1. Bibele li li yini hi lirhandzu?

 LOKO Bibele li vulavula hi lirhandzu li li: “Li hisa ku fana ni ndzilu lowu pfurhaka, ndzilu wa Yah. Hambi hi mati a ma nge swi koti ku tima ndzilu lowu wa lirhandzu, hambi hi minambu a yi nge swi koti ku li helisa.” b (Ris. 8:6, 7) Marito lawa ma xonge swinene ma tlhela ma tiyisa lava va nga chada. Phela hambi hi wena u nga swi kota ku rhandza nuna kumbe nsati wa wena hi ndlela leyi.

2. I yini leswi nuna na nsati va faneleke va swi yendla swaku lirhandzu la vona li nga holi?

² Swi lava minzamu leswaku nuna na nsati va tama va rhandzana wutomi la vona hinkwalu. Swi fana ni ndzilu lowu pfurhaka, leswaku wu nga timeki swi lava wu tshama hi ku tshiveleliwa nkama ni nkama. Se, leswaku nuna na nsati va tama va rhandzana, swi lava va yendla minzamu swaku va tiyisa lirhandzu la vona. Kambe minkama yin’wani swi nga ha karhata. Lirhandzu la vona li nga ha tshuka li hola ngopfungopfu loko va kumana ni swikarhatu ndjangwini, swa ku fana ni ku pfumala male, ku vabya kumbe ku wundla vana. Se loko swi ku wena u chadile, u nga yendla yini swaku “ndzilu wa Yah” wu tama wu pfurha ka wukati la wena? Ka nhlokomhaka leyi hi ta bula hi 3 wa swilo leswi nga pfunaka lava nga chada swaku va tama va kulisa lirhandzu la vona va tlhela va tsaka ka wukati la vona. c

3. Ku va ni wunghanu la ku tiya na Yehovha swi nga va pfunisa ku yini nuna na nsati swaku lirhandzu la vona li nga holi? (Eklesiasta 4:12) (Vona mufoto.)

³ Leswaku “ndzilu wa Yah” wu tama wu pfurha, nuna na nsati va fanele va yendla hinkwaswu leswi va nga swi kotaka leswaku va tiyisa  wunghanu la vona na Yehovha. Leswo swi nga va pfunisa ku yini ka muchadu wa vona? Loko nuna na nsati va li nyika lisima wunghanu leli va nga na lona na Yehovha, swi ta yendla leswaku va tirhisa leswi Yehovha a va djondzisaka swona. Hi ndlela leyo, a va nge te yendla swilo leswi nga holisaka lirhandzu la vona. (Lerha Eklesiasta 4:12.) Lava nga ni wunghanu la ku tiya na Yehovha va yendla hinkwaswu leswi va nga swi kotaka swaku va mu tekelela, hi ku kombisa wunene, va lehiselana mbilu va tlhela va rivalela. (Efe. 4:32–5:1) Loko nuna na nsati va yendla leswo, lirhandzu la vona li ta ya li kula. Makwerhu mun’wani lweyi a vitaniwaka Lena, lweyi a nga ni ku tlula 25 wa malembe na a chadile a li: “Swa vevuka ku rhandza ni ku hlonipha munhu lweyi a nga ni wunghanu la ku tiya na Yehovha.”

4. Hi mhaka muni Yehovha a lange Yosefa na Mariya swaku va va vapsali va Mesiya?

⁴ Pimisa hi xikombiso lexi: Nkama Yehovha a a lava ku langa vanhu lava a va ta va vapsali va Mesiya, a a ta va a lange mun’wani ni mun’wani ka vatukulu va Davhida, kambe a ye a ya langa Yosefa na Mariya. Hi mhaka muni a lange Yosefa na Mariya? Hikusa vona a va ni wunghanu la ku tiya na Yehovha, funtshi Yena a a swi tiva swaku va ta mu rhangisa ka wutomi la vona. Se n’wina lava mi nga chada, mi nga djondza yini ka xikombiso xa Yosefa na Mariya?

