1, 2. Pawulo a a ta va ni liyendzo la ku tshamisa ku yini, naswona swi nga yendleka a a karhateka hi yini?

 PAWULO a a pimisa hi marito lawa Fexto a nga mu byela wona hikusa marito lawa, a ma ta khumba leswi a swi ta mu yendlekela hi ku famba ka nkama. Fexto a mu byele a ku: “U ta ya ka Khezari.” Pawulo a a pfaleliwe djele ku ringana malembe mambirhi, se liyendzo lelo la ku ya Roma a li ta yendla swaku Pawulo a vona swilo swa nyuwani. (Min. 25:12) Kambe leswi a a swi khumbuka hi mayendzo lawa a nga va na wona na a famba hi boti a ku nga li ku vona tindhawu ta ku saseka ni ku beliwa hi swimoyani hikusa minkama yin’wani a swi nga fambi kahle. Se mhaka ya ku yendza hi boti swaku a ya vonana na Khezari yi nga ha va yi yendle Pawulo a tivutisa swaku a ku ta yendleka yini hi yena.

² Pawulo a tshame a kumana ni “tinghozi alwandle” makhambi ya manyingi naswona a pone kanharhu na a hahlukeliwe hi boti. Khambi lin’wani swi lave a heta siku hinkwalu, wusiku ni nhlikanhi xikarhi ka lwandle. (2 Ko. 11:25, 26) Naswona ku hambana ni mayendzo laman’wani ya wumisiyonariyu lawa a nga ma yendla, na a nga li xib’ochwa, swoswi Pawulo a a yendza na a li xib’ochwa naswona a a ta famba mpfhuka wa ku leha wa ku tlula 3.000 wa makilometru ku sukela aKhezariya ku ya aRoma. Indjhe a a ta fika aRoma na a nga zanga a humeleliwa hi nghozi andleleni? Ni loko a swi kota ku fika aRoma indjhe a va nga ta vula swaku a a fanele a dlayiwa? Khumbuka swaku ka nkama wolowo a mfumu wa Roma hi wona lowu a wu ni matimba swinene amisaveni hinkwayu leyi fumiwaka hi Sathana.

3. Pawulo a a tinyimisele ku yendla yini naswona hi ta djondza yini ka ndzima leyi?

³ Loko u pimisa hi hinkwaswu leswi se u nga swi djondza hi Pawulo, u vona swaku a nga va a heleliwe hi ntshembo kumbe a karhateka hintamu hi mhaka ya leswi a swi ta mu yendlekela? Leswo a swi zanga swi yendleka! Hambileswi Pawulo a a swi tiva swaku a ta kumana ni swikarhatu, yena a a nga swi tivi swaku swikarhatu swoleswo a swi ta tshamisa ku yini. Se Pawulo a nga pfumelelanga swaku a heleliwa hi ku tsaka ka ntirho wa yena hi mhaka ya ku karhateka hi swilo leswi a a nga ta swi kota ku swi txintxa. (Mat. 6:27, 34) Pawulo a a swi tiva swaku Yehovha a a lava swaku a tirhisa mukhandlu hinkwawu lowu a a ta va na wona swaku a chumayela mahungu ya ku tsakisa ya Mfumu ka vanhu hinkwavu ku patsa ni ka tihosi. (Min. 9:15) Pawulo a a tinyimiselile ku tama a yendla ntirho  wa yena ku nga na mhaka swaku a a ta humeleliwa hi yini. Phela na hina hi tinyimiselile ku yendla swoleswo! Se a hi voneni leswi swi nga yendlekela Pawulo ka liyendzo leli la ku karhata hi tlhela hi vona leswi hi nga swi djondzaka ka xikombiso xa yena.

