1-2. Hi xini xiboho xa lisima lexi Vayuda lava a va li Babilona a va fanele va xi teka? (Ezra 1:2-4)

 A HOSI yi humese nawu wa leswaku Vayuda lava a va hete 70 wa malembe a wukaraweni aBabilona va tlhelela atikweni la vona aYerusalema. (Lerha Ezra 1:2-4.) Ha swi tiva swaku a nawu lowu wu nga humesiwa a wu fambisana ni ku rhandza ka Yehovha hikusa Vababilona a va nga talisi ku chunsa swikarawa swa vona. (Esa. 14:4, 17) Se mufumi lweyi wa nyuwani a pfumelele swaku Vayuda va tlhelela atikweni la vona. Kutani nhloko yin’wani ni yin’wani ya ndjangu a yi fanele yi teka xiboho xa ku tama va tshama Babilona kumbe va tlhelela atikweni la vona, naswona xiboho lexi a xi nga vevuki. Hi mhaka muni?

² Vayuda vanyingi se a va gugile, se a liyendzo leli a li ta va karhatela swinene. Naswona vanyingi va vona a va psaliwe aBabilona. A Yerusalema a ko va kaya ka vapapayi kumbe ka vavhovho va vona. Kasi van’wani swi tikomba a va ganyile aBabilona. Se ku tshika tiyindlo ta vona ni manegosiyu ya vona va ya sungulisa wutomi ka ndhawu ya ku kala va nga yi tivi a swi va karhatela.

3. Hi mhaka muni a ku li nkateko ka Vayuda va ku tshembeka ku tiva swaku a va ta tlhelela Yerusalema?

³ Vayuda lava a va rhandza Yehovha a va swi vona ku li nkateko wawukulu ku tlhelela Yerusalema hambiloko a swi lava swaku va siya minchumu ya yinyingi leyi se a va li na yona. A va swi tiva swaku aYerusalema a va ta swi kota ku mu gandzela kahle Yehovha. I ntiyiso swaku aBabilona a ku ni 50 wa titempele ta wukhongeli la mavunhwa, kambe Vayisrayele a va nga na tempele leyi a va ta yi tirhisela ku gandzela Yehovha. A va nga na altari leyi a va ta nyikela magandzelo ka yona funtshi a ku nga na vaprista lava a va ta lulamisela magandzelo wolawo. Xin’wani hileswaku seniyani Babilona lani a va li kona a ku tale hi vanhu lava a va nga yi hloniphi minawu ya Yehovha. Kutani loko va pimisa hi ku tlhelela Yerusalema lani a va ta gandzela Yehovha va  tlhela va tlhelela kaya, a mbilu ya vona a yi tsaka hintamu swinene.

4. I mpsini leswi Yehovha a nga swi tshembisa Vayuda lava a va ta tlhelela aYerusalema?

⁴ A liyendzo la ku suka Babilona anze Israyele a li nga vevuki. A li ta teka kolomu ka 4 wa tiwheti. Kambe Yehovha a tshembise swaku a a ta suselela hinkwaswu leswi a swi ta yendla Vayisrayele va nga tlheleli aYerusalema. Esaya a te: “Basisani ndlela ya Yehovha! Yendlelani Xikwembu xa hina ndlela ya yikulu leyi hundzaka hi le mananga. . . . Lani ku nga ni swidulu a ku lunghisiwi, ni misava leyi nga ni maribye yi lunghisiwa.” (Esa. 40:3, 4) Pimisa hi leswi: Ka ndhawu leyi ku nga mananga, leyi nga woma, yi nga tala hi swidulu, maribye, minkova ni tintshava, ku va ni ndlela ya ku nthwiin ya ku a yi na maganga nem a yi na minkova. Phela a swi ta tsakisa hintamu ku famba ka ndlela ya ku tshamisa xileswo. A va ta hantla va fika lomu va yaka kona loko va famba hi ndlela ya ku nthwiin ku tlula kuva va famba hi ndlela leyi nga ni minkova ni maganga yi tlhela yi li ni tintshava.

5. Yi vitanisiwa ku yini ndlela leyi Esaya a nga vulavula hi yona?

⁵ Namuntlha switaratu swinyingi swi ni mavito kumbe tinumeru. Na yona ndlela leyi ya ku fanekisela leyi Esaya a nga vulavula hi yona yi ni vito. Esaya 35:8 yi li: “Ku ta va ni xitaratu xaxikulu, ndlela leyi vitaniwaka Ndlela Ya Ku Kwetsima. Lweyi a kalaka a nga basanga a nga ta famba ka yona.” (Esa. 35:8) A xitshembiso lexi xi hetisekise ku yini ka nkama wa Vayisrayele naswona hi mhaka muni xi li xa lisima ka hina namuntlha?

