Minawu ya Xikwembu yi sekeliwa ka matshinya ya minawu ya xona. Matshinya wolawo ya minawu i mintiyiso ya xisekelo leyi kumekaka Bibeleni. Mahi pfuna kutiva vonelo la Xikwembu hi timhaka tokarhi ni leswi xi titwisaka xiswona. Nakambe mahi pfuna kuyendla swiboho swa kahle awuton’wini ni kuyendla leswinga swinene. Nakambe ma tlhela mahi pfuna swinene ka swiyimu leswi kunga liki na nawu lowu kongomeke.

▸ Ndzima 1, paragrafu 8

Kuyingisa Yehovha swi vula kutinyimisela kuyendla hinkwaswu leswi ahi byelaka swona. Phela Yehovha a lava himu yingisa hi mhaka ya leswi himu rhandzaka. (1 Yohane 5:3) Hitaswi kota kulandzela minawu ya yena loko himu rhandza ni kumu tshemba. Hita yendla leswo hambiloko swihi karhatela. I swa lisima ka hina kuyingisa Yehovha hikusa ahi djondzisa ndlela leyinene yohanya swoswi. Naswona ahi tshembisa wutomi lotsakisa leli taleke hi minkateko ankameni lowu taka. — Esaya 48:17.

▸ Ndzima 1, paragrafu 10

Vanhu ava yendliwanga kufana ni mareboti. Hikusa Yehovha ava nyike ntshuxeko wa kutilangela kunga wuswikoti la kutiyendlela swiboho. (Deteronoma 30:19; Yoxuwa 24:15) Hinga tirhisa ntshuxeko wa hina leswaku hi yendla swiboho swa kahle, kambe loko hinga tivoneli hinga yendla swiboho leswi humeke ndleleni. Kuva ni ntshuxeko wa kutilangela swi vula leswaku munhu ni munhu a fanele a tilangela loko aswi lava kumbe angaswi lavi kutshembeka ka Yehovha ni kukombisa leswaku wamu rhandza.

▸ Ndzima 1, paragrafu 12

Yehovha ahi nyike minawu ya mahanyelo leyi kongomisaka swiyendlo ni matikhomela ya hina. Bibele hi lona lingahi djondzisaka minawu yoleyo ni ndlela leyi yingahi pfunaka ha yona leswaku hi hanya wutomi lelinene. (Swivuriso 6:16-19; 1 Vakorinto 6:9-11) Minawu yoleyo yihi pfuna kutiva  vonelo la Xikwembu hi leswinene ni leswobiha. Yi tlhela yihi djondzisa ndlela yokombisa lirhandzu, ya kuyendla swiboho leswinene ni ya kukhoma van’wana kahle. A minawu ya Yehovha ayi cinci hambileswi minawu ya misava leyi yi yaka yi hohloka swinene. (Deteronoma 32:4-6; Malakiya 3:6) Loko hiyi landzela minawu yoleyo, yahi sirhelela ka swilo leswingahi twisaka kuvava.

▸ Ndzima 1, paragrafu 17

A lipfalu i nchumu lexinga ndzeni ka hina lexihi pfunaka kutiva leswinene ni leswobiha. Naswona Yehovha ali nyike vanhu hinkwavu. (Varhoma 2:14, 15) Leswaku lipfalu la hina li tirha hi ndlela leyinene hi fanele hi li djondzisa hi minawu ya Yehovha ya mahanyelo. Loko hi yendla leswo, litahi pfuna kuyendla swiboho leswingata tsakisa Xikwembu. (1 Petro 3:16) Lingahi tsundzuxa loko hi lava kuyendla swilo leswi humeke ndleleni kumbe kuhi karhata loko se hiswi yendlile. Loko lipfalu la hina li tsana, Yehovha angahi pfuna kutlhela hi li tiyisa. A lipfalu lelinene, lihi nyika kurhula ka ntiyiso ni kutlhela hiti hlonipha.

▸ Ndzima 2, paragrafu 3

Kuchava Xikwembu swi vula kuxi rhandza ni kuxi hlonipha swinene lakakuva hinga yendli minchumu leyingataxi twisaka kuvava. Kurhandza Xikwembu hi swona swihi pfunaka kuyendla leswinene hi tlhela hi fambela kule ni leswi biheke. (Tipisalema 111:10) Leswo swi yendla hi yingisa hinkwaswu leswi Yehovha ahi byelaka swona. Nakambe leswi himu hloniphaka, swihi pfuna kutama hi khomelela ka xitshembisu lexi hixi yendleke ka yena. Ndlela leyi hi chavaka Xikwembu hi yona yi khumba ndlela leyi hi khomaka van’wana ha yona, leswi hiswi pimisaka ni swiboho leswi hiswi yendlaka siku ni siku.

▸ Ndzima 2, paragrafu 9

Kutisola swi katsa kuvava lokukulu loku munhu a kutwaka loko a yendle swobiha. Lava rhandzaka Yehovha va twa kuvava swinene loko va tsumbula  leswaku va yendle swilo leswi lwisanaka ni minawu ya yena. Loko hi yendla swilo swobiha hi fanele hi tsutsumela ka Yehovha, hiya kombela kurivaleliwa na hi tshemba ka xisekelo xa gandzelo la nkutsulu wa Yesu Kreste. (Matewu 26:28; 1 Yohane 2:1, 2) Loko hi tisola swi huma ambilwini hi tlhela hingahaswi yendli, hinga tiyiseka leswaku Yehovha atahi rivalela. Se ahaha fanelanga hi titwa nandzu hi mhaka ya swilo leswi hiswi yendleke khale. (Tipisalema 103:10-14; 1 Yohane 1:9; 3:19-22) Hi fanele hi djondza hi swihoxo swa hina, hi tsuvula miyanakanyu yobiha ivi hi landzela minawu ya Yehovha ya mahanyelo.

