HINKWERHU ha mu khensa Yehovha hi swilo leswi a nga hi nyika swona, ku patsa ni chunseko wa ku langa swaku hi ta swi tirhisisa ku yini leswi a nga hi nyika swona. Bibele li vula swaku a vhinyu kumbe byala, na lona i nyiko leyi taka hi ka Yehovha. Lona li li: “Swakudla swi yendleliwe ku tsakisa vanhu ni vhinyu li yendla swaku wutomi li tsakisa.” (Ekl. 10:19; Ps. 104:15) Kambe ha tshemba swaku u swi vonile swaku vanhu van’wani swa va karhatela ku yendla swiboho swaswinene ka mhaka leyi ya ku phuza byala. Hi ku ya hi lomu munhu a tshamaka kona kumbe tiko leli a nga ka lona, a vanhu va ni mavonelo ya ku hambana ka mhaka leyi. Se i yini lexi nga pfunaka Mukreste leswaku a yendla xiboho xaxinene ka mhaka ya ku phuza byala?

Ku nga na mhaka swaku hi tshama kwini kumbe hi kulisiwe ku yini, minkama hinkwayu hi fanele hi tshemba a switsundzuxu swa Xikwembu. Hikusa hi to tsaka ntsena loko hi yingisa leswi xi hi byelaka swona.

Swi nga yendleka se u swi vonile swaku vanhu vanyingi va swi rhandza ku phuza. Van’wanyani va phuza hileswi va titwisaka xiswona loko se va phuze byala kasi van’wanyani va phuza leswaku va khohlwa swikarhatu swa vona. Kasi ka tindhawu tin’wani a munhu lweyi a phuzaka hintamu a voniwa na a li munhu lweyi a nga ni ntamu kumbe na a tiyile.

Lexi tsakisaka hileswaku hina Vakreste ha pfuneka hintamu hi minawu leyi Yehovha a hi nyikaka yona. Yehovha a hi byela hi swilo swa ku biha leswi swi humelelaka hi mhaka ya ku phuza ngopfu. Hi xikombiso, ka buku ya Swivuriso 23:29-35 hi kuma mhaka leyi vulavulaka hi munhu lweyi a nga humeleliwa hi swilo swa ku biha hi mhaka ya ku dakwa. a Xikombiso xin’wani i xa Makwerhu Daniel, lweyi i nga doda aEuropa. Yena loko a vulavula hi leswi swi nga mu yendlekela a nkama lowu na a nge se djondza Bibele, a li: “A ni phuza ngopfu byala, hi mhaka ya leswo ni yendle swiboho swa ku kala swi nga li swinene ka wutomi la mina. Phela swa vava leswi nga ni humelela, hambi hi swoswi na tisola hintamu loko ni pimisa hi swilo leswi nga ni humelela khale hi mhaka ya ku phuza ngopfu byala.”

Hi nga yendla yini swaku hi teka swiboho swaswinene ka mhaka ya ku phuza byala? Hi fanele hi pfumela ku kongomisiwa hi minawu ya Xikwembu swaku hi teka swiboho swaswinene.

Swoswi a hi voneni swaku i mpsini leswi Bibele li swi vulaka hi byala, ni leswaku hi mhaka muni vanhu van’wani va phuza byala.

Bibele a li tsimbisi a ku phuza byala kambe li hi kutxa swaku hi pimela nkama hi yendlaka leswo. Ku vula ntiyiso Bibele li vula swaku a ku phuza vhinyu swa yi tsakisa mbilu ya hina. A buku ya Ekleziyaxta 9:7 li hi byela swaku hi nga ‘tidlela swakudla swa hina na hi tsakile, hi tlhela hi tikhorisa hi vhinyu la hina.’ Hambi hi Yesu ni vanhu van’wani va ku tshembeka va Yehovha na vona a va phuza vhinyu. — Mat. 26:27-29; Luk. 7:34; 1 Tm. 5:23.

