1-3. Hi mhaka muni mupostolo Pawulo a ye Korinto, naswona hi swini swikarhatu leswi a nga kumana na swona?

 LEMBE la 50 E.C., li kusuhi ni ku hela, naswona mupostolo Pawulo a Korinto ku nga ndhawu leyi a ku yendliwa manegosiyu ya manyingi naswona a ku ni vanhu va vanyingi lava a va li Vagriki, Varoma ni Vayuda. a Phela Pawulo a nga lanu swaku a ta xava kumbe ku xavisa nchumu, kumbe ku lavetela ntirho. A le Korinto swaku a yendla ntirho wa lisima hintamu, ku nga ku chumayela hi Mfumu wa Xikwembu. Hi nkama wolowo wa wun’we Pawulo a lavetela ndhawu swaku a ta tshama ka yona naswona a tinyimisele ku yendla hinkwaswu swaku a nga tikiseli vanhu van’wani hi kuva va mu hlayisa. A nga lavi swaku ku va ni munhu lweyi a pimisaka swaku a fanele a hlayisiwa hi mhaka ya leswi a chumayelaka mahungu ya ku tsakisa. Se a ta yendla yini?

² Pawulo a tiva ntirho wa ku yendla matende. Ntirho wa ku yendla matende a wu vevuki, kambe Pawulo a tinyimiselile ku wu yendla swaku a tihlayisa. A ta wu kuma ntirho ka doropa leli la nyimanyima? A ta yi kuma ndhawu yayinene ya ku tshama ka yona? Hambileswi Pawulo a kumanaka ni swikarhatu leswi, a nga tshiki ku rhangisa ntirho wa lisima hintamu ku nga ntirho wa ku chumayela.

³ Pawulo a hete nkama wa wunyingi aKorinto, naswona ntirho wa yena wa ku chumayela wu fambe kahle. I mpsini leswi hi nga swi djondzaka ka ntirho lowu Pawulo a nga wu yendla aKorinto, leswi nga hi pfunaka ku chumayela mahungu ya Mfumu wa Xikwembu hi ku helela ka teritoriyu la hina?

4, 5. a) Pawulo a a tshama kwini nkama na a li Korinto, naswona a a yendla ntirho muni swaku a tihlayisa? b) Pawulo swi nga yendleka a wu djondzise ku yini ntirho wa ku yendla matende?

⁴ Nkama Pawulo a nga fika aKorinto, a tivile wanuna lweyi a a vitaniwa Akila ni nsati wa yena Prisila kumbe Prixka, lava a va rhandza ku yamukela kahle vanhu van’wani. Prisila na Akila a va rhurhile va ya tshama Korinto hi mhaka ya leswi Hosi Klaudiyu “a nga hlongola Vayuda hinkwavu aRoma.” (Min. 18:1, 2) Phela Akila na Prisila va yamukele Pawulo kaya ka vona va tlhela va mu rhamba swaku va tirha xikan’we. Bibele li li: “Leswi a a ni ntirho wa ku fana ni wa vona wa ku yendla matende, a tshame kaya ka vona a tirha na vona.” (Min. 18:3) Nkama hinkwawu lowu Pawulo a nga yendla ntirho wa yena wa ku chumayela aKorinto, a tshame kaya ka Akila na Prisila lava a va rhandza ku yamukela vapfhumba. Nkama na a ha tshama na vona swi nga yendleka Pawulo a tsale makarta lawa hi ku famba ka nkama ma nga gama ma va xiyenge xa Bibele. b

⁵ Hi mhaka muni Pawulo lweyi a a “djondzisiwe . . . hi Gamaliyele,” a a tiva ntirho wa ku yendla matende? (Min. 22:3) Swi tikomba ingaku ka Vayuda va minkama ya vapostolo, ku djondzisa vana va vona ntirho wa mavoko a swi li swa lisima, hambiloko vana volavo a va ta tlhela va djondzisiwa xikola. Pawulo a a li wa Tarsu aKilikiya, ku nga ndhawu leyi a yi tiviwa hi ku va ni panu leyi vitaniwaka cilicium leyi a yi tirhiseliwa ku yendla matende. Hi mhaka leyo, swi nga yendleka Pawulo a djondzele ntirho wa ku  hamba matende na wa ha li mutsongo. I mpsini leswi a swi laveka ka ntirho wa ku hamba matende? Ntirho lowu a wu patsa ku luka tipanu ta matende kumbe ku tsema ni ku rhunga tipanu swaku ku yendliwa matende. Ku vula ntiyiso ntirho lowu a wu nga vevuki.

