Paul: Nkama va nga hi rhumela swaku hi ya va vamisiyonariyu hi Novembro wa 1985, a hi nga tikoti hi ku tsaka! A hi ta ya aLibéria aÁfrica Ocidental. Avião leli a hi khwele lona li fike li nyima Senegal. Anne a te: “Ku yo sala wora lin’we leswaku hi fika Libéria.” Kambe na hi nga swi nyimelanga, hi byeliwe swaku vanhu hinkwavu lava a va ya Libéria a va fanele va xika ka avião leliyani hikusa a ku sungule hasahasa aLibéria. Hi tshame 10 wa masiku ni vamisiyonariyu van’wani aSenegal. Mahungu ya Libéria a ma vula swaku a ku ni minkamiyawu ya yinyingi leyi a yi yo tala hi mintsumbu ya vanhu, naswona vanhu a va fanele va tshama makaya va nga humi leswaku va nga dlayiwi.

Anne: Hina hi vanhu va ku a hi swi rhandzi ku yendza. Ni khumbuka swaku na na ha li mutsongo, vanhu a va ni vitana ‘Anninha lweyi wa toya.’ Phela ni khumbuka swaku só para ni tlulela xitaratu, a swi lava ni pimisa kambirhi. Hambileswo, a hi tinyimiselile ku famba hi ya tirha ka tiko lin’wani.

Paul: Mina na Anne hi ta hi Inglaterra; hi kulele ka zona la lin’we naswona nkama hi nga gama ku djondza xikola hi sungule ku va vapfuli va ndlela va nkama hinkwawu, funtshi maxaka ya hina a ma hi seketela ka mhaka leyi. Mina a ni pfuniwa hi vapsali va mina, kasi Anne a a pfuniwa hi mamani wa yena. A hi swi navela hintamu ku nghenela ntirho wa nkama hinkwawu wa ku hlawuleka hi tlhela hi tirha ka wona wutomi la hina hinkwalu. Nkama na ni ni 19 wa malembe ni rhambiwile swaku ni ya Betele; Anne a sungule ku tirha Betele nkama hi nga chada hi 1982.

Anne: A hi swi rhandza hintamu ku tirha Betele, kambe a hi swi navela hintamu ku tirha lani ku nga ni vachumayeli vavatsongo. Phela nkama na hi tirha Betele, hi ve ni nkateko wa ku tirha ni vamakwerhu lava nga tshama va va vamisiyonariyu; se leswo swi yendle swaku hi ya hi swi navela hintamu ku yendla ntirho lowu. Se hi khongele hi mhaka leyo ku ringana malembe manharhu. Hi 1985 hi rhambiwile swaku hi ya ka Xikola xa Jiliyadi ka turma la wu 79. Hi game hi rhumeliwa swaku hi ya tirha Libéria aÁfrica Ocidental.

Paul: Nkama lowu se swi nga pfumeleliwa swaku ku yiwa Libéria, hi vhele hi khwela avião la ku sungula li nghena Libéria. Phela vanhu seniyani Libéria a va chava hintamu lakaku hambi hi guwa la movha a li va yendla va rhurhumela. Se lexi a xi hi tiyisa a ku li ku lerha buku la Tipisalema siku ni siku na hi nge se yetlela. Hambileswo, a hi wu rhandza ntirho wa hina. Anne a a tirha nsin’wini, se mina a ni tirha Betele na makwerhu John Charuk. a Phela makwerhu lweyi a a ni xiperiyensiya swinene funtshi a a  swi tiva kahle swiyimu swa vamakwerhu seniyani; se a ni pfunile hintamu.

