1. Vakreste va nga fanisiwa ni nsinya hi ndlela yini? (Vona mufoto.)

 KU NI xihlayahlaya xin’wani lexi nge: “Loko ku ba moya, a nsinya lowu kotaka ku bendeka wu ya lomu moya wu baka kona, a wu tshoveki.” Marito lawa ma komba leswaku a ku va nsinya wu kota ku nyima hambiloko ku ba moya wawukulu hintamu swinene, swi lava wu swi kota ku bendeka loko moya wu ba. Hi ndlela leyi fanaka, leswaku hi tama hi tirhela Yehovha na hi tsakile na hina hi fanele hi kota ku, hi ndlela ya ku fanekisela, bendeka loko minchumu yi txintxa ka wutomi la hina. Swi lava leswaku hi kota ku titwananisa ni swiyimu loko swi txintxa, hi tlhela hi kota ku hlonipha mavonelo ya vanhu van’wani ka swiboho leswi vona va swi yendlaka.

2. I mpsini swi nga ta hi pfuna loko swiyimu ka wutomi la hina swi txintxa, naswona hi ta djondza yini ka nhlokomhaka leyi?

² Leswi hi nga vanhu va Yehovha, hi lava ku twelana, hi twisisana, hi hlonipha mavonelo ya van’wani hi tlhela hi titwananisa ni swiyimu. Hi lava ku tlhela hi tiveka hansi ni ku pimisela van’wani. Ka nhlokomhaka leyi, hi ta vona swaku swilo leswi swi va pfunise ku yini vamakwerhu van’wani loko swilo ka wutomi la vona swi txintxa. Hi ta tlhela hi vona swaku swilo swoleswo swi nga hi pfunisa ku yini. Kambe hi ta rhanga hi ku vona swaku hi nga xi tekelelisa ku yini xikombiso xa Yehovha na Yesu xa ku twelana ni ku twisisana.

3. I mpsini leswi kombisaka swaku Yehovha wa pfumelelana ni swiyimu?

³ Ka Bibele Yehovha a vitaniwa swaku i “Ribye” hikusa yena a tiyile naswona a nga tsekatseki. (Det. 32:4) Kambe a swi lavi ku vula swaku yena a womelela ka leswi a a swi vekise xiswona swilo. Hi xikombiso, leswi xiyimu xa misava xi yaka xi txintxa, Yehovha a pfumelelana ni swiyimu leswaku a hetisisa ku rhandza ka yena. Naswona leswi na hina hi nga yendliwa hi xifaniso xa yena, hi nga swi kota ku titwananisa ni swiyimu loko minchumu yi txintxa ka wutomi la hina. Phela a hi nyike Bibele leli nga ni matshinya manyingi lawa ma nga hi pfunaka ku yendla swiboho swa kahle ku nga na mhaka swaku hi swini swikarhatu leswi hi  kumanaka na swona wuton’wini. Ku va Yehovha a pfumelelana ni ku txintxa ka misava leyi leswaku a yendla ku rhandza ka yena, ni ku va a hi nyike minawu leyi yi hi pfunaka swaku hi yendla swiboho swa kahle, swi kombisa swaku hambileswi yena a nga “Ribye” wa pfumelelana ni swiyimu.

4. Yehovha i Xikwembu lexi twisisanaka. I mpsini leswi kombisaka leswo? (Levhitika 5:7, 11)

⁴ Minawu ya Yehovha yi hetisekile funtshi yi kombisa swaku wa twisisana. Handle ka leswo, Yehovha a nga nyimeli swaku vanhu va yendla swilo leswi a swi tivaka swaku a va nge swi koti. Yena a swi kombisile leswo ka minawu leyi a nga nyika Vayisrayele. Hi xikombiso, a a nga nyimeli swaku Vayisrayele hinkwavu, hambi va ganyile kumbe va li swisiwana va nyikela magandzelo ya ku fana. Kambe minkama yin’wani a a pfumelela swaku mun’wani ni mun’wani a humesa leswi a a li na swona. — Lerha Levhitika 5:7, 11.