6, 7. a) Pawulo a a wu vonisa ku yini ntirho wa ku hamba matende, naswona i mpsini swi kombisaka swaku Akila na Prisila a va ni mavonelo ya ku fana ni ya Pawulo? b) Vakreste namuntlha va xi tekelelisa ku yini xikombiso xa Pawulo, Akila na Prisila?

⁶ Pawulo a a nga voni ntirho wa ku yendla matende na wu li wona wa lisima hintamu naswona ku li wona lowu a nga ta wu yendla wutomi la yena hinkwalu. Yena a a yendla ntirho lowu leswaku a kota ku tihlayisa nkama lowu a a yendla ntirho wa ku chumayela mahungu ya ku tsakisa na a nga “hakelisi nchumu”. (2 Ko. 11:7) Se Akila na Prisila a va wu vonisa ku yini ntirho wa vona? Leswi a va li Vakreste a hi kanakani swaku a va ni mavonelo ya ku fana ni ya Pawulo. Phela nkama Pawulo a nga suka Korinto hi lembe la 52 E.C., Akila na Prisila va siye kaya la vona ni ntirho wa vona va famba na yena aEfeza, lomu kaya la vona li nga tirhiseliwa swaku ku yendliwa mintlhanganu ya bandla. (1 Ko. 16:19) Hi ku famba ka nkama, va game va ya Roma va tlhela va ya aEfeza. Phela Akila na Prisila a va rhangisa Mfumu wa Xikwembu ka wutomi la vona naswona a va tinyikela leswaku va pfuna van’wani hi mbilu hinkwayu. Leswo swi yendle swaku “mabandla hinkwawu ma nga ka matiko ya ku hambanahambana ma va khensa.” — Rom. 16:3-5; 2 Tm. 4:19.

⁷ Ninamuntlha Vakreste va tekelela xikombiso xa Pawulo, Akila na Prisila. Vachumayeli va mahungu ya ku tsakisa va yendla hinkwaswu swaku va nga ‘rhwexi munhu ndzhwalu wa ku va pfuna hi swa timale’ nkama va yendlaka ntirho wa ku chumayela. (1 Tes. 2:9) Swa tsakisa ku vona vachumayeli va mahungu ya ku tsakisa va nkama hinkwawu lava zamaka ku lavetela mintirho leyi kalaka yi nga lavi swaku va tirha siku hinkwalu, kumbe masiku hinkwawu leswaku va ta swi kota ku tama va yendla ntirho wa lisima swinene ku nga ku chumayela mahungu ya ku tsakisa. Ku fana na Akila na Prisila, vatirheli va Yehovha va vanyingi va yamukela vadjikelezi makaya ka vona, hi ndlela leyo va kombisa swaku va ni malwandla. Lava ‘lavetelaka tindlela ta ku yamukela van’wani hi lirhandzu’, va swi tiva swaku ku yendla leswo swa tiyisa naswona swa tsakisa swinene. — Rom. 12:13.

8, 9. Pawulo a yendle yini nkama Vayuda va nga mu kaneta hi mhaka ya ntirho wa yena wa ku chumayela, naswona a ye a ya chumayela kwini?

