A tinyeleti ti organizadu. A revhixta lin’wani leli vitaniwaka Astronomy li li: “A mintlawa ya tinyeleti a yi hangalakanga kambe wun’wani ni wun’wani wu ka ndhawu ya wona naswona yona yi organizadu.” Kasi swi kotekisa ku yini leswo? Vasiyentixta va vula swaku ku ni matimba ya ku kala ma nga voneki lawa ma yendlaka swaku leswo swi koteka. Van’wanyani va vula leswaku “a matimba wolawo hi wona ma yendlaka leswaku . . . tinyeleti ti va organizadu . . . hi mintlawa yayikulu ni mintlawa yayitsongo.”

Swi kotekisa ku yini leswaku swilo leswi nga kona swi va organizadu hi ndlela leyi? Ku nga va leswaku swi yo tiyendlekela hi swoxe? Vona leswi nga vuliwa hi Allan Sandage, ntivi ya swa tinyeleti leyi a yi tiviwa hintamu ka tintivi ta swa tinyeleti ka 100 wa malembe lawa ma nga hundza naswona a a kholwa ka Xikwembu. A te: “A swi twali ku kholwa leswaku ndlela leyi swilo swi nga tshamisa xiswona swi yo tiyendlekela. Ku fanele ku li ni lweyi a nga swi organizara.”

 Swilo leswi nga kona swi yendliwe hi ndlela leyi swi kotekaka leswaku ku va ni wutomi. Pimisa hi dlambu, ndlela leyi li hisaka hi yona a yi txintxatxintxi. Loko matimba lawa ma yendlaka leswaku mahisela ya dlambu ma nga txintxatxintxi a mo va matsongo, a dlambu na ka li nga zanga li va kona naswona loko matimba wolawo a mo va makulu hintamu a dlambu na li nyamalalile khale swinene.

Handle ka matimba lawa ma yendlaka leswaku dlambu li nga txintxantxintxi mahisela ya lona, ku ni matimba man’wanyani lawa ma yendlaka leswaku swi koteka leswaku ku va ni wutomi. Mutsali mun’wani wa swilo swa siyensiya lweyi a vitaniwaka Anil Ananthaswamy a vula leswaku loko man’we ya matimba wolawo a mo tirha hi ndlela ya ku hambana ni leyi ma tirhaka hi yona a swi nga ta koteka leswaku ku va ni “maplaneta, mintlawa ya tinyeleti hambi hi wutomi a li nga ta va kona.”

Misava i ndhawu ya kahle leswaku vanhu va hanya ka yona. Hi ni moya wa kahle leswaku hi hefemula, hi ni mati ya ku ringana swaku hi hanya naswona a n’weti i yikulu hi mpimu lowu ringana leswaku yi yendla swaku misava yi tshamiseka yi nga tsekatseki. A revhixta leli vitaniwaka National Geographic li li: “Swilo leswi nga kona swa ku hanya ni swa ku kala swi nga hanyi swi yendla leswaku misava yi va yona ntsena planeta la kahle swaku vanhu va hanya ka lona.” a

Mutsali mun’wani a vule leswaku a dlambu ni maplaneta lawa ma li rhendzelaka “swi kule ni tinyeleti letin’wani” naswona ku va swi li kule swi yendla leswaku swi koteka swaku lani misaveni ku va ni wutomi. Phela loko misava a yo va kusuhi ni tinyeleti letin’wani kumbe yi li xikarhi kumbe yi li tlhelweni a ku ta hisa hintamu naswona a swi nga ta koteka leswaku hi tama hi hanya. Kambe misava yi vekiwe ka ndhawu ya kahle swinene leyi yendlaka leswaku swi koteka swaku hi va ni wutomi.

Hi ku tirhisa a wutivi leli a nga na lona hi siyensiya, swilo leswi nga kona ni leswi swi tirhisaka xiswona, Paul Davies a te: “A ni nge pfumeli leswaku swilo hinkwaswu leswi nga kona swi yo suketana swi humelela. . . . Swilo swi ve kona hi xikongomelo.” Paul Davies a nga djondzisi leswaku Xikwembu hi xona xi nga yendla swilo hinkwaswu leswi nga kona ku patsa ni vanhu, kambe u swi vonisa ku yini? Ndlela leyi swilo swi nga yendliwa hi yona swa tikomba leswaku swi yendliwe hi ndlela ya leswaku swi koteka swaku ku va ni wutomi. Se leswo swi kombisa leswaku ku ni lweyi a nga swi yendla, haswo?