6. Hi mhaka muni ndlela leyi yi vuliwa swaku ya kwetsima?

⁶ Ndlela leyi Esaya a nga vulavula hi yona yi nyikiwe vito la ku xonga swinene, ku nga “Ndlela Ya Ku Kwetsima”. Hi mhaka muni ndlela leyi yi vuliwa swaku ya kwetsima? Hi mhaka ka Vayuda lava a va ta pfumeleliwa ku tlhelela ka tiko la vona, a ku nga ta va ni vanhu lava a va yendla swilo swa ku biha, swa ku fana ni wuntunga la swa masangu, ku gandzela swifaniso kumbe swidjoho swin’wanyani swaswikulu. Vayuda lava a va ta tlhelela aYerusalema a va ta va “vanhu va ku kwetsima” ka Yehovha. (Det. 7:6) Se leswaku va tsakisa Yehovha a va fanele va txintxa mahanyelo ya vona.

7. I mpsini leswi Vayuda van’wani a va fanele va swi lulamisa? Nyikela xikombiso.

⁷ Hilani se hi nga swi vona hi kona, ku tala ka Vayuda lavayani, a va psaliwe Babilona, naswona swi tikomba vanyingi va vona a va tolovele mahanyelo ya Vababilona funtshi a va pimisa ku fana ni Vababilona. Loko se ku hundze kolomuyani ka 70 wa malembe na ntlawa wa ku sungula wa Vayuda wu vuyile aIsrayele, Ezra a tsumbule swaku van’wani va vona a va chade ni vavasati va matiko man’wani. (Ekso. 34:15, 16; Ezra 9:1, 2) Naswona hi ku famba ka nkama, Govhernadori Nehemiya a kwatile nkama a nga tsumbula swaku vana van’wani lava a va psaliwe aYerusalema a va nga li tivi lirimi la Vayuda. (Det. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Se leswi ku tala ka Rito la Xikwembu a li tsaliwe hi Xiheberu, a swi ta kotekisa ku yini swaku vana lavayani va djondza hi Yehovha va tlhela va mu gandzela kuve Xiheberu a va xi tivi ke? (Ezra 10:3, 44) Se swa twisiseka swaku Vayuda lavayani a va fanele va txintxa swilo swa swinyingi ka wutomi la vona, kambe a swi ta va vevukela kuva va txintxa na va li Israyele lani vanhu hi kutsongokutsongo a va tlhela va sungula ku gandzela Yehovha. — Neh. 8:8, 9.

8. Hi nghena kwini ka swilo leswi nga yendlekela Vayisrayele khale? (Vona mufoto wa pajina la ku sungula.)

⁸ Van’wani va nga ha vula leswi: ‘Hi swona. Ku tiva hinkwaswu leswo hi Vayisrayele lava a  va li wukaraweni swa tsakisa. Kambe hina hi nghena kwini ka swona?’ Ku vula ntiyiso, leswi nga yendlekela Vayisrayele swa hi khumba na hina hikusa ku fana na vona na hina hi famba ka “Ndlela Ya Ku Kwetsima”. Hambiloko hi li vatotiwa kumbe va tinyempfu tin’wani, hinkwerhu hi fanele hi yendla hinkwaswu leswi hi nga swi kotaka leswaku hi tama hi famba ka ndlela leyi. Loko hi yendla leswo, hi ta tama hi mu gandzela Yehovha swoswi ni ka nkama lowu taka, loko Yehovha a hi nyika minkateko hinkwayu leyi a hi tshembisaka yona. b (Yoh. 10:16) Ku sukela hi 1919, vanhu va vanyingi ku patsa ni vavanuna, vavasati, vatsongwani, va huma ka Babilona Wamukulu ku nga wukhongeli la mavunhwa, leswaku va sungula ku famba ka ndlela leyi ya ku fanekisela. Swi nga yendleka na wena u li mun’we wa vona. Kambe leswaku ndlela leyi yi za yi khanguliwa, ku ni ntirho wa wunyingi lowu nga yendliwa.

9. Hi ku ya hi Esaya 57:14, a “Ndlela Ya Ku Kwetsima” yi lunghiselelisiwe ku yini?

⁹ Yehovha a nga pfumelelanga nchumu leswaku xi sivela Vayuda ku va suka Babilona va tlhelela Israyele. (Lerha Esaya 57:14.) Ni namuntlha Yehovha a yendla leswi fanaka. Ku sukela khale swinene na lembe la 1919 li nge se fika, a tirhise vavanuna va ku tshembeka leswaku a pfuna vanhu ku huma ka Babilona Wamukulu ivi va sungula ku famba ka “Ndlela Ya Ku Kwetsima”. (Vona ni Esaya 40:3.) Vavanuna volavo va lunghiselele ndlela swaku vanhu va timbilu tatinene va huma ka wugandzeli la mavunhwa ivi va sungula ku gandzela Yehovha xikan’we ni tiko la yena. Kambe va swi yendlise ku yini swoleswo? A hi swi voneni.

