NDZIMA 21
“Ni Basile Ka Nandzu Wa Ngati Ya Vanhu Hinkwavu”
Ku hiseka ka Pawulo ka ntirho wa ku chumayela ni swilo swa lisima leswi djondzisaka madoda
Yi susiwe ka Mintirho 20:1-38
1-3. a) Tlhamusela leswi Yutiku a nga fisa xiswona. b) Leswi Pawulo a nga swi yendla swi kombisa swaku a a li munhu wa ku tshamisa ku yini?
PAWULO a a tshame ka sala leli a li tale hi vanhu leli a li kumeka ka andari la wunharhu ka yindlo leyi a yi kumekaka aTrowasi. Yena a hete nkama wa wunyingi na a vulavula ni vamakwerhu hikusa lelo a ku li wusiku la yena la wugamu na vona. Se a ku li xikarhi ka wusiku. A sala leli a va li ka lona a li tale hi ximusi hikusa a ku tlhavikiwe swilo swa ku vona hi swona ka ndhawu liyani. Jovhem lin’wani leli vitaniwaka Yutiku a li tshame kusuhi ni janela. A nkama lowu Pawulo na a vulavula, Yutiku a biwe hi wurhongo a gama a wa hi ka janela!
2 Leswi Luka a a li dotori swi nga yendleka ku ve yena wa ku sungula a nga huma hi ku tsutsuma a ya kambela a djaha leli. Luka a a tiyiseka swaku Yutiku a a “file.” (Min. 20:9) Kambe ku yendleke nchumu xa ku hlamalisa. Pawulo a yetlele henhla ka djaha leli, se a vula leswi ka xitshungu: “Mi nga karhatekeni hikusa wa hanya.” Pawulo a pfuxe Yutiku a tlhela a hanya! — Min. 20:10.
3 Leswi nga yendleka swi kombisa matimba ya moya wa ku kwetsima wa Xikwembu. Pawulo a a nga na nandzu hi mhaka ya leswi Yutiku a nga fa. Kambe yena a a nga swi lavi swaku lifu la djaha leliyani li wonha ntlhanganu wa lisima lowu a va li na wona kumbe li yendla swaku va nga swi yingiseli swilo swa lisima leswi a a swi djondzisa. Ku va Pawulo a pfuxe Yutiku, swi tiyise bandla swi tlhela swi yendla swaku vamakwerhu va tama va tinyimisela ku yendla ntirho wa vona. I ntiyiso swaku Pawulo a a karhateka hi wutomi la van’wani, na hina hi fanele hi khumbuka marito ya yena lawa ma nge: “Ni basile ka nandzu wa ngati ya vanhu hinkwavu”. (Min. 20:26) A hi voneni swaku xikombiso xa Pawulo xi nga hi pfunisa ku yini ka mhaka leyi.
Pawulo ‘A Game A Ya Makedoniya’ (Mintirho 20:1, 2)
4. Hi xini xikarhatu xaxikulu lexi Pawulo a nga tshama a kumana na xona?
4 Hi lani hi nga swi vona hi kona ka ndzima leyi nga hundza, Pawulo a kumane ni xikarhatu ka ntirho wa yena. Nkama lowu na a yendla ntirho wa yena aEfeza, ku ve ni mpfilumpfilu yayikulu. Vanhu lava a va tirha hi prata lava a va yendla negosiyu ya ku xavisa swifaniso swa xikwembu xa xisati lexi a va ku i Artimiza, hi vona va nga pfuxa mpfilumpfilu yoleyo. Loko yi vulavula hi mhaka leyi, buku ya Mintirho 20:1 yi li: “Nkama ku nga hela mpfilumpfilu, Pawulo a vitane vadjondzisiwa a fika a va tiyisa ni ku va salisa a gama a ya Makedoniya.”
5, 6. a) Swi nga yendleka Pawulo a hete nkama muni na a li Makedoniya naswona a va yendlele yini vamakwerhu ka ndhawu liyani? b) Pawulo a a va vonisa ku yini vamakwerhu?
