Harvey, a ku li yena wa mukulu ka 4 wa vamakwavu vaxinuna. Ndjangu wa yena wu djondze ntiyiso a Midland Junction, a Austrália hi ma 1930, hi nkama lowo a ku ni ndlala ya yikulu. Harvey a kulise wunghanu la yena na Yehovha, naswona a tsakamisiwe na a ni 14 wa malembe. Hi ku hantlisa a sungule ku yamukela mintirho leyi a va mu nyika abandleni. A nkama na a ha li mutsongo, siku lin’wana a yalile loko va mu kombela ku lerha maparagrafu ka djondzo ya Murindzi, hi ku pimisa swaku a nga faneleki. Makwerhu lweyi a a vulavula na yena a mu byele leswi: “Loko va ku nyika ntirho ka nhlengeletanu ya Yehovha, swi vula swaku va swi vonile swaku u nga swi kota ku wu yentxa.” — 2 Kor. 3:5.

Mina ni mamani wa mina ni makwavu wa mina wa mu kulu hi djondze ntiyiso aInglatera. Papayi wa mina a a nga ti rhandzi Timboni. Kambe hi ku famba ka nkama a game a va Mboni ya Yehovha. Hambileswi a a nga swi lavi, ni tsakamisiwile na ni li ni 9 wa malembe. A ni swi lava hintamu ku va mupfuli wa ndlela ni ku gama ni va misiyonariyu. Kambe papayi a a nga swi lavi swaku ni va mupfuli wa ndlela na ni nga se hamba 21 wa malembe. Mina a ni nga swi lavi ku nyima nkama hinkwawu lowo. Se a nkama na ni ni 16 wa malembe, papayi a ni pfumelelile swaku ni rhurha ni ya tshama Austrália ni makwenu wa mina wa mukulu  wa wansati. Ni game ni va mupfuli wa ndlela na ni ni 18 wa malembe.

A Austrália ni tive Harvey. Hi wumbirhi ka hina a hi lava ku va va misiyonariyu. Se hi chade hi 1951. Hi ve vapfuli va ndlela 2 wa malembe. Hi game hi rhambiwa swaku hi va vadjikelezi. Teritoriyu leli a hi li ka lona a Austrália a li li likulu. Leswaku hi kota ku fika ka tindhawu tin’wana ta teritoriyu la hina a swi lava hi famba nkama wa wunyingi hi movha.

Hi 1954, hi rhambiwe ku ya ka xikola xa Jiliyadi ka turma la wu-25. Leswi ku sukela ka khale a hi navela ku va vamisiyonariyu, hi vhele hi swi vona swaku se a swi li kusuhi ni ku yentxeka. Hi ye Nova York hi xitimela xa mati. Ka xikola xa Jiliyadi hi li djondze swinene Bibele. Naswona hi tlhele hi djondza Xipanyoli. Kambe Harvey a swi nga mu vevukeli hikusa a a nga swi koti ku vula marito lama nga ni “r” hi Xipanyoli.

Hi nkama wolowo, vamakwerhu lava a va hi djondzisa va vuli swaku lava va navelaka ku ya tirha aJapão, va nga titsalisa swaku va sungula ku djondza xiJaponês. Kambe hina hi swi voni swi yampsa ku li Yehovha lweyi a a ta hi langela leswi a swi vonaka swi yampsa swaku hi swi yentxa. Na swi nga se ya kwini, Makwerhu Albert Schroeder, lweyi a ali mun’we wa vadjondzisi va Jiliyadi a swi vonile swaku a hi nga titsalisanga. Yena a te: “Pimisani hi yona mhaka leyi”. Leswi a hi nga swi lavi ku titsalisa, Makwerhu Schroeder a hi byele swaku yena ni vadjondzisi lavan’wana a va ma tsalile mavito ya hina. A tlhele a ku: “Zamani ku djondza xiJaponês.” Harvey a swi mu karhatelanga ku djondza lirimi leli.

