1. Hi wini ndzingo lowu Yosefa a nga kumana na wona, naswona a yentxe yini?

 YOSEFA n’wana wa Yakobo a kumane ni ndzingo wa ku karhata. Nsati wa Potifaru, lweyi Yosefa a a tirha ka yena a mu byele leswi: “Yetlela na mina.” Kambe Yosefa a yalile. Van’wana namuntlha va nga ha tivutisa leswi: ‘Hi mhaka muni Yosefa a yale ndjombo ya ku fana ni liyani?’ Phela Potifaru a a nga li kona. Leswi Yosefa a a ko va mutirhi ntsena, wansati lweyi a a ta mu khatisa loko a a ko yala ku yetlela na yena. Hambileswo, Yosefa a nga zanga a chava. A tame a yala. Hi mhaka muni? Yena a te: “Ni nga swi kotisa ku yini ku yentxa wubihi leli la likulu ni djohela Xikwembu hikakunene?” — Gen. 39:7-12.

2. Yosefa a a swi tivisa ku yini swaku ku mbuyeta a ku li xidjoho xa xikulu?

² Yosefa a a swi tivisa ku yini swaku ku mbuyeta a ku li “wubihi la likulu”? Khumbuka swaku a ka ha chota 200 wa malembe swaku Nawu wa Moxe lowu nge: “U nga tshuki u mbuyeta” wu tsaliwa. (Ekso. 20:14) Kambe Yosefa a a swi tiva swaku Yehovha wa va nyenya lava mbuyetaka. Hi xikombiso, a a swi tiva swaku Yehovha a lava swaku munhu a chada ni wanuna mun’we kumbe wansati mun’we. Funtshi swi nga yentxeka a swi tivile leswi Yehovha a nga mu vhikelisa xiswona vhovho wa yena Sara, nkama lowu Faru na Abimeleke a va lava ku famba masangu na yena. Ni nkama lowu Yehovha a nga vhikela Rabeka nsati wa Izaki. (Gen. 2:24; 12:14-20; 20:2-7; 26:6-11) Leswi Yosefa a nga pimisa hi timhaka leti, a swi kotile ku vona swilo hi ndlela ya Yehovha, a hambanisa swa swinene ni swa ku biha. Leswi Yosefa a a mu rhandza Yehovha, a a rhandza ni minawu ya yena ya ku lulama naswona a a tinyimisele ku mu yingisa.

3. Hi ta vona yini ka nhlokomhaka leyi?

³ Wa li rhandza wululami? A hi kanakani swaku wa li rhandza.  Kambe leswi hi nga ni xidjoho hi fanele hi tivonela ka mavonelo lawa vanhu va nga na wona hi wululami hikusa hi nga phasiwa. (Esa. 5:20; Rom. 12:2) Ka nhlokomhaka leyi, hi ta vona swaku i yini wululami ni swaku ku rhandza wululami swi nga hi pfunisa ku yini. Hi ta gama hi vona 3 wa swilo leswi nga ta hi pfuna ku rhandza minawu ya Yehovha.

4. Vanhu va pimisa swaku munhu wa ku lulama a tshamise ku yini?

⁴ Vanhu va pimisa swaku munhu wa ku lulama hi lweyi a tibyelaka funtshi a tivonaka na a yampsa ku tlula vanhu van’wana. Kambe lelo, a hi lona wumunhu leli Yehovha a li rhandzaka. Nkama Yesu na a li lani misaveni, a sole vafundhisi lava a va li kona ka nkama wa yena, hileswi a va vekela vanhu swinawanawana. (Ekl. 7:16; Luk. 16:15) Munhu lweyi a yingisaka Yehovha a nga tivoni na a yampsa ku tlula vanhu van’wana.

5. Hi ku ya hi Bibele i yini wululami? Tlhamusela.

⁵ Wululami i wumunhu la ku xonga hintamu. Hi ku kongoma, wululami i ku yentxa swilo leswi Yehovha a swi vonaka swi li swinene. Hi ku ya hi Bibele, “wululami” i ku hanya hi minawu ya Yehovha ya ku lulama. Hi xikombiso, Yehovha a vula swaku vaxavisi va fanele va tirhisa “balansa la ku kala li nga kanganyisi”. (Det. 25:15) Hi Xiheberu, rito leli nga hundzuluxeliwa li va “ku tshembeka” li vula “wululami”. Se, Mukreste lweyi a lavaka ku voniwa na a lulamile ka matihlo ya Yehovha, a fanele a tshembeka ka manegosiyu ya yena. Munhu wa ku lulama a nga swi rhandzi ku vona vanhu na va kanganyisiwa. Leswaku a tsakisa Yehovha, na a nga se yentxa xiboho a pimisa hi leswi Yehovha a nga ta titwisa xiswona. — Kol. 1:10.