5 Na a li ndleleni ya ku ya Makedoniya, Pawulo a nyime Trowasi lani maboti a ma fikela kona naswona a tshame nkamanyana ka doropa leli. Pawulo a a nyimela swaku Tito lweyi a a rhumiwe aKorinto a mu kuma aTrowasi. (2 Ko. 2:12, 13) Kambe a nkama lowu Pawulo a nga vona swaku Tito a a nga ta vuya, a yendzile a ya Makedoniya, naswona swi nga yendleka a tshame lembe ka ndhawu liyani na a “tiyisa vapfumeli”. a (Min. 20:2) Hi wugamu Tito a kumane na Pawulo aMakedoniya naswona a mu tisele mahungu ya ku tsakisa mayelana ni leswi vamakwerhu va Korinto va nga titwisa xiswona hi karta la ku sungula la Pawulo. (2 Ko. 7:5-7) Leswo swi yendle swaku Pawulo a tsala karta lin’wani leli namuntlha li tiviwaka swaku i Vakorinto va Wumbirhi.
6 Loko Luka a vulavula hi mhaka leyi, a tirhisa marito lawa ma nge a “va tiyisa” ni “ku tiyisa” swaku a tlhamusela leswi Pawulo a nga swi yendla nkama lowu na a pfuxela vamakwerhu va Efeza ni Makedoniya. Marito lawa ma swi kombisa kahle leswi Pawulo a a titwisa xiswona hi vamakwerhu! Ku hambana ni Vafarisi lava a va vona vanhu van’wani na va nga li vanchumu, Pawulo a a vona tinyempfu ta Xikwembu na ti li vatirhi kuloni na yena. (Yoh. 7:47-49; 1 Ko. 3:9) Pawulo a a yendla leswo hambiloko minkama yin’wani swi lava a va laya. — 2 Ko. 2:4.
7. Namuntlha vadjikelezi va nga xi tekelelisa ku yini xikombiso xa Pawulo?
7 Namuntlha, madoda ya bandla ni vadjikelezi va tikarhatela ku tekelela xikombiso xa Pawulo. Hambiloko va laya, xikongomelo xa vona i xa ku tiyisa lava va lavaka ku pfuniwa. Hi lirhandzu, vadjikelezi va tiyisa vamakwerhu handle ka ku va yavanyisa. Mudjikelezi mun’wani a vule leswi: “Vanyingi ka vamakwerhu va hina va swi lava ku yendla swaswinene kambe minkama yinyingi va kumana ni swikarhatu, ku chava ni ku titwa na va nga swi koti ku lwisana ni swikarhatu swa vona.” Vadjikelezi va fanele va yendla hinkwaswu swaku va tiyisa vamakwerhu lava. — Heb. 12:12, 13.
“A Va Yendle Maplanu Ya Ku Mu Dlaya” (Mintirho 20:3, 4)
8, 9. a) I yini lexi nga yendla Pawulo a txintxa maplanu nkama lowu na a lava ku khwela boti a ya Siriya? b) I yini lexi nga vaka xi yendle Vayuda va nyenya Pawulo?
8 Pawulo a suke Makedoniya a ya Korinto. b Loko se ku hundze tiwheti tinharhu na a li kohala a a swi lava hintamu ku ya aKenikreya, lani a a hamba maplanu ya ku ya khwela boti a ya Siriya. Na a li kohala, a swi ta mu vevukela ku yendza a ya Yerusalema swaku a heleketa minyikelo ka vamakwerhu lava a va li wusiwanini. c (Min. 24:17; Rom. 15:25, 26) Kambe ku game ku yendlaka nchumu lowu a wu nga tsakisi, lowu nga yendla swaku Pawulo a txintxa maplanu. Buku la Mintirho 20:3 li li: “Vayuda a va yendle maplanu ya ku mu dlaya”!
9 A swi hlamalisi leswi Vayuda a va mu nyenya hintamu Pawulo naswona a va mu vona na a li mukaneti. Ku sunguleni, ntirho wa yena a wu yendle swaku Krixpu murhangeli wa sinagoga la Korinto a txintxa a va Mukreste, ku nga munhu lweyi a a tiviwa hintamu ka sinagoga la Korinto. (Min. 18:7, 8; 1 Ko. 1:14) Khambi lin’wani, Vayuda va lumbete Pawulo phambheni ka Galiyo govhernadori wa Akaya. Kambe Galiyo, a byele xitshungu swaku a ku nga na nchumu xa ku twala xa ku lumbeta Pawulo, hi mhaka leyo xitshungu xi kwate hintamu. Leswo swi yendle swaku lava a va nyenya Pawulo va kwata hintamu. (Min. 18:12-17) Swi nga yendleka Vayuda va le Korinto a va swi tiva swaku Pawulo a a ta khwela boti aKenikreya lani a ku li kusuhi. Hi mhaka leyo, va hambe planu la ku phasa Pawulo. Se Pawulo a a ta yendla yini?