⁸ Pawulo a a yendla ntirho wa ku hamba matende swaku wu mu pfuna ku tama a chumayela mahungu ya ku tsakisa, leswo swi tikombe  nkama Silasi na Timotiya va nga ta hi Makedoniya na va ni swilo swa swinyingi swaku va ta mu nyika. (2 Ko. 11:9) Hi ku hantlisa Pawulo a sungule ku “chumayela rito la Xikwembu hi ku hiseka [‘Pawulo a tinyikete kujondzisa Rito ntsena, a nga ha tirhi swin’wana,’ Testamente Leyimpsha].” (Min. 18:5) Kambe kuva a chumayele Vayuda hi ku hiseka, swi yendle leswaku va mu djikela. Leswaku a va yendla va swi twisisa swaku a a nga na nandzu wa ngati hi kuva Vayuda va yalile loko a va chumayela mahungu lawa ma ponisaka wutomi hi Kreste, Pawulo a dzudze mpahla ya yena a tlhela a va byela marito lawa lava a va mu kaneta: “A na ha na nandzu wa ngati ya n’wina. Ku sukela swoswi, ni ta ya chumayela vanhu vamatiko.” — Min. 18:6; Eze. 3:18, 19.

⁹ Se Pawulo a a ta ya chumayela kwini? Wanuna mun’wani lweyi a a vitaniwa Tisiyo Yuxto, lweyi swi nga ha yendlekaka a a li muprozelita, lweyi a a tshama kusuhi ni sinagoga a yamukele Pawulo kaya ka yena. Se Pawulo a hume ka sinagoga a nghena kaya ka wanuna yelweyo. (Min. 18:7) Pawulo a tame a tshama kaya ka Akila na Prisila nkama na a li Korinto kambe a ntirho wa ku chumayela mahungu ya ku tsakisa a a wu yendlela kaya ka Tisiyo Yuxto.

10. I mpsini swi kombisaka swaku Pawulo a a nga tinyimiselanga ku chumayela vanhu vamatiko ntsena?

¹⁰ Leswi Pawulo a nga vula swaku a a ta chumayela vamatiko, a swi vula swaku a nga ha ta va chumayela Vayuda ni vaprozelita hambi lava a va tsakela? Ihim. Hi xikombiso, “Krixpu, murhangeli wa sinagoga a ve mupfumeli aHosini ni ndjangu wa yena hinkwawu.” Swi tikomba ingaku ku tala ka vanhu lava a va ya ka sinagoga va tipatse na Krixpu, hikusa Bibele li li: “Vakorinto va ku tala lava nga swi twa na vona va ve vapfumeli kutani va tsakamisiwa.” (Min. 18:8) Bandla la Wukreste leli a la ha ku sunguliwa, a li tlhangana kaya ka Tisiyo Yuxto. Loko ku li swaku mhaka leyi yi tsaliwe hi ku landzelelana ka yona hi lani Luka a a tolovela ku yendla hi kona, swi vula swaku Vayuda kumbe vaprozelita lava nga txintxa, va tsakamisiwe na mupostolo Pawulo se a dzudze mpahla ya yena. Loko swi yendlekise leswo, swi kombisa swaku mupostolo Pawulo a a pfumelelana ni swiyimu.

11. Timboni ta Yehovha namuntlha ti xi tekelelisa ku yini xikombiso xa Pawulo loko ti chumayela vanhu lava vulaka swaku i Vakreste?

¹¹ Ka matiko ya manyingi namuntlha, tikereke ta tinyingi leti ti vulaka swaku i ta Wukreste ti ni matimba hintamu ka wutomi la vanhu lava yaka ka tona. Ka matiko man’wani ni swihlala vamisiyonariyu va tikereke toleto, va yendla swaku vanhu va vanyingi va nghena ka wukhongeli la vona. Ku tala ka vanhu lava vulaka swaku i Vakreste i swikarawa swa swihena swa lomu va tshamaka kona, ku fana ni Vayuda lava a va tshama Korinto hi nkama wa vapostolo. Kambe ku fana  na mupostolo Pawulo hina Timboni ta Yehovha, hi tirha hi matimba swaku hi chumayela vanhu volavo na hi li nyika lisima wutivi leli va nga na lona hi Matsalwa leswaku hi va pfuna kuva va twisisa a ntiyiso wa Bibele. Hambiloko vanhu va hi kaneta kumbe varhangeli va wukhongeli va yendla swaku hi hluphiwa, a hi heli ntamu. Axikarhi ka vanhu lava vulaka swaku “va xi rhandza Xikwembu kambe a va swi yendli hi ku ya hi wutivi la ntiyiso,” hi nga ha kuma vanhu va vanyingi lava va nga ni timbilu tatinene. — Rom. 10:2.