▸ Ndzima 2, paragrafu 18

Loko munhu a yendla xidjoho lexikulu kutani anga tisoli naswona anga lavi kulandzela minawu ya Yehovha ya mahanyelo, angaha faneleki kuva xirho xa bandla. Kutani a fanele a susiwa bandleni. Loko munhu a susiwa bandleni angaha fanelanga ava ni xinghanu ni swirho swa bandla naswona angaha fanelanga a vulavula na vona. (1 Vakorinto 5:11; 2 Yohane 9-11) A lunghiselelo la kususa munhu bandleni li yendla leswaku vito la Yehovha linga chakisiwi ni kusirhelela bandla. (1 Vakorinto 5:6) A kususa munhu bandleni i ndlela ya kumu laya leyingatamu pfuna kutisola leswaku a tlhela ava munghanu wa Yehovha. — Luka 15:17.

▸ Ndzima 3, paragrafu 19

Yehovha wahi rhandza naswona a lava kuhi pfuna. Hi leswo swi yendlaka ahi nyika nkongomiso hi kutirhisa Bibele ni kuhi laya hi kutirhisa vanhu lava rhandzaka Xikwembu. Leswi hinga vanhu vokala kuhetiseka, haswi lava kupfuniwa. (Yeremiya 17:9) Loko hiva hlonipha vanhu lava Yehovha ava tirhisaka kuhi nyika nkongomiso, hi kombisa leswaku hamu hlonipha hi kumu yingisa hi kukongoma. — Vaheveru 13:7.

▸ Ndzima 4, paragrafu 2

Yehovha a lava leswaku hiti veka hansi. Kambe leswi hinga hetisekangiki, swa vevuka kuva ni makwanga ni kutibyela. Hinga djondza leswi kuti veka hansi swi vulaka swona loko hi tiringanisa na Yehovha ivi hi vona ndlela leyi hinga switsongwatana ha yona. (Yobo 38:1-4) Ndlela yin’wana yokombisa kutiveka hansi i kuyanakanyela van’wana ni kulava kuyendla leswingata va swinene ka vona. Akutibyela swi yendla munhu a pimisa leswaku i wa lisima kutlula van’wana. Kasi lweyi ati vekaka hansi a vona kutsana ka yena ni lomu a tiyeke kona. Anga chavi kupfumela swihoxo swa yena, a kombela kurivaleliwa, a yamukela mavonelo ya van’wana ni kupfumela kulayiwa. Naswona munhu lweyi ati vekaka hansi a tshemba Yehovha ni kulandzela minawu yakwe. — 1 Petro 5:5.

▸ Ndzima 4, paragrafu 4

A wulawuli i mfanelo ya kuveka minawu ni kuyendla swiboho. Yehovha hi yena anga ni wulawuli lelikulu amatilweni ni laha misaveni. Yehovha i Munhu wa matimba hinkwawu ka wuyaku tani hi leswi anga muvumbi wa swilo hinkwaswu. Minkama hinkwayu, Yehovha a tirhisa wulawuli la yena kupfuna van’wana. Yehovha a nyike vanhu van’wana la misaveni wutihlamuleli la kuhi kongomisa. Hi xikombiso, a vapsali, madoda ya bandla ni vafumi va misava, va ni wulawuli lokarhi naswona Yehovha a lava leswaku hi tirhisana na vona. (Varhoma 13:1-5; 1 Timotiya 5:17) Kambe loko minawu ya vanhu yi lwisana ni ya Xikwembu, hi fanele hi yingisa Xikwembu kutlula vanhu. (Mintirho 5:29) Loko hi hlonipha wulawuli la vanhu lava Yehovha ava tirhisaka, hi kombisa leswaku haswi hlonipha swiboho leswi aswi yendlaka.

▸ Ndzima 4, paragrafu 7

Yehovha a tirhisa madoda kunga vavanuna lavanga ni ntokoto, leswaku va pfuna bandla. (Deteronoma 1:13; Mintirho 20:28) Vavanuna lava vahi pfuna leswaku hi tshama hi ni wuxaka leli tiyeke na Yehovha ni kuhi pfuna leswaku hi va ni kurhula ni kutlhela hi hleleka. (1 Vakorinto 14:33, 40) Madoda ma langiwa hi moya wokwetsima hikusa ma fanele ma hanya hi  ndlela leyi yamukeliwaka hi Xikwembu hikuya hi Bibele. (1 Timotiya 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Petro 5:2, 3) Hama tshemba naswona hi seketela hlengeletanu ya Xikwembu. Kutani hi tirhisana na wona hi tsakile. — Tipisalema 138:6; Vaheveru 13:17.

▸ Ndzima 4 paragrafu 8

Yehovha a nyike vapsali wutihlamuleli la kulangutela vana ni munti wa vona. Kambe Bibele li hlamusela leswaku nuna hi yena anga mulumuzana andjangwini. Loko ndjangu wunga na papayi, mamana hi yena anga ni wutihlamuleli andjangwini. Mulumuzana a ni wutihlamuleli la kulavela ndjangu wa yena swakudla, mpahla, ndhawu ya kutshama ka yona ni swin’wana. Nakambe i wutihlamuleli la mulumuzana kupfuna ndjangu wa yena leswaku wu gandzela Yehovha. Hi xikombiso, a fanele a tiyiseka leswaku vaya minhlanganwini nkama ni nkama, kuchumayeleni ni kudjondza xikan’we Bibele. Nakambe hi yena anga ni wutihlamuleli la kurhangela ka kuyendla swiboho andjangwini. A fanele a tekelela Yesu hi kuva munhu wa timpsalu ni lweyi a yanakanyelaka. Anga fanelanga a va ni mona ni kutiwomisa nhloko. Loko a yendla leswo, ndjangu hinkwawu wuta rhandzana, wu titwa wu sirhelelekile ni kuva ni wuxaka lelinene na Yehovha.

