1-2. Hi djondze yini ka nhlokomhaka leyi nga hundza naswona hi ta djondza hi yini ka nhlokomhaka leyi?

 KA NHLOKOMHAKA leyi nga hundza hi vone swilo swin’wana leswi hi nga swi djondzaka ka Levhitika ndzima 19. Hi xikombiso, ka Levhitika 19 ndzimana 3 hi vone swaku Yehovha a byele Vayisrayele swaku va hlonipha vapsali. Ka Nawu wolowo hi djondze swaku na hina hi fanele hi hlayisa vapsali va hina hi ku va xavela leswi va swi lavaka, hi va tiyisa hi ku va byela marito ya manene ni ku va pfuna ku tama va va vanghanu va Yehovha. Naswona ka ndzimana leyi, hi vone swaku Yehovha a byele Vayisrayele swaku va fanele va hlonipha Sabadu. Hambileswi hi kalaka hi nga ha li hansi ka nawu wa Sabadu, hi vone swaku nawu wolowo wu nga hi pfuna swaku siku ni siku hi tinyika nkama wa ku tirhela Yehovha. Loko hi yentxa leswo, hi ta kombisa swaku hi tikarhatela ku va vanhu lava nga ni mahanyelo ya ku basa, hilani swi vuliwaka hi kona ka Levhitika 19:2 ni 1 Pedru 1:15.

² Ka nhlokomhaka leyi hi ta vona swin’wana leswi hi nga swi djondzaka ka tindzimana tin’wana ta Levhitika 19. Hi ta djondza hi swaku hi nga va kombisisa ku yini timpsalu lava nga limala ni lava vabyaka, ni swaku hi nga swi kotisa ku yini ku tshembeka ka manegosiyu ni swaku hi nga va kombisa ku yini van’wana swaku ha va rhandza. Swoswi a hi kambisiseni swilo leswi, swaku hi ta kota ku va ni mahanyelo ya ku basa ku fana ni leswi Yehovha a nga basa.

3-4. Hi ku ya hi Levhitika 19:14, i yini leswi Vayisrayele a va nga fanelanga va swi yentxa ka vanhu lava nga fa tindleve ni lava nga fa matihlo?

³ Lerha Levhitika 19:14. Yehovha a lava swaku hi va nyika lisima vanhu lava vabyaka ni lava nga limala. Hi xikombiso, a byele  Vayisrayele swaku a va nga fanelanga va hleva munhu lweyi a nga fa tindleve. A va nga fanelanga va vulavula ku biha hi yena. Phela leswo a swi nga ta kombisa lirhandzu hikusa munhu lweyi a nga fa tindleve a a nga ta swi kota ku twa leswi va swi vulaka funtshi a a nga ta swi kota ku tinyimelela.

⁴ Ka Levhitika 19:14, Yehovha a byele vanhu va yena a ku: “U nga tshuki u veka nchumu phambheni ka munhu lweyi a nga fa matihlo swaku a pharhihetiwa.” Buku lin’wana li vula leswi hi vanhu lava nga limala: “Khale ka Israyele, vanhu va ku fa matihlo a va hluphiwa hintamu. Swi nga yentxeka vanhu van’wana a va veka nchumu phambeni ka munhu lweyi a nga fa matihlo swaku xi mu pharhiheta.” Phela leswo a swi bihe hintamu! Se a nawu lowu nga ka Levhitika 19:14, a wu pfuna Vayisrayele swaku va va komba timpsalu vanhu lava nga limala.