6. Hi mhaka muni hi tshemba minawu ya Yehovha ya leswi nga swinene ni leswi kalaka swi nga li swinene? (Esaya 55:8, 9)

⁶ Bibele li vula swaku Yehovha i Xihlovo xa wululami. Hi mhaka leyo, li vula swaku i “ndhawu ya ku tshama ka yona ya ku lulama.” (Yer. 50:7) Leswi a nga yena a nga hi yentxela minchumu hinkwayu, hi yena lweyi a nga hi vekelaka minawu ya leswi nga swinene ni leswi kalaka swi nga li swinene. Leswi hi nga ni xidjoho, a hi nge swi koti hina hi hoxe ku tiva leswi nga swinene ni leswi kalaka swi nga li swinene. Kambe Yehovha leswi a nga hetiseka, hi yena a nga hi byelaka swa swinene ni leswi kalaka swi nga li swinene. (Swi. 14:12; lerha Esaya 55:8, 9.) Hambileswo, leswi hi nga yentxiwa na hi fana ni Xikwembu, hi nga swi kota ku yentxa leswi xi vulaka swaku swi lulamile. (Gen. 1:27) Naswona ha swi rhandza ku xi yingisa. Leswi hi mu rhandzisaka xiswona Papayi wa hina, swi hi yentxa hi lava ku mu tekelela. —  Efe. 5:1.

7. Hi mhaka muni hi fanele hi yingisa minawu ya Yehovha? Nyikela xikombiso.

⁷ Ku nga va swaku wa yi vona ndlela leyi hi pfunekaka hi yona hi ku yingisa minawu ya Yehovha? Hi xikombiso, pimisa hi leswi a swi ta yentxeka loko muxavisi mun’wana ni mun’wana a a ko pima swilo hi ndlela leyi yena a yi lavaka, vanhu va vanyingi a va ta yiveliwa. Se, a ku ta yentxeka yini loko vadotori a vo kala va nga yi yingisi minawu leyi fambisanaka ni madahelo? A ku ta fa vanhu va vanyingi, hikusa minawu yoleyo hi yona yi vhikelaka wutomi la vanhu. Hilani ku fanaka, minawu leyi Yehovha a hi nyikaka yona yi vhikela hina.

8. Yehovha a ta va katekisisa ku yini lava va hanyaka hi minawu ya yena?

⁸ Yehovha a tshembisa ku katekisa hinkwavu lava hanyaka hi minawu ya yena. A li:  “Lava va ku lulama va ta tshama amisaveni, va ta hanya ka yona hi masiku ni masiku.” (Pis. 37:29) Pimisa hi ku twanana, ku rhula ni ku tsaka loku ku nga ta va kona loko vanhu hinkwavu va hanya hi minawu ya Yehovha. Phela leswo hi swona leswi a swi lavaka. Hikakunene, hinkwerhu hi ni swivangelo leswi twalaka swa ku rhandza minawu ya Yehovha. Hi nga yentxa yini swaku hi kulisa ndlela leyi hi yi rhandzaka hi yona minawu ya Yehovha? A hi buleni hi 3 wa swilo leswi hi nga swi yentxaka.

9. Impsini leswi nga hi pfunaka ku rhandza minawu ya Yehovha?

⁹ Xa ku sungula: Rhandza Lweyi a nga veka minawu. Leswaku hi rhandza wululami hi fanele hi rhandza Yehovha lweyi a nga yena a hi byelaka leswi nga lulama ni leswi kalaka swi nga lulamanga. Loko hi ya hi mu rhandza Yehovha, hi ta ya hi yi rhandza minawu ya yena. Hi xikombiso, loko Adamu na Evha a vo mu rhandza Yehovha, a va ta va va mu yingisile. — Gen. 3:1-6, 16-19.