▸ Ndzima 4, paragrafu 12

Ntlawa Lowu Rhangelaka wu vumbiwa hi vavanuna lavanga ni ntshembo woya hanya atilweni, va tirhisiwa hi Xikwembu leswaku va kongomisa vanhu va xona. Hi nkama wa vapostola, Yehovha a atirhisa ntlawa lowu rhangelaka leswaku wu kongomisa bandla la Wukreste ka wugandzeli ni ntirho wochumayela. (Mintirho 15:2) Ni namuntlha, vavanuna lava tirhaka tani hi Ntlawa Lowu Rhangelaka, va rhangela ka kudjondzisa, kukongomisa ni kusirhelela vanhu va Xikwembu. Vamakwerhu lava, va landzela nkongomiso wa Rito la Xikwembu ni moya wokwetsima loko va yendla swiboho. Va totiwile naswona Yesu ava vitana “mutirhi lweyi atshembekeke, ni kutlhariha”. — Matewu 24:45-47.

▸ Ndzima 4, paragrafu 15

Minkama yin’wana, makwerhu waxisati angaha kombeliwa kuyendla mintirho leyi hi ntolovelo yi yendliwaka hi makwerhu waxinuna. Loko ali karhi a yendla mintirho yoleyo, ata kombisa kuhlonipha lulamiselo la Yehovha hi kufunengeta nhloko yakwe. Kambe mhaka ya kufunengeta nhloko ayi yendla ntsena ka swiyimu swokarhi. Hi xikombiso, makwerhu waxisati a fanele a funengeta nhloko loko a fambisa xidjondzo xa Bibele la kunga ni nuna wakwe kumbe makwerhu mun’wana waxinuna lweyi a tsakamisiweke. — 1 Vakorinto 11:11-15.

▸ Ndzima 4, paragrafu 17

Kunga nyimi ni munhu swi vula kunga ngheneleli ka maguwa hinkwawu ya misava. (Yohane 17:16) Vanhu va Yehovha va seketela Mfumu wa Xikwembu ntsena, hi mhaka leyo, ava nyimi ni munhu ka maguwa hinkwawu ya misava hilaha Yesu a yendleke ha kona.

Yehovha ahi lerise leswaku hi ‘titsongahata ka vafumi ni ka tihosi’. (Tito 3:1, 2; Varhoma 13:1-7) Kambe Yehovha a tlhela ahi byela leswaku ahi fanelanga hi dlaya. Hi mhaka leyo, a lipfalu la Vakreste a li va pfumeleli kuya nyimpini. Kambe loko Mukreste a fanele a yendla mintirho yokarhi hi mhaka ya leswi a yalaka kuya wusonchweni, swi le ka yena kutiyendlela xiboho xa kuyi yendla kumbe kungayi yendli.

Hi gandzela Yehovha ntsena tani hi leswi inga yena Muvumbi wa hina. Hayi hlonipha mimfungu ya tiko; kambe ahi losi bandera kumbe kuyimbelela yinu. (Esaya 43:11; Daniyele 3:1-30; 1 Vakorinto 10:14) Nakambe, vanhu va Yehovha va tiyendlela xiboho xa kunga vhoti ntlawa wihi ni wihi wa politika kumbe hosi yokarhi ya tiko. Leswo hinkwaswu hiswi yendla hi mhaka ya leswi hinga vaseketeli va Mfumu wa Xikwembu. — Matewu 22:21; Yohane 15:19; 18:36.

▸ Ndzima 5, paragrafu 2

A misava yi hlohlotela vanhu leswaku va pimisa kufana na Sathana. Miyanakanyu yoleyo yi tolovelekile ka vanhu lavanga rhandziki Yehovha, lavangamu  gandzeliki ni lavanga laviki kuhanya hi minawu ya yena. (1 Yohane 5:19) Miyanakanyu yoleyo ni swiyendlo swa kona swi hlamuseliwa tani hi moya wa misava. (Vaefesa 2:2) Vanhu va Yehovha va tivonela leswaku vanga ngheniwi hi moya wolowo. (Vaefesa 6:10-18) Kambe hina hayi rhandza minawu ya Yehovha ni kutirha hintamu leswaku hi pimisa kufana na yena.

▸ Ndzima 5, paragrafu 7

Kuduka i kulwisana ni ntiyiso lowu kumekaka Bibeleni. Lava dukaka va xandzukela Yehovha na Yesu Kreste lweyi anga Hosi ya Mfumu wa Xikwembu. Nakambe va ringeta kuhlohlotela van’wana leswaku va tipatsa na vona. (Varhoma 1:25) Va lava kuyendla leswaku lava gandzelaka Yehovha va sungula kukanakana ntiyiso. Ka nkama wa vapostola, van’wana va dukile ka bandla la Wukreste. Ni namuntlha va kona lava yendleke leswo. (2 Vatesalonika 2:3) Lava tshembekaka ka Yehovha ava zi va seketela vanhu lava dukeke. Ahi fanelanga hi pfumelela leswaku kunavela ni kusindzisiwa hi van’wana swihi yendla hi lerha kumbe hi yingisela swilo swa vanhu lava dukeke. Hina hi tshembeka ka Yehovha ni kutlhela hi gandzela yena ntsena.