10. Ku nga va swaku Pawulo a tshike ku famba hi Kenikreya hi leswi a a chava hintamu? Tlhamusela.
10 Leswi a a lava ku tivhikela a tlhela a vhikela male leyi va nga mu khomisa yona, Pawulo a yendle xiboho xa ku suka aKenikreya a tlhela hi ndlela leyi a yi hundza hi Makedoniya. Ku famba hi ndlela leyo na swona a swi ni nghozi. Hi nkama wolowo a swigevenga kumbe vayivi a va tolovela ku tumbela tindleleni. Phela hambi hi ka tiyindlo leti a va ti lugara swaku va yetlela ka tona hi nkama lowu va yendzaka, a ti ni nghozi. Hambileswo, Pawulo a vone swi yampsa ku famba hi ndlela swaku a tlhela, ku tlula ku yendza hi boti hikusa ku yendza hi boti a swi ta va ni nghozi hintamu hi mhaka ya leswi a swi ta lava a khwelela aKenikreya. Lexi tsakisaka hi leswaku a a nga li yexe. Ka li liyendzo lolelo la wumisiyonariyu, a a ni lava a va tirha na yena, ku nga Arixtaku, Gayo, Sekundu, Sopatera, Timotiya, Trofimu, na Tikiko. — Min. 20:3, 4.
11. Vakreste va tivhikelisa ku yini namuntlha naswona hi xini xikombiso lexi Yesu a nga hi siyela xona?
11 Ku fana na Pawulo, Vakreste namuntlha va yendla hinkwaswu swaku va tivhikela loko va li ka ntirho wa ku chumayela. Ka matiko man’wani, handle ka ku va famba voxe, va famba na va li mintlawa kumbe va famba na va li vambirhi. Se va yendla yini loko va hluphiwa? Phela Vakreste va swi tiva swaku va ta hluphiwa kambe a va tiveki ka nghozi hi maxivomu. (Yoh. 15:20; 2 Tm. 3:12) Vona xikombiso xa Yesu. Khambi lin’wani nkama vakaneti aYerusalema va nga khoma maribye swaku va mu djikidjela, ‘Yesu a tumbelile a gama a huma tempeleni.’ (Yoh. 8:59) Hi ku famba ka nkama, nkama Vayuda va nga hamba maplanu swaku va mu dlaya, “Yesu a nga ha tlhelanga a fambafamba xikarhi ka Vayuda kambe a ye ka ndhawu leyi nga kusuhi ni mananga”. (Yoh. 11:54) Yesu a yendle hinkwaswu swaku a tivhikela loko leswo swi nga lwisani ni ku rhandza ka Xikwembu. Namuntlha Vakreste va yendla leswi fanaka. — Mat. 10:16.
Vamakwerhu “Va Tsake Ngopfu” (Mintirho 20:5-12)
12, 13. a) Vamakwerhu abandleni va titwise ku yini nkama ku nga pfuxiwa Yutiku? b) I mpsini leswi Bibele li swi vulaka leswi tiyisaka vamakwerhu lava nga feliwa hi vanhu lava va va rhandzaka?
12 Pawulo ni lava a a yendza na vona va fambile hi ndlela leyi a yi hundza hi Makedoniya. Swi tikomba na va tirhise tindlela ta ku hambana naswona va game va ya tlhangana aTrowasi. d Bibele li li: “Hi hete 5 wa masiku swaku hi fika ka vona aTrowasi”. e (Min. 20:6) Ku ve ka doropa lolelo lani djaha lin’wani leli vitaniwaka Yutiku li nga pfuxiwa ku feni hi lani hi nga swi vona hi kona ku sunguleni ka ndzima leyi. Pimisa hi leswi vamakwerhu va nga tsakisa xiswona nkama va nga vona munghanu wa vona Yutiku na a pfuxiwile! Hi lani Bibele li vulaka hi kona “va tsake ngopfu”. — Min. 20:12.