10. Abrahamu a yentxe yini swaku a mu tiva kahle Yehovha?

¹⁰ A nga kona lweyi a lavaka ku fana na Adamu na Evha. Leswaku hi nga va tekeleli, swi lava hi tama hi djondza hi wumunhu la Yehovha hi tlhela hi zama ku twisisa leswi a titwisaka xiswona. Loko hi yentxa leswo, lirhandzu la hina hi yena li ta ya li kula. Pimisa hi Abrahamu, a a mu rhandza Yehovha swi suka mbilwini. Hambi nkama lowu a swi mu karhatela ku twisisa xiboho lexi Yehovha a nga xi yentxa, a tame a mu yingisa. Minkama hinkwayu Abrahamu a a tikarhatela ku mu tiva kahle Yehovha. Hi xikombiso, nkama lowu a nga tiva swaku Yehovha a lava ku lovisa doropa la Sodoma na Gomora, Abrahamu ku sunguleni a a chava swaku “Muyavanyisi wa misava hinkwayu” a nga lovisa wa ku lulama ni wa ku kala a nga lulamanga. Phela leswo a swi mu tsona wurhongo Abrahamu. Se, hi ku tiveka hansi a game a mu yentxa swivutiso Yehovha, naswona Yehovha a lehise mbilu a hlamula swivutiso hinkwaswu swa Abrahamu. Hi wugamu, Abrahamu a swi vonile swaku Yehovha a kambisisa timbilu ta vanhu, funtshi a nge tshuki a lovisa vanhu va ku lulama. —  Gen. 18:20-32.

11. Abrahamu a swi kombisise ku yini swaku a a mu rhandza a tlhela a mu tshemba Yehovha?

¹¹ Mabulu lawa Abrahamu a nga va na wona na Yehovha mayelana ni doropa la Sodoma na Gomora, ma mu khumbe hintamu. A hi kanakani swaku leswo swi mu yentxe a mu rhandza a tlhela a mu hlonipha hintamu Papayi wa yena Yehovha. Kambe hi ku famba ka nkama Abrahamu a kumane ni xiyimu lexi a xi ta ringa ku tshembeka ka yena ka Yehovha. Yehovha a mu kombele swaku a yentxa gandzelo hi n’wana wa yena wa mun’we Izaki. Leswi Abrahamu se a a mu tiva kahle Yehovha, a nga vanga ni xivutiso ka khambi leli. Kambe a yo vhela a yentxa leswi Yehovha a nga mu kombela swona. Pimisa hi ku vava loko Abrahamu a a ku twa nkama a a tilunghiselela ku yentxa leswi Yehovha a nga mu kombela. Swi nga yentxeka hi nkama wolowo Abrahamu a pimise hintamu hi leswi Yehovha a nga tshamisa xiswona. A a swi tiva swaku Yehovha a nge yentxi nchumu ni xin’we lexi kalaka xi nga lulamanga ni swaku Yena a ni lirhandzu. Mupostolo Pawulo a vule swaku Abrahamu a a swi tiva swaku Yehovha a nga swi kota ku pfuxa Izaki. (Heb. 11:17-19) Funtshi Yehovha se a a tshembise Abrahamu swaku Izaki a a ta va tiko. Kambe hi nkama wolowo Izaki a a nga se va ni n’wana. Leswi Abrahamu a a mu rhandza  Yehovha a tlhela a mu tshemba, a yentxe leswi a nga mu byela swona. Hi lipfumelo, a yingisile hambiloko swi karhata. — Gen. 22:1-12.

12. Hi nga mu tekelelisa ku yini Abrahamu? (Tipisalema 73:28)

¹² Hi nga mu tekelelisa ku yini Abrahamu? Ku fana na Abrahamu, hi fanele hi tama hi djondza hi Yehovha. (Lerha Tipisalema 73:28.) Loko hi yentxa leswo, hi ta va vanghanu va vakulu va yena. Funtshi hi ta ya hi mu rhandza hintamu. (Heb. 5:14) Se, loko van’wana va hi xengetela ku yentxa minchumu ya ku biha, hi ta yala. Hi ta nyenya hinkwaswu leswi nga kwatisaka Papayi wa hina Yehovha, swi tlhela swi wonha wunghanu la hina na yena. Impsini swin’wana hi nga swi yentxaka kuva hi kombisa swaku ha yi rhandza minawu ya Yehovha?