5. I mpsini swi kombisaka swaku Yehovha a ni ntwelawusiwana funtshi wa tiveka hansi?

⁵ Yehovha a tiveka hansi naswona a ni ntwelawusiwana. Funtshi swilo leswi hi swona swi yendlaka swaku a twisisa vanhu van’wani. Hi xikombiso, Yehovha a tiveke hansi nkama a a li kusuhi ni ku helisa vanhu va le Sodoma. A byele Lota swaku a baleka a ya ka ndhawu leyi nga ni tintshava, kambe Lota a a chava ku ya seniyani. Se a kombele swaku yena ni ndjangu wa yena va ya tumbela aZowari, ku nga doropa lalitsongo leli Yehovha a a lava ku li helisa. Phela Yehovha a a ta va a mu byelile Lota swaku ‘wena yendla leswi ni ku byelaka swona,’ kambe a nga yendlanga leswo. A mu yingisile a tlhela a txintxa mapimu ya yena, a nga li helisi doropa la Zowari. (Gen. 19:18-22) Ka malembe lawa ma nga landzela, Yehovha a kombise ntwelawusiwana ka vanhu lava a va tshama Ninivha. A rhume muprofeta wa yena Yonasi leswaku a ya va byela swaku doropa leliyani ni vanhu va kona hinkwavu a va ta helisiwa hi mhaka ya swilo swa ku biha leswi a va swi yendla. Kambe nkama Vaninivha va nga tisola, Yehovha a nga ha va helisanga vona ni doropa la vona. — Yon. 3:1, 10; 4:10, 11.

6. Nyikela xikombiso xa ndlela leyi Yesu a nga tekelela Yehovha hi yona.

⁶ Yesu a tekelele xikombiso xa Papayi wa yena Yehovha hi ku twisisana ni ku twelana. Phela yena a rhumiwe lani misaveni leswaku a chumayela “tinyempfu leti nga lahleka ta yindlo ya Israyele.” Kambe a kombise swaku a a va twisisa van’wani hi ku chumayela vanhu hinkwavu. Hi xikombiso, ka khambi lin’wani wansati mun’wani lweyi a a nga li Muyuda a kombele Yesu swaku a daha n’wana wa yena, lweyi a a ‘hlupheka hintamu hileswi a a ni dimoni.’ Yesu a kombise ntwelawusiwana hi ku va a daha n’wana wa wansati lwiya. (Mat. 15:21-28) Ka khambi lin’wani loko a ha li ku sungula ntirho wa yena wa ku chumayela, Yesu a te: “Lweyi a ni yalaka . . . na mina ni ta mu yala”. (Mat. 10:33) Kambe loko Pedru a mu yalile makhambi manharhu, Yesu a nga vulanga swaku a nga mu tivi, kumbe ku mu tsukula a nga ha mu rivaleli. Kambe a vone swaku Pedru a a tisolile ni leswaku a a li munhu wa ku tshembeka. Se ndzhaku ka loko a pfuxiwile, Yesu a humelele ka Pedru a vulavula na yena naswona swi nga yendleka a mu byele swaku wa mu rivalela ni swaku wa mu rhandza. — Luk. 24:33, 34.

7. Hi ku ya hi Vafilipiya 4:5, hi lava swaku vanhu van’wani va hi vonisa ku yini?

⁷ Se hi swi vonile swaku Yehovha na Yesu Kreste i swikombiso swikulu swa vanhu lava twelanaka  va tlhela va twisisana. Kambe swi li yini hi hina? Yehovha a lava swaku na hina hi va vanhu va ku twisisana ni va ku twelana. (Lerha Vafilipiya 4:5.) Wuhundzuluxeli lin’wani la Bibele li veka ndzimana leyi hi ndlela leyi: “Tiviwa hi ku va munhu lweyi a twisisanaka a tlhela a twelana.” Se mun’wani ni mun’wani wa hina a fanele a tivutisa leswi: ‘Ni tiviwa hi kuva munhu wa ku twisisana, wa ku twelana, kumbe ni tiviwa ni li munhu wa nkanu lweyi a womelelaka ka leswi ni kholwaka ka swona? Indjhe mina ni tshamela ku sindzisa mavonelo ya mina naswona ni lava swaku swilo swi yendliwa hi ndlela ya mina minkama hinkwayu? Kumbe na va yingisa van’wani ni tlhela ni pfumela mavonelo ya vona hambiloko ma hambanile ni ya mina?’ Phela loko hi ya hi va vanhu va ku twelana ni va ku twisisana hi ta ya hi fana na Yehovha na Yesu. Swoswi a hi voneni swiyimu swimbirhi leswi lavaka swaku hi tekelela xikombiso xa Yehovha na Yesu. Xa ku sungula hi loko swiyimu swi txintxa ka wutomi la hina, kasi xa wumbirhi hi loko vanhu van’wani va ni mavonelo ya ku hambana ni ya hina kumbe va yendla swiboho swa ku hambana ni swa hina.

