Ni sungule ku hleka hikusa munghanu wa mina a a nga tikombi na a li mukhongeli. Se ni mu vutisile ni ku: “U tiva yini hi Bibele?” A sungule ku lava ku djikadjika, kambe a game a ni byela swaku mamani wa yena a a li Mboni ya Yehovha ni leswaku yena a a djondze swin’wani ka yena. Se ni sungule ku mu yendla swivutiso swaswinyingi.

Bulu la hina li teke wusiku hinkwalu. Munghanu wa mina a ni byele swaku Sathana hi yena a fumaka misava. (Yoh. 14:30) Swi nga yendleka wena a wu swi tiva leswo, kambe mina a ni nga swi tivi. A ni pimisa swaku Xikwembu i munhu wa kahle, wa lirhandzu ni leswaku hi xona xi fumaka misava. Kambe ni swoleswo a swi nga twali hikusa se a ni vone minchumu yayinyingi ya ku biha na yi yendleka ka wutomi la mina hinkwalu. Phela hambileswi a no va ni 26 wa malembe, se a ni vone swilo swaswinyingi swa ku chelisa wusiwana na swi yendleka.

Leswi papayi wa mina a a fambisa ma avião aEstados Unidos, ku sukela na ha li mutsongo a ni swi tiva swaku nyimpi yi nga tshuka yi va kona. Vhela leswo swi yendlekile. Ku sungule nyimpi ya Vietname nkama lowu a ni li univhersidadi aCalifórnia, naswona ni tipete ka ntlawa wa vanhu lava a va hamba switereka. Maphoyisa a ma hi txatxelela, ma hi ba, ma hi chela gaji, naswona minkama yin’wani a hi nga yi voni ni ndlela ya ku baleka hi yona. A ku li nkama wa ku tika swinene, naswona vanhu van’wani va ku nghenela swa politika va dlayiwile ka switereka swoleswo. Vanhu a va ni mavonelo ya ku hambana naswona hasahasa leyi a yi li kona!

Hi 1970 ni kume ntirho aAlasca lowu nga ni yendla ni kuma male yayinyingi. Ni ye Londres, ni fika ni xava xithuthuthu ni gama ni vhiyajara na ni nga swi tivi swaku ni ya kwini. Loko se ku hundze tiwheti ni fike África. A ndleleni ni tive vanhu vavanyingi lava na vona a va zama ku baleka swikarhatu swa vona.

Ka hinkwaswu leswi ni nga swi hanya, ni swi vonile swaku hikakunene lweyi a fumaka misava a hi Xikwembu. Kambe a ni tlhela ni tivutisa swaku loko ku li swaku a hi xona, xona xi kwini?

Ni game ni yi kuma nhlamulu ka tiwheti leti nga landzela, naswona hi ku famba ka nkama ni tive ni tlhela  ni rhandza vanhu vavanyingi, vavanuna ni vavasati lava va nga tshembeka ka Xikwembu xa ntiyiso ka swiyimu swa ku hambanahambana.

Nkama ni nga tlhela Londres, ni lavetele mamani wa munghanu wa mina, lweyi a nga gama a ni nyika Bibele. Hi ku famba ka nkama, ni game ni ya Amsterdão, lani Mboni yin’wani yi nga ni vona na ni lerha Bibele ndleleni yi gama yi tinyikela swaku yi ni pfuna ku twisisa swin’wani. Ni game ni ya Dublin, lani ni nga kuma Betele la Timboni ta Yehovha. Ni yo vhela ni gongondza lani nyanghweni. Makwerhu Arthur Matthews lweyi a nga ni xiperiyensiya a tlhela a tlhariha a bule na mina. Ni game ni kombela swaku a djondza na mina Bibele, se a pfumela.

A ni yi nyika lisima djondzo ya mina ya Bibele. Ni sungule ku lerha mabuku yamanyingi ya nhlengeletanu naswona hambi hi lona Bibele a ni li rhandza. A swi ni tsakisa swinene ku yendla leswo. A mintlhanganwini, hambi hi swivanana a swi swi kota ku hlamula swivutiso leswi nge: ‘Kasi hi mhaka muni ku ni wubihi? I mani Xikwembu? Ku yendleka yini loko hi fa?’, ku nga swivutiso swaku hambi hi vanhu lava tibyelaka swaku va tlharihile va kalaka va nga swi koti ku swi hlamula. Vanghanu va mina a kova Timboni ta Yehovha hikusa a ku li vona ntsena lava a ni va tiva tikweni. Vona va ni pfune swaku ni tiva Yehovha, ni mu rhandza ni tlhela ni yendla ku rhandza ka yena.