13 I ntiyiso swaku minchumu leyi ya ku hlamalisa a yi humeleli namuntlha. Hambileswo, lava va nga feliwa hi vanhu lava va va rhandzaka ‘va tsaka ngopfu’ hi ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi lowu kumekaka ka Bibele. (Yoh. 5:28, 29) Pimisa hi leswi: Leswi a a ni xidjoho, Yutiku a tlhele a fa. (Rom. 6:23) Kambe lava va nga ta pfuxiwa ka misava ya nyuwani ya Xikwembu va ta hanya hi masiku ni masiku! Handle ka leswo, lava va pfuxiwaka swaku va fuma na Yesu atilweni va nyikiwa muzimbha lowu kalaka wu nga boli. (1 Ko. 15:51-53) Namuntlha Vakreste lava va nga totiwa kumbe lava va “tinyempfu tin’wani,” va ni swivangelo leswi twalaka swaku ‘va tsaka ngopfu’. — Yoh. 10:16.
“Lomu Ka Vanhu Ni . . . Hi Munti Ni Munti” (Mintirho 20:13-24)
14. I yini leswi Pawulo a nga swi byela madoda ya Efeza nkama a nga tlhangana na wona aMileto?
14 Pawulo ni lava a a yendza na vona va suke Trowasi va ya Aso kambe va game va ya Mitileni, Kiyo, Samu ni Mileto. Leswi Pawulo a a swi lava a ku li ku fika aYerusalema hi nkama wa Fexta la Pentekoxta. Leswi Pawulo a a ni xihantla xa ku fika aYerusalema swa twala ku va a lange ku yendza hi ndlela leyi a yi nga hundzi hi Efeza ka liyendzo lolelo. Kambe leswi Pawulo a a lava ku bula ni madoda ya Efeza a kombele swaku ma ya tlhangana na yena aMileto. (Min. 20:13-17) Loko madoda wolawo ma fikile, Pawulo a ma byele leswi: “Mi swi tiva kahle leswi ni nga hanyisana xiswona na n’wina ku sukela siku la ku sungula leli ni nga nghena ka provhinsiya la Aziya. Ni tirhele Hosi ku fana ni xikarawa hi ku tiveka hansi swinene, a ni rila ni tlhela ni hlupheka nkama Vayuda a va lava ku ni dlaya, kambe a ni tshikanga ku mi byela minchumu leyi nga ta mi pfuna, ni ku mi djondzisa lomu ka vanhu ni tlhela ni chumayela hi munti ni munti. Kambe ni chumayele hi ku helela ka Vayuda ni ka Vagriki swaku va tilaya va gandzela Xikwembu, va tlhela va va ni lipfumelo ka Hosi ya hina Yesu.” — Min. 20:18-21.
15. Hi mhaka muni swi li swa lisima ku chumayela hi munti ni munti?
15 Namuntlha ku ni tindlela tinyingi ta ku hi kuma vanhu swaku hi va chumayela mahungu ya ku tsakisa. Ku fana na Pawulo, hina hi zama hinkwaswu swaku hi kuma vanhu lomu va nga kona, ku nga ha va maparajem, ka tindlela leti nga ta tala hi vanhu kumbe mabazara. Kambe ku chumayela hi munti ni munti, ka ha li nchumu wa lisima ka Timboni ta Yehovha. Hi mhaka muni? Hikusa ku chumayela hi munti ni munti swi yendla swaku vanhu va twa mahungu ya ku tsakisa nkama ni nkama naswona swi kombisa swaku Xikwembu a xi na xikheto. Swi tlhela swi yendla swaku vanhu va timbilu tatinene va kota ku pfuniwa hi ndlela ya kahle. Handle ka leswo, ku chumayela hi munti ni munti swi yendla swaku lipfumelo la lava va chumayelaka li tiya va tlhela va kota ku tiyisela loko va kumana ni swikarhatu. Impela, Vakreste va ntiyiso namuntlha va tiviwa hi ku chumayela ‘lomu ka vanhu ni ku tlhela va chumayela hi munti ni munti.’
16, 17. Pawulo a swi kombisise ku yini swaku a a nga chavi nchumu naswona Vakreste va nga mu tekelelisa ku yini namuntlha?