8. I mpsini swi nga hi pfunaka loko swilo swi tshuka swi txintxa? (Vona ntlhamuselo wa le hansi.)

⁸ Loko swilo swi txintxa swi lava swaku na hina hi txintxa hi pfumelelana na swona. I ntiyiso swaku loko minchumu yi txintxa, swilo swi hi tikela hintamu hi tindlela ta ku a hi nga ti nyimelanga. Hi xikombiso, na hi nga swi nyimelanga hi nga ha sungula ku vabya hintamu swinene naswona mpfilumpfilu ya politika kumbe ku wa ka ikonomiya swi nga yendla swaku wutomi li karhata hintamu swinene lomu hi tshamaka kona. (Ekl. 9:11; 1 Kor. 7:31) Phela hambiloko nhlengeletanu yi hi kombela swaku hi ya tirha ka ndhawu yin’wani kumbe hi yendla swilo hi ndlela ya ku kala hi nga yi tolovelanga, swi nga hi karhatela hintamu swinene. Se ku nga na mhaka swaku i ku txintxa kwini loko hi kumanaka na kona, hi nga swi kota ku rhula hi tlhela hi tsaka loko hi yendla 4 wa minchumu: 1) Hi fanele hi pfumela swaku swilo se swi txintxile, 2) hi fanele hi pimisa hi leswi hi nga swi yendlaka swoswi, ku nga li hi leswi hi nga swi yendla hala ndzhaku, 3) hi fanele hi pimisa hi swilo swaswinene leswi hi nga na swona, hi nga tshameli ku veka tihlo ka minchumu leyi yi kalaka yi nga li yinene, kasi xa wu 4) i ku pfuna van’wani. b Swoswi a hi voneni swikombiso swa vamakwerhu lava va nga yendla swilo leswi ni minkateko leyi va nga yi kuma hi ku va va swi yendlile.

9. Nuna na nsati lava nga vamisiyonariyu va yendle yini swaku va nga godoli nkama va nga kumana ni swikarhatu kola na kola?

⁹ Pfumela swaku swilo swi txintxile. Emanuele na Francesca va rhumeliwe ka tiko lin’wani swaku va va vamisiyonariyu. Kambe na va nga se li tiva kahle lirimi naswona na va nga se va tiva kahle vamakwerhu va le bandleni, ku nghene korona. Se hi mhaka leyo, swi lave swaku va tshama kaya va nga humahumi, naswona handle ka leswo, mamani wa Francesca a file swa kola na kola. Yena a a swi lava hintamu ku muka kaya leswaku a ya va ni ndjangu wa yena, kambe leswi korona se a li hangalakile leswo a swi nga ta koteka. Se i mpsini leswi nga mu pfuna swaku a nga heli matimba? Xa ku sungula, yena ni nuna wa yena va khongelile va kombela Yehovha swaku a va nyika wutlharhi leswaku va nga tshameli ku vilela siku ni siku. Naswona Yehovha a swi hlamulile swikhongelo swa vona hi ku va nyika leswi a va swi lava hi ku tirhisa nhlengeletanu ya yena. Hi xikombiso, va tiyisiwe swinene hi entrevhixta la makwerhu mun’wani lweyi a nga ku: “Loko hi pfumela hi ku kahlula swaku a xiyimu xi txintxile, hi ta tirhisa matimba ya hina swaku hi yendla hinkwaswu leswi hi nga swi kotaka naswona hi ta tlhela hi tsaka ka xiyimu lexi hi nga ka xona.” c Nchumu wa wumbirhi lowu nga va pfuna i ku va va hisekele ntirho wa ku chumayela va tlhela va yampsisa machumayelelo ya vona hi ku tirhisa telefoni. Leswo swi yendle swaku va kota ku sungula  djondzo ya Bibele. Nchumu xa wunharhu xi nga va pfuna ku ve vamakwerhu. Vamakwerhu va va tiyisile naswona yena ni nuna wa yena va pfumelile ku pfuniwa hi vona. Makwerhu mun’wani wa xisati a a va posela ndzimana ya Bibele siku ni siku, naswona a yendle leswo lembe hinkwalu. Ku fana na vona, loko hi pfumela swaku a swiyimu swi txintxile hi ta tsaka hi leswi hi kotaka ku swi yendla ka xiyimu lexi hi nga ka xona.