Anne: Na swi nga yanga kwini, se a hi ku rhandza hintamu Libéria. Hi ku rhandze hi mhaka vamakwerhu va hina; phela a va li ndjangu wa hina. Vamakwerhu lava, a va ni lirhandzu lalikulu, a va rhandza ku hleka va tlhela va tshembeka. Vona va hi pfunile leswaku hi tama hi va vanghanu vavakulu va Yehovha. Hambi hi ntirho wa ku chumayela a wu tsakisa hintamu swinene; vanhu lava a hi djondza na vona Bibele a va kwata loko hi hantla hi muka, a va lava swaku hi tama hi va djondzisa Bibele. Vanhu a va swi rhandza ku bula hi Bibele; a va vulavula hi lona hambiloko va li ndleleni, se leswaku u va chumayela a swo lava u nghena ka bulu la vona u sungula ku va djondzisa Bibele. A hi ni swidjondzo swa swinyingi swa Bibele lakaku a swi hi karhatela hambi ku swi fambisa hinkwaswu. Leswo a swi hi tsakisa hintamu!

Paul: Hi tshame kolomuyani ka 4 wa malembe na ku rhulile aLibéria. Kambe swilo swi txintxile swa kola na kola hi 1989. Hi lembe leli ku tlhele ku sungula hasahasa yin’wani atikweni. Phela masonchwa man’wani ma sungule ku khometela vanhu lava a va li kusuhi ni Betele hi 2 ka Julho wa 1990. Hi hete tiwheti tinharhu na hi nga swi koti ku vulavula ni vanhu lava nga handle ka Betele, leswo a swi patsa maxaka ya hina ni vamakwerhu va sede mundial. A ku ni vanhu lava nga terekela wuhosi, a ku pfumaleka swakudla ku tlhela ku pfinyiwa vanhu. Phela swikarhatu leswo swi teke 14 wa malembe swi tlhela swi khumba tiko hinkwalu.

Anne: Vanhu van’wani a va lwa ni tinxaka tin’wani va tlhela va ti dlaya. Lomu switaratwini a ku ni masonchwa lawa a ma ni swibamu, lawa a ma fambafamba ma teketela swilo. Phela ka vona, a ku dlaya munhu a swo fana ni ku dlaya tihuku. Ka tindhawu leti masonchwa ma nyimaka ka tona a ku yo tala hi mintsumbu ya vanhu; hambi hi kusuhi ni Betele a ku yo tala hi mintsumbu. Hambi hi vamakwerhu va hina van’wani va dlayiwile ku patsa ni vamisiyonariyu vambirhi.

Vamakwerhu va veke wutomi la vona nghozini swaku va ponisa wutomi la vamakwerhu va tinxaka leti a ti laveteliwa leswaku ti dlayiwa. Phela vamakwerhu aBetele ni vamisiyonariyu va yendle swa ku fana. Hi xikombiso, vamakwerhu van’wani lava nga baleka va ta Betele va ye va ya tshama ka andari la le hansi, kasi van’wani va ye va ya tshama na hina amakwartu ka andari la le henhla. Ni khumbuka swaku ka kwartu leli na hi li ka lona, a hi ni ndjangu lowu a wu ni 7 wa vanhu.

Paul: Siku ni siku masonchwa a ma ya Betele leswaku ma ya vona kumbe a ku ni vanhu va tinxaka leti a ti laveteliwa leswaku ti dlayiwa lava a va tumbelile koseniyani. Se a ku ni 4 wa vamakwerhu lava a va vonelela vamakwerhu volavo. Vambirhi a va nyima xipfalwini kasi vambirhi a va nyima ka janela leli a li ta va pfuna ku vona leswi a swi yendleka axipfalwini. Loko vamakwerhu lava a va nyima xipfalwini va veka mavoko ya vona phambheni ka muzimbha wa vona, a swi kombisa swaku swilo swa ha tshamisekile; kambe loko va ma yisa ndzhaku a swi kombisa  swaku masonchwa ma kusuhi ni ku nghena. Se vamakwerhu lava a va li ka janela a va fanele va tsutsuma va ya tumbeta vamakwerhu lava a va laveteliwa ka ndhawu ya ku vhikeleleka.

