” — Matewu 15:18.

•  A kurukatela zvi nga maha vanhu va alakanya zva hava hi wena. A bhuku Cuss Control (Ti wonele ka hlamba) gi wula lezvi: “A mawulawulela ya hina ma nga komba ku hi vamani va tova vanghana va hina, cichavo leci hi to kombisiwa hi va laha ngangweni ni lava hi tirako navo ni wunghana legi hi tova nago ni van’wani. A mawulawulela ya hina ma nga komba kambe a ku hi ta kuma ntiro kutani ku tlakusiwa ntirweni ni lezvi a van’wani va to hi wonisa zvona.” Gi engeta gi ku: “Ti wutise ku: A ku a wunghana ga wena gi wa tava ga ginene nguvhu loku a wo tsika ku rukatela?”

   A Bhibhiliya gi ngalo: “Tsikani . . . kurukatela”. — Va Le Efesusi 4:31.

•  A kurukatela a zvi ku mahi uva munhu wa nduma. Ka bhuku gakwe How Rude!, Dr Alex Packer i tsalile lezvi: “A zvo ku swira a ku tshama hi kuzwa munhu na a rukatela contlhe cikhati.” I engeta a wula lezvaku a ku tirisa mawulawulela ya hlamba, “zvi maha ku zvi karata a ku wulawula hi ndlela ya yinene, ya lirandzo, yo zwela wusiwana kutani ya wutlhari. Loku u tirisa a mawulawulela ya hava contlhe cikhati, handle ko kanakana, u nga tava munhu wa munene.”

   A Bhibhiliya gi ngalo: “Ku nga humi gezu go nyenyeza hi non’wini wa n’wina”. — Va Le Efesusi 4:29.

•  Ti vekele mixuvo. Zvi ngo yini ku u nyima ku rukatela hi cipimo ca hweti kuya hasi? Tsala laha ka kalendariyo kutani ka tabhela lezvi u zvi kotako ku maha. Kanilezvi kasi u zvi kota ku tatisa a mixuvo ya wena, kuzvilava u fanele kuba mazambo man’wani. Hi cikombiso:

•  Potsa mihlakano yi nga tatako maalakanyo ya wena hi mawulawulela ya chaka. A Bhibhiliya gi ngalo: “A ku tolovelana ni vakubiha zva bihisa a mahanyela ma nene.” (1 Va Le Korinte 15:33) “A ku tolovelana” a zvi nyimi laha ka vanhu basi kanilezvi zvi patsa ni mihlakano — mafilmi lawa u sixtirako, migemi leyi u belako, ni mimuzka leyi u ingiselako. Kenneth, wa 17 wa malembe i ngalo: “Zva olova a ku landzisetela a muzka hi kota ya ku tsakisiwa hi tingoma ta kona u nga cheli kota hi magezu ya chaka lawa ma tirisiwako.”

•  Kombisa ku u munhu wo buvha. A vokari va alakanya lezvaku a ku rukatela zvi va maha va ku khwatsi vanhu va hombe. Kanilezvi kasi ku wula lisine, a Bhibhiliya gi wula lezvaku a vanhu vo buvha va ‘tolovetile a kupima kabye hi ku ku tirisa kala va zvi kota ku hambanisa a zvazvinene ni zvakubiha.’ (Mahebheru 5:14) A va tshami hi ku rukatela hi ku lava ku “hlamaliwa” hi van’wani.

 Hi lisine a kurukatela ko chakisa a maalakanyo hi zvilo zva hava. A tiko gi sina gi tele hi maalakanyo lawo ya chaka! A bhuku Cuss Control gi wula lezvi: “U nga engeteli a chaka. Maha zvontlhe u zvi kotako kasi a mabhulo ya wena mava yo hlazveka. U ta tsaka nguvhu niku a van’wani va ta zvi tsakela a kuva zvin’we na wena.”