4. Pawulo a sungule liyendzo la yena ka boti la ku tshamisa ku yini naswona i vamani lava a va li na yena?

⁴ Pawulo ni swib’ochwa swin’wani a va voneleliwa hi murhangeli wa masonchwa wa Muroma lweyi a vitaniwaka Juliyo, lweyi a nga langa swaku va famba hi boti leli a li pakela minchumu leli nga fika aKhezariya. Boti leli a li ta hi Adramita ku nga ndhawu leyi maboti a ma fikela ka yona awupeladlambu la Aziya Menor ku nga tlhelo lin’wani la doropa la Mitilene ka xihlala xa Lesbos. Boti leli a li ta sukela Khezariya li famba li kongoma tlhelo la norte li ya awupeladlambu naswona a li ta nyima ndleleni swaku li xikisa swilo li tlhela li pakela swin’wani. Maboti lawa a ma nga yendleliwanga ku pakela vanhu ngopfungopfu swib’ochwa. (Vona kwadru leli nge: “ Ku Famba Hi Maboti Ya Ku Pakela Swilo.”) Xa ku tsakisa, hi swaku Pawulo a a nga li yena ntsena Mukreste lweyi a a li xikarhi ka ntlawa wa swigevenga leswiyani. A ku ni vamakwerhu vambirhi ku nga Arixtaku na Luka. A hi kanakani swaku Luka hi yena lweyi a nga tsala mhaka leyi. A hi swi tivi swaku vanghanu lava vambirhi va Pawulo va ku tshembeka va yo tihakelela kumbe va yo tiyendla vatirhi va yena. — Min. 27:1, 2.

5. Pawulo a pfuniwe hi vamani aSidoni, naswona hina hi nga djondza yini ka leswo?

⁵ Loko se ku hundze siku na va yendza naswona na va fambe mpfhuka wa kolomuyani ka 110 wa makilometru na va kongoma ka tlhelo la norte, a boti li fike li nyima aSidoni kusuhi ni lwandle la Siriya. Swi tikomba Juliyo a khome Pawulo hi ndlela ya ku hlawuleka ku tlula swib’ochwa leswin’wani, swi nga yendleka ku li hi mhaka ya leswi Pawulo a a li Muroma naswona a a nga se yavanyisiwa. (Min. 22:27, 28; 26:31, 32) Juliyo a pfumelele Pawulo swaku a xika ka boti a ya pfuxela vamakwerhu. Phela Vakreste lavayani a va tsake swinene hileswi va nga swi kota ku pfuna mupostolo lweyi, lweyi a nga heta nkama wa wunyingi na a li djele! Se na wena, pimisa hi swiyimu leswi u nga yamukelaka van’wani hi lirhandzu. Loko u yendla leswo u ta tiyisiwa swinene! — Min. 27:3.

6-8. Liyendzo la Pawulo ku sukela aSidoni ku ya aKinida li fambise ku yini, naswona hi wini mukhandlu lowu a nga vaka a wu tirhisile swaku a chumayela?

⁶ Nkama va nga suka aSidoni, va tame va famba hi boti va hundza hi ka lwandle la Kilikiya a kusuhi ni Tarsu lomu Pawulo a nga psaleliwa kona. Luka a nga hi byeli swaku ku ni tindhawu tin’wani leti boti li nga fika li nyima ka tona kambe a hi byela swaku a ku ni ‘swidzedze leswi a swi va ba.’ (Min. 27:4, 5) Hambileswo, ha tiyiseka swaku Pawulo a a tirhisa mukhandlu hinkwawu lowu a a wu kuma swaku a chumayela mahungu ya ku tsakisa. A hi kanakani swaku Pawulo a chumayele swib’ochwa, vanhu lava a va yendza ka boti, lava a va tirha ka boti ni masonchwa naswona a chumayele ni vanhu lava a a va kuma ka tindhawu leti  boti a li nyima ka tona. Indjhe ku fana na Pawulo, na hina ha wu tirhisa mukhandlu hinkwawu lowu hi vaka na wona swaku hi chumayela?