Anne: Loko se ku hundze mavhiki ya manyingi, masonchwa lawa a ma ni swibamu ma swi kotile ku nghena Betele. Se mina ni makwerhu wa xisati wa lixaka leli a li laveteliwa swaku li dlayiwa hi nghene casa de banho swaku hi ya tumbela. A casa de banho a ku ni rumaru leli a swi koteka swaku munhu a nghena a tumbela swi tlhela swi nga tikombi swaku ku ni munhu. Se makwerhu lweyi a ni li na yena a nghenile ka rumaru lolelo naswona swi lave a tikhotsa swaku a za a yenela hikusa ndhawu ya kona a yi li yitsongo; ni gama ni zama ku li pfala. Masonchwa ma game ma fika nyanghweni ma ba xipfalu, se nuna wa mina a ku ‘nyimaninyana, nsati wa mina a casa de banho’. A swi karhata ndjhani ku pfaletela rumaru leliyani! Hikusa a ni ta teka nkama wa wunyingi na na ha pfala funtshi a ni ta vanga guwa va za va hi tsumbula; se leswi a ni chava ni sungule ku rhurhumela. Loko se ni gamile ku pfaletela, ni khongele ka Yehovha ni mu kombela swaku a ni pfuna leswaku ni rhula; ni game ni ya va pfulela xipfalu na ni rhulile. Nkama ni nga va pfulela xipfalu, va ni susumetile ni ya lee va gama va ya ka rumaru leli makwerhu lwiyani a a tumbele ka lona. Nkama va nga fika va lavetelile kambe a va mu kumanga makwerhu lwiyani. Se va game va suka va ya lavetela vamakwerhu ka makwartu man’wani ni ka ndhawu leyi a hi veketela ka yona swilo, kambe a va va kumanga.

Paul: Hi tshame tiwheti ta tinyingi na hi nga na swakudla. Ka wugandzeli la nimixo hambi hi txani la ku li khweva a li nga li kona, a ho djondza Bibele ntsem; kambe hi swona swi nga hi tiyisa ka nkama lowuyani wa ku karhata.

Phela loko a ho tama hi nga na swakudla kumbe mati aBetele, a swi ta lava hi za hi huma. Se vamakwerhu lavayani a hi va fihla vambuyangwani a va ta ku yini? Phela swi nga yendleka a va ta dlayiwa. Kambe minkama hinkwayu, Yehovha a a hi nyika leswi a hi swi lava hi nkama wa kona. A hi kombile swaku a na hina a tlhela a hi pfuna swaku hi tiyisela xiyimu lexiyani.

Minkama liyani ya ku karhata a yi fana ni munyama wawukulu swinene naswona ntiyiso wa Bibele a wu fana ni ku vonakala loku a ku voninga niwusiku. Makhambi ya manyingi a swi lava leswaku vamakwerhu va baleka leswaku va ponisa wutomi la vona, kambe a va tama va tshembeka va tlhela va rhula. Naswona vamakwerhu van’wani a va vula swaku a xiyimu lexiyani a xo va pfuna leswaku va ta swi kota ku tiyisela loko nhlomulu wawukulu wu sungula. Vamakwerhu lava nga majovhem ni madoda, a va yendla hinkwaswu leswi va nga swi kotaka swaku va pfuna vamakwerhu ka xiyimu lexi a va li ka xona. Loko swi lava vamakwerhu va rhurha, a va tama va pfunana naswona loko va fika ka ndhawu ya nyuwani a va tekela ku sungula ku chumayela naswona minkama ya yinyingi a swi lava leswaku va yendla mintlhanganu akhwatini. Phela ku chumayela ni ku ya mintlhanganwini swi va pfunile vamakwerhu ka xiyimu xa vona. Nkama a hi famba hi ya pfuna vamakwerhu hi leswi a va swi lava, minkama ya yinyingi a va nga kombeli mpahla, kambe a va kombela mapaxta lawa a va ta ma tirhisa ka ntirho wa ku chumayela. Vanhu va vanyingi lava a va nga na ntshembo hi nkama lowuyani, va sungule ku djondza Bibele ni Timboni ta Yehovha naswona a va hlamala hileswi Timboni ta Yehovha a ti tshama na ti tsakile ti tlhela ti nga tikhalakhali. A swi fana ni loko vamakwerhu va voninga xikarhi ka munyama! (Mat. 5:14-16) Leswi vamakwerhu va nga swi yendla, swi yendle swaku hambi hi masonchwa man’wani ya ku karhata ma sungula ku djondza ntiyiso.