▸ Ndzima 5, paragrafu 9

Ka Nawu wa Moxe, Vayisrayele ava kombela kurivaleliwa swidjoho hi Yehovha hi kunyikela mavele, mafurha ni swiharhi atempeleni tani hi switlhavelo. Leswo aswi vitaniwa siku la kurivaleliwa. Aswi tsundzuxa Vayisrayele leswaku Yehovha aatava rivalela swidjoho swa vona — munhu ali yexe kumbe tani hi xitshungu. Kutani leswo swi nyime kutirha loko Yesu a nyikele hi wutomi la yena leswaku hi rivaleliwa swidjoho. Yesu a nyikele hi xitlhavelo lexi hetisekeke ‘kan’we ntsena swi helela kolaho.’ — Vaheveru 10:1, 4, 10.

▸ Ndzima 7, paragrafu 6

Nawu wa Moxe awuva pfumelela vanhu leswaku va dla nyama ya swiharhi. Nakambe nawu awu vula leswaku va fanele va nyikela swiharhi tani hi switlhavelo. (Levhitika 1:5, 6) Kambe Yehovha aangava pfumeleli leswaku  va hlupha swiharhi. (Swivuriso 12:10) Phela a Nawu awu li ni swileleto leswi aswi sirhelela swiharhi leswaku swinga hluphiwi. Vayisrayele ava lerhisiwe leswaku vaswi hlayisa kahle swiharhi swa vona. — Deteronoma 22:6, 7.

▸ Ndzima 7, paragrafu 6

Swiyenge leswitsongo swa ngati. A ngati yi vumbiwa hi 4 wa swiyengenkulu — glóbulos vermelhos, glóbulos brancos, plaquetas ni plasma. Swiyenge leswi, swinga yavanyisiwa hi swiyenge swa switsongo, leswi vitaniwaka swiyenge leswitsongo swa ngati. *

Vakreste va fanele va fambela kule ni minxaka hinkwayu ya kucheliwa ngati. Leswo swi katsa ni swiyengenkulu swa yona. Kambe kunga va leswaku vangaswi pfumela swiyenge leswitsongo swa ngati? Bibele ali nyikeli wuxokoxoko leli heleleke hi mhaka ya swiyenge leswitsongo swa ngati. Kutani Mukreste a fanele a tiyendlela xiboho hi yexe, lexi seketeliwaka ka lipfalu la yena leli djondzisiweke hi Bibele.

Vakreste van’wana, va langa kufambela kule ni swiyenge hinkwaswu leswitsongo swa ngati. Vangaha yanakanya hi leswi Nawu wa Moxe awu vula swona, leswaku loko kudlayiwa xiharhi ngati hinkwayu ayi fanele yi “halatiwa misaveni.” — Deteronoma 12:22-24.

Kasi van’wana va yendla swiboho leswi hambaneke. A lipfalu la vona lava pfumelela kucheliwa swiyenge leswitsongo swa ngati. Vangaha vula leswaku a swiyenge leswi swa ngati aswaha nyimeli wutomi la munhu kumbe la xiharhi laha yinga susiwa kona.

Loko hi lava kuyendla xiboho hi swiyenge leswitsongo swa ngati, i swa lisima kuyanakanyisisa hi leswi:

• Kuyala swiyenge hinkwaswu leswitsongo swa ngati swi vula leswaku ni yala mimirhi leyi ayitani daha mavabyi ya mina ni kunyimisa kuxirhirhika ka ngati. Hi swona niswi lavaka?

•   Loko ku li leswaku nita pfumela kutirhisa xiyenge xin’we kumbe swimbirhi leswitsongo swa ngati, ningamu hlamuselisa kuyini dokodela wa mina leswo?

Tindlela ta kudaha. Tani hi Vakreste, ahi nyikeli ngati kumbe kuvekisa ya hina leswaku yita tlhela yi tirhisiwa loko se hi yendliwe wuhandzuli lokarhi. Kambe ku ni tindlela tin’wana ta kudaha leti tirhisaka ngati ya yena muvabyi. Mukretse mun’wana ni mun’wana a fanele a tiyendlela xiboho xa ndlela leyi a lavaka leswaku ngati ya yena yi tirhisiwa ha yona loko ali karhi a yendliwa wuhandzuli, kukambeliwa kokarhi kumbe wutshunguli lokarhi (terapiya leli yendliwaka ka nkama wolowo). Ka tindlela leti hinkwatu, swinga yendleka ngati ya muvabyi yi susiwa hi kuhelela ka miri wa yena kuringana nkama wokarhi. — Leswaku u tiva swin’wana, vona Murindzi wa 15 ka Outubro wa 2000, ka matluka 30-31 (Xitsonga).

Hi xikombiso, ku ni madahela lama vitaniwaka hemodiluição (kuvevukisa ngati leswaku yinga tiyeli). Ka yendlelo leli, kususiwa ngati ya muvabyi yi petiwa ka nchumu xokarhi, kutani laha aku ni ngati leyo, kugama kuvekiwa nchumu lexi kukumukisaka ndhawu yoleyo, swinga yendleka ku li mati yokarhi. Kutani ngati leyi hambukisiweke yi gama yi tlhelisiwa loko kaha yendliwa wuhandzuli kumbe loko se li yendliwile.