⁷ Hi wugamu a boti li fike Mira, ku nga ndhawu leyi maboti a ma fikela ka yona hi tlhelo la sul la Aziya Menor. Nkama va nga fika Mira, Pawulo ni lava a a li na vona va txintxe boti va khwela ka boti leli a li ta va fikisa aRoma ku nga lomu a va ya kona. (Min. 27:6) Ka nkama lowuyani, Varoma a va xava mpunga, trigu ni swilo swin’wani ka Vagibita naswona maboti ya Vagibita lawa a ma pakela swilo swoleswo a ma fikela Mira. Se Juliyo a kume lin’we la maboti wolawo a gama a yendla swaku masonchwa ni swib’ochwa va khwela ka lona. Boti lolelo a li li likulu ku tlula la ku sungula hikusa a li pakele trigu la linyingi li tlhela li pakela ni 276 wa vanhu ku nga vatirhi, masonchwa, swib’ochwa ni vanhu van’wani lava swi nga ha yendlekaka a va ya Roma. I ntiyiso leswaku leswi a va txintxatxintxa maboti andleleni, swi yendle swaku Pawulo a va ni vanhu va vanyingi swaku a va chumayela naswona ha tiyiseka swaku a tirhise nkama wolowo swaku a va chumayela.

⁸ A boti li fambe li ya nyima Kinida, ku nga doropa leli nga xikarhi ka tlhelo la sul ni wupeladlambu la Aziya Menor. Phela loko ku nga bi moya hintamu, a boti li famba mpfhuka wolowo hi siku lin’we ntsena. Kambe Luka a vula swaku ‘va fambe hi ku tsongokutsongo masiku ya manyingi va za va ya fika Kinida.’ (Min. 27:7a) Phela maxelo a ma nga li kahle. (Vona kwadru leli nge: “ Swidzedze Swa Lwandle La Mediteraniyu,” ka pajina 238.) Pimisa hi leswi vanhu lava a va li ka boti va nga titwisa swona nkama swidzedze ni magandlati yamakulu a ma ba boti.

9, 10. Hi swini swikarhatu leswi Pawulo ni lava a a yendza na vona va nga kumana na swona nkama na va li kusuhi ni ku fika aKreta?

⁹ Nkama a va suka aKinida, lweyi a a fambisa boti a a lava ku famba hi tlhelo la wupeladlambu, kambe Luka lweyi na yena a a li ka boti a hi byela leswi: “Moya lowu a wu ba a wu hi sivela  ku famba”. (Min. 27:7b) Leswi a va ya va nghena a xikarhi ka lwandle va kumane ni xidzedze lexi a xi ta hi ka tlhelo la norte lexi xi nga ba boti xi li koka li ya ka tlhelo la sul, leswo swi nga va swi yendleke hi ku hantlisa. Ku fana ni leswi xihlala xa Kipra xi nga vhikela boti swaku li nga biwi hi moya, swoswi xihlala xa Kreta xi yendle leswi fanaka. Nkama boti li nga hundza hi Salmoni ka tlhelo la wuxeni la Kreta swilo swi sungule ku yampsa. Hi mhaka muni? Hikusa ka ndhawu yoleyo a moya a wu nga bi hintamu, se a va nga ha karhateki. Pimisa hi leswi vanhu lava a va li ka boti va nga titwisa xiswona, phela va titwe na va rhulile hambileswi a swi li swa nkamanyana! Leswi boti a la ha tama li va lwandle, lava a va tirha ka boti a va ni swivangelo swa ku twala swaku va karhateka hikusa nkama wa ku titimela a wu ya wu fika.

¹⁰ Loko Luka a tlhamusela leswi nga yendleka a li: “Hambileswi a swi tika, hi fambele kusuhi ni misava [aKreta] hi za hi ya fika ka ndhawu yin’wani leyi vitaniwaka Xitichi xa Maboti xa Kahle”. Hambileswi a va fambela kusuhi ni misava, a swi nga vevuki ku kongomisa boti. Kambe va game va kuma ndhawu yayitsongo lani a ku nyima maboti, swi tikomba ndhawu yoleyo a yi li kusuhi ni misava ka tlhelo la norte. Va hete nkama muni na va li ka ndhawu yoleyo? Luka a vula swaku “ku hundze nkama wa wunyingi,” kambe leswo a swi nga ta va pfuna ngopfu hikusa ka tiwheti ta Setembro ni Outubro, ku yendza hi boti swi ni nghozi. — Min. 27:8, 9.