10-11. Ntirho wa ku imprimira ni wa ku hundzuluxela Bibele wu va pfunise ku yini? (Vona mufoto.)

¹⁰ Ku imprimira. Anze kolomuyani ka ma 1450, Bibele a lo ho yendla hi ku kopiyariwa hi mavoko. Ntirho lowu a wu teka nkama wa wunyingi. Hi mhaka leyo, a va li vatsongo lava a va li na wona makopiya wolawo funtshi a ma dura. Kambe a nkama ku nga sungula a ntirho wa ku imprimira, ku humesiwe Mabibele ya manyingi ma tlhela ma nyikiwa vanhu va vanyingi.

¹¹ Ku hundzuluxela. Ku ringana malembe ya manyingi, Bibele a lo kumeka hi xitalu hi xiLatini, naswona a ko va vanhu lava nga djondzeka ntsena lava a va kota ku twisisa lirimi lolelo. Se leswi a ntirho wa ku imprimira a wu sungulile, vanhu lava a va hlonipha Xikwembu va yendle minzamu ya ku hundzuluxela Bibele hi tirimi leti vanhu va vanyingi a va ti tiva. Leswi vanhu se a va li na lona Bibele, va sungule ku fananisa leswi nga ka Bibele ni leswi a va djondzisiwa swona atikerekeni.

12-13. Vadjondzi va Bibele va yendle yini swaku va kombisa swaku leswi tikereke a ti swi djondzisa i mavunhwa? Nyikela xikombiso.

¹² Swilo swa ku djondza hi swona Bibele. Vanhu vanyingi va sungule ku lerha Bibele va gama va byela van’wani leswi a va swi djondza. Loko vafundhisi va tikereke va swi tsumbulile swaku lava a va djondza Bibele a va swi byela van’wanyani, a swi va tsakisanga. Se, hi malembe ya ma 1835, vavanuna vanyingi lava a va hlonipha Bibele va sungule ku humesa swiphephana leswi a swi vula swaku swinyingi swa leswi vafundhisi a va swi djondzisa a ku nga li ntiyiso.

¹³ Hi nkama wolowo, Henry Grew, lweyi a a hlonipha Xikwembu, a humese xiphephana lexi vulavulaka hi leswi yendlekelaka munhu loko a fa. Tikereke a ti talisa ku djondzisa swaku loko munhu a fa ko fa muzimbha, kambe a moya a wu fi. Se hi ku tirhisa Bibele, Henry Grew a kombise swaku leswi tikereke a ti swi djondzisa a  ku li mavunhwa ni leswaku Xikwembu hi xona ntsena xi nga yendlaka swaku munhu a nga fi. Se hi 1837, George Storrs, lweyi a a li mufundhisi, a kume xiphephana xa Henry Grew na a li ka xitimela. Loko a xi lerhile a swi twisisile swaku lowuyani a ku li ntiyiso wa lisima swinene, se a sungula ku swi byela van’wani leswi a nga swi djondza ka xiphephana lexiya. Hi 1842, a yendle madixkursu ya ku hambanahambana lawa a ma ni nhlokomhaka leyi nge: “Indjhe Vanhu Va Ku Biha Va Ni Moya Wa Ku Kala Wu Nga Fi?” Tintlhamuselo leti George Storrs a nga ti nyikela ti tsakise jovhem lin’wani leli vitaniwaka Charles Taze Russel.

14. Makwerhu Russel ni lava a a djondza na vona Bibele va pfunekise ku yini hi ntirho lowu nga yendliwa hi Henry Grew kumbe vanhu van’wani? (Vona mufoto.)

¹⁴ Leswi vavanuna va ku fana na George Storrs na Henry Grew va nga swi yendla, a swo fana ni ku lulamisa ndlela, naswona swi mu pfune hintamu makwerhu Russel ni vanhu van’wani lava a va djondza na yena Bibele. Hi mhaka ya ntirho lowu va nga wu yendla wa ku vulavula hi timhaka ta Bibele, ku humesa mabuku ya manyingi lawa ma vulavulaka hi timhaka ta Bibele kumbe swiphephana, Russel ni lava a a djondza na vona Bibele va swi kotile ku twisisa minchumu yinyingi ya le Bibeleni. Naswona nkama lowu vona a va djondza, a va kambisisa ma dicionário, mabuku lawa a ma tlhamusela marito ya le Bibeleni ni Mabibele man’wani lawa a ma li kona. Hinkwaswu leswi swi pfunile hintamu swinene.