 Madahela man’wana ma vitaniwa recuperação intraoperatória de células (kutirhisiwa ka ngati leyi halakeke). Ka yendlelo leli, kuhlengeletiwa ngati hinkwayu ya muvabyi leyi halakelaka loko ali karhi a yendliwa wuhandzuli. Ngati leyo yi gama yi hlampsiwa ivi yi tlheliseliwa ka muvabyi loko kaha yendliwa wuhandzuli kumbe hi xihantlha loko va heta wuhandzuli.

Ndlela leyi madahela lawa ma tirhisiwaka ha yona, yingaha hambana hikuya hi dokodela wa kona. Kutani loko Mukreste angese pfumela kuyendliwa wuhandzuli, wutshunguli lokarhi kumbe kususiwa ngati leswaku a yendliwa xikambelo, a fanele aswi twisisa kahle leswingata yendliwa hi ngati yakwe.

Loko hi yendla swiboho mayelana ni tindlela ta kudahiwa letinga tirhisaka ngati ya hina, hi fanele hi tivutisa leswi:

• Leswi ngati ya mina yingata humesiwa swa nkama nyana ka miri ivi kuva ni kukavanyeteka ka ndlela leyi ngati yi khulukaka ha yona ka miri, kunga va leswaku a lipfalu la mina lahata teka ngati yoleyo tani hi leyi yaha lumbaka miri wa mina kumbe se ayi fanele yi “halatiwa misaveni”? — Deteronoma 12:23, 24.

• Swinga yendleka leswaku loko kuli karhi kutirhisiwa tindlela leti ta wudawu, a ngati ya mina yi fanele yi humesiwa, yi cinciwa nyana yi gama yi tlhelisiwa ka miri wa mina. Kutani, kunga va leswaku lingatani karhata lipfalu la mina leli djondzisiweke hi Bibele?

• Loko ku li leswaku ni yala madahela hinkwawu lama tirhisaka ngati ya mina n’winyi, swi vula leswaku ani pfumeli swikambelo leswi tirhisaka ngati, hemodiálise (kuhlampsa ngati) kumbe kutirhisa muchini wa kufambisa ngati mirini. Wa tiyiseka leswaku hi swona leswi uswi lavaka?

 Loko hingese yendla swiboho swa kutirhisa swiyenge leswitsongo swa ngati ni tindlela ta wudawu, hi fanele hi rhanga hi khongela hi kombela kupfuniwa hi Yehovha ni kutlhela hi yendla nkambisiso hi mhaka ya kona. (Yakobo 1:5, 6) Loko se hi yendlile leswo, ahi tirhiseni lipfalu la hina leli djondzisiweke hi Bibele leswaku hiti yendlela xiboho. Ahi fanelanga hi vutisa van’wana leswi avataswi yendla loko ava li ka xiyimu lexi hinga ka xona. Nakambe van’wana ava fanelanga va veka mapimo ka swiboho swa hina. — Varhoma 14:12; Vagalatiya 6:5.

▸ Ndzima 7, paragrafu 11

Kubasa ka mahanyelo ya hina swi vula kubasa ka swiyendlo swa hina ni ndlela leyi hi tikhomaka hi yona hikuya hi vonelo la Xikwembu. Leswo swi katsa leswi hiswi pimisaka, hiswi vulaka ni kuswi yendla. Yehovha ahi lerhisa leswaku hi fambela kule ni chaka hinkwalu la wuntuga la swa masangu. (Swivuriso 1:10; 3:1) Hi fanele hi tinyimisela kulandzela vonelo la Xikwembu hi kubasa hambiloko hi kumana ni xiyimu lexingahi ringaka kuyendla swobiha. Hi fanele hi khongela minkama hinkwayu hi kombela Yehovha leswaku ahi pfuna kuva ni miyanakanyu leyi baseke. Naswona hi fanele hi ba hi gimeta hinga pfumeleli ntlhamu wihi ni wihi la wuntuga la swa masangu. — 1 Vakorinto 6:9, 10, 18; Vaefesa 5:5.

▸ Ndzima 8, paragrafu 11

Mahanyelo ya tingana i kuva munhu a vulavula ni kuyendla swilo hi ndlela leyi kombisaka kutlula minawu ya Xikwembu hi kuhelela ni kuva lweyi a khomisaka tingana. Vanhu lava yendlaka leswo va kombisa kuyeyisa minawu ya Xikwembu. Loko munhu a tinghenisa ka mahanyelo ya tingana, madoda manga thetha mhaka ya yena ka huvu ya wuyavanyisi abandleni. Kasi mahanyelo lama chakeke ma katsa swidjoho swotala leswikulu. Hikuya hi kukula ka mhaka ya kona, swingaha lava leswaku timhaka tin’wana leti fambisanaka ni mahanyelo lama chakeke ti tameliwa hi madoda ya huvu ya wuyavanyisi abandleni. — Vagalatiya 5:19-21; Vaefesa 4:19; leswaku u tiva swin’wana, vona “Swivutiso Swa Vahlayi” ka Murindzi wa 15 ka Julho wa 2006 (Xitsonga).