Ni tsakamisiwe hi 1972 naswona loko ku hundze lembe ni ve mupfuli wa ndlela ni tlhela ni seketela bandla aNewry, aIrlanda do Norte. Ni lugare yindlo a kusuhi ni tinhava naswona a ku ni masimu lawa a ma ni tihomu. A ni lunghiselela madixkursu ya mina na ni ti txuvukisela. A ti yendla ingi ta ni twa nkama lowu ti dlaka, kambe a ti nga ta ni pfuna ka swa ku yini hikusa tona a ti vulavuli, hambileswo ti ni pfune ku yampsisa mavekelo ya mina ya dixkursu, ka pontu leyi ya ku ni vulavula na ni txuvukisela vanhu lava ni vulavulaka na vona. Hi 1974 ni vekiwe swaku ni va mupfuli wa ndlela wa ku hlawuleka naswona ni vekiwe swaku ni tirha na makwerhu Nigel Pitt, lweyi hi nga gama hi va vanghanu vavakulu wutomi la hina hinkwalu.

Hi mhaka tinyimpi, vanhu van’wani a va vitana Irlanda do Norte hi “tiko la mabomba ni tinhlavhu.” A swi tolovelekile kuva vanhu va lwa switaratwini, va baleselana ni kuva mimovha leyi a yi ni mabomba yi buvukela. Leswo a yendleka hi mhaka politika kambe minkama yin’wani a swi yendleka hi mhaka wukhongeli. Hambileswo, makatolika ni maprotextanti ma swi vonile swaku Timboni ta Yehovha a ti nga ngheni ka politika. Hi mhaka leyo, a hi chumayela na hi chunsekile naswona vanhu va muganga lowuyani a va hi vhikela.  Leswi a va swi tiva swaku vhuthu yi ta pfuka kwini, a va hi basopisa swaku hi nga fambeli ka tindhawu toleto.

Minkama yin’wani a hi tshuka hi kumana ni swiyimu swa ku chavisa. Hi xikombiso, siku lin’wani mina na Denis lweyi na yena a a li mupfuli wa ndlela, a hi li ku chumayeleni ka doropa la le kusuhi leli hi nga tshama hi va ka lona kan’we funtshi ku kalaka ku nga na Timboni ta Yehovha. Se wansati mun’wani a hi lumbetile a vula swaku hina hi masonchwa ya manghiza. A vule leswo hikusa havumbirhi la hina a hi nga li vulavuli kahle lirimi la vona. Leswo swi hi chavisile, hikusa ntsena hi ku ku tiviwa swaku u ma khome kahle masonchwa ya manghiza, a wu duvuliwa ka tsolo kumbe u vhela u dlayiwa kunene. Se nkama hi nga gama ku vulavula ni wansati lwiyani hi ye paraji swaku hi ya nyimela xibomba, kambe na swi nge se fika kwini, ku fike vavanuna vambirhi va vulavula ni wansati lwiyani a nga hi lumbeta. Se wansati lwiyani a sungula ku vulavula na vona na a hi kombela, se hi sungula ku vona swaku, swilo lani se swi wonhekile. Na swi nge se kwini, hi vone vavanuna lavayani na nghena ka movha va ta lani a hi li kona, va sungula ku hi hamba swivutiso swaku yelana ni nkama wa xibomba, swaku xi suka hi nkama muni ni swaku xi fika hi nkama muni. Hi va hlamulile leswi va nga hi vutisa swona. Se a nkama xibomba xi nga fika, va tlhele va ya vulavula ni lweyi a a fambisa. Se hi karhateka hintamu hi nga swi tivi swaku leswiyani a swi lava ku vula swaku yini, kambe hi nga khwela xibomba hi famba, hi fike hi xika lani a hi lava ku xika kona, kambe hi vutise lweyi a a fambisa hi ku: “Vavanuna lavayani a va ku hamba swivutiso a va vutisa nchumu hi hina?” Kambe yena a vhele a hi byela swaku mu nga karhatekeni ni vhele ni va byela swaku n’wina mi vamani.

Hi 1976 ni ye ka asembleya la dixtritu a a Dublin, lani ni nga tiva Pauline Lomax lweyi a a li mupfuli wa ndlela wa ku hlawuleka. Yena a a mu rhandza hintamu Yehovha, a a ni mbilu yayinene funtshi a a tiveka hansi. Yena ni makwavu wa yena Ray va kulele ntiyisweni. Loko ku hundze lembe hi chadile naswona hi tame hi va vapfuli va ndlela va ku hlawuleka aBallymena, aIrlanda do Norte.

Hi ve vadjikelezi a Belfast, Londonderry ni ka tindhawu tin’wani leti a ti ni nghozi. Swi hi khumbile hintamu ku vona lipfumelo leli vamakwerhu va kolanu a va li na lona, hikusa swi lave va tshika wukhongeli la vona, swihena swa vona va tlhela va tshika ku nyenyana swaku va tirhela Yehovha. Yehovha a va katekisile funtshi a va vhikelile.