5. Hi nga va kombisisa ku yini timpsalu vanhu lava nga limala ni lava vabyaka?

⁵ Yesu a va kombe timpsalu vanhu lava vabyaka ni lava nga limala. A byele vadjondzisiwa va Yohani Mutsakamisi a ku: “Lava nga fa matihlo va vona, lava khwitaka va famba, va mavabyi ya ku bola xikhumba va basisiwa naswona lava nga fa tindleve va twa, lava nga fa va pfuxiwa.” Phela nkama lowu vanhu va nga vona masingita lawa Yesu a a ma yentxa, ‘va dzunise Xikwembu.’ (Luk. 7:20-22; 18:43) Na hina, leswi hi nga Vakreste, hi lava ku tekelela Yesu hi ku va komba timpsalu vanhu lava vabyaka ni lava nga limala. Hi mhaka leyo, hi va komba lirhandzu hi tlhela hi va yentxela swilo swa swinene. I ntiyiso swaku Yehovha a nga hi nyiki matimba ya ku yentxa masingita, kambe hi ni ntirho wa lisima wa ku byela vanhu lava nga limala naswona va kalaka va nga mu tivi Yehovha hi ntshembo wa ku tsakisa wa paradesi, lani vanhu hinkwavu va nga ta va ni wunghanu la linene na Yehovha va tlhela va nga ha vabyi. (Luk. 4:18) Phela mahungu wolawo ya ku tsakisa ma pfuna vanhu va vanyingi swaku va dzunisa Xikwembu.

6. Levhitika ndzima 19 yi hi pfunisa ku yini ku twisisa nawu lowu nge u nga tshuki u yiva?

⁶ Tindzimana tin’wana ta Levhitika 19, ti vulavula hi 10 wa Minawu leyi Yehovha a nga yi nyika Vayisrayele. Hi xikombiso, nawu wa wu 8 a wu ku: “U nga tshuki u yiva.” (Ekso. 20:15) Vanhu van’wana va nga ha pimisa swaku ku yingisa  Nawu wolowo, a swi vula ntsena ku va munhu a nga teki nchumu xa munhu mun’wana na a nga nyikiwanga. Kambe Levhitika ndzima 19 yi hi pfuna ku twisisa swaku munhu a nga ha yiva hi tindlela tin’wana.

7. Munhu lweyi a xavisaka swilo a nga swi kombisisa ku yini swaku a nga wu yingisi nawu lowu nge u nga tshuki u yiva?

⁷ Munhu lweyi a xavisaka, a nga ha pimisa swaku a nge se tshama a yiva, hileswi a kalaka a nga se teka nchumu xa munhu mun’wana na a nga nyikiwanga. Kambe ku nga va leswaku leswi a swi yentxaka ka manegosiyu ya yena swi kombisa swaku i munhu wa ku tshembeka? Yehovha a vula leswi ka Levhitika 19:35, 36: “Mi nga tshuki mi kanganyisa loko mi pima ku leha ka nchumu, ku tika ka xona kumbe loko mi pima swilo leswi dibekaka.” Se muxavisi lweyi a tirhisaka balansa leli kalaka li nga pezi kahle swilo a ta va a yivela lava a va xaviselaka. Leswaku hi yi twisisa ku yampsa mhaka leyi, a hi djondzeni hi tindzimana tin’wana ta Levhitika ndzima 19.

8. Leswi nga ka Levhitika 19:11-13 swi va pfunise ku yini Vayisrayele swaku va wu twisisa kahle nawu wa wu 8 ka 10 wa Minawu naswona hi fanele hi tivutisa yini?

⁸ Lerha Levhitika 19:11-13. Marito ya ku sungula ya Levhitika 19:11 ma vula leswi: “Mi nga tshuki mi yiva.” Kambe ndzimana 13 yi kombisa ku yelana loku nga kona ka ku yiva ni kuva munhu a nga tshembeki ka manegosiyu ya yena. Yona yi li: “U nga tshuki u kanganyisa munhu mun’wana.” Hi mhaka leyo, ku kanganyisa munhu swa fana ni ku mu yivela. Phela Nawu wa wu 8 a wu swi tlhamusela kahle swaku ku yiva swi bihile, kambe leswi nga ka buku la Levhitika a swi pfuna Vayisrayele kuva va tiva swaku va nga wu tirhisisa ku yini nawu hi ku helela leswaku va tshembeka ka swilo hinkwaswu. I swa lisima kuva hi pimisa hi leswi Yehovha a ku vonisaka xiswona ku yiva ni ku kanganyisa. Se hi fanele hi tivutisa leswi: ‘Nawu lowu nga ka Levhitika 19:11-13, wa ni pfuna swaku ni yampsisa ka wutomi la mina, ngopfungopfu ka manegosiyu ni loko ni tirhisana ni van’wana?’