11. Pawulo a va byele yini lava a va yendza na yena ka boti kambe i mpsini leswi va nga swi yendla?

¹¹ Vanhu van’wani lava a va li ka boti swi nga yendleka va kombele mavonelo ya Pawulo hi mhaka ya leswi a a tolovela ku yendza ka lwandle la Mediteraniyu. Yena a vule swaku a va fanele va nyima hikusa loko a vo famba, a va ta kumana ni ‘nghozi va luzekeliwa hi mindzhwalu’, funtshi swi nga yendleka vanhu van’wani a va ta fa. Kambe mufambisi wa boti ni n’winyi wa lona a va lava ku famba, swi nga yendleka ku li hi mhaka ya leswi a va pimisa swaku a swi li swa xihantla kuva va fika ka ndhawu yayinene. Vona va byele Juliyo mhaka leyo, naswona ku tala ka vanhu a va pimisa swaku a va fanele va zama ku fika aFenikisi, ku nga ndhawu ya ku nyima maboti leyi a yi nga li kule hintamu. Ndhawu yoleyo swi nga yendleka a ku li ndhawu yayikulu leyi a yi ta va kahle swaku va tshama ka yona hi nkama wa wuxika. Se nkama ku nga ba swimoyani leswi a swi ta hi ka tlhelo la sul va yo vhela va famba. — Min. 27:10-13.

12. Hi swini swikarhatu leswi boti li nga kumana na swona nkama li nga suka aKreta, naswona lava a va fambisa boti va yendle yini?

¹² Ku tlhele ku humelela xikarhatu xin’wani ku nga “moya wawukulu” lowu a wu ta hi ka tlhelo leli a li li xikarhi ka norte ni wuxeni. Swa nkamanyana va swi kotile ku tumbela ndzhaku ka “xihlala xaxitsongo lexi vitaniwaka Kawuda” lexi nga kolomuyani ka 65 wa makilometru na u sukela ka Xitichi xa Maboti xa Kahle. Kambe a boti a la ha li nghozini ya ku biwa hi moya li yisiwa a sul li ya tifumbuta ka misava leyi kumekaka hansi mati kusuhi ni Afrika. Phela lava a va fambisa boti va yendle hinkwaswu swaku leswo swi nga yendleki. Se va zame ku xikisa xibotani lexi a xi li ndzhaku ka boti. Phela leswo a swi lava swaku va yendla minzamu yayikulu, va balha yi nga chayi hikusa xibotani lexi, swi nga  yendleka a xi tale hi mati. Phela va zame hi tindlela hinkwatu leswaku va tiyisa boti hi ku li bohelela hi magoda ni machini leswaku mapulangu ya lona ma nga hahlukeli. Se va gama va xikisa maseyila ni magoda leswaku va lwa ni xidzeze xolexo. Phela vanhu lava, a va li ka xiyimu xa ku chavisa swinene! Hambileswi va nga yendla minzamu yayikulu kambe a swi nga yeneli hikusa a boti li tame ‘li biwa ngopfu hi xidzedze’. Hi siku la wunharhu, va txukumetele magoda ya boti alwandle leswaku boti li nga mbombomeli. — Min. 27:14-19.