13. Hi nga yentxa yini swaku hi rhandza minawu ya Yehovha ya ku lulama? (Swivuriso 15:9)

¹³ Xa wumbirhi: Lwela ku rhandza minawu ya Yehovha siku ni siku. Hi xikombiso, munhu lweyi a lavaka ku va ni ntamu a fanele a trenara siku ni siku. Swa fana ni munhu lweyi a lavaka ku rhandza minawu ya Yehovha ya ku lulama, a fanele a yentxa minzamu siku ni siku. Yehovha a nga nyimelanga swaku hi yentxa swilo leswi hi kalaka hi nga swi koti. (Pis. 103:14) A hi tiyisekisa swaku “a rhandza va ku lulama.” (Lerha Swivuriso 15:9.) Loko ku li ni ntirho lowu hi lavaka ku mu yentxela wona Yehovha, swi lava hi tikarhata swaku hi kota ku wu fikelela. Leswo swa fana ni minawu ya Yehovha. Leswaku hi yi rhandza, swi lava hi tikarhata funtshi Yehovha a ta hi lehisela mbilu a hi pfuna swaku hi yampsisa. — Pis. 84:5, 7.

14. I yini “xivhikelo xa xifuva xa ku lulama”, naswona hi mhaka muni hi fanele hi tshama hi li na xona?

¹⁴ Hi lirhandzu, Yehovha a hi byela swaku minawu ya yena ya ku lulama, a yi karhati. (1 Yoh. 5:3) I xivhikelo lexi hi xi lavaka siku ni siku. Pimisa hi mpahla hinkwayu ya nyimpi leyi taka hi ka Xikwembu leyi mupostolo Pawulo a nga vulavula hi yona. (Efe. 6:14-18) Ka mpahla yoleyo i yini lexi a xi vhikela mbilu ya musonchwa? A ku li “xivhikelo xa xifuva xa ku lulama”, ku nga minawu ya Yehovha ya ku  lulama. Ku fana ni leswi xivhikelo xa xifuva xi vhikelaka mbilu ya munhu, minawu ya Yehovha na yona ya hi vhikela. Minkama hinkwayu tiyiseka swaku u na xona xivhikelo xa xifuva xa ku lulama kun’wana ni kun’wana lomu u nga kona! — Swi. 4:23.

15. U nga swi kotisa ku yini ku yambala xivhikelo xa xifuva xa ku lulama?

¹⁵ U nga swi kotisa ku yini ku yambala xivhikelo xa xifuva xa ku lulama? U nga yentxa leswo hi ku pimisa hi minawu ya Yehovha ka xiboho xin’wana ni xin’wana lexi u xi yentxaka siku ni siku. Na u nge se langa mabulu lawa u nga ta va na wona, muzika lowu u nga ta wu yingisela, leswi u lavaka ku hungata hi swona kumbe buku leli u lavaka ku li lerha, rhanga hi ku tivutisa leswi: ‘Ni ta va ni yi tata hi yini mbilu ya mina? Indje Yehovha wa swi tsakela leswi ni langaka ku hungata hi swona? Kumbe swi kombisa nsila ya swa masangu, tinyimpi ni ku tibyela, ku nga minchumu leyi Yehovha a yi nyenyaka?’ (Filp. 4:8) Loko u yentxa swiboho leswi tsakisaka Yehovha, u ta va na u pfumelela minawu ya Yehovha yi vhikela mbilu ya wena.

16-17. Esaya 48:18 yi swi kombisisa ku yini swaku hi nga swi kota ku hanya hi minawu ya Yehovha minkama hinkwayu?

¹⁶ U tshama u titwa ingi u nge swi koti ku hanya hi minawu ya Yehovha ya ku lulama siku ni siku? Pimisa hi leswi Yehovha a hi byelaka swona ka Esaya 48:18. (Lerha.) Ka ndzimana leyi, Yehovha a tshembisa swaku ku lulama ka hina, ku nga “fana ni magandlati ya lwandle.” Tivoni na u li praia, se u vona magandlati ya makulu na ma ta hi ku landzelelana. A wu ta chava u pimisa swaku siku lin’wani magandlati wolawo ma nga tshuka ma nyamalala? Ihim! Hikusa wa swi tiva swaku magandlati minkama hinkwayu ma tshama ma li kona.

¹⁷ Munhu wa ku lulama a fana ni magandlati wolawo ya lwandle. Hikusa na a nge se yentxa xiboho, a rhanga hi ku pimisa hi leswi Yehovha a swi lavaka a gama a yentxa leswi nga ta mu tsakisa. Se, ku nga na mhaka swaku hi lava ku yentxa xiboho xa ku karhatisa ku yini, Yehovha a ta hi pfuna swaku hi yentxa leswi nga swinene siku ni siku.  — Esa. 40:29-31.