9. Nawu lowu nga ka Levhitika 19:13 a wu va pfunisa ku yini vatirhi?

⁹ Ku ni swin’wana leswi hi nga swi djondzaka ka nawu lowu Yehovha a nga wu nyika Vayisrayele, lowu fambelanaka ni manegosiyu. Hi xikombiso, makwerhu lweyi a nga thola vanhu swaku va mu tirhela a fanele a pimisa hi marito lama nga ka Levhitika 19:13 lama nge: “U nga tshami ni muholo wa xitirhi wusiku hinkwalu anze nimixo.” Khale aIsrayele vanhu a va tirha ka masimu, naswona a va hola loko siku li hela. Se loko mutirhi a tshuka a nga holeliwi a swi ta va swi bihe hintamu, hikusa a a nga ta va ni male ya ku hlayisa ndjangu wa yena hi siku lolelo. Hi mhaka leyo, Yehovha a te: “A nga na nchumu, a lava muholo wolowo swaku a tihlayisa.” — Det. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Hi nga djondza yini swin’wana ka Levhitika 19:13?

¹⁰ Ku tala ka vatirhi namuntlha, va holeliwa loko wheti yi hela ku nga li siku ni siku. Kambe leswi nga ka Levhitika 19:13 swa ha tirha ni namuntlha. Vatholi va vanyingi va kanganyisa vatirhi va vona hi ku va holela male ya yitsongo naswona va va tirhisa hintamu hileswi va tivaka swaku vatirhi va vona vo tshemba ntirho wolowo ntsena. Kambe loko va yentxa leswo, swi fana ni loko va yiva muholo wa vatirhi va vona. Se makwerhu lweyi a nga ni vatirhi a fanele a swi khumbuka leswo loko a tirhisana ni vatirhi va yena. Swoswi a hi voneni swin’wana leswi hi nga swi djondzaka ka Levhitika ndzima 19.

11-12. Yesu a swi kombisise ku yini swaku marito lama nga ka Levhitika 19:17, 18 i ya lisima?

¹¹ Hina a hi va khomi hi ndlela ya ku biha vanhu van’wana, kambe Yehovha a lava hi yentxa swa ku tlula leswo. Leswo swa tikomba ka marito lama nga ka Levhitika 19:17, 18. (Lerha.) Ka  ndzimana leyi, Yehovha a li: “U fanele u rhandza vanhu van’wana ku fana ni leswi u tirhandzisaka xiswona.” Phela a swi nge koteki ku tsakisa Xikwembu loko hi nga va rhandzi vanhu van’wana.

¹² Yesu a swi kombisile swaku nawu lowu nga ka Levhitika 19:18 i wa lisima hintamu. Siku lin’wana Mufarisi a vutise Yesu a ku: “Hi wihi nawu wa lisima ku tlula hinkwayu ka Nawu wa Moxe?” Se Yesu a mu hlamulile a ku: “Nawu wa lisima ni wa ku sungula ka hinkwayu” hi lowu nge u fanele u rhandza Yehovha Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayu, hi wutomi la wena hinkwalu ni hi mimpimiso ya wena hinkwayu. Yesu a game a vula marito lama nga ka Levhitika 19:18, loko a ku: “Wa wumbirhi wa ku fana na wona wu li: ‘U fanele u rhandza vanhu van’wana xileswi u tirhandzisaka xiswona.’” (Mat. 22:35-40) Ku ni swilo swa swinyingi leswi hi nga swi yentxaka kuva hi komba van’wana swaku ha va rhandza naswona Levhitika ndzima 19 yi nga hi pfuna ku yentxa leswo.