13. Vanhu lava a va li ka boti a va titwisa ku yini nkama lowu a ku ba xidzedze?

¹³ Vanhu lava a va li ka boti a va chava hintamu kambe Pawulo ni vamakwerhu lava a a li na vona a va nga chavi nchumu. Hikusa Hosi Yesu a a byele Pawulo swaku a a ta chumayela aRoma, naswona hi ku famba ka nkama a ntsumi yi swi tiyisekisile leswo. (Min. 19:21; 23:11) Kambe ku ringana mavhiki mambirhi wusiku ni nhlikanhi a xidzedze a xi zanga xi nyima. Leswi a ku na timpfula naswona a ku phumelile hintamu, a dlambu ni tinyeleti a swi nga voneki, hi mhaka leyo lweyi a a fambisa boti a a nga swi tivi swaku va le kwini ni swaku boti li kongoma kwini. Phela a va nga swi naveli hambi hi ku dla. I mani lweyi a a ta navela ku dla na a biwa hi xirhami xaxikulu, a neliwa hi timpfula, a hlamuka timbilu a tlhela a chava?

14, 15. a) Nkama Pawulo a nga vulavula ni vanhu lava a va li ka boti hi mhaka muni a va khumbukise leswi a a va byele swona? b) Hi nga djondza yini ka ntshembo lowu Pawulo a nga nyika lava a va li ka boti?

¹⁴ Pawulo a sekeleke a nyima xikarhi ka vona. A va khumbukise leswi a a va byele swona, kambe a a ngo lava ku vula swaku: ‘Ni mi byelile.’ A a lava ku va komba swaku a swi li swa lisima kuva va mu yingisa. Se a game a ku: “Mi nga chaveni. Hinkwenu mi ta pona, ku to hahluka boti ntsena.” (Min. 27:21, 22) Marito lawa a hi kanakani swaku ma va tiyisile hintamu vanhu lava a va li ka boti! Naswona na yena Pawulo a tsake hintamu hileswi Yehovha a nga mu byela marito lawa, lawa a ma va tiyisa swaku a byela vanhu van’wani. I swa lisima hintamu ka hina kuva hi khumbuka leswaku Yehovha a ni mhaka ni wutomi la munhu mun’wani ni mun’wani. Vanhu hinkwavu i va lisima ka yena. Mupostolo Pedru a tsale a ku: “Yehovha . . . a nga swi naveli leswaku ku helisiwa munhu ni mun’we, a lava leswaku vanhu hinkwavu va txintxa.” (2 Pe. 3:9) Phela i swa xihantla leswaku hi lwela ku byela vanhu va vanyingi hi lani hi nga kotaka hi kona mayelana ni ntshembo lowu Yehovha a hi nyikaka wona! Phela a wutomi la vanhu leli nga ni lisima ka Yehovha li le nghozini.

¹⁵ A hi kanakani swaku Pawulo a a chumayelile vanhu va vanyingi lava a va li ka boti mayelana ni “leswi Xikwembu xi nga tshembisa.” (Min. 26:6; Kol. 1:5) Se swoswi leswi a swi tikomba ingi a va ta mbombomela, a swi twala swaku Pawulo a va tshembisa swaku a va ta ponisiwa ka xiyimu lexi a va li ka xona. Yena a te: “Niwusiku ntsumi . . . , yi fike yi nyima kusuhi na mina yi ku: ‘U nga chavi wena Pawulo. U fanele u ya nyima phambheni ka Khezari; phela Xikwembu xi ta ponisa hinkwavu lava u nga na vona ka boti.’” Pawulo a tlhele a ku: “Se mi nga chaveni n’wina vavanuna hikusa na xi tshemba Xikwembu naswona xi ta yendla hi ku ya hi leswi xi nga tshembisa. Kambe boti li ta fika li tshoveka ka xihlala xin’wani.” — Min. 27:23-26.

16, 17. a) Pawulo a khongele ka xiyimu xini naswona ku game ku yendleka yini? b) Leswi Pawulo a a swi vulile ku sunguleni swi hetisekise ku yini?