10. Makwerhu Christina a yendle yini nkama xiyimu ka wutomi la yena xi nga txintxa?

¹⁰ Pimisa hi swilo leswi u nga swi yendlaka swoswi u tlhela u pimisa hi swilo swaswinene. Makwerhu Christina wa le Roménia kambe a tshamaka Japão, a hele matimba nkama bandla la Xinghiza leli a a li ka lona li nga pfaliwa. Kambe a nga tshamelanga ku pimisa hi swilo leswi a swi yendlekile, handle ka leswo a yendle xiboho xa ku pfunisa bandla la Xijaponês ka ndhawu yoliyani. Naswona a a wu hisekela ntirho wa ku chumayela ka bandla leliya. Se a kombele khale ka kolega wa yena swaku a mu djondzisa ku vulavula Xijaponês, a tlhele a kombela swaku a tirhisa broxura leli nge Tikhorisi ni Bibele swaku a mu djondzisa Xijaponês, naswona kolega wa yena a pfumelile. Se, a ku ve makwerhu Christina a yendle leswo swi mu pfunile swaku a kota ku vulavula Xijaponês ni ku va khale ka kolega wa yena a sungula ku djondza Bibele. Leswi swi kombisa swaku loko hi pimisa hi leswi hi nga kotaka ku swi yendla swoswi ni ku tlhela hi pimisa hi swilo swaswinene ka xiyimu lexi hi nga ka xona, hi ta kuma minkateko. Phela loko swilo swi txintxa kola na kola hi nga ha kuma minkateko ya ku a hi nga yi nyimelanga.

11. Kazal lin’wani li yendle yini nkama li nga kumana ni swikarhatu swa timale?

¹¹ Pfuna van’wani. Nuna na nsati lava va tshamaka ka tiko leli ntirho wa hina wu tsimbisiwaka, va sungule ku va ni swikarhatu swa timale nkama ikonomiya yi nga wa. I mpsini swi nga va pfuna? Xa ku sungula, va vevukise wutomi la vona. A va nga tshameli ku pimisa hi swikarhatu swa vona, kambe a va tshamela ku pimisa hi tindlela ta ku pfuna van’wani ni ku tshama va khomekile hi ntirho wa ku chumayela. (Min. 20:35) Nuna wa kona a li: “Ku tshama hi khomekile hi ntirho wa ku chumayela swi hi pfunile swaku hi nga tshameli ku tivona na hi li vambuyangwani, kambe hi tshamela ku pimisa hi leswi Yehovha a lavaka swaku hi swi yendla.” Loko swiyimu swa hina swi txintxa a hi fanelanga hi khohlwa swaku a xa lisima i ku va hi pfuna van’wani. Naswona yin’we ya tindlela ta ku yendla leswo i ku va hi hisekela ntirho wa ku chumayela.

12. Xikombiso xa Pawulo xi nga hi pfunisa ku yini ku titwananisa ni swiyimu loko hi li nsin’wini?

¹² Ansin’wini swi lava hi titwananisa ni swiyimu ngopfungopfu hileswi hi kumanaka ni vanhu lava kholwaka swilo swa ku hambana ni swa hina, lava va taka hi ka tindhawu ta ku hambana ni ta hina, ni lava va yendlaka swilo hi ndlela ya ku hambana ni ya hina. Mupostolo Pawulo i xikombiso xaxinene xa munhu lweyi a a titwananisa ni swiyimu, naswona hi nga djondza swa swinyingi ka yena. Yesu a mu vekile swaku a va “mupostolo ka vamatiko.” (Rom. 11:13) Se loko a chumayela, mupostolo Pawulo a a nga chumayeli Vayuda ntsena kambe a a tlhela a chumayela Vagriki, vanhu lava a va djondzekile, vanhu lava a va tiveka hansi ni tihosi. Se leswaku a fikelela timbilu ta vona, Pawulo a “ve swilo hinkwaswu ka vanhu va mixaka hinkwayu.” (1 Kor. 9:19-23) Leswo swi vula swaku loko a chumayela vanhu a a pimisa hi lomu a va huma kona ni leswi a va kholwa ka swona. Leswo a swi mu pfuna kuva a tirhisa xingheniso lexi a xi ta twanana ni xiyimu xa vanhu va kona. Na hina swi nga hi fambela kahle nsin’wini loko hi titwananisa ni vanhu lava hi va chumayelaka hi tlhela hi pimisa hi ndlela ya kahle ya ku bula na vona.