5. I yini leswi vavanuna lava nga chada va nga swi djondzaka ka Yosefa?

⁵ Yosefa minkama hinkwayu a a tivekisele ku yingisa nkongomiso lowu a wu ta hi ka Yehovha, naswona ku va a yendle leswo swi yendle swaku a va nuna wa kahle. Bibele li vulavula hi makhambi manharhu lawa Yehovha a nga mu nyika nkongomiso, naswona ka makhambi hinkwawu lawa, Yosefa a vhele a yingisa leswi Yehovha Xikwembu a nga mu byela swona hambiloko swi mu karhatela. (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Ku va Yosefa a yingise nkongomiso wa Yehovha swi yendle leswaku a vhikelela Mariya, a mu seketela ni ku tlhela a mu hlayisa. Naswona ha tiyiseka swaku ku ve Mariya a vone nuna wa yena na a yendla leswo, swi nga va swi yendle leswaku a tama a mu rhandza ni ku tlhela a mu hlonipha. Na vona vavanuna lava nga chada namuntlha, va nga tekelela xikombiso xa Yosefa hi ku va minkama hinkwayu va hlayisa mindjangu hi ku landza nkongomiso lowu nga ka Bibele. d Loko va yendla leswo hambiloko minkama yin’wani swi karhata, va ta va va kombisa swaku va va rhandza vasati va vona naswona va ta tiyisa muchadu wa vona. Makwerhu mun’wani wa xisati wa le Vanuatu lweyi a nga ni ku tlula 20 wa malembe na a chadile a li: “Loko ni vona nuna wa mina na a landza nkongomiso wa Yehovha, swi ni yendla ni tama ni mu hlonipha, ni titwa ni vhikelelekile ni tlhela ni tshemba swiboho leswi a swi yendlaka.”

6. Vavasati lava nga chada va nga djondza yini ka Mariya?

⁶ Mariya a a ni wunghanu la ku tiya na Yehovha, funtshi lipfumelo la yena a li nga dependeri  hi la Yosefa. Yena a a ma tiva kahle Matsalwa. Minkama yin’wani a a tlhela a tinyika nkama wa ku pimisa hi leswi a nga swi djondza. (Luk. 2:19, 51) Se ha tiyiseka swaku wunghanu la ku tiya leli Mariya a a li na lona na Yehovha, li yendle leswaku a va nsati wamunene. Vavasati lava nga chada na vona va nga tekelela xikombiso xa Mariya. Hi xikombiso, makwerhu Emiko a vula leswi: “Nkama na ni nge se chada a ni kulisa wunghanu la mina na Yehovha hi noxe, kambe nkama lowu se ni nga chada a ni sungula ku dependera hi nuna wa mina. A ni tibyela swaku leswi yena a hi khongelelaka a tlhela a fambisa wugandzeli la ndjangu swi yenelile. Kambe ni swi vonile swaku a swi nga fanelanga swi tshamisa xileswo, a ni fanele ni kulisa wunghanu la mina na Yehovha hi noxe. Hi mhaka leyo, ni hambe ni tinyika nkama wa ku khongela, ni yendla djondzo ya mina ya Bibele ni tlhela ni pimisa hi leswi ni swi djondzaka.” (Gal. 6:5) Vavasati lava nga chada, loko mi zama ku kulisa wunghanu la n’wina na Yehovha, vanuna va n’wina va ta mi khensa hi swoleswo va tlhela va ya va mi rhandza swinene. — Swi. 31:30.

7. I mpsini leswi nuna na nsati va nga swi djondzaka ka Yosefa na Mariya loko swi ta ka ku gandzela Yehovha xikan’we?

⁷ Leswi Mariya na Yosefa a va swi tiva swaku i swa lisima ku gandzela Yehovha tanihi ndjangu, va yendle hinkwaswu leswi va nga swi kota swaku va tiyisa wunghanu la vona na Yehovha xikan’we. (Luk. 2:22-24, 41; 4:16) I ntiyiso swaku leswo a swi nga va vevukeli, ngopfungopfu nkama na va ya va va ni vana van’wani, kambe va swi kotile ku yendla leswo. Phela vona i xikombiso xaxinene ka vatekani lava nga ni vana namuntlha. Ku fana na Mariya na Yosefa, swi nga ha va karhatelanyana ku ya mintlhanganwini, ku va ni wugandzeli la ndjangu ni ku tlhela va siya nkama wa ku vona vambirhi va djondza ni ku khongela xikan’we. Kambe hambileswo, loko va yendla hinkwaswu leswi va nga swi kotaka swaku va gandzela Yehovha xikan’we swi ta yendla leswaku va va vanghanu va tlhela va kulisa wunghanu la vona na Yehovha. Se tamani mi rhangisa mintirho leyi nga ta kulisa wunghanu la n’wina na Yehovha.