¹⁶ Loko ku hele mavhiki mambirhi ya ku chavisa lani a boti li nga biwa hi moya li ya hala ni hala ku ringana kolomuyani ka 870 wa makilometru, lava a va fambisa boti va sungule ku pimisa swaku se a va li kusuhi ni misava ya ku woma. Swi nga yendleka va pimise leswo hileswi va nga twa guwa la magandlati lawa a ma ba misava ya ku woma. Va game va peta tinsimbi ta ku nyimisa boti alwandle leswaku boti li nga djiki kambe li kongoma ka misava ya ku woma leswaku va ta huma alwandle. Ka nkama wolowo, van’wani va zame ku baleka kambe masonchwa ma va sivelile. Hikusa Pawulo a a ma byelile a ku: “Loko vavanuna lava va nga tshami lomu ka boti a mi nga ta pona.” Leswi se a ku rhulile, Pawulo a byele hinkwavu swaku va dla a tlhela a va tiyisekisa swaku a va nga ta fa. Se Pawulo “a khensa Xikwembu phambheni ka vona hinkwavu”. (Min. 27:31, 35) Hi ku yendla xikhongelo lexi xa ku khensa, Pawulo a vekele Luka, Arixtaku na hina namuntlha xikombiso xaxinene. Ku nga va leswaku swikhongelo leswi u swi yendlaka phambheni ka vanhu va vanyingi swa va tiyisa van’wani?

 ¹⁷ Nkama Pawulo a nga gama ku yendla xikhongelo, “hinkwavu lava a va li ka boti va tshika ku vilela va sungula ku dla.” (Min. 27:36) Se leswaku va yendla swaku boti li vevuka va txukumetele swidjumba hinkwaswu alwandle, leswaku boti li nga vi ndzeni hintamu ka mati na va zama ku li kongomisa ka misava ya ku woma. Nkama li nga xa, lava a va fambisa boti va tseme tinsimbi ta ku nyimisa boti, va tsema magoda lawa a ma li ka timhandzi ta ku fambisa hi tona boti, va tlhela va tsema ni seyila leli a li li phambheni ka boti leswaku swi va vevukela ku fambisa boti na va zama ku li kongomisa ka misava ya ku woma. Nkama na va zama ku yendla leswo a boti li khwekelile ka xidulu xa misava kumbe madaka lawa a ma li hansi ka mati naswona boti li sungule ku hahlukela hi hala ndzhaku hikusa a li biwa hi magandlati yamakulu. Masonchwa a ma lava ku dlaya swib’ochwa hinkwaswu leswaku swi nga baleki kambe Juliyo a ma pfalelile. A byele hinkwavu swaku va hlambeta kumbe va khoma swilo leswi a swi ta va pfuna swaku va nga mbombomeli anze va ya fika ka misava ya ku woma. Phela leswi Pawulo a a swi vulile ku sunguleni swi yendlekile, vanhu hinkwavu va 276 va ponile. Phela ‘hinkwavu va fike ka misava na va hlayisekile.’ Kambe a va li kwini? — Min. 27:44.

18-20. Vanhu va Malta va ti kombisise ku yini “timpsalu ta ku hlamalisa,” naswona hi lini singita leli Xikwembu xi nga li yendla hi ku tirhisa Pawulo?

¹⁸ Vanhu hinkwavu lava va nga pona ka boti, swoswi se a va li ka xihlala xa Malta a sul ka Kilikiya. (Vona kwadru leli nge: “ Xihlala Xa Malta A Xi Kumeka Kwini?”) Vanhu va xihlala lexi lava a va vulavula lirimi lin’wani va va kombe “timpsalu ta ku hlamalisa.” (Min. 28:2) Va va tshivelele ndzilu vanhu lava va nga fika ka xihlala lexi na va tsakamile va tlhela va rhurhumela hi ku twa xirhami. A ndzilu wu va pfunile leswaku va tikufumeta hambileswi a ku titimela ku tlhela ku na mpfula. Naswona leswo swi pfule mukhandlu wa leswaku ku yendleka singita.