12. Leswi Pawulo a nga byeliwa swona hi ndlela ya singita swi mu tiyisise ku yini?

¹² Loko ku li swaku Pawulo a a kanakana ku tama a chumayela mahungu ya ku tsakisa aKorinto a tiyisiwe swinene hi mhaka ya leswi Hosi Yesu a nga humelela ka yena hi ndlela ya singita ka wusiku lolelo a mu byela leswi: “U nga chavi, tama u djondzisa, u nga miyeli hikusa ni na wena naswona a ku na munhu lweyi a nga ta ku hlasela ni ku ku vavisa; hikusa na ha ni vanhu va vanyingi ka doropa leli.” (Min. 18:9, 10) Phela leswo swi mu tiyise hintamu Pawulo! Hosi yi tiyisekise Pawulo swaku a yi ta mu vhikela naswona a ku na nchumu lexi a xi ta mu vavisa, ni leswaku a ka ha ni vanhu va vanyingi lava a va ta yamukela mahungu ya ku tsakisa ka doropa lolelo. Se i mpsini leswi Pawulo a nga swi yendla? Bibele li li: “Se Pawulo a tshama lembe ni 6 wa tiwheti na a djondzisa rito la Xikwembu kolanu.” — Min. 18:11.

13. Swi nga yendleka Pawulo a khumbuke yini nkama na a tshinela kusuhi ni xitshamu xa muyavanyisi, naswona hi mhaka muni a a nga fanelanga a chava?

¹³ Loko se ku hundze lembe na Pawulo a li Korinto, Hosi yi mu tiyisekise swaku a yi ta mu seketela. “Vayuda va twanane ku ya hlasela Pawulo kutani va mu yisa tribunali” leli vitaniwaka bé·ma. (Min. 18:12) Vanhu va vanyingi va vula swaku bé·ma, ndhawu leyi swi nga ha yendlekaka a yi kumeka xikarhi ka bazara leli a li kumeka Korinto a ku li ndhawu ya ku tlakuka leyi nga yendliwa hi maribye ya marmore ya azul ni ya ku basa, leyi a yi ni madezenyu. Ndhawu leyi a yi kumeka phambheni ka bé·ma swi nga yendleka a yi li yikulu swinene lakakuva vanhu vanyingi a va kumana ka yona leswaku va yendla mintlhanganu. Vatxeli va minchumu ya khale va vula swaku xitshamu xa muyavanyisi a xi kumeka kusuhi ni sinagoga, leswi vulaka swaku a ku li kusuhi ni kaya ka Tisiyo Yuxto. Loko Pawulo a tshinela bé·ma, swi nga yendleka a khumbuke nkama Stefano a nga biwa hi maribye, lweyi ku vuliwaka swaku a ve Mukreste wa ku sungula a nga dlayiwa hi ndlela ya ku vavisa hi mhaka ya lipfumelo la yena. Nkama Pawulo a nga pfumelela “ku dlayiwa ka Stefano,” vito leli a a tiviwa hi lona a ku li Sawulo. (Min. 8:1) Ku nga va swaku na yena Pawulo a a ta humeleliwa hi leswi nga yendlekela Stefano? Ihim, hikusa Yesu a a mu tshembise leswi: “A ku na munhu lweyi a nga ta ku . . . vavisa.” — Min. 18:10.

14, 15. a) I mpsini leswi Vayuda va nga lumbeta Pawulo hi swona, naswona hi mhaka muni Galiyo a pfale mhaka leyi? b) I mpsini swi nga yendlekela Sostene, naswona swoleswo swi nga ha va swi pfunise ku yini?

