1, 2. Hi mhaka muni hi fanele hi tivonela loko hi langa vuhungasi?

AHINGE u lava kudla handzu wokarhi, kambe u tsumbula leswaku tlhelo lin’wana li bolile. Awuta kuyini? Awuta dla kumbe awuta cukumeta? Kumbe awuta tsema la kunga bola u dla seni kunga kahle?

² Hi ndlela yokarhi vuhungasi la fana ni handzu lowu. Lin’wana lingaha tsakisa, kambe kutala ka lona li bolile hikuva li tale hi swilo swa masangu, madzolonga ni wudimona. Se kunga va leswaku loko u langa vuhungasi u tibyela leswi: “Swi le ka mina. Ninga  tilangela leswi niswi lavaka”. Kumbe u yanakaya hi leswi: “Vuhungasi hinkwalu ahi la kahle”. Kumbe hi wutlhari, u langa lelinga linene ivi u balekela leli biheke?

3. Hi fanele hi pimisa hi yini loko hi langa vuhungasi?

³ Hinkwerhu haswi lava kutihungata, kambe hi lava kuli langa kahle vuhungasi la hina. Hi mhaka leyo, hi fanele hi rhanga hi yanakanya hi ndlela leyi vuhungasi la hina lingata li khumbisa xiswona wunghanu la hina na Yehovha.

4. Hi lihi tshinya la nawu wa Bibele lelingahi pfunaka kulanga vuhungasi?

⁴ Loko hi tinyiketela ka Yehovha, himu tshembise leswaku hita tirhisa wutomi la hina kumu tirhela. (Lerha Eklesiasta 5:4.) Hi tshembise leswaku hita ‘yendla hinkwaswu kudzunisa Xikwembu.’ (1 Vakorinto 10:31) Leswo swi vula leswaku kutinyiketela ka hina aku tirhi ntsena loko hi li xidjondzweni kumbe kuchumayeleni kambe hambi hi li kuhumuleni kumbe kuhungateni.

5. Hi lava kumu nyika swilo swa kutshamisa kuyini Yehovha ka wugandzeli la hina?

⁵ Xa lisima ka wutomi la hina i kugandzela Yehovha. Loko Pawulo a vulavula hi swona a te: ‘Nyiketani miri wa n’wina hinkwawu, wuva mhamba leyihanyaka, leyihlawulekeke, leyitsakisaka Xikwembu’. (Varhoma 12:1) Yesu na yena a te: “Rhandza Hosi Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayu, ni moya wa wena hinkwawu, ni kuyanakanya ka wena hinkwaku, ni matimba ya wena hinkwawu.” (Marka 12:30) Hi lava kunyika Yehovha leswinga swa lisima minkama hinkwayu. Loko Vayisrayele va nyikela magandzelo,  ava fanele va nyikela hi xiharhi lexi hanyeke kahle. Loko xi limalile, Xikwembu axinga yamukeli. (Levhitika 22:18-20) Hilaha kufanaka, wugandzeli la hina linga tshuka linga yamukeleki ka Yehovha. Hi mhaka muni?

6, 7. Yehovha atali langutisa kuyini wugandzeli la hina hikuya hi vuhungasi leli hi li langaka?

⁶ Yehovha a li: “Kwetsimani, hikuva mina nikwetsimile.” (1 Petro 1:14-16; 2 Petro 3:11) Yehovha ata yamukela wugandzeli la hina ntsena loko li kwetsima, kumbe li basile. (Deteronoma 15:21) Alinge basi loko hi yendla minchumu leyi Yehovha ayi nyenyaka, yofana ni wuntunga, madzolonga kumbe swilo leswi yelanaka ni wudimona. (Varhoma 6:12-14; 8:13) Switamu kwatisa swinene Yehovha loko hi nghena hi nhloko ka swilo swofana ni leswo. Nakambe swinga chakisa wugandzeli la hina. Xa kuvava nakambe swinga hahlula wunghanu la hina na Yehovha.

⁷ Se hingali langisa kuyini vuhungasi hi wutlhari? Hi wahi matshinya ya minawu ya Bibele lamangahi pfunaka kutiva vuhungasi lelinene ni leli humeke ndleleni?

8, 9. I vuhungasi la muxaka muni leli hi faneleke hi fambela kule na lona? Naswona hi mhaka muni?

⁸ Namuntlha, ku ni minxakanxaka ya vuhungasi. Lin’wana li kahle ka Vakreste, kambe kutala ka lona ali kahle. Ahi sunguleni hi kukambisisa vuhungasi leli hi faneleke hi fambela kule na lona.