Hi fike aJapão hi 1955, naswona hi nkama wolowo a ko va ni 500 wa vachumayeli. Harvey a a ni 26 wa malembe. Kasi mina a ni li ni 24. Hi rhumeliwe ku ya tirha ka doropa la Kobe, lani hi nga tirha 4 wa malembe. Se va tlhele va hi rhamba swaku hi va vadjikelezi ka doropa la Nagoya. Hi swi rhandze hintamu leswi hi nga swi kuma ka ndhawu liyani. Vamakwerhu, swakudla swa kona, ni tindhawu ta ku saseka. Hi nkama wutsongo hi tlhele hi va ni mukhandlu wun’wana wa ku yentxa leswi Yehovha a hi rhumaka swona.

Loko se hi hete 3 wa malembe na hi li vadjikelezi, aBetele la Japão li hi kombele swaku hi ya tirha aTaiwan lani a ku tshama vanhu va lixaka la Amis. A ku ni vamakwerhu lava a va tshiki nhlengeletanu a Taiwan. Se a ku laveka makwerhu lweyi a a tiva ku vulavula kahle xiJaponês swaku a pfunisa  ku lulamisa mhaka leyi. * Leswi a hi wu rhandza ntirho wa hina aJapão, swi hi karhatelile ku suka. Kambe Harvey, a a djondze ku kala a nga yali mintirho ya nhlengeletanu. Hi mhaka leyo, hi pfumele ku famba.

Hi fike a Taiwan hi Novembro wa 1962. Hi nkama wolowo a ku ni 2.271 wa vachumayeli, lava ku tala ka vona a va li va lixaka la Amis. Kambe a swi lava hi djondza xiXina. A hi ni buku lin’we ntsena leli a li djondzisa xiXina naswona lweyi a a hi djondzisa a a nga xi tivi Xinghiza. Hambileswo hi xi djondzile xiXina.

A nkama hi nga fika aTaiwan, Harvey a vekiwe swaku a langutela ntirho wa hina atikweni. Leswi Betele a li li litsongo, Harvey a a ta swi kota ku yentxa ntirho wa yena a tlhela a tirha ni vamakwerhu va va Amis, 3 wa mavhiki hi wheti. Minkama yin’wana a a pfa a hamba madixkursu ka masembleya. Harvey a a ta swi kota ku veka madixkursu hi xiJaponês, naswona vamakwerhu va va Amis a va ta swi twisisa. Kambe a mfumu wa Taiwan, a wu lava swaku tikereke hinkwatu ti tirhisa xiXina. Hambileswi a swi mu karhatela, Harvey a veke madixkursu hi xiXina na kuve makwerhu mun’wana a a hundzuluxela hi xiAmis.

Leswi aTaiwan a ku ni masonchwa lawa a ma sirhelela vanhu ka tinghozi ta kola na kola, vamakwerhu a va fanele va rhanga hi ku ya kombela ku pfumeleliwa hi mfumu leswaku va kota ku hamba masembleya. Swaku hi pfumeleliwa a swi karhata naswona minkama yin’wana a swi teka nkama wa wunyingi. Loko va tshuka va hlwela ku hlamula kuza ku fika vhiki la asembleya, Harvey, a a ya tshama maphoyiseni anze va mu hlamula. Leswi maphoyisa a ma nga swi rhandzi ku nyimeliwa hi munhu wa tiku lin’wana, a ma hantla ma mu tendera.

Ka mavhiki lawa a hi tirha ni vamakwerhu, a hi famba wora kumbe ku tlulisa na hi khwela tinhava hi tlhela hi tsemakanya minambu. Ni khumbuka siku la ku sungula ni nga khwela ka nhava. Nkama hi nga gama ku khweva txani, hi khweli xibomba hi 5:30, hi ya ka doropa leli a li li ka kule. Hi game hi tsemakanya nambu hi gama hi khwela a nhava ya yikulu. A nhava ya kona a yi ni ganga la likulu hintamu.