▸ Ndzima 9, paragrafu 7 ni Ndzima 12, paragrafu 10

Kufamba masangu i lunghiselelo leli yendliweke hi Yehovha leswaku kuva ndlela leyi nuna na nsati va kombisanaka leswaku va rhandzana; kambe va fanele vaswi yendla hi ndlela leyi baseke. Kambe loko munhu a titsakisa hi kutlangisa swirho swa mbeleko kumbe aswi khomakhoma leswaku a tipfuxela kunavela swa masangu, a tirhisa masangu hi ndlela leyi chakeke swinene. Mukhuva lowu wungaha hlakata wuxaka la munhu ni Xikwembu. Swingahamu yendla ava ni kunavela loku hoxeke ka swa masangu ni kuma vona hi ndlela leyi biheke swinene. (Vakolosa 3:5) Munhu lweyi anga ni mukhuva lowu naswona aswi vonaka swimu karhatela kuwu tshika, anga fanelaka a godola. (Tipisalema 86:5; 1 Yohane 3:20) Loko kuli leswaku wena u lwa ni mukhuva lowu, khongela ka Yehovha hi mbilu hinkwayu umu kombela leswaku aku pfuna. Fambela kule ni swilo leswi chakeke swa masangu hikusa switaku yendla uva ni mimpimiso leyi chakeke. Vulavula ni mupsali wa wena lweyi anga Mukreste kumbe munghanu lweyi a wupfeke naswona ayi hloniphaka minawu ya Yehovha. (Swivuriso 1:8, 9; 1 Vatesalonika 5:14; Tito 2:3-5) Tiyiseka leswaku Yehovha wayi vona ni kuyi tlangela minzamu ya wena yolwela kutshama u basile mahanyelweni. — Tipisalema 51:17; Esaya 1:18.

▸ Ndzima 9, paragrafu 9

A mukhuva waku wanuna a teka vavasati votlula mun’we, wu vitaniwa tshengwe. Kambe Yehovha a yendle muchadu leswaku wu vumbiwa hi nuna ni nsati mun’we. Hambileswi ankameni wa Vayisrayele Xikwembu axi pfumelela leswaku wanuna ava ni kutlula nsati mun’we, kambe leswo akunga li xikongomelo xa xona xa le kusunguleni. Kasi namuntlha, Yehovha angaha pfumeleli leswaku vanhu va yena va teka tshengwe. Wanuna a fanele ava ni nsati mun’we, na yena wansati a fanele ava ni nuna mun’we. — Matewu 19:9; 1 Timotiya 3:2.

▸ Ndzima 10, paragrafu 12

Yehovha a lava leswaku nuna na nsati va hambana loko va fa. (Genesa 2:24; Malakiya 2:15, 16; Matewu 19:3-6; 1 Vakorinto 7:39) A pfumelela leswaku  kudlayiwa wukati ntsena loko nuna kumbe nsati a yendle wumbuye. Ka swiyimu leswo, Yehovha aswi tshikela nuna kumbe nsati kutiyendlela xiboho xa kudlaya wukati. — Matewu 19:9.

Kambe minkama yin’wana, Vakreste van’wana va yendla xiboho xa kuhambana ni lweyi va chadeke na yena hambiloko kunga vanga ni kumbuyeta. (1 Vakorinto 7:11) Swiyimu leswinga laha hansi, swinga yendla Mukreste a tiyendlela xiboho xa kuhambana:

• Loko nuna a yala kuwundla ndjangu. Leswo swingaha yendla leswaku ndjangu wu hlupheka. — 1 Timotiya 5:8.

• Kubiwa. Loko nuna kumbe nsati a vona leswaku a tshamela kubukuteliwa lakakuva wutomi la yena li va nghozini. — Vagalatiya 5:19-21.

• Loko wuxaka la munhu ni Xikwembu li li nghozini. Leswo swingaha yendleka hi kuva nuna kumbe nsati a ringeta kusivela lweyi a chadeke na yena kugandzela Yehovha. — Mintirho 5:29.

▸ Ndzima 11, paragrafu 19

Hinkwerhu haswi lava kubumabumeliwa ni kutiyisiwa. (Swivuriso 12:25; 16:24) Hingaswi kota kuchavelela ni kutiyisa van’wana hi marito ya musa ni lama thovaka mbilu. Marito wolawo ya kuchavelela manga pfuna makwerhu kutama a tiyisela ni kutirhela Yehovha hambiloko a kumana ni swikarhatu leswikulu. (Swivuriso 12:18;Vafilpiya 2:1-4) Loko munhu a hele ntamu, hi fanele himu yingisela kwatsi ni kuringeta kutwisisa ndlela leyi a titwaka hi yona. Leswo switahi pfuna kutiva leswi hingaswi vulaka kumbe kuswi yendla leswaku himu pfuna. (Yakobo 1:19) Yendla minzamu ya kuringeta kuva twisisa kahle vamakwerhu leswaku uta kota kutiva leswiva vilelisaka. Kutani u gama uva pfuna kulava mpfunu ka Xihlovo xa timpsalu ni nchavelelo hinkwawu kunga Yehovha, laha vangata kuma kupepisiwa ka ntiyiso. — 2 Vakorinto 1:3, 4; 1 Vatesalonika 5:11.