¹⁴ Ku yendleke yini nkama Pawulo a nga fika ka xitshamu xa wuyavanyisi? Lweyi a a rhangela ka nkama wolowo a ku li Galiyo, lweyi a a li murhangeli wa Akaya naswona a a li makwavu wamukulu wa Seneka, ku nga ntivi ya filozofiya ya Muroma. Phela Vayuda a va lumbeta  Pawulo va ku: “Wanuna lweyi a hlohlotela vanhu swaku va gandzela Xikwembu hi ndlela ya ku hambana ni nawu.” (Min. 18:13) Vayuda a va lumbeta Pawulo leswaku a a txintxa vanhu na swi nga li nawini. Kambe Galiyo a vule swaku Pawulo a a nga ‘yendlanga xidjoho’ kumbe a a nga ‘tlulanga nawu’. (Min. 18:14) Phela Galiyo a a nga lavi ku nghenelela timhaka ta Vayuda. Hi mhaka leyo, na Pawulo a nga se tihlamulela ka leswi a va mu lumbeta hi swona, Galiyo a pfale mhaka ya kona. Lava a va nyenya Pawulo va kwate swinene. Se va djikela Sostene, lweyi ka nkama wolowo a a pfaleta Krixpu ka ku rhangela sinagoga. Va mu khomile “va mu ba atribunali.” — Min. 18:17.

¹⁵ Hi mhaka muni Galiyo a nga xi sivelanga xitshungu swaku xi nga mu bi Sostene? Swi nga yendleka Galiyo a a pimisa swaku Sostene a ku li yena murhangeli wa xitshungu lexiya xi nga djikela Pawulo ni swaku hi mhaka leyo, a a tshovela leswi a nga swi byala. Ku nga na mhaka swaku a ku li xini xivangelo xa kona, swi nga yendleka ku va Sostene a biwile swi pfunile. Ka karta la ku sungula leli Pawulo a nga li tsalela bandla la Korinto leli a nga li tsala na se ku hundze malembe ya manyingi, a vulavule hi wanuna mun’wani lweyi a a vitaniwa Sostene a ku i makwerhu. (1 Ko. 1:1, 2) Ku nga va swaku Sostene lweyi i wanuna lweyi a nga biwa hi xitshungu aKorinto? Loko ku li leswo, swi nga yendleka kuva Sostene a biwile swi mu pfunile swaku a va Mukreste.

16. Marito ya Yesu lawa ma nge: “Tama u djondzisa, u nga miyeli hikusa ni na wena” ma hi pfunisa ku yini namuntlha ka ntirho wa hina wa ku chumayela?

¹⁶ Khumbuka swaku nkama Vayuda va nga yala ku chumayeliwa hi Pawulo, Yesu a game a byela marito lawa ma nga mu tiyisa, lawa ma nge: “U nga chavi, tama u djondzisa, u nga miyeli hikusa ni na wena”. (Min. 18:9, 10) Hi yendla kahle loko hi khumbuka marito lawa, ngopfungopfu loko ntirho wa hina wa ku chumayela wu nga tsakeliwi. Khumbuka  swaku Yehovha a vona mbilu naswona a koka lava nga ni timbilu tatinene. (1 Sa. 16:7; Yoh. 6:44) Leswo swa hi pfuna hintamu kuva hi tama hi va ni swa swinyingi swa ku swi yendla ka ntirho wa hina wa ku chumayela! Malembe hinkwawu ku tsakamisiwa vanhu va vanyingi hintamu, naswona ku ni vanhu va vanyingi lava tsakamisiwaka siku ni siku. Lava yingisaka nawu wa ku “djondzisa vanhu va matiko hinkwawu leswaku va va vadjondzisiwa”, Yesu a va tiyisa a ku: “Phela ni na n’wina masiku hinkwawu anze ku fika magamu.” — Mat. 28:19, 20.

17, 18. Swi nga yendleka Pawulo a a pimisa hi yini nkama na a yendza a ya Efeza?

¹⁷ A hi swi tivi swaku leswi Galiyo a nga swi yendla ka vanhu lava a va kaneta Pawulo swi nga va swi yendle swaku ku va ni ku rhula ka bandla la nyuwani leli a la ha ku sungula aKorinto. Kambe Pawulo a tshame kona “masiku ya manyinginyana” na a nga se salisa vamakwerhu. Ku sunguleni ka lembe la 52 E.C., na ku nga se hela 6 wa tiwheti, Pawulo se a a tilulamisela swaku a ya Siriya hi boti na a sukela aKenikreya, lomu a ku kumeka kolomuyani ka 11 wa makilometru awuxeni loko u suka hi Korinto. Na a nga se suka Kenikreya Pawulo “a tsemete misisi hikusa a a yendle xitshembiso ka Xikwembu.” c (Min. 18:18) Loko se a yendle leswo Pawulo a teke Akila na Prisila va famba xikan’we va ya tlulela Lwandle la Ejewu va ya aEfeza, aAziya Menor.