13. Xikombiso xa Yosefa xi nga hi pfunisa ku yini ku tirhisa leswi nga ka Levhitika 19:18?

¹³ Hi nga komba van’wana swaku ha va rhandza loko hi tirhisa leswi nga ka Levhitika 19:18. Yona yi li: “U nga hakelisi kumbe ku veketela xiviti.” Swi nga yentxela u tiva munhu lweyi a nga ni malembe ya manyingi na a veketela xiviti hi mhaka leswi a nga kwatisiwa hi xaka la yena, lweyi a tirhaka na yena kumbe lweyi a djondzaka na yena xikola. Khumbuka swaku vamakwavu va Yosefa va mu yentxele swilo swa ku biha hileswi a va mu vekele xiviti. (Gen. 37:2-8, 25-28) Kambe Yosefa a nga zanga a va tlhelisela hi swilo swa ku biha. Phela hambi nkama lowu Yosefa a a ni matimba hintamu, a nga zanga a va khatisa vamakwavu va yena, kambe a va kombe lirhandzu a tlhela a va rivalela hikusa a a nga va vekelanga xiviti. Phela a yentxe leswi nga gama swi tsaliwa ka Levhitika 19:18. — Gen. 50:19-21.

14. I yini lexi kombisaka swaku marito ma nga ka Levhitika 19:18 ma tirha ni ka hina?

¹⁴ Xikombiso xa Yosefa xi nga djondzisa vamakwerhu ku rivalela ni ku kala va nga veketeli xiviti leswaku va tsakisa Xikwembu. Nkama lowu Yesu a nga djondzisa vadjondzisiwa va yena leswi a va fanele va khongelisa xiswona, a va byele hi lisima la ku rivalela lava va va djohelaka. (Mat. 6:9, 12) Mupostolo Pawulo na yena a vule leswi: “Vamakwerhu va ku rhandzeka, mi nga  tlheliseleni.” (Rom. 12:19) A tlhele a ku: “Tamani mi lehiselana mbilu ni ku rivalelana hi ku chunseka hambiloko munhu a ni xa ku mu sola hi xona munhu mun’wana.” (Kol. 3:13) Leswo swi kombisa swaku leswi Yehovha a swi vulaka a swi txintxi naswona marito lama nga ka Levhitika 19:18 ma tirha ni ka hina.

15. Hi xini xikombiso lexi hi pfunaka ku vona swaku a hi fanelanga hi veketela xiviti?

¹⁵ Pimisa hi leswi: Ku veketela xiviti swi nga fanisiwa ni swilondza leswi hi nga na swona mirhini. Phela swilondza swin’wana swi nga ha va switsongo kasi swin’wana swi nga ha va swikulu. Hi xikombiso, swi nga yentxeka hi titsemanyana hi nchumu ka litiho. I ntiyiso swaku hambiloko xilondza xolexo xi li xitsongo xi nga ha vavisa hintamu, kambe hi siku lin’we kumbe mambirhi hi nga ha khohlwa swaku hi tivavise kwini. Hilani ku fanaka, hi nga ha kwatisiwa hi swilo swa switsongo leswi va nga hi yentxelaka swona, naswona swi nga ha hi vevukela ku swi khohlwa. Hi xikombiso munghanu wa hina a nga ha vula kumbe ku yentxa swilo leswi kalaka swi nga hi tsakisi na a nga swi pimisanga naswona swi nga ha hi vevukela ku mu rivalela. Kambe loko hi ni xilondza xa xikulu swi nga ha lava hi ya ka dotori swaku a hi pfuna a tlhela a hi bhandicha, kambe loko ho tshamela ku khometela xilondza xolexo, hi nga tivavisa naswona xi nga hlwela ku hola. Hilani ku fanaka, loko hi tshamela ku veketela xiviti hi mhaka swilo leswi va nga hi yentxela swona, kumbe hi tshamela ku pimisa hi swilo swa ku biha leswi va nga hi yentxela swona hi to tivavisa hi hoxe. Hi mhaka leyo, i swa lisima ku yingisa marito lama nga ka Levhitika 19:18!

16. Hi ku ya hi Levhitika 19:33, 34, Yehovha a a lava swaku Vayisrayele va va khomisa ku yini vanhu va ku ta hi ka matiko man’wana naswona hina hi djondza yini ka nawu wolowo?