⁹ Kutala ka mafilmi, interneti, minongonoko ya televhizori, mintlangu ni wuyimbeleli swi tele hi chaka  la swa masangu, madzolonga ni wudimona. Hakanyingi minchumu yoleyo yi kombisiwa yi li kahle ni hi ndlela ya mafenya. Kambe Vakreste ava ngheneli ka vuhungasi lelinga ni swilo leswi Yehovha aswi nyenyaka. (Mintirho 15:28, 29; 1 Vakorinto 6:9, 10) Loko hi yendla leswo, hi komba Yehovha leswaku hayi nyenya minchumu ya kubiha. — Tipisalema 34:14; Varhoma 12:9.

10. Kuta yendleka yini loko hi langa vuhungasi lobiha?

¹⁰ Kambe van’wana va vona linga bihanga vuhungasi leli kombaka swa masangu, madzolonga ni wudimona. Va tibyela leswi: ‘Swi bihe kwini? Phela aningata za niswi yendlile.’ Kambe leswo voti kanganyisa. Bibele li li: “Mbilu yi kanganyisa kutlula swilo hinkwaswu naswona ya kayakaya.” (Yeremiya 17:9) Hi mhaka leyo, aswi twali kuvula leswaku hayi nyenya minchumu ya kubiha kuve ha hungata hi leswi Yehovha aswi nyenyaka. Loko hi tshamela kuhungata hi minchumu ya kubiha, hita ya hiswi vona swi li swinene. Hi kufamba ka nkama, lipfalu la hina alingehehi basopisi loko hi yendla minchumu ya kubiha hikusa se li tlanyalile. — Tipisalema 119:70; 1 Timotiya 4:1, 2.

11. Yingaku pfunisa kuyini buku ya Vagalatiya 6:7 kulanga vuhungasi lelinene?

¹¹ Bibele li li: ‘Xin’wana ni xin’wana lexi munhu axibyalaka, atatshovela xona.’ (Vagalatiya 6:7) Leswo i ntiyiso, loko hi hungata hi minchumu ya kubiha, hi kufamba ka nkama hita gama hiswi yendla. Hi xikombiso, van’wana lava rhandzeke vuhungasi leli kombisaka swa masangu, va hetelele va yendla swilo swa masangu. Kambe Yehovha ahi nyika mpfunu lowu hiwu lavaka leswaku hi kota kulanga vuhungasi la kahle.

12. I yini lexingatahi pfuna kuyendla swiboho leswi tsakisaka Xikwembu?

¹² Vuhungasi lin’wana lo vhela li tikomba leswaku ali yamukeleki ka Yehovha, hi mhaka leyo, hi lava kufambela kule na lona. Kambe hi fanele hi yendla yini loko hi kanakana hi vuhungasi lokarhi? Yehovha angahi nyiki nxaxamelo wa leswi hi faneleke ni leswi hinga fanelangiki kuswi hlalela ka televhizori, kuswi yingisela kumbe kuswi lerha. Kambe a lava leswaku hi tirhisa lipfalu la hina leli djondzisiweke hi Bibele. (Lerha Vagalatiya 6:5.) Yehovha ahi nyika matshinya ya minawu, kunga ntiyiso wa xisekelo lowuhi djondzisaka ndlela leyi a vonaka swilo hi yona. Matshinya lawa mahi pfuna kudjondzisa lipfalu la hina ni kutiva ‘leswi Hosi [Yehovha] yirhandzaka swona’ leswaku hi yendla swiboho leswingatayi tsakisa. — Vaefesa 5:17.

13. Hi mhaka muni Vakreste va langa vuhungasi leli hambaneke? Kambe i yini lexinga xa lisima ka Vakreste hinkwavu?

¹³ Ahi minkama hinkwayu Vakreste vangata langa vuhungasi la kufana. Hi mhaka muni? Hikusa hi rhandza minchumu ya kuhambana. Nakambe leswinga kahle ka mun’wana swinga va swi hoxile ka mun’wanyana. Kambe leswaku Vakreste va yendla swiboho swa kahle va fanele va kongomisiwa hi matshinya ya minawu ya Bibele. (Vafilipiya 1:9) Leswo switahi pfuna kulanga vuhungasi leli tsakisaka Xikwembu. — Tipisalema 119:11, 129; 1 Petro 2:16.

14. a) Hi fanele hi kambela yini ka ndlela leyi hi tirhisaka nkama wa hina ha yona? b) I yini leswi Pawulo aswi tsundzuxeke Vakreste?