▸ Ndzima 12, paragrafu 16

Bibele ali xaxameti swinawanawana swa ndlela leyi michadu yi faneleke yi yendliwa hi yona. Leswi minawu ya tiko yiswi vulaka ni swihena swa kona swa hambana hikuya hi tindhawu. (Genesa 24:67; Matewu  1:24; 25:10; Luka 14:8) Leswinga swa lisima hintamu ka muchadu i xihlambanyo lexi lava chadaka vaxi yendlaka mahlweni ka Yehovha. Loko va yendla xihlambanyo, vatekani vanyingi va langa kurhamba maxaka ni vanghanu va vona. Naswona vanyingi va kombela doda la bandla leswaku li nyikela nkulumi leyi sekeliwaka aBibeleni. Swi le ka lava chadaka kuva va boha leswaku vata yendla nkuvu wa muchadu kumbe vangatawu yendla. (Luka 14:28; Yohane 2:1-11) Vatekani va fanele va tiyiseka leswaku muchadu wa vona wuta yisa kudzuneka ka Yehovha, kunga khataliseki ndlela leyi vangatawu lulamisaleka hi yona. (Genesa 2:18-24; Matewu 19:5, 6) Matshinya ya minawu ya Bibele mangava pfuna kuva va yendla swiboho swa kahle. (1 Yohane 2:16, 17) Vatekani va fanele va tiyiseka leswaku loko va boha leswaku kuta va ni byala ka muchadu wa vona, lita lawuliwa hi ndlela ya kahle. (Swivuriso 20:1; Vaefesa 5:18) Nakambe loko va boha leswaku kuta va ni wuyimbeleli kumbe vuhungasi lokarhi, va fanele va tiyiseka leswaku leswo swita yisa kudzuneka ka Yehovha. Matshan’wini ya kupimisa ntsena hi siku la muchadu, vatekani va fanele va dzikisa miyanakanyu ya vona ka wuxaka la vona na Yehovha ni wukati la vona. — Swivuriso 18:22; leswaku u tiva swin’wana, vona Murindzi wa 15 ka Outubro wa 2006, matluka 18-31, (Xitsonga).

▸ Ndzima 13, paragrafu 18

Hi lava kuyendla swiboho swa kahle leswi sekeliwaka ka matshinya ya minawu ya Bibele. Hi xikombiso, pimisa hi makwerhu waxisati lweyi a chadeke ni wanuna lweyi a kalaka anga li Mboni. Nuna wa yena amu rhamba leswaku vaya dla kaya ka maxaka hi siku la feriyadu. Awuta yendla yini loko awu li ka xiyimu lexi fanaka? Loko lipfalu la wena liku pfumelela kuya, unga hlamusela nuna kumbe nsati wa wena leswaku loko kunga yendliwi minkhuva leyi fambisanaka ni wukhongeli la mavunhwa, wena uta famba. Kambe loko u boha kufamba, u fanele u pimisa hi ndlela leyi leswo swingatali khumbaka hi yona lipfalu la van’wana. — 1 Vakorinto 8:9; 10:23, 24.

Kumbexana mulungu wa wena aku nyika bonasi hi kuhela ka lembe.U fanele u pfumela kumbe u yala? Swi le ka wena! Swita ya hi langutelo leli mulungu wa wena anga na lona. Kunga va leswaku ani nyika bonasi leli tani hi xihiwa xa khisimusi? Kumbexana i ndlela yokombisa  kutlangela ntirho wa mina? Kuyanakanyisisa hi leswo ni swin’wana, switaku pfuna kuboha leswaku uta pfumela kumbe ungata pfumela.

Xiyimu xin’wana, hi loko munhu aku nyika xihiwa ka nkama lowu vanhu va tlangelaka kutsema ka lembe a gama a ku: “Naswi tiva leswaku n’wina ami tlangeli kutsema ka lembe, kambe ni tsakela kuku nyika lexi.” Kumbexana munhu yelweyo o kombisa musa ntsena. Hihala tlhelo, swi kahle kutivutisa leswi: ‘Indje ango zama kukamba lipfumelo la mina kumbe kuni yendla ni hlanganyela ka kukulungela maferiyadu?’ Ndzhaku kokambisisa leswo, swi le ka wena kuxi pfumela kumbe ungaxi pfumeli. Ka swiboho swa hina hinkwaswu, hi lava kutshembeka ka Yehovha ni kuva ni lipfalu lelinene mahlweni ka yena. — Mintirho 23:1.

▸ Ndzima 13, paragrafu 22

Ka swiyimu swotala, loko hi psanyana minenge hi fanele hiswi lulamisa hi kuhantlisa hi moya wa kurhula; aswi fanelanga swi yendla timhaka ta tikulu. (Matewu 5:23-26) Ka Vakreste vanyingi, kuyisa kudzuneka ka Yehovha ni kuyendla leswaku bandla li tama li va ni vun’we i swa lisima kutlula hinkwaswu. — Yohane 13:34, 35; 1 Vakorinto 13:4, 5.

Loko Vakreste vanga twanani ka mabindzu ya vona, va fanele va zama kululamisa mhaka yoleyo vanga yanga tribunali. Ka 1 Vakorinto 6:1-8, mupostola Pawulo a laye Vamakwerhu lava yisanaka tribunali. Kuteka makwerhu a ya tribunali swinga yendla van’wana va pimisa swilo swobiha hi Yehovha ni bandla. Buku ya Matewu 18:15-17, yi vulavula hi 3 wa swilo leswi Vakreste va faneleke vaswi yendla loko va lumbetiwa kukanganyisa kumbe kuhemba: 1) Va fanele va zama kululamisa xikarhato va li vambirhi. 2) Loko swinga tirhi, vanga kombela makwerhu mun’we kumbe vambirhi lava wupfeke abandleni kuva va va pfuna. 3) Kutani, loko swi laveka, vanga teka mhaka vaya yi tivisa ka ntlawa wa madoda leswaku vayi lulamisa. Loko swi fika ka xiyimu lexo, madoda mata tirhisa matshinya ya minawu ya Bibele kuva ma zama kupfuna hinkwavu lava katsekaka kuva va lulamisa mhaka hi kurhula. Loko ku ni munhu lweyi a kalaka anga lavi kulandzela leswi Bibele liswi vulaka, swingaha laveka kuva madoda ya bandla ma yendla xokarhi hikuya hi leswi Bibele liswi vulaka.