13. Hi ku ya hi 1 Vakorinto 8:9 ku nga yendleka yini loko hi nga ma hloniphi mavonelo ya van’wani?

¹³ Xin’wani lexi hi faneleke hi xi lwela i ku hlonipha mavonelo ya vanhu van’wani. Hi xikombiso, vamakwerhu van’wani va xisati va swi rhandza ku tipendapenda kumbe ku hamba makiyajem kasi van’wani a va swi rhandzi. Vakreste van’wani va phuza byala hi ndlela ya kahle na va nga tluli mpimu kambe  van’wani va tiyendlela xiboho xa ku kala va nga phuzi. Naswona hinkwerhu ha swi lava ku va ni wutomi la kahle naswona loko hi vabya hi lava madahelo ya ku hambanahambana. Se loko hina hi womelela ka mavonelo ya hina hi tlhela hi yendla swaku bandla hinkwalu li pfumelelana ni leswi hina hi swi pimisaka, hi nga ha yendla swaku van’wani va khunguvanyeka kumbe hi vanga ku yavana bandleni. Indjhe hi swona leswi hina hi swi lavaka? Ha tshemba swaku a hi swona! (Lerha 1 Vakorinto 8:9; 10:23, 24) A hi voneni swiyimu swimbirhi lani swi nga lavaka swaku hi tirhisa matshinya ya minawu ya Bibele swaku hi ringanisela hi tlhela hi yendla swaku ku va ni ku rhula bandleni.

14. Hi wani matshinya ya Bibele lawa ma nga hi pfunaka ka mayambalela ni ka malunghiselo ya hina ya misisi?

¹⁴ Mayambalela ni matshamisekelo ya misisi. Yehovha a nga hi byeli swaku hi yini mpahla leyi hi faneleke hi yi yambala, kambe a hi nyika matshinya lawa ma hi kongomisaka. Leswi hi nga Vakreste hi fanele hi ‘yambala mpahla ya ku hlonipheka, hi nga tixongisi ku tlula mpimu kambe hi mimpimiso ya yinene.’ (1 Tim. 2:9, 10; 1 Ped. 3:3) Hi mhaka leyo, a hi yambali hi ndlela leyi nga ta yendla swaku vanhu van’wani va tshamela ku hi txuvukisela na va hlamala va tlhela va tihamba swivutiso hi ndlela leyi hi nga yambala hi yona. Matshinya man’wani ma nga ka Bibele ma nga pfuna hambi hi madoda leswaku ma nga tshameli ku nyika swinawanawani vamakwerhu hi ndlela leyi va faneleke va yambala hi yona kumbe leyi va faneleke va lunghisa misisi hi yona. Hi xikombiso, madoda ya bandla lin’wani a ma lava ku pfuna majovhem lawa se a ma sungula ku tekelela moda wa matsemetela ya misisi, ku nga ku tsemeta misisi yi va yitsongo u gama u yi tshika yi hangalaka ingaku a yi fenyiwanga. Kambe a ma nga lavi ku ma nyika swinawani. Se ma yendle yini swaku ma pfuna majovhem lawayani? Ma kombele ku pfuniwa hi mudjikelezi. Se mudjikelezi a ma pfunile hi ku ma kutxa ku byela leswi majovhem lawayani: “Loko u li ku vekeni ka dixkursu, kambe vamakwerhu va nga yingiseli leswi u swi vulavulaka kambe va txuvukisela leswi u nga yambalisa xiswona kumbe ndlela leyi u nga tsemeta misisi hi yona, swi lava ku vula swaku ndlela leyi u nga yambala hi yona, kumbe matsemetela ya wena misisi a ma kahle.” Hi ku va madoda ma yendle  leswi, ma lulamise mhaka na ma nga zanga ma veka swinawanawani. d