Hi mixu wolowo, Harvey a hume nsimu ni vamakwerhu va ndhawu yoleyo. Kasi mina a ni chumayela noxe ka xidoropana xa xitsongo lani a ku vulavuliwa xiJaponês. Loko ku ba ma 13:00, a ni nga ha gwenti hi ndlala hikusa a ku hundza nkama wa wunyingi na ni nge se dla. A nkama ni nga gama ni kumana na Harvey, vamakwerhu lava a a li na vona se a va fambile. Harvey a a txintxise marevhixta hi 3 wa matandza ya huku. A ni kombe madlelo ya kona hi ku teka tandza lin’we a li boxa a gama a li psompsa. Hambileswi a swi nga tsakisi, kambe ni zame ku dla lin’we. Se a la wu-3 ke, a li ta dliwa hi mani? A ni nyikile hikusa a a tibyela swaku a nge swi koti ku ni beleka loko nho tshuka ni dijmayara.

Ka sirkwitu lin’wana, hi humeleliwe hi minchumu ya ku kala hi nga yi tolovelanga. A hi li kaya  ka vamakwerhu lava a va tshama kusuhi ni Yindlo ya Wugandzeli. Leswi ku hlamba swi nga swa lisima hintamu ka vanhu va Amis, a nsati wa mudjikelezi a hi lunghiseleli mati swaku hi hlamba, leswi Harvey a a khomekile, a ni byele swaku ni rhanga ni ya hlamba. A ku tirhisiwa 3 wa mabasiya. Lin’we a li ni mati ya ku hisa, lin’wana a li ni mati ya ku titimela kasi lelin’wanyani a li nga na nchumu. Lexi nga ni hlamalisa hi leswaku a nsati wa mudjikelezi a teke mabasiya lawa a ma veka handle ka yindlo, lani a ku voneka vamakwerhu lava a va lunghiselela asembleya ka Yindlo ya Wugandzeli. Ni mu kombele xa ku tipfala hi xona swaku ni nga voneki. A game a ni tisela kortina la ku vonekela. Ni game ni swi vona swi yampsa ku ya hlamba ndzhaku ka yindlo. Kambe kona a ku ni magansu, lawa a ma humesa tinhloko swaku ma djokota lweyi a tshinelaka. Se ni tibyele ni ku: ‘Vamakwerhu va khomeke hintamu lakaku a va nga ta swi vona swaku nho hlamba. Funtshi loko nho kala ni nga hlambi, ni ta kwatisa vamakwerhu. Swa yampsa ni hlamba!’ Ni yo vhela ni ya tihlambela.

Harvey a tsumbule swaku a swi va karhatela vamakwerhu va Amis ku tiyisa lipfumelo la vona hikusa ku tala ka vona a va nga swi koti ku lerha, funtshi a ku nga na mabuku hi lirimi la vona. A nkama xiAmis xi nga sungula ku tsaliwa, hi swi voni swi yampsa ku djondzisa vamakwerhu ku lerha lirimi la vona. Swoleswo a ku li ntirho wa wukulu. Kambe a swi ta pfuna vamakwerhu kuva va tidjondzela hi voxe. Mabuku ya xiAmis ma sungule kuva kona hi ma 1960. Naswona hi 1968, ku sungule ku humesiwa revhixta la Murindzi hi xiAmis.

Hambileswo, a mfumu a wu nga swi lavi swaku hi phakela mabuku ya ku kala ma nga li ya xiXina. Hi mhaka leyo, leswaku hi nga tikokeli timhaka, a revhixta la Murindzi hi xiAmis a li humesiwa hi tindlela ta ku hambana. Hi xikombiso, ku ringana 17 wa tiwheti a hi humesa revhixta la Murindzi na li tsaliwe hi tirimi timbirhi ku nga xiXina ni xiAmis. Se loko munhu a hi kuma na hi djondza a a ta pimisa swaku hi tirhisa marevhixta lawa swaku hi djondzisa xiXina. Se ku sukela kolano, nhlengeletanu ya Yehovha yi humese mabuku ya manyingi hi xiAmis, leswaku ma pfuna vanhu ku djondza ntiyiso wa Bibele. — Mint. 10:34, 35.