18. Hi mhaka muni hi fanele hi tshika ku yavanyisa van’wana?

¹⁸ Xa wunharhu: Tshika Yehovha a yavanyisa. Leswaku hi hanya hi minawu ya Yehovha ya ku lulama, hi fanele hi tshika ku yavanyisa vanhu van’wana, kumbe hi tivona hi li vanene ku tlula vanhu van’wana. Handle ka ku tivona hi li ni mfanelo ya ku yavanyisa, hi fanele hi khumbuka swaku Yehovha hi yena “Muyavanyisi wa misava hinkwayu”. (Gen. 18:25) Yehovha a nga hi nyikanga mfanelo ya ku yavanyisa munhu. Yesu a te: “Tshikani ku yavanyisa van’wana leswaku mi nga yavanyisiwi”. — Mat. 7:1. *

19. Yosefa a swi kombisise ku yini swaku a tshike Yehovha a yavanyisa hi yexe?

¹⁹ A hi tlheleni hi pimisa hi xikombiso xa Yosefa, wanuna wa ku lulama. A a nga yavanyisi munhu, hambi hi lava a va mu yentxela minchumu ya ku biha. Vamakwavu va yena va mu hluphile, va mu xavisa swaku a va xikarawa va tlhela va hembela papayi wa vona va ku a dlayiwile. Hi ku famba ka nkama, Yosefa a tlhele a kumana ni ndjangu wa yena. Leswi Yosefa se a a li hosi, a a ta va a va yavanyisile  vamakwavu va yena a tlhela a va rihisela. Hambileswi vamakwavu va Yosefa se a va txintxile, a va chava swaku a a ta va rihisela. Kambe Yosefa a va byele leswi: “Mi nga chavi, mina a ni Xikwembu.” (Gen. 37:18-20, 27, 28, 31-35; 50:15-21) Yosefa hi ku tiveka hansi a tshike Yehovha a yavanyisa hi yexe.

20-21. Hi nga yentxa yini swaku hi nga tivoni na hi lulamile?

²⁰ Ku fana na Yosefa, hi fanele hi tshika Yehovha a li yena lweyi a yavanyisaka. Hi xikombiso, hina a hi swi tivi swaku hi mhaka muni vamakwerhu va yentxa swilo hi ndlela leyi va swi yentxaka hi yona. Hina a hi nge swi tivi leswi nga ka mbilu ya munhu. Kambe, o va Yehovha ntsena lweyi ‘a vonaka leswi nga ka mbilu’. (Swi. 16:2) Yena a rhandza vanhu hinkwavu, swi nga na mhaka swaku va ta hi kwini. Funtshi a hi byela swaku hi fanele hi ‘rhandzana hi mbilu hinkwayu’. (2 Kor. 6:13) Se, hi fanele hi rhandza vamakwerhu hinkwavu ku nga li ku va yavanyisa.

²¹ Leswo swi patsa ni ku kala hi nga va yavanyisi vanhu lava kalaka va nga mu tirheli Yehovha. (1 Tim. 2:3, 4) A hi fanelanga hi yavanyisa maxaka ya hina lawa ma kalaka ma nga tirheli Yehovha hi ku vula swaku a ma nge tshuki ma djondza ntiyiso. Phela mapimiselo lawo ma nga ha kombisa swaku ha tibyela, funtshi hi tivona hi li vanene ku tlula van’wana. Yehovha a nyika “vanhu misaveni hinkwayu” nkama wa leswaku va tisola. (Mint. 17:30) Minkama hinkwayu khumbuka swaku vanhu hinkwavu lava va tivonaka na va lulamile, Yehovha a va vona na va nga lulamanga.

22. Hi mhaka muni u lava ku tama u rhandza wululami?

²² Loko hi tama hi rhandza minawu ya Yehovha ya ku lulama, hi ta tsaka naswona hi ta va xikombiso xa xinene ka van’wana. Leswo swi nga yentxa swaku va mu rhandza hintamu Yehovha va tlhela va va vanghanu va hina. A hi tameni hi ‘twa ndlala ni torha la swa ku lulama’. (Mat. 5:6) U nga kanakani swaku Yehovha wa yi vona minzamu hinkwayu leyi u yentxaka kuva u yentxa swa ku lulama. Hambileswi vanhu ka misava leyi va yaka va nyenya wululami, u nga godoli. Minkama hinkwayu khumbuka swaku “Yehovha a rhandza va ku lulama.” — Pis. 146:8.