15. Hi wani matshinya ya minawu ya Bibele lawa ma nga hi pfunaka ku teka xiboho xa kahle mayelana ni madahelo? (Varoma 14:5)

¹⁵ Madahelo. Mukreste mun’wani ni mun’wani a fanele a yendla xiboho xa madahelo lawa a nga ta ma tirhisa. (Gal. 6:5) Loko a yendla xiboho xolexo a fanele a yingisa nawu wa Bibele wa ku fambela kule ni ngati ni wungoma. (Mint. 15:20; Gal. 5:19, 20) Loko ma nga tluli minawu yin’wani ya Bibele, mun’wani ni mun’wani a nga tilangela madahelo lawa a ma lavaka. Van’wani va nga ha tibyela swaku va ngo pfumela ku dahiwa ntsena axibelhela, kasi van’wanyani va nga ha pfumela ku dahiwa hi mimirhi ya xilandi. Ku nga na mhaka swaku hi titwisa ku yini hi madahelo ya xilandi kumbe ya xilungu, a xa lisima i ku va hi hlonipha xiboho lexi van’wani va xi yendlaka. Leswi nga hi pfunaka ka mhaka leyi i 4 wa tipontu leti landzelaka: 1) Hi fanele hi khumbuka swaku i Mfumu wa Xikwembu ntsena lowu nga ta swi kota ku helisa mavabyi hinkwawu amisaveni. (Esa. 33:24) 2) Mukreste mun’wani ni mun’wani a fanele a “tiyiseka” hi leswi swi nga swinene ka yena. (Lerha Varoma 14:5.) 3) A hi fanelanga hi yavanyisa van’wani kumbe ku yendla nchumu lexi nga ta yendla swaku van’wani va khunguvanyeka. (Rom. 14:13) 4) Vakreste va kombana lirhandzu, naswona a va pfumeleli leswaku leswi vona va swi pimisaka hi mhaka yoleyo swi yendla leswaku bandla li yavana, hikusa a ku twanana ka bandla hi kona ku nga ka lisima ku tlula mavonelo ya vona. (Rom. 14:15, 19, 20) Loko minkama hinkwayu hi tshamela ku khumbuka tipontu leti, hi ta tama hi va vanghanu swinene ni vamakwerhu naswona hi ta yendla leswaku a bandla li tama li twanana.

16. Doda li nga swi kombisa ku yini swaku a li sindzisi mavonelo ya lona? (Vona mafoto.)

¹⁶ Madoda ma fanele ma va xikombiso xa ku kala ma nga sindzisi mavonelo ya wona. (1 Tim. 3:2, 3) Hi xikombiso, doda a li fanelanga li nyimela swaku ku yamukeliwa mavonelo ya lona minkama hinkwayu hileswi li nga likulu ku tlula hinkwawu. Kambe lona li fanele li khumbuka swaku a moya wa ku kwetsima wa Yehovha wu nga tirhisa doda lin’wani ni lin’wani leswaku li veka mavonelo lawa ma nga tirhisiwaka. Naswona loko vonelo leli nyikeliwaka li nga tluli nawu wa Bibele madoda lawa ma kalaka ma nga sindzisi mavonelo ya wona, ma ta seketela vonelo lolelo hambiloko ma li ni vonelo la ku hambana.

17. Hi yini minkateko hi nga ta yi kuma hi ku tekelela Yehovha?

¹⁷ Vakreste va kuma minkateko ya yinyingi hi ku va va titwananisa ni swiyimu, va twelana, va twisisana ni ku tlhela va nga sindzisi mavonelo ya vona. Phela ha tikhorisa hi ku va ni vanghanu va ku hambanahambana va taka hi ka tindhawu ta ku hambanahambana ka nhlengeletanu ya Yehovha. Naswona swa hi tsakisa ku tiva swaku hambileswi hi nga hambana, hinkwerhu hi gandzela Yehovha naswona hi ndjangu lowu wu nga ni ku twanana. Naswona a xa lisima hintamu swinene, hi leswaku ha tsaka hi ku tiva leswaku hi tekelela Yehovha Papayi wa hina wa le matilweni.