8. Nuna na nsati lava kumanaka ni swikarhatu, va nga yendla yini loko swi va karhatela ku hamba wugandzeli la ndjangu?

⁸ U ta ku yini loko swilo ka muchadu wa n’wina swi nga fambi kahle? Swi nga yendleka nem ku hamba wugandzeli la ndjangu xikan’we a mi swi naveli. Ka xiyimu xa ku fana ni lexo, sungulani hi ku yendla minchumu yayitsongo leyi n’wina havambirhi mi yi rhandzaka. Leswo swi ta yendla swaku lirhandzu la n’wina li tiya mi tlhela mi swi navela hintamu ku yendla minchumu leyi nga ta tiyisa wunghanu la n’wina na Yehovha na mi li xikan’we.

9. Hi mhaka muni nuna na nsati va fanele va heta nkama xikan’we?

⁹ Nuna na nsati va nga yendla leswaku lirhandzu la vona li tiya hi ku heta nkama xikan’we. Ku yendla leswo swi ta yendla swaku va ya va va vanghanu, ni ku tlhela va tivana leswi mun’wani ni mun’wani a titwisaka xiswona ni leswi mun’wani ni mun’wani a pimisaka swona. (Gen. 2:24) Vona leswi Lilia na Ruslan lava nga ni ku tlula 15 wa malembe na va chadile, va nga swi tsumbula ndzhakunyana ka loko se va chadile. Lilia a li: “Nkama hi nga chada a hi pimisa swaku hi ta heta nkama wa wunyingi xikan’we, kambe leswo a swi yendlekanga. Loko se hi chadile a swi lava hi ya ntirhweni, a swi lava hi yendla mintirho yin’wani lani kaya naswona ndzhaku ka nkama hi ve ni vana. Se swi lave hi tinyika nkama wa ku va xikan’we leswaku hi va vanghanu hikakunene.”

10. Nuna na nsati va nga swi tirhisisa ku yini leswi nga ka Vaefeza 5:15, 16?

¹⁰ Nuna na nsati va nga yendla yini leswaku va kota ku heta nkama xikan’we? Minkama yin’wani swi nga ha lava va tivekela nkama lowu swi nga ta koteka swaku hawumbirhi ka vona va va xikan’we.  (Lerha Vaefeza 5:15, 16.) Makwerhu mun’wani wa Nigéria lweyi a vitaniwaka Uzondu a li: “Nkama lowu ni tiyendlelaka programa la leswi ni nga ta swi yendla, ni siya nkama wa leswaku mina ni nsati wa mina hi va xikan’we. Funtshi leswo hi swona leswi ni swi rhangisaka.” (Filp. 1:10) Vona xikombiso xa makwerhu Anastasia wa Moldávia lweyi a nga nsati wa mudjikelezi. Loko a vulavula hi leswi a wu tirhisisaka xiswona nkama wa yena a li: “Nkama nuna wa mina a yendlaka mintirho ya yena ya bandla, na mina ni provhetara nkama wolowo swaku ni yendla mintirho ya mina. Se leswo swi yendla swaku hi kuma nkama wa ku gama hi va xikan’we.” Se loko swi ku n’wina mi ni mintirho ya yinyingi, leyi mi yendlaka mi pfumala ni nkama wa ku va xikan’we, mi nga yendla yini?

11. I mintirho yini leyi Akila na Prisila a va yi yendla xikan’we?

¹¹ Lava nga chada va nga pfuneka hi xikombiso xa Akila na Prisila, ku nga nuna na nsati lava a va rhandziwa hi Vakreste va nkama wa vapostolo. (Rom. 16:3, 4) Bibele a li vulavuli hintamu hi muchadu wa vona. Kambe li kombisa swaku vona a va tirha, va chumayela va tlhela va pfuna van’wani, naswona mintirho leyi, a va yi yendla xikan’we. (Mint. 18:2, 3, 24-26) Minkama hinkwayu loko Bibele li vulavula hi Akila na Prisila li vulavula hi vona na va li xikan’we, a li va hambanisi.