¹⁴ Hi fanele hi tivonela ka nkama lowu hiwu hetaka  nahi hungata. Nkama lowu hiwu hetaka ka vuhungasi, wu kombisa leswinga swa lisima ka hina. Phela xa lisima ka wutomi la hina i kutirhela Yehovha. (Lerha Matewu 6:33.) Kambe loko hinga tivoneli, hinga sungula kudleliwa nkama wotala hi vuhungasi. Pawulo ava be ndleve Vakreste a ku: ‘Kambisisani swinene mahanyela ya n’wina; mingahanyeni tani hi vanhu lavangatwisisiki nchumu, kambe hanyani kufana ni lavatlhariheke. Londzovotani nkama lowu minga na wona.’ (Vaefesa 5:15, 16) Hi mhaka leyo, hi fanele hi pimela nkama lowu hiwu hetaka ka vuhungasi. Nakambe minkama hinkwayu hi lava kutiyiseka leswaku kutirhela Xikwembu hi swona swinga swosungula awuton’wini la hina. — Vafilipiya 1:10.

15. Hinga tivonelisa kuyini ka vuhungasi lelinga wonhaka wunghanu la hina na Yehovha?

 ¹⁵ Haswi tiva leswaku hi fanele hi fambela kule ni vuhungasi hinkwalu leli Yehovha ali nyenyaka. Kambe hita kuyini hi vuhungasi leli hi li kanakanaka? Swi lava hi tivonela ni le ka lona. Pimisa hi leswi: loko awo famba ka xindlelana xa le ka ntshava, kunga va leswaku awuta fambela ka kurhetemuka? Awungeswi yendli leswo. Leswi wutomi linga la lisima ka wena, awuta fambela kule ni nghozi. Swi tanu hi vuhungasi. Bibele li li: “Susa minenge ya wena ka leswobiha.” (Swivuriso 4:25-27) Hi fanele hi fambela kule ni vuhungasi leli hiswi tivaka leswaku li bihile; kambe hambi leli hi pimisaka leswaku swinga yendleka linga li la kahle hi fanele hi fambela kule na lona. Phela ahi lavi kuhahlula wunghanu la hina na Yehovha.

16. a) Hi swihi swin’wana leswi Yehovha aswi nyenyaka? b) Hingaswi kombisa kuyini leswaku hi nyenya leswi Yehovha aswi nyenyaka?

¹⁶ Mupisalema a tsale leswi: “Oh n’wina lava rhandzaka Yehovha, nyenyani leswobiha.” (Tipisalema 97:10) Ka Bibele hi djondza ndlela leyi Yehovha a yanakanyaka ni kutitwa hi yona. Ti vutisi: Leswi niswi djondzaka swingani pfunisa kuyini kuvona swilo kufana na Yehovha? Hi xikombiso, haswi tiva leswaku Yehovha a nyenya “lirimi la mavunhwa ni mavoko lama halataka ngati yokala nandzu, mbilu leyi kunguhataka leswo biha, minenge leyi hantlaka yi tsutsumela a wubihini”. (Swivuriso 6:16-19) Haswi tiva nakambe leswaku hi fanele hi fambela kule ni ‘kuwoswa, . . . kuphahla swikwembu swa hava, xiloyiloyi, . . .  vukwele, kukariha, . . . mavondzo, vudakwa, magolo, ni swofana ni swoswo.’ (Vagalatiya 5:19-21) Kunga va leswaku wayi vona ndlela leyi matshinya lawa ya minawu mangaku pfunaka hi yona kulanga vuhungasi? Hi lava kulandzela minawu ya Yehovha ka swiyimu hinkwaswu swa wutomi la hina, hambi hi voniwa hi van’wana kumbe vangahi voni. (2 Vakorinto 3:18) Ntiyiso hi leswaku, leswi hiswi yendlaka loko hinga voniwi hi munhu swi kombisa muxaka wa munhu lweyi hinga yena hakunene. — Tipisalema 11:4; 16:8.

17. Hi fanele hi tivutisa yini loko hingase langa vuhungasi?

¹⁷ Loko u langa vuhungasi, ti vutisi: ‘Litali khumbisa kuyini wunghanu la mina na Yehovha? Lipfalu la mina ke?’ Ahi kambisiseni matshinya man’wana lamangahi pfunaka kulanga vuhungasi.

18, 19. a) Hi xihi xitsundzuxu lexi Pawulo a nyikeke Vakreste? b) Hi wahi matshinya lamangatahi pfunaka kulanga vuhungasi?