¹⁹ Leswi Pawulo a a lava swaku hinkwavu va pfuneka, a lave tihunyi a hlanganyeta ndzilu. Nkama na a yendla leswo ku humelele nyoka leyi nga ni vhenenu yi  mu luma yi tlhela yi titsondzehela ka voko la yena. Vanhu va xihlala xa Malta va pimise swaku leswo a ku li xikhatiso xa Xikwembu. a

²⁰ Vanhu va xihlala lexo lava va nga vona Pawulo na a lumiwa hi nyoka liyani ya vhenenu va pimise swaku a a ta “pfimba”. Hi ku ya hi buku lin’wani a rito li nga tirhisiwa lani hi Xigriki a ku li rito leli a li “tirhisiwa hi vadotori”. Se a swi hlamalisi leswi “Luka dotori lweyi a rhandziwaka” a nga tirhisa rito lolelo. (Min. 28:6; Kol. 4:14) Pawulo a dzudze voko la yena se nyoka yoleyo yi wa na yi nga mu vavisanga.

21. a) Hi swini swikombiso swa marito ya ku kongoma lawa ma nga tirhisiwa hi Luka? b) Hi wani masingita lawa Pawulo a nga ma yendla naswona ma va khumbise ku yini vanhu lava a va tshama Malta?

²¹ A Malta a ku ni wanuna mun’wani lweyi a a vitaniwa Publiyo lweyi a a ni masimu ya manyingi naswona a a ganyile. Swi nga yendleka a a li hosi yayikulu ya Muroma aMalta. Luka a vula swaku wanuna lweyi “a a li murhangeli wa xihlala” naswona marito lawa ma tsaliwile ka swilo swimbirhi leswi swi nga gama swi kumiwa ka xihlala xa Malta hi ku famba ka nkama. Wanuna lweyi a yamukele Pawulo ni vanghanu va yena akaya ka yena ku ringana masiku manharhu. Kambe papayi wa yena a sungule ku vabya. Luka a tlhela a hi tlhamusela hi ku kongoma mavabyi lawa papayi wa Publiyo a a li na wona. A vule swaku wanuna lweyo “a a yetlele mubedwini hikusa muzimbha wa yena a wu hiseta naswona a a twa ndzeni.” Phela Luka a tirhise marito ya ku kongoma lawa a ma tirhisiwa hi vadotori swaku a tlhamusela mavabyi lawa a ma hlupha papayi wa Publiyo. Se Pawulo a khongelile a tlhela a mu tlhateka mavoko wanuna yelweyo se a mu hanyisa. Leswi vanhu va Malta va nga hlamalisiwa swinene hi singita lolelo, va mu tisele vanhu va vanyingi lava a va vabya swaku va ta hanyisiwa va tlhela va mu tisela swilo swaku swi ta pfuna yena ni vanghanu va yena. — Min. 28:7-10.

22. a) I mpsini leswi prisori mun’wani wa univhersidadi a nga swi vula hi leswi Luka a nga li tlhamuselisa swona liyendzo la ku ya Roma? b) Hi ta djondza hi yini ka ndzima leyi landzelaka?

²² Ndlela leyi liyendzo la Pawulo li nga tlhamuseliwa hi yona ya hlamalisa. Prisori mun’wani wa univhersidadi a te: “Leswi Luka a nga swi tsala . . . i xikombiso xaxikulu xa mhaka leyi nga tlhamuseliwa kahle ka Bibele ni leyi yi tirhisaka marito ya ku kongoma. Leswi a nga swi vula hi ku yendza hi maboti ka minkama ya vapostolo ni leswi a nga swi vula mayelana ni lwandle la Mediteraniyu i ntiyiso [funtshi swi tikomba siku ni siku Luka a a tsala swilo leswi a a swi vona hi siku lelo].” Swi nga yendleka Luka a tsale swilo leswo nkama lowu a a yendza na mupostolo Pawulo. Loko ku li leswo xiyenge lexi landzelaka xa liyendzo leli, xi yendle swaku Luka a kuma swin’wani swa ku swi tsala. I mpsini leswi a swi ta yendlekela Pawulo nkama lowu yena ni vamakwerhu lava a a li na vona a va ta fika Roma? A hi swi voneni.