Bibele li kombisa swaku ku ni ku hambana ka ku phuzanyana ni ku dakwa. Lona li vula swaku “mi nga phuzeni vhinyu mi za mi dakwa.” (Efe. 5:18) Li tlhela li vula swaku a swidakwa a swi nge “dli tshomba la Mfumu wa Xikwembu.” (1 Ko. 6:10) Leswi swi kombisa swaku Xikwembu xa tsimbisa ku dakwa ni ku phuza hintamu. Se, a hi fanelanga hi tekelela vanhu lava hi va vonaka lava va rhandzaka ku phuza hintamu, kambe hi fanele hi yendla swiboho hi ku ya hi leswi tsakisaka Xikwembu.

Van’wani va tibyela swaku hambi vo phuzisa ku yini vona a va dakwi. Kambe leswo swi ni nghozi hikusa Bibele li vula swaku lava va tiyendlaka “swikarawa swa vhinyu” va nga ha djohela Yehovha. (Tit. 2:3; Swiv. 20:1) Yesu na yena a byele vadjondzisiwa va yena swaku va tivonela ka ku ‘tikeliwa hi ku phuza ngopfu’ hikusa  leswo a swi ta va yendla va nga ngheni ka Mfumu wa Xikwembu. (Luk. 21:34-36) Se i mpsini leswi nga pfunaka Mukreste swaku a fambela kule ni swikarhatu leswi a a ta kumana na swona hi mhaka ya ku phuza ngopfu byala?

A hi swinene ku phuza byala hileswi hi vonaka van’wani lomu hi tshamaka kona na va phuza. Leswi hi nga Vakreste i swinene kuva hi tsakisa Yehovha hambi hi ka timhaka ta swakudla ni ku phuza byala. Loko hi yendla leswo swi ta kombisa swaku hi tlharihile. Hi xikombiso, Bibele li vula swaku “hambi mi dla kumbe mi phuza kumbe mi yendla yini na yini, yendlani hinkwaswu swaku mi dzunisa Xikwembu.” (1 Ko. 10:31) Pimisa hi matshinya ya minawu ni swivutiso leswi landzelaka:

Ni phuza byala leswaku ni tsakeliwa hi vanhu van’wani? Eksoda 23:2 yi li: “Mi nga tshuki mi landzelela xitshungu.” Yehovha a vule marito lawa a ma byela Vayisrayele leswaku a va pfuna kuva va nga tekeleli a vanhu lava a va nga yi yingisi minawu ya yena. Kambe a xitsundzuxu lexi xa tirha ni ka hina namuntlha. Loko hi pfumelela swaku leswi swi yendliwaka hi vanhu lava va kalaka va nga mu tirheli Yehovha swi khumba swiboho swa hina ka mhaka ya ku nwa byala, hi nga ha veka nghozini wunghanu la hina na Yehovha hi tlhela hi nga ha yi nyiki lisima a minawu ya yena. — Rom. 12:2.

Ni phuza leswaku ni komba van’wani swaku ni ni ntamu kumbe ni tiyile? Ka tindhawu tin’wani ku phuza hintamu swi tolovelekile funtshi swi kahle. (1 Pe. 4:3) Kambe Bibele li hi nyika xitsundzuxu xa ka kahle ka buku la 1 Vakorinto 16:13, leyi nge: “Khindlimukani, mi tiya a ku pfumeleni ka n’wina, tamani mi tiya nhlana, mi va ni ntamu.” Kambe i ntiyiso swaku munhu lweyi a phuzaka ngopfu a ni ntamu kumbe a tiyile? Leswo a hi ntiyiso. Phela munhu lweyi a phuzaka hintamu a nga swi koti ku pimisa kahle funtshi a nga swi koti ku teka swiboho swaswinene. Se a ku va munhu a phuza ngopfu a swi vuli swona swaku a ni ntamu kambe swi kombisa swaku munhu yelweyo a hi wa nchumu. Naswona buku ya Esaya 28:7 yi vula swaku lweyi a mandiwaka hi byala a veka wutomi la yena nghozini.