15. Ku yendleke yini hi 1919?

¹⁵ Hi 1919, Babilona Wamukulu a tshike ku va ni matimba ka vanhu va Xikwembu. Ku vekiwe “mutirhi wa ku tshembeka ni wa ku tlhariha” hi lembe leli, lweyi a pfunaka vanhu swaku va sungula ku famba ka “Ndlela Ya Ku Kwetsima”. (Mat. 24:45-47) Hi mhaka ya ntirho lowu nga yendliwa ku sukela khale leswaku ku lulamiseliwa ndlela leyi, lava va fambaka hi yona ndlela leyi va ya va tiva Xikwembu ni leswi xi lavaka ku swi yendla. (Swi. 4:18) Handle ka leswo, va txintxa mahanyelo ya vona leswaku va ma twananisa ni ku rhandza ka Xikwembu va tlhela va hanya hi minawu ya Yehovha. Kambe xa ku  tsakisa hileswaku a yendle leswo hi kutsongokutsongo. (Vona kwadru leli nge: “ Yehovha A Pfuna Vanhu Va Yena Hi Kutsongokutsongo Swaku Va Basa.”) Ka nkama lowu taka swi ta koteka swaku hi tsakisa Yehovha hi ku helela. — Kol. 1:10.

16. Hi wini ntirho lowu yendliwaka ka “Ndlela Ya Ku Kwetsima” ku sukela hi 1919? (Esaya 48:17; 60:17)

¹⁶ Ku fana ni leswi xitaratu xin’wani ni xin’wani xi tshamelaka ku kambeliwa kuva ku voniwa swaku ku ni lomu xi faneleke xi lunghisiwa kona, na yona “Ndlela [leyi] Ya Ku Kwetsima” ku sukela hi 1919 yi tama yi kambeliwa ku vona swaku hi kwini lomu ku nga yampsisiwaka. Leswo swi yendle swaku vanhu vanyingi va huma ka Babilona Wamukulu. Hi xikombiso, loko se ku hundze malembenyana na mutirhi wa ku tshembeka ni wa ku tlhariha a vekiwile, hi 1921 vona va humese a buku leli nga pfuna vanhu vanyingi swaku va tiva Bibele. Buku leli li vitaniwe A Harpa de Deus. Ku imprimiriwe 6 milhões wa makopiya ya buku lelo, li humesiwa hi 36 wa tirimi naswona li pfune vanhu va vanyingi leswaku va djondza ntiyiso. Se ka malembe ya swoswinyana ku humesiwe buku la nyuwani leli hi li tirhisaka swaku hi djondzisa vanhu Bibele, leli nge: Tikhorisi Hi Wutomi La Ku Kala Li Nga Heli. Se, hi mhaka ntirho hinkwawu lowu, Yehovha a tiyiseka swaku vanhu va tama va va ni leswi va swi lavaka leswaku va tiyisa wunghanu la vona na yena ka masiku lawa ya wugamu, naswona swi tlhela swi yendla swaku hinkwerhu hi tama hi famba ka “Ndlela Ya Ku Kwetsima”. — Lerha Esaya 48:17; 60:17.

17-18. A “Ndlela Ya Ku Kwetsima” yi gama kwini?

¹⁷ Loko munhu a sungula ku djondza Bibele na hina, a sungula ku famba ka “Ndlela [leyi] Ya Ku Kwetsima”. I ntiyiso swaku van’wani va famba hi nkama wawutsongo va gama va yi tshika ndlela leyi, kambe van’wani va famba ka yona anze va fika lomu ndlela leyi yi gamaka kona. Kasi ndlela leyi yi gama kwini?

¹⁸ Ka lava nga ni ntshembo wa ku ya hanya tilweni, yi gama ka “paradesi ya Xikwembu” ku nga tilweni. (Nhla. 2:7) Kasi ka lava nga ni ntshembo wa ku hanya lani misaveni, yi gama loko se Mfumu wa Yesu wa 1.000 wa malembe se wu helile lani hinkwerhu hi nga ta va na hi nga ha na xidjoho. Se loko ku li swaku u sungule ku famba ka ndlela leyi, u nga languti ndzhaku naswona u nga tshiki nchumu xi ku phazamisa lakakuva u nga fiki lomu ndlela leyi yi gamelaka kona, ku nga ka misava ya nyuwani. Hi navela swaku u “famba kahle.”