¹⁶ Loko Yehovha a byela Vayisrayele swaku va fanele va rhandza vanhu van’wana, a a nga vuli swona swaku va fanele va rhandza Vayisrayele van’wana ntsena. Kambe a a vula swaku va fanele va rhandza ni vanhu lava a va ta hi ka matiko man’wana lava a va hanya na vona. Leswo swi tikomba ka marito lama nga ka Levhitika 19:33, 34. (Lerha.) Marito wolawo ma kombisa swaku Vayisrayele a va fanele va rhandza hambi hi munhu lweyi a taka hi ka tiko lin’wana ‘ku fana ni leswi a va tirhandzisa xiswona.’ Hi xikombiso, Vayisrayele lava a va li swisiwana ku patsa ni vanhu va ku ta hi ka matiko man’wana lava na vona a va li swisiwana, a va ni mfanelo ya ku rholela leswi nga sala masin’wini. (Lev. 19:9, 10) Hilani ku fanaka, na hina hi nga kombisa swaku ha ma yingisa marito lawa hi ku va komba timpsalu lava taka hi ka matiko man’wana. (Luk. 10:30- 37) Kambe hi nga swi yentxisa ku yini leswo? Vanhu va vanyingi namuntlha va suka hi ka matiko ya vona va ya tshama ka matiko man’wana, naswona swi nga yentxeka lani u tshamaka kona ku ni munhu lweyi a taka hi ka tiko lin’wana. Hi mhaka leyo, i swa lisima ku hlonipha vanhu lava taka hi ka matiko man’wana swi nga na mhaka swaku i vavanuna, i vavasati kumbe i vana.

17-18. a) I yini leswi Levhitika 19:2 na 1 Pedru 1:15 ti hi byelaka swaku hi swi yentxa? b) Hi wihi ntirho wa lisima lowu mupostolo Pedru a nga vula swaku Vakreste va fanele va wu yentxa?

¹⁷ Levhitika 19:2 na 1 Pedru 1:15 ti vula swaku Yehovha a lava swaku vanhu va yena va basa. Naswona ku ni tindzimana ta tinyingi ka Levhitika ndzima 19, leti nga hi pfunaka ku tiva leswi hi nga swi yentxaka swaku hi tsakeliwa hi Yehovha. Se hi bule hi tindzimana leti nga hi pfuna ku tiva leswi hi faneleke hi swi yentxa ni leswi hi kalaka hi nga fanelanga hi swi yentxa swaku hi tsakeliwa hi Yehovha. * I swa lisima ku khumbuka swaku Matsalwa ya Xigriki ma kombisa swaku Yehovha wa ha tama a lava swaku hi hanya hi minawu yoleyo. Kambe ku ni swilo swin’wana leswi mupostolo Pedru a nga swi vula.

¹⁸ Ku tirhela Yehovha ni ku yentxela van’wana swilo swa swinene i nchumu wa lisima hintamu, kambe mupostolo Pedru a vulavule hi nchumu wun’wana wa lisima lowu hi faneleke hi wu yentxa. Phela na a nge se vula swaku hi fanele hi va ni mahanyelo ya ku basa, Pedru a vule leswi: “Lulamisani mimpimiso ya n’wina swaku mi ta tirha hi matimba.” (1 Ped. 1:13, 15) Kasi hi wihi ntirho lowu Pedru a a vulavula hi wona? Pedru a vule swaku Vakreste lava nga totiwa a va fanele va “chumayela mintirho ya ku hlamalisa” ya lweyi a nga va vitana. (1 Ped. 2:9) Vakreste hinkwavu namuntlha va pfunisa ka ntirho lowu wa lisima, ku nga ntirho wa ku chumayela, lowu pfunaka vanhu va vanyingi. Hikakunene swa tsakisa ku lumba ndjangu wa Yehovha lowu nga ni mahanyelo ya ku basa, wu tlhela wu chumayela ni ku djondzisa vanhu mahungu ya ku tsakisa! (Marku 13:10) Hi mhaka leyo, a hi yentxeni hinkwaswu leswi hi nga swi kotaka swaku hi yingisa marito lama nga ka Levhitika ndzima 19. Loko hi yentxa leswo, hi kombisa swaku hi rhandza Yehovha ni vanhu van’wana naswona hi ta kombisa swaku hi ni mahanyelo ya ku basa ka swilo hinkwaswu leswi hi swi yentxaka.