Paul: Minkama yin’wani swi lave hi huma tikweni. Makhambi manharhu swi lave hi huma ku ringana nkama wawutsongo, kambe makhambi mambirhi swi lave hi heta lembe hinkwalu. Makwerhu mun’wani wa xisati lweyi na yena a nga misiyonariyu a yi tlhamusele kahle ndlela leyi a hi titwa hi yona. Yena a te: “Phela ka Xikola xa Jiliyadi hi djondza ku rhandza ntirho lowu hi nga nyikiwa wona; se hi leswi hi nga swi yendla. Ku siya vamakwerhu va hina ka xiyimu lexi na va kumana na xona, a swi hi tshova timbilu swinene.” Lexi tsakisaka hi leswaku hambileswi a hi ta va ka matiko man’wani a hi ta swi kota ku tama hi va pfuna vamakwerhu va Libéria.

Anne: Hi Maio wa 1996 hi tekile movha swaku hi ya ka ndhawu ya ku vhikeleleka, leyi a swi ta lava hi famba 16 wa makilometru swaku hi yi fikela. Phela movha wolowo a wu ni madokumentu ya lisima ya Betele. Se na swi nga yanga kwini, hi yo sungula ku twa guwa la swibamu, a ku li masonchwa lawa a ma duvulela henhla. Masonchwa lawa ma game ma hi tela ma fika ma hi humesa movheni ma teka movha ma famba, kambe Paul a a salile movheni. Phela hi chavile hintamu hi nga xi tivi ni xa ku xi yendla; kambe loko hi txuvuka, hi vone Paul na a ta na a xiririka ngati ka ximombo. Se hi gama hi tivutisa hi ku ‘indjhe a ngo yo duvuliwa?’ Kambe nkama lowu a nga fika hi tsumbule swaku sonchwa lin’wani a li yo mu ba li gama li mu humesa movheni. Kambe hi tsakile hi ku vona swaku xilondza xa kona a xi nga li xikulu.

Kusuhinyana ni ka ndhawu leyi a hi li ka yona a ku ni movha wa masonchwa lowu a wu tale hi vanhu lava a va chava. Hi fambile hi ya nyompela movha lowuyani, kambe a swi karhata ku kuma ndhawu ya ku khoma ka yona. Motorixta a tsutsumise movha hi za hi lava ni ku wa; hi zame ku mu byela swaku a pumba vhelosidade, kambe leswi na yena a a chava a tame a tsutsuma hintamu. Hi swi kotile ku tikhweketanyana hi za hi ya fika lomu a hi ya kona; kambe nkama hi nga fika, a hi patsa ni ku rhurhumela hi ku karhala.

Paul: Nkama hi nga fika ka ndhawu liyani, timpahla ta hina a ti handzukelile naswona a hi tale hi wuthulu. A hi hlamala hi tlhela hi tivutisa swaku hi ponise ku yini. Hi game hi yetlela ka ndhawu liyani, lani a ku ni xithandhamoya lexi nga boxeteliwa hi tibala, kambe a ku li xona lexi a xi ta hi teka swaku hi ya ka tiko la Serra Leoa. A hi tsakile hileswi a hi nga fanga, kambe a hi karhateka hi vamakwerhu lava va nga sala Libéria.