Ni hete 10 wa malembe na ni li Irlanda. Se hi 1981 hi rhambiwile swaku hi va ka turma la wu 72 la Xikola xa Jiliyadi. Nkama hi nga gama xikola hi rhumeliwile swaku hi va Serra Leoa aÁfrica.

A hi hanya ka yindlo leyi a ku tshama vamisiyonariyu naswona a hi li 11 wa vamakwerhu. A hi tirhisa kozinya lin’we, swikoti swinharhu, tindhawu timbirhi ta ku hlambela ka tona, telefoni lin’we, muchini wun’we wa ku hlampsa ni muchini wun’we wa ku womisa mpahla. A swi tolovelekile swaku va tsematsema magezi naswona a hi pfana hi ngheneliwa hi makondlo ni tinyoka.

Hambileswi wutomi a li nga vevuki ka ndhawu liyani, ntirho wa ku chumayela a wu nandzika, vanhu a va li hlonipha Bibele funtshi a va yingisela, vanyingi va pfumelile ku djondza ntiyiso. Lava a va tshama ka ndhawu liyani a va ni vitana “b’ava Robert” kasi Pauline a va mu vitana “mamana Robert.” Hi ku fambanyana ka nkama ni game ni sungula ku tirha Betele se a ni heta nkama wawunyingi na ni li Betele ku tlula nkama lowu a ni wu heta na ni chumayela. Hi mhaka leyo, vanhu va sungule ku vitana Pauline va ku “mamana Pauline”  se mina va ku “b’ava Pauline.” Pauline a a swi rhandza hintamu leswo.

Vamakwerhu vanyingi a va li swisiwana, kambe minkama hinkwayu Yehovha a a va hlayisa, naswona minkama yin’wani a a swi yendla hi ndlela ya ku hlamalisa. (Mat. 6:33) Ni khumbuka makwerhu mun’wani wa xisati lweyi a wo va ni swimalana swaswitsongo swaku a xavela yena ni ndjangu wa yena swakudla swa ku yenela siku lolelo, kambe a game a teka male leyi a a li na yona a nyika makwerhu mun’wani lweyi a a khomiwe hi malariya kambe a a nga na male ya ku xava murhi. Hi madlambu ya kona, ku game ku ta wansati mun’wani lweyi a a lava ku lukiwa a gama a mu hakela, se a kuma male ya ku xava leswi a a swi lava swa siku lolelo. Swilo swa ku fana ni leswi swi yendlekile makhambi yamanyingi.

Hi tshame Serra Leoa 9 wa malembe. Kambe hi game hi txintxiwa swaku hi ya tirha ka Betele la Nigéria. A Betele la Nigéria a li li likulunyana ku tlula Betele la Serra Leoa naswona a ni yendla ntirho wa ku fana, kambe Pauline swi lave a txintxa ntirho wa yena. Khale yena a a heta 130 wa mawora ansin’wini naswona a a ni swidjondzo swaswinyingi leswi a swi tsakela, kambe swoswi a swi lava a djondza ntirho wa nyuwani, yena a a rhunga mpahla. Swi teke nkamanyana swaku a tolovela ntirho lowu, kambe a game a wu tsakela. Leswi nga mu pfuna hileswaku a a swi vona swaku van’wanyani a va wu tlangela ntirho wa yena, naswona a swi mu pfumelela kuva a tiyisa vamakwerhu van’wani.

A nkama a hi li Nigéria swi lave hi djondza mahanyelo ya nyuwani naswona a swi hi vevukelanga. Ni khumbuka siku lin’wani ku nga ta makwerhu ka xikritoriyu xa mina leswaku a ta ni komba makwerhu wa nyuwani lweyi a wa ha ku fika Betele. Nkama ni nga mu tshinelela makwerhu lwiyani wa nyuwani swaku ni mu xoweta hi voko, yena a fike a ni khizamela. Leswo swi ni hlamalisile naswona nkama a nga yendla leswo ni vhele ni khumbuka tindzimana timbirhi ku nga Mintirho 10:25, 26 ni Nhlawutelo 19:10. Ni tivutisile swaku ‘ni mu laya makwerhu lweyi kumbe ni mu tshika ke?’ Kambe a na ha mu layanga hikusa ni tibyele swaku kuza va mu rhambile swaku a ta lani Betele hileswaku wa wu tiva ntiyiso.

A ni nga swi tivi swaku ni ta yendla yini, se ni game ni ya swi kambisisa kahle ni gama ni tsumbula swaku leswi makwerhu lwiyani wa xisati a nga swi yendla a swi tolovelekile ka tindhawu tin’wanyani ta Nigéria. Phela hambi hi vavanuna a va tolovela ku korhama kambe ku nga li hi kuva va gandzela munhu lweyi va mu korhamelaka kambe a ku li ndlela ya ku kombisa xihlonipho. Hambi ka Bibele ku ni swikombiso swa vanhu lava va nga swi yendla leswo. (1 Sam. 24:8) Ni  tsake hintamu hileswi ni kalaka ni nga mu kawukanga ni tlhela ni mu danisa makwerhu lwiyani wa xisati.