Yehovha hi yena a hi nyikaka ntamu wa hikakunene naswona ntamu wolowo hi va na wona loko hi tshama na hi pfule matihlo hi tlhela hi va ni lipfumelo la ku tiya. (Ps. 18:32) Se hi nga kombisa swaku hi ni ntamu hi tlhela hi va ni lipfumelo la ku tiya hi ku va minkama hinkwayu hi tivonela kuva hi nga yendli swiboho leswi nga wonhaka wunghanu la hina na Yehovha. Phela Yesu a wu kombisile ntamu wolowo lowu taka hi ka Yehovha nkama na a li lani misaveni, funtshi leswo swi yendle swaku vanhu van’wani va mu hlonipha a tlhela  a va munhu wa ku kala a nga chavi nchumu ni ku tinyimisela ku tama a yendla swilo swaswinene.

Indjhe ni phuza leswaku ni khohlwa swikarhatu swa mina? Mupisalema mun’wani loko a vulavula hi leswi a a titwisa xiswona hi Yehovha a te: “Loko ni karhateka swinene, u ni tiyisile u tlhela u ni yendla ni tsaka.” (Ps. 94:19) Loko hi tshuka hi vilela hi mhaka swikarhatu leswi hi nga na swona hi fanele hi tshemba Yehovha ku nga li byala. Ndlela yin’wani ya ku yendla leswo i ku va hi khongela hintamu ka Yehovha. Xin’wanyani i ku va hi kombela ku pfuniwa hi makwerhu wa le bandleni lweyi a nga wupfa. Ku yendla leswo swi nga hi pfuna, hikusa a ku phuza a swi nge hi pfuni ku hlula swikarhatu swa hina kambe swi nga yendla swaku hi ya hi yendla swilo leswi kalaka swi nga li swinene. (Hos. 4:11) Daniel lweyi hi nga bula hi yena, a te: “A ni tshama na ni vilela hintamu naswona a ni titwa nandzu. Se hi mhaka ya leswo a ni phuza leswaku ni khohlwa swikarhatu swa mina. Kambe swikarhatu swa mina swi yo ya swi yengeteleka hikusa se a ni tivona na ni nga pfuni nchumu naswona a ni nga ha na vanghanu.” Kambe lexi nga pfuna Daniel i ku va a vona swaku a a lava ku pfuniwa hi Yehovha, ku nga li byala. Hi wugamu a swi kotile ku hlula swikarhatu swa yena. A ntiyiso hileswaku Yehovha Xikwembu a nga hi pfuna ku hlula swikarhatu leswi hi nga na swona hambiloko hi pimisa swaku a hi na ndlela ya ku huma ka swona. — Filp. 4:6, 7; 1 Pe. 5:7.

Loko ku li swaku wa phuza, xin’wani lexi nga ku pfunaka swaku u yampsisa ndlela leyi u phuzaka hi yona i ku va minkama hinkwayu u tshamela ku tikambela, hi ku tihamba swivutiso leswi landzelaka: Xa ku sungula, ‘ku ni munhu ka vanghanu va mina kumbe ka ndjangu wa mina lweyi a karhatekaka hi ndlela leyi ni phuzaka hi yona?’ Loko ku li swaku a kona, leswo swi nga ha va xikombiso xa leswaku ku ni xikarhatu lexi u nga na xona xa ku a wu nge se xi tsumbula. Xa wumbirhi, ‘indjhe swoswi ni phuza ku tlula khale?’ Loko ku li swaku a nhlamulu ya xivutiso lexi i “ina,” swi nga ha kombisa swaku u kusuhi ni ku va ni vício la ku phuza. Xa wunharhu, ‘indjhe na swi kota ku tshama masiku ya manyingi na ni nga phuzi byala?’ Loko swi ku karhatela ku tshama nkama wa wunyingi na wu nga phuzi, swi nga ha kombisa leswaku se u ni vício la ku phuza. Phela loko se u tikambelile hi ku tirhisa swivutiso leswi, u gama u tsumbula swaku swi lava u yampsisa ka ndlela leyi u phuzaka hi yona, minkama yin’wani swi nga ha lava u kombela ku pfuniwa hambi hi dotori.