Anne: Nkama hi nga fika Betele ka doropa la Freetown aSerra Leoa, hi titwe na hi vhikelelekile. Kambe minkama yin’wani a ni pfana ni khumbukela swilo leswiyani swa ku biha swi nga hi humelela. Hi xikombiso, ninhlikanhi a ni tshamela ku dzukadzuka nchumu xin’wani ni xin’wani funtshi a ni nga swi koti ku pimisa kahle. Kasi niwusiku a ni balha hintamu ni tlhela ni twa xirhami hintamu, na ni pimisa swaku devhi hi ta tshuka hi yendlekeliwa hi swilo swa ku biha. Phela a ni nga li kumi wurhongo; a swi ni karhatela hambi hi ku hefemula. Se hi nkama wolowo, Paul a a ni barasara, a khongela na mina a tlhela a yimbelela na mina tinsimu; naswona hi nkama wolowo a ni nyima ku rhurhumela. Phela a ni chava! A ni pimisa swaku devhi no sunguliwa hi mavabyi ya ku hlanya ni swaku a swi ta lava ni nyima ku va ka ntirho wa wumisiyonariyu.

Leswi nga gama swi yendleka a ni nge tshuki ni swi rivala. Ka vhiki loleliyani ku humesiwe marevhixta mambirhi ma nga ni pfuna hintamu. Lin’we la wona i Khindlimuka! wa 8 ka Junho wa 1996, lweyi a a ni nhlokomhaka leyi nge: “Como lidar com a síndrome do pânico.” Khindlimuka! lweyi a ni pfunile swaku ni twisisa leswi a swi ni yendlekela. Revhixta lin’wani a ku li Murindzi wa 15 ka Maio wa 1996, lweyi a a ni nhlokomhaka leyi nge: “Xana Va Ma Kuma Kwihi Matimba?” Murindzi lweyi a a ni mufoto wa phapharati leli a li vavisiwile ka timpapa ta lona, naswona a a vula swaku hambiloko phapharati li vavisiwile ka timpapa ta lona, a li swi kota ku tama li dla li tlhela li haha. Se ni vanhu va Yehovha, hambiloko va kumana ni swikarhatu va tama va pfuniwa hi moya wa ku kwetsima wa Yehovha. Marevhixta lawa ya mambirhi ma ni pfunile hintamu ka xiyimu lexi a ni li ka xona. (Mat. 24:45) Xin’wani lexi ni nga xi yendla ku ve ku hamba mapexkiza ya tinhlokomhaka tin’wani ta ku vulavula hi timhaka leti ni tlhela ni fambafamba na tona ka paxta la mina. Hi ku famba ka nkama ni sungule ku yampsa.

Paul: Hi tsake hintamu nkama se swi nga dara kuva hi tlhelela aLibéria. Funtshi a ku heleni ka 2004 a hi ta tlhanganisa 20 wa malembe na hi tirha koseniyani. Phela a nyimpi se a yi helile funtshi a ku lava ku yakiwa Betele la nyuwani. Kambe na swi nga yanga kwini, hi nyikiwe ntirho wun’wani.

Swi hi karhatele hintamu ku suka Libéria hikusa vamakwerhu lavayani a va fana ni ndjangu wa hina. Kambe hi  khumbuke swaku nkama hi nga ya aXikola xa Jiliyadi swi lave hi siya maxaka ya hina naswona Yehovha a hi katekisile hintamu. Kambe swoswi a hi ta tirha ka tiko la kusuhi ni Libéria, ku nga Gana; se hi pfumelile ku famba.

Anne: Nkama hi nga suka Libéria hi rile hintamu swinene. Kambe hi hlamalile nkama Frank, makwerhu lweyi se a nga kula a nga hi byela leswaku hi va rivala vamakwerhu va Libéria. Yena a game a ku: “Na swi tiva swaku a mi nge hi rivali, kambe yendlani hinkwaswu leswi mi nga swi kotaka ka ntirho wa nyuwani lowu mi nga nyikiwa wona. Phela ntirho lowu mi nyikiwe hi Yehovha! Se yendlani hinkwaswu leswaku mi pfuna vamakwerhu va koseniyani.” Leswo swi hi pfune leswaku hi wu yendla kahle ntirho wa hina ka ndhawu liyani a hi tiva vanhu vavatsongo naswona mayendlela ya swilo a hi nga ma tolovelanga.