16 Pawulo a byele madoda ya Efeza swaku a a nga swi tivi swikarhatu leswi a a ta kumana na swona loko a tlhelela aYerusalema. Yena a va byele leswi: “Kambe a ni teki wutomi la mina li li la lisima ka mina; lexi ni xi lavaka i ku heta hinkwaswu leswi ni faneleke ni swi yendla ni ntirho lowu Hosi Yesu a nga ni rhuma wa ku chumayela mahungu ya ku tsakisa ya timpsalu tatikulu ta Xikwembu.” (Min. 20:24) Pawulo a a nga chavi nchumu naswona a nga pfumelelanga swaku swiyimu leswi a a ta kumana na swona, ku nga ha va mavabyi kumbe ku kanetiwa, swi mu tsimbisa ku hetisisa ntirho lowu a nga nyikiwa wona.
17 Ninamuntlha, Vakreste va kumana ni swikarhatu swa ku hambanahambana. Van’wani va kumana ni ku hluphiwa kumbe ntirho wa hina wu tsimbisiwa, van’wani va kumana ni mavabyi. Majovhem ma xengeteliwa ku yendla swilo swa ku biha hi vanhu lava ma djondzaka na vona xikola. Kambe ku nga na mhaka swikarhatu hinkwaswu leswi ti kumanaka na swona, Timboni ta Yehovha ti tinyimiselile ku tshembeka ku fana na Pawulo. Phela hi tinyimiselile “ku chumayela mahungu ya ku tsakisa”.
“Tihlayiseni Mi Tlhela Mi Hlayisa Ntlhambi Hinkwawu” (Mintirho 20:25-38)
18. I yini leswi Pawulo a nga swi yendla swaku a nga vi ni nandzu wa ngati naswona madoda ya Efeza a ma ta mu tekelelisa ku yini?
18 Pawulo a game a laya madoda ya Efeza hi ku ma khumbukisa leswi yena a nga li hlayisisa xiswona bandla. A rhange hi ku ma byela swaku swi nga yendleka a ku li khambi la wugamu na va vonana. A gama a ku: “Ni basile ka nandzu wa ngati ya vanhu hinkwavu hikusa a ni tshikanga ku mi byela minchumu hinkwayu leyi taka hi ka Xikwembu.” Se madoda a ma ta mu tekelelisa ku yini Pawulo leswaku na wona ma nga vi ni nandzu wa ngati? Yena a tlhele a ku: “Tihlayiseni mi tlhela mi hlayisa ni ntlhambi hinkwawu, lowu moya wa ku kwetsima wu nga mi veka ku va vavoneleli va wona, leswaku mi risa bandla la Xikwembu leli xi nga li xava hi ngati ya N’wana wa xona.” (Min. 20:26-28) Pawulo a basopise madoda wolawo hi ku ma byela swaku a ku ta va ni “mahlolwa” lawa a ma ta nghena xikarhi ka ntlhambi ma ‘djondzisa mavunhwa kuva ma tikokela vadjondzisiwa.’ Se i yini leswi madoda a ma fanele ma swi yendla? Pawulo a tlhele a ma byela leswi: “Tshamani mi rindzile, mi nga khohlwi swaku ni hete malembe manharhu na ni nga tshiki ku mi khumbukisa wusiku ni nhlikanhi na ni rila.” — Min. 20:29-31.
19. I yini leswi nga yendliwa hi vanhu lava nga djikela a Wukreste a ku heleni ka nkama wa vapostolo naswona i yini leswi nga yendleka ka malembe lawa ma nga landzela?
19 “Mahlolwa” wolawo ma humelelile a ku heleni ka minkama ya vapostolo. Kolomuyani ka lembe la 98 E.C., mupostolo Yohani a tsale leswi: “Ku ni va vanyingi lava lwaka na Kreste; . . . Va humile ka hina, a va nga li va hina; hikusa loko a va li va hina, a va ta va na hina ni swoswi. Kambe va sukile ku kombisa swaku a hi vanhu hinkwavu lava va nga va hina.” (1 Yo. 2:18, 19) Kolomu ka malembe ya 201 ku ya ka 300 E.C., vanhu lava nga djikela Wukreste va yendle swaku ku va ni varhangeli va Wukreste la mavunhwa. Naswona hi lembe la 301 ku ya ka 400 E.C., Constantino lweyi a a li hosi, a yendle swaku wukhongeli leli la Vakreste va mavunhwa li pfumeleliwa hi ku ya hi nawu. Leswi a va yendla swilo leswi a swi yendliwa ka wukhongeli la mavunhwa kambe na va vula swaku i Vakreste, varhangeli lava va wukhongeli a va “djondzisa mavunhwa” naswona swilo swoleswo swa ha tikomba ka tidjondzo ni mahanyelo ya vanhu lava vulaka swaku i Vakreste namuntlha.