Hi ma 1960 ku ya ka ma 1970, vamakwerhu va vanyingi va Amis a va nga hanyi hi ku landza  minawu ya Xikwembu. Leswi a va nga yi twisisi kahle minawu ya Xikwembu, van’wana a va famba masangu ya ku kala ma nga li nawini, va dakwa, ni ku dzaha mbangi kumbe swin’wana. Harvey a pfuxeli mabandla ya manyingi na a zama ku pfuna vamakwerhu ku twisisa mavonelo ya Yehovha hi mhaka leyi. Ka lin’we la mayendzo lawo, hi kumane ni leswi se hi nga swi vula ku sunguleni.

Vamakwerhu lava a va tiveka hansi a va swi lava ku txintxa mahanyelo ya vona. Kasi van’wana va vanyingi a va nga swi lavi. Leswo swi yentxe swaku numeru ya vachumayeli yi pumbeka. Ndzeni ka 20 wa malembe a numeru ya vachumayeli yi suke ka 2.450 yi ya ka 900 wa vona. Leswo a swi hetana ntamu. Kambe a hi swi tiva swaku Yehovha a a nga ta yi katekisa nhlengeletanu ya ku kala yi nga basanga. (2 Kor. 7:1) Hi ku famba ka nkama, mabandla ma tlhele ma tirhela Yehovha hi ndlela ya yinene naswona Yehovha a ma katekisile. Swoswi aTaiwan ku ni vachumayeli va ku tlula 11.000.

Ku sukela hi ma 1980, vamakwerhu va Amis a va ya va tiyisa lipfumelo la vona. Se Harvey, a a swi kota ku heta nkama wunyingi na a pfuna lava a va vulavula xiXina. Leswi a ku ni vamakwerhu va vanyingi vavasati va ku vanuna va vona a va nga li Timboni, Harvey a pfune vanuna va vona swaku va va Timboni. Ni khumbuka swaku siku lin’wana a vule swaku a tsake hintamu loko a vona mun’we wa vona na a khongela ka Yehovha hi khambi la ku sungula. Na mina ni tsakile hi leswi ni nga pfuna vanhu va vanyingi swaku va va vanghanu va Yehovha. Ni ve ni nkateko wa ku tirha aBetele la Taiwan ni vana vambirhi va lava ni nga va djondzela Bibele.

Loko hi hanye xikan’we 59 wa malembe, nuna wa mina wa ku mu rhandza Harvey, a file hi 1 ka Janeiro wa 2010 hi mavabyi ya kankru. A ve ka ntirho wa nkama hinkwawu kolomu ka 60 wa malembe. Ni mu xuva hintamu. Kambe swi ni tsakisile ku va na yena ka matiku mambirhi lawa hi nga tirha ka wona. Hi djondze ku vulavula tirimi timbirhi ta ku karhata ta Ásia. Naswona ka Harvey, swi lave a djondza ku ti tsala.

Loko ku hundze 4 wa malembe, Ntlawa lowu Rhangelaka wu voni swi yampsa swaku ni tlhelela Austrália hi mhaka se a ni gugile naswona a ni ta lava ku pfuniwa. Ku sungula ni tibyele ni ku: ‘A ni swi lavi ku suka Taiwan.’ Kambe Harvey a a tshame a ni byela swaku a ni fanelanga ni yala loko nhlengeletanu ya Yehovha yi ni byela nchumu. Kambe ni game ni swi vona swaku a ku tlhela a Austrália a ku li xiboho xa wutlhari.

Swoswi ni tirha aBetele la Australásia a xikarhi ka vhiki. Kambe hi mahelo vhiki, ni tirha ni vamakwerhu abandleni. A Betele swa ni tsakisa ku tirhisa xiJaponês ni xiXina kuva ni kongomisa vayendzi. Ni li nyimelile siku leli Yehovha a nga ta pfuxa lava nga fa. Naswona na swi tiva swaku Harvey, lweyi a nga yentxa hinkwaswu leswi Yehovha a nga mu rhuma swona, a hlayisekile ka mimpimiso ya Yehovha. — Yoh. 5:28, 29.