Hi tive vamakwerhu vavanyingi va Nigéria lava hi ku famba ka nkama, va nga kumana ni swiyimu swa ku tika swinene leswi nga lava swaku va kombisa lipfumelo la ku tiya ka Yehovha. Mun’we wa vona i Isaiah Adagbona. b Yena a djondze ntiyiso na wa ha li xifanyani, kambe hi ku famba ka nkama ku tsumbuliwe swaku a a ni mavabyi ya ku bola xikhumba, a game a yisiwa ka ndhawu leyi ku yisiwaka vanhu lava nga ni mavabyi lawa, naswona hi yena ntsena lweyi a a li Mboni koseniyani. Hambileswi a a kanetiwa, a pfune vanhu va ku tlula 30 swaku va va Timboni ta Yehovha naswona a game a pfula bandla koseniyani.

Hi 1996 hi rhumeliwe ku ya tirha Quénia. A ku li khambi la ku sungula ni ya Quénia ku sukela loko se ni sukile na ni nge se va Mboni. Hi ye hi ya tshama Betele naswona lani a hi tshama kona a ku talisa ku ta tihavu leti a ti tolovela ku hlasela vamakwerhu va xisati lava a va hundza na va ni mihandzu. Siku lin’wani makwerhu wa xisati a humile a siya janela na li pfuliwile, nkama a nga vuya a kume swaku a kwartu a ku yo tala hi tihavu na ti tikhorisa hi swakudla leswi ti nga swi kuma. A game a ba nyandha a huma hi ku tsutsuma, na tona tihavu ti dzukile se ti tlulatlula ti huma hi janela na ti vanga guwa.

Mina na Pauline hi sungule ku khoma mintlhanganu ka bandla la xiSwahili. Swi nge se fika kwini, ni vekiwe swaku ni fambisa Djondzo Ya Buku Ya Badla (leyi namuntlha yi vitaniwaka Djondzo Ya Bibele Ya Bandla). Hambileswo a ni nga li vulavuli kahle lirimi la xiSwahili, se swaku ni ta kota ku swi lerha kahle swivutiso a ni rhanga hi ku lulamisela na ka ha ni nkama. Kambe loko vamakwerhu va hlamula hi marito ya vona na va nga lerhi leswi nga tsaliwa, a ni lahleka. A ni va twela vamakwerhu lavayani, kambe a swi ni hlamalisa ku vona swaku vona a va tiveka hansi va pfumela ku fambiseliwa djondzo ya Bibele hi mina wa ku ni lirimi a ni nga li tivi kahle va tlhela va ni lehisela mbilu.

Ni lembe a hi hetanga Quénia, se 1997 hi game hi rhambiwa swaku hi ya tirha Betele la Brooklyn, aNova York. A vanhu va seniyani a va ganyile funtshi leswo a swi ni swikarhatu swa kona. (Swi. 30:8, 9) Kambe xa ku hlamalisa hileswaku hambileswi a va ganyile, a va ni wunghanu lalinene na Yehovha naswona a va tirhisa nkama wa vona ni swilo swa vona swaku va pfuna nhlengeletanu ya Yehovha ku tlula ku swi tirhisela kuva va tama va ganya.

Ka malembe hinkwawu lawa, ni li vonile lipfumelo leli vamakwerhu va nga na lona ku nga na mhaka swaku va le ka swiyimu swa ku tshamisa ku yini. A Irlanda do Norte, hi vone lipfumelo la vamakwerhu hambileswi a ku ni tinyimpi. A África, hi li vonile lipfumelo la vamakwerhu hambileswi a va li swisiwana va tlhela va kumana ni swiyimu swin’wani swa ku tika. A Estados Unidos, hi li vonile lipfumelo la vamakwerhu hambileswi a va ganyile. Yehovha wa tsaka hintamu loko a vona swaku vanhu va yena va mu rhandza, ku nga na mhaka swaku va le ka swaku yini.

Malembe ma hundza “hi ku hantlisa ku tlula ni muchini wa ku rhunga.” (Yobo 7:6) Swoswi hi tirha Betele la Warwick, aNova York, naswona hi ni lunghelo la ku tama hi tirha ni vanhu lava va rhandzanaka. Swa hi tsakisa ku tiva swaku ntirho lowu hi wu yendlaka wu seketela Yesu Kreste Hosi ya hina, lweyi ku nga li khale a nga ta hakela hinkwavu lava va tshembekaka ka yena. — Mat. 25:34.