¹⁸ Loko hi langa vuhungasi, hiva hi langa swilo leswingata tata mimpimisu ya hina. Pawulo a te: ‘Hinkwaswu leswinga ntiyiso, hinkwaswu leswichavisekaka, hinkwaswu leswilulameke, hinkwaswu leswibaseke, hinkwaswu leswitsakisaka, hinkwaswu leswikhensekaka, ni loko kuli ni swin’wana leswinga ni vunene kumbe kudzuneka, swilo leswi hinkwaswu, tshamani na mili karhi miswiyanakanya.’ (Vafilipiya 4:8) Loko hi tata miyanakanyu ya hina hi minchumu ya kahle, hinga vula hi ku: “Onge marito ya nomu wa mina ni kuyanakanyisisa ka mbilu ya mina kunga tsakisa mahlweni ka wena, wena Yehovha”. — Tipisalema 19:14.

¹⁹ Ti vutisi: ‘Niyi tata hi yini mimpimiso ya mina? Loko ni vona filmi kumbe nongonoko wa televhizori,  kunga va leswaku ni gama ni tsaka ni kutwitwa ni pepile ka mimpimiso ya mina? Niva ni kurhula ni lipfalu leli baseke? (Vaefesa 5:5; 1 Timotiya 1:5, 19) Ni titwa ni tshunxekile kuva ni khongela ka Yehovha? Kumbe ni khomiwa hi tingana? Vuhungasi lolelo li ni yendla ni pimisa hi madzolonga kumbe kutikhoma hi ndlela yobiha? (Matewu 12:33; Marka 7:20-23) Kunga va leswaku vuhungasi leli li ni yendla ni ‘landzela mahanyela’ ya misava leyi? (Varhoma 12:2) Loko hi hlamula ntiyiso ka swivutiso leswi, switahi pfuna kuvona leswi hingaswi yendlaka kuva hi tiyisa wunghanu la hina na Yehovha. Hi lava kukombela Yehovha hi ku: “Yendla leswaku matihlo ya mina mangaswi voni swilo leswinga pfuniki nchumu”. * — Tipisalema 119:37.

20, 21. Hi mhaka muni hi fanele hi hlonipha vonelo la van’wana hi vuhungasi?

²⁰ Tshinya lin’wana la lisima li li: ‘Hinkwaswu swapfumeleleka. Kambe ahi hinkwaswu leswiyakisaka. Munhu angatshuki atilavela leswinga swa yena ntsena, kambe aayanakanyi ni swa van’wana.’ (1 Vakorinto 10:23, 24) Kuva ni tshunxeko wa kuyendla swokarhi aswi vuli leswaku hi fanele hiswi yendla. Hi fanele hi pimisa kahle hi ndlela leyi swingatava khumba ha yona vamakwerhu.

²¹ Munhu ni munhu a vona swilo hi ndlela yakwe.  Hi xikombiso, mun’wana angaswi vona swinga bihanga kuvona nongonoko wokarhi wa televhizori. Kambe ka mun’wana nongonoko lowo wamu karhata. Se uta yendla yini? Hambileswi unga ni mfanelo ya kutilangela leswi uswi lavaka, kambe unga boha kunga hlaleli. Hi mhaka muni? Hikusa awu lavi ‘kudjohela makwenu’ kumbe ‘kudjohela Kriste.’ (1 Vakorinto 8:12) Ahi lavi kuyendla nchumu ni xin’we lexingata kwatisa vamakwerhu va hina. — Varhoma 14:1; 15:1; 1 Vakorinto 10:32.

22. Hingaswi kombisa kuyini leswaku ha hlonipha mavonelo ya makwerhu mun’wana?

²² Se loko lipfalu la wena liku yalela kuhlalela, kulerha kumbe kuyendla swokarhi leswi van’wana vaswi vonaka swinga bihanga? Leswi uva hloniphaka ni kuva rhandza vamakwerhu, awungatava sindzisa kuyendla minchumu hi kuya hi vonelo la wena. Mufambisi wa movha waswi tiva leswaku vafambisi van’wana vangaha fambisa hi kutsutsuma kumbe ha hombe, kambe hinkwavu va tibyela leswaku va vambisa kahle. Hilaha kufanaka, swinga yendleka wena ni makwerhu wokarhi miva ni mavonelo ya kuhambana nyana ka vuhungasi lokarhi, kambe hinkwenu mi landzela matshinya ya minawu ya Bibele. — Eklesiasta 7:16; Vafilipiya 4:5.

23. I yini lexingatahi pfuna kulanga kahle vuhungasi?

²³ Se i yini lexingatahi pfuna kulanga kahle vuhungasi? I kutirhisa lipfalu la hina leli djondzisiweke hi matshinya ya minawu ya Bibele ni kuhlonipha lipfalu la vamakwerhu. Leswo switahi yendla hi tsaka swinene hikuva hi yendla ‘hinkwaswu kudzunisa Xikwembu.’