12. Nuna na nsati va nga yendla yini swaku va heta nkama xikan’we? (Vona mufoto.)

¹² Nuna na nsati mi nga xi tekelelisa ku yini xikombiso xa Akila na Prisila? Pimisani hi mintirho leyi mi nga yi yendlaka xikan’we. Hi xikombiso, mi nga ha tivekela planu la leswaku mi huma nsimu xikan’we nkama ni nkama. Phela Akila na Prisila a va tlhela va tirha xikan’we mintirho ya siku ni siku. Se na n’wina hambiloko mi nga na ntirho wa ku fana, mi nga ha yendla mintirho ya le kaya na mi li xikan’we, ya ku fana ni ku basisa kumbe swin’wanyani. (Ekl. 4:9) Loko mi pfunana, mi ta titwa mi li ntlawa wun’we naswona leswo swi ta mi pfulela ndlela ya leswaku mi bula. Makwerhu Robert na makwerhu Linda, va ni ku tlula 50 wa malembe na va chadile. Makwerhu Robert a li: “Hina a hi na nkama wa wunyingi wa ku va xikan’we hi hungata, kambe loko mina ni hlampsa mapratu, nsati wa mina a ta a ta ma limpa, kumbe loko ni sasekisa jardim se yena a ta a ta ni pfuna, ni tsaka swinene. Ku yendla mintirho leyi na hi li xikan’we swi yendla swaku hi ya hi twanana funtshi hi ya hi rhandzana swinene.”

13. I mpsini leswi nuna na nsati va faneleke va swi yendla swaku va kombisa leswaku va twanana?

¹³ Khumbukani swaku a ku hanya xikan’we a hi minkama hinkwayu swi vulaka swaku ma twanana. Makwerhu mun’wani wa xisati wa Brasil a li: “Leswi hi nga ni swilo swa swinyingi swa ku swi yendla siku ni siku, hi nga ha wela ka nghozi ya ku pimisa swaku hi heta nkama xikan’we hileswi hi tshamaka ka munti wun’we. Kambe ni djondze leswaku a ku tshama ka munti wun’we a swi yenelanga, swi lava hi tinyika nkama wa ku bula hi tlhela hi va xikan’we.” Vona leswi Bruno  ni nsati wa yena Tays va swi yendlaka leswaku va kombana leswaku va rhandzana. Bruno a li: “Loko hi li xikan’we a hi khomi matelefoni, kambe hi londzovota nkama lowu hi nga na wona leswaku hi bula.”

14. Va nga yendla yini nuna na nsati loko swi nga va tsakisi ku heta nkama xikan’we?

¹⁴ Loko swi ku n’wina a mi swi rhandzi ku heta nkama xikan’we, kumbexana hi mhaka leswi mi rhandzaka minchumu ya ku hambana kumbe hileswi mi nga mati ni gezi loko mi li xikan’we, mi nga yendla yini? Tlhelani mi pimisa hi xikombiso xa ndzilu. Phela ndzilu a wu tekeli ku pfurha hi nkama wun’we, swi lava hi kutsongokutsongo wu tshiveleliwa hi tihunyi, se hi ku famba ka nkama wu ta ya wu pfurha. Se swa fana na n’wina. Swi lava ku sunguleni mi heta nkama wa wutsongo na mu li xikan’we siku ni siku, kumbexana mi nga ha yendla minchumu leyi mun’wani ni mun’wani wa n’wina a yi rhandzaka mi tlhela mi nga yendli minchumu leyi nga yendlaka swaku mi kwatisana. (Yak. 3:18) Loko mi yendla leswo hi kutsongokutsongo, lirhandzu la n’wina li ta tlhela li sungula ku pfurha.

15. Hi mhaka muni ku hloniphana swi li swa lisima leswaku lirhandzu li tama li pfurha?

¹⁵ Xihlonipho i xa lisima awukatini. Xihlonipho xi nga ha fanisiwa ni ku kupetela ndzilu. Loko ndzilu wu nga kupeteliwi, wu nga timeka, hi ndlela leyi fanaka, loko ku nga na xihlonipho ka muchadu a lirhandzu li nga hola. Se nuna na nsati va fanele va yendla minzamu ya leswaku va hloniphana. Loko va yendla leswo, lirhandzu la vona li ta tama li pfurha. Minkama yin’wani, nuna kumbe nsati a nga ha vula leswaku wa mu hlonipha lweyi a nga chada na yena, kambe loko o tshuka a mu vutisa swaku indjhe na ku hlonipha a nga hlamula yini? Penny ni nuna wa yena Aret se va ni ku tlula 25 wa malembe na va chadile. Penny a li: “Ku hloniphana swi yendla leswaku hi tsaka ka muchadu wa hina. Hi titwa hi chunsekile leswaku hi bula, hikusa ha swi tiva swaku leswi mun’wani a swi pimisaka i swa lisima ka mun’wani.” Se i mpsini leswi u nga swi yendlaka swaku nuna kumbe nsati wa wena a titwa na a hloniphiwa? A hi voneni xikombiso xa Abrahamu na Sara.

16. Vavanuna lava nga chada va nga xi tekelelisa ku yini xikombiso xa Abrahamu? (1 Pedru 3:7) (Vona mufoto.)

¹⁶ Abrahamu a a mu hlonipha hintamu nsati wa