Van’wani va yendle xiboho xa ku kala va nga phuzi hi mhaka ya swikarhatu leswi va nga ha kumanaka na swona loko va phuza. Kasi van’wani a va phuzi hikusa a byala a li va nandzikeli. Se swi nga va swinene ku va hi  hlonipha xiboho lexi vamakwerhu lava va nga vaka va xi yendlile hi ku kala hi nga va yavanyisi.

Swi nga yendleka se u tiyendlele xiboho xa leswi u nga ta phuzisa xiswona byala kambe na u pimela. Ku nga ha va ku tivekela swaku u ta phuza kangani, kumbexana kan’we hi vhiki, kumbe loko ku li nkama wa ku dla. Phela vanhu van’wani va tiyendlele xiboho xa ku hi wini muxaka wa byala leli va nga ta li phuza. Hi xikombiso va’wani va tiyendlele xiboho xa ku phuza vhinyu kumbe cerveja kambe na va pimela; kambe va nga phuzi mixaka yin’wani ya byala la ku hisa kumbe mixaka yin’wani leyi ya ku yo yendla hi ku patseliwa. Se loko u tiyendlela swiboho swa ku fana ni leswi, swi ta ku vevukela akuva u pimela ka mhaka ya ku phuza byala. Funtshi Mukreste wa ku wupfa a nga dani hileswi van’wani va mu vonisaka xiswona ka mhaka leyi ya ku phuza byala, hikusa wa swi tiva swaku wa pimela.

Ka mhaka leyi ya ku phuza, i swa lisima kuva hi kombisa swaku hi ni mhaka ni leswi van’wani va swi pimisaka. Hi xikombiso, buku ya Varoma 14:21 yi vula swaku “swa yampsa u nga dli nyama kumbe ku phuza vhinyu kumbe ku yendla nchumu lexi nga ta holisa lipfumelo la makwenu.” Loko hi va rhandza vamakwerhu hi nga swi tirhisisa ku yini leswi ndzimana leyi yi swi vulaka? Hi nga swi tirhisa hi ku va loko hi vona swaku ku ni makwerhu lweyi swi kalaka swi nga mu khomi kahle kuva hina hi phuza byala, hi nga phuzi hi siku leliyani. Loko hi yendla leswo hi ta va hi kombisa swaku hi ni mhaka na yena, hi ni mhaka ni ndlela leyi a titwaka hi yona naswona a hi lavi leswi swi tsakisaka hina ntsena, kambe hi lava ni leswi swi tsakisaka yena. — 1 Ko. 10:24.

Ka matiko man’wani ku ni minawu leyi nga vekiwa ya ndlela leyi munhu a faneleke a phuza hi yona byala. Se Vakreste va fanele va yi yingisa minawu yoleyo ya mfumu. Hi xikombiso, minawu yoleyo yi nga ha patsa swaku munhu a nga phuza byala loko a ni malembe mangaki, kumbe yi tsimbisa swaku a munhu a fambisa na a phuzile; hambi ku va yi tsimbisa swaku a munhu a tirhisa michini yin’wani na a phuzille. — Rom. 13:1-5.

Yehovha a hi nyike maprezenti ya kahle swinene naswona lin’wani la maprezenti lawa a nga hi nyika wona i chunseko wa ku tilangela ndlela leyi hi nga ta ma tirhisa hi yona maprezenti wolawo. Leswo swi patsa leswi hi nga ta swi dla ni leswi hi nga ta swi phuza. Se hi nga kombisa swaku ha khensa hileswi Yehovha a nga hi nyika maprezenti lawo hi ku va hi teka swiboho leswi swi mu tsakisaka.