Paul: Gana a ku ni Timboni ta Yehovha ta tinyingi naswona a swi hlwelanga swaku Gana na kona hi va ni vanghanu va vanyingi, lava na vona a va fana ni ndjangu ka hina. Phela vona a va rhandza Yehovha funtshi a va ni wunghanu la ku tiya na yena. Phela hi djondze swilo swa swinyingi ka vamakwerhu lava. Hambileswo, loko se ku hundze 13 wa malembe, hi rhambiwile swaku hi suka Gana hi ya tirhela aBetele la África Oriental leli nga Quénia. I ntiyiso swaku a hi va xuva vamakwerhu va tindhawu leti se a hi tirhele ka tona, kambe hi ve ni vanghanu va nyuwani aQuénia lava na vona a hi va rhandza. Phela swi hi tsakise hintamu ku ya tirha ka teritoriyu lalikulu leli nga ni vachumayeli vavatsongo.

Anne: Ka malembe hinkwawu lawa ni nga tirhela Yehovha, ku yendleke swilo swa swinyingi swa ku karhata naswona loko swi yendleka a ni chava hintamu. Swikarhatu leswi hi nga kumana na swona swi hi siye ni swivavu swi tlhela swi hi yendla hi karhateka ka mimpimiso ya hina. Hambileswi Yehovha a nga hi vhikela ka swikarhatu hinkwaswu leswi hi nga kumana na swona, ninamuntlha loko ni twa guwa la swibamu ni chava hintamu ma za marhumbu ya mina ma rhurhumela ni tlhela ni hela ntamu. Kambe ni djondze leswaku Yehovha ni vamakwerhu va ta hi tiyisa minkama hinkwayu. Lexi hi faneleke hi xi yendla i kuva hi tama hi djondza hi tlhela hi yendla mintirho leyi tsakisaka Yehovha, se Yehovha a ta hi pfuna leswaku hi tama hi mu yendlela ntirho lowu a nga hi nyika wona.

Paul: Van’wani va nga ha ku vutisa va ku: “I ntxini xi ku yendlaka u rhandza ntirho lowu u mu yendlelaka wona Yehovha?” Phela loko ku li leswaku lexi u xi rhandzaka i tiko leli u tirhelaka ka lona hileswi li nga saseka kumbe hileswi li nga tshamiseka, khumbuka swaku swilo swi nga ha txintxa swa kola na kola. Phela ndhawu yoleyo ya ku saseka yi nga ha tshuka yi va ni nghozi swinene. Se a xa lisima i vamakwerhu lava nga ka ndhawu yoleyo. Phela hambileswi hi taka hi ka tindhawu ta ku hambana, funtshi hi nga ni mavonelo ya ku hambana, hinkwerhu hi ndjangu wun’we hikusa hi rhandza Yehovha. Hina a hi pimisa swaku loko va hi rhumela leswaku hi ya tirha ka tiko lin’wani, hi hina a hi ta tiyisa vamakwerhu; kambe hi tsumbule swaku vamakwerhu hi vona va nga tlhela va tiyisa hina.

Minkama hinkwayu loko hi rhumeliwa swaku hi ya tirha ka ndhawu yin’wani hi vona swilo swa ku hlamalisa hintamu, ku nga vamakwerhu va hina lava mu tirhelaka hi mbilu hinkwayu Yehovha. Ku nga na mhaka swaku hi kwini, loko hi ni bandla, hi ni ndjangu wa hina. Ha tiyiseka swaku loko hi tama hi mu tshemba Yehovha, yena a ta tama a hi pfuna minkama hinkwayu. — Filp. 4:13.