 Ku ni swiyimu swin’wana leswi vamakwerhu vangaha yisanaka tribunali leswaku vaya lulamisa timhaka ta kufana ni kudlaya wukati, mhaka ya lweyi angata tshama ni vana, male ya kudlisa vana, kuhakeliwa male ya maseguru, kutsalisiwa tani hi munhu lweyi a devhiwaka ka bindzu lelinga wa hi mhaka ya swikweneti, timhaka ta kuyavelana tshomba. Loko Mukreste a kota kululamisa timhaka hi ndlela leyi kambe aswi yendla hi moya worhula, atava anga tlulanga leswi vuliweke hi Pawulo.

Loko koyendleka vugevenga leli katsaka kupfinya, kuhlupha swivanana, kubukutela munhu, kuyiva kumbe kudlaya, loko Mukreste aya mangala timhaka leti ka wuhosi ata va anga tlulanga xitsundzuxu xa Pawulo.

▸ Ndzima 14, paragrafu 14

Kusukela le jaradi la Edeni, Sathana a zama hilaha anga kotaka ha kona kuhambukisa vanhu. (Genesa 3:1-6; Nhlavutelo 12:9) Waswi tiva leswaku loko oswi kota kucinca mapimiselo ya hina atahi xengetela hi kuvevuka leswaku hi yendla swilo swobiha. (2 Vakorinto 4:4; Yakobo 1:14, 15) Sathana a tirhisa politika, wukhongeli, mabindzu, vuhungasi, tidjondzo ni swilo swin’wana, leswaku a hangalasa ndlela leyi a pimisaka hi yona a gama aswi yendla ingi swa yamukeleka. — Yohane 14:30; 1 Yohane 5:19.

Sathana waswi tiva leswaku a saleliwe hi nkama wa wutsongo wa kuhambukisa vanhu. Hi yona mhaka leyi a yendlaka leswi angaswi kotaka leswaku a hambukisa vanhu. Kambe a lava kuhambukisa ngopfu vanhu lava tirhelaka Yehovha. (Nhlavutelo 12:12) Loko hinga tivoneli, hakatsongokatsongo Sathana anga cinca mimpimiso ya hina. (1 Vakorinto 10:12) Hi xikombiso, Yehovha a lava leswaku vatekani va hambanisiwa hi lifu. (Matewu 19:5, 6, 9) Kamba vanyingi va vona muchadu wunga li wa nchumu, lakakuva vangawu dlaya hi kuwolova. Mafilmi ya manyingi ni minongonoko leyi humaka ka televhizori yi seketela vonelo lolelo. Kambe hina ahi fanelanga hi pfumelela leswaku ndlela leyi misava yi tekaka muchadu ha yona yihi khumba.

Ndlela yin’wana leyi Sathana a kanganyisaka vanhu hi yona i kuva hlohlotela moya wa kutifuma. (2 Timotiya 3:4) Loko hinga tivoneli, hinga  sungula kulahlekeliwa hi xihloniphu ka lava Yehova ava vekeke leswaku vahi kongomisa. Hi xikombiso, makwerhu waxinuna angaha yala nkongomiso wa madoda. (Vaheveru 12:5) Kumbe makwerhu waxisati angaha sungula kukala angaswi lavi kuyingisa nuna wa yena lweyi Yehovha amu vekeke tani hi mulumuzani wa munti. — 1 Vakorinto 11:3.

Hinkwerhu hi fanele hi ba hi gimeta leswaku hinga tshuki hi pfumelela Sathana ahi kanganyisa hi mavonelo ya yena. Kuhambana ni leswo, hi lava kutekelela ndlela leyi Yehovha a yanakanyaka hi yona ni kutlhela hi tama hi ‘tsundzuka swilo leswinga henhla’. — Vakolosa 3:2; 2 Vakorinto 2:11.

▸ Ndzima 16, paragrafu 9

Hinkwerhu haswi lava kuva ni lihanyu kahle ni kukuma wudahu la kahle loko hi vabya. (Esaya 38:21; Marka 5:25, 26; Luka 10:34) Vadokodela votala ni vanhu van’wana namuntlha, va tirhisa tindlela totala ta wudahu ni madahela yo hambanahambana. Loko hi lava kulanga wudahu leli hingatali tirhisa, i swa lisima kuva hi landzela matshinya ya minawu ya Bibele. Nakambe hi fanele hi khumbuka leswaku i Mfumu wa Xikwembu ntsena lowungatahi daha mavabyi hilaha kuheleleke. Ahi fanelanga hi teka lihanyu la hina li li la lisima lakakuva hiza hi khohlwa ni wuxaka la hina na Yehovha. — Esaya 33:24; 1 Timotiya 4:16.

Hi fanele hi tivonela swinene hikusa mixaka yin’wana ya madahela yingaha tirhisa swilo swa wudimona. Hi fanele hi fambela kule ni minchumu yoleyo. (Deteronoma 18:10-12; Esaya 1:13) Kutani loko hi lava kulanga wudahu, hi fanele hi rhanga hi kambela hinkwaswu leswi katsekaka ka lona ni leswi madahela wolawo ma hlohlotelaka swona. (Swivuriso 14:15) Ahi fanelanga hi khohlwa leswaku Sathana a tsakela kuhi phasa kuva hi nghenelela ka swa wudimona. Loko hi va ni kukanakana hi leswaku madahela yokarhi ma fambisana ni swa wudimona kumbe ama fambisani, swingava kahle kuva hingaswi ngheneleli. — 1 Petro 5:8.

▸ Ndzima 16, paragrafu 18