¹⁸ Nkama Pawulo na a li ka boti la ku ya Kenikreya, swi nga yendleka a pimise hi nkama lowu a nga wu heta na a li ka doropa la Korinto. Phela ku yendleke minchumu ya yinyingi ya ku tsakisa naswona a a ni swivangelo swa ku tsaka hileswi a nga swi yendla aKorinto. Ntirho lowu Pawulo a nga wu yendla ku ringana 18 wa tiwheti aKorinto, wu psale mihandzu ya yinyingi swinene. A bandla la ku sungula la Wukreste aKorinto a li sunguliwile naswona vamakwerhu a va tlhangana kaya ka Tisiyo Yuxto swaku va khoma mintlhanganu. Xikarhi ka vamakwerhu volavo a ku na Tisiyo Yuxto, Krixpu ni ndjangu wa yena ni vanhu van’wani va vanyingi. Phela Pawulo a a va rhandza swinene vamakwerhu lava va nyuwani hikusa a a va pfunile leswaku va va Vakreste. Hi ku famba ka nkama Pawulo a va tsalele karta na a tlhamusela swaku vona a va li karta leli a li tsaliwe ka mbilu ya yena leli a li tlhamusela van’wani swaku yena a a li munhu wa ku tshamisa ku yini. Na hina namuntlha ha va rhandza swinene lava hi nga va ni nkateko wa ku va pfuna swaku va yamukela ntiyiso. Phela swa tsakisa swinene ku vona vanhu lava fanaka ni makarta lawa ma vulaka “swaku hi hina vamani”! — 2 Ko. 3:1-3.

19, 20. I yini leswi Pawulo a nga swi yendla nkama a nga fika aEfeza, naswona hi nga djondza yini ka yena loko hi lava ku fikelela mintirho yin’wani leyi dzunisaka Yehovha?

 ¹⁹ Nkama Pawulo a nga fika aEfeza a yo vhela a sungula ku tirha, “a nghena ka sinagoga a pfuna Vayuda ku twisisa Matsalwa.” (Min. 18:19) Ka khambi leli, Pawulo a tshame nkama wawutsongo aEfeza. Hambileswi vamakwerhu va nga kombela swaku a tshama na vona nkama wa wunyingi Pawulo “a nga pfumelanga”. Nkama a nga va salisa a va byele leswi: “Ni ta tlhela ni vuya ka n’wina loko Yehovha a swi lava.” (Min. 18:20, 21) I ntiyiso swaku Pawulo a a swi tiva swaku a ka ha ni ntirho wa wunyingi wa ku chumayela lowu a wu fanele wu yendliwa aEfeza. Mupostolo lweyi a a swi lava ku tlhelela kambe a swi tshike ka mavoko ya Yehovha. Phela lexo i xikombiso xaxinene lexi hi faneleke hi xi tekelela. Loko ku ni leswi hi navelaka ku swi yendla ka ntirho wa Yehovha, a hi fanelanga hi tshama hi mavoko, hi fanele hi yendla xanchumu. Kambe minkama hinkwayu hi fanele hi kongomisiwa hi Yehovha, hi tlhela hi yendla swilo hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka yena. — Yak. 4:15.

²⁰ Nkama Pawulo a nga siya Akila na Prisila aEfeza, a khwele boti a ya Khezariya. Swi nga yendleka a ‘fambe’ Yerusalema a ya pfuxela bandla leli a li li kolanu. (Min. 18:22) Se Pawulo a ye aAntiyokiya wa Siriya lani a a tshama kona naswona a a sukela kona loko a ya yendla ntirho wa ku chumayela. Liyendzo la yena la wumbirhi la wumisiyonariyu a li fambe kahle. I yini leswi a swi ta yendleka ka liyendzo leli landzelaka leli a li ta va la wugamu?