20, 21. Pawulo a swi kombise ku yini swaku a a tinyimisele ku pfuna van’wani naswona madoda ma swi yendlisa ku yini leswo namuntlha?
20 Mahanyelo ya mupostolo Pawulo a ma hambane swinene ni ya vanhu lava hi ku famba ka nkama a va ta xanisa vanhu va Xikwembu. Pawulo a a tirha swaku a kota ku tihlayisa naswona a a nga li ndzhwalu ka vamakwerhu abandleni. Pawulo a a yendla hinkwaswu swaku a pfuna vamakwerhu naswona a a nga zami ku ganya. A byele madoda ya bandla la Efeza leswaku na wona ma rhandza ku nyika ni ku pfuna vanhu van’wani. Pawulo a te: “Mi fanele mi pfuna lava kalaka va nga tiyanga. Naswona mi fanele mi khumbuka marito ya Hosi Yesu nkama a nga te: ‘Swi tsakisa hintamu ku nyika ku tlula ku yamukela.’” — Min. 20:35.
21 Ku fana na mupostolo Pawulo, madoda amabandleni ya Wukreste namuntlha ma tinyimisele ku pfuna vamakwerhu. Ku hambana ni varhangeli va wukhongeli la mavunhwa lava tikiselaka a wutomi la lava va va rhangelaka, vanhu lava nyikiwaka ntirho wa lisima wa ku “risa bandla la Xikwembu” va yendla hinkwaswu swaku va wu yendla kahle ntirho wa vona. Ku tibyela ni ku lava ku ganya, a swi pfumeleliwi ka bandla la Wukreste hikusa loko munhu a “tilavela ku dzunisiwa” a swi nga ta mu fambela kahle hi ku famba ka nkama. (Swiv. 25:27) Phela ku tibyela swi yendla munhu a danisiwa. — Swiv. 11:2.
22. Hi mhaka muni madoda ya Efeza a ma mu rhandza hintamu Pawulo?
22 Pawulo a a rhandziwa hintamu hi vamakwerhu hikusa na yena a a va rhandza swinene vamakwerhu. Phela nkama swi nga lava swaku Pawulo a famba, “hinkwavu va sungule ku rila, va gama va barasara Pawulo va tlhela va mu bejara”. (Min. 20:37, 38) Vamakwerhu abandleni va ma rhandza hintamu madoda lawa ma tekelelaka xikombiso xa Pawulo, lawa ma yendlaka hinkwaswu swaku ma pfuna ntlhambi wa Xikwembu. Loko hi kambisisa xikombiso xaxinene xa Pawulo, ha pfumelelana ni marito ya yena nkama a nga te: “Ni basile ka nandzu wa ngati ya vanhu hinkwavu.” — Min. 20:26.
a Vona kwadru leli nge: “ Makarta Lawa Pawulo A Nga Ma Tsala Na A Li Makedoniya.”
b Swi nga yendleka Pawulo a tsale buku la Varoma na a li Korinto.
c Vona kwadru leli nge: “ Pawulo A Heleketa Minyikelo Swaku A Pfuna Vamakwerhu Lava A Va Li Swisiwana,” ka pajina 193.
d Ka Mintirho 20:5, 6 Luka a vulavula na a tikonta, leswi kombisaka swaku a tlhele a kumana na Pawulo aFilipiya lani Pawulo a a mu siye kona. — Min. 16:10-17, 40.
e Va hete 5 wa masiku na va suka aFilipiya va ya Trowasi. Swi nga yendleka a va phazamisiwa hi leswi a ku ba moya wawukulu lowu a wu yendla swaku boti li nga fambi kahle hikusa ka makhambi man’wani va hete masiku mambirhi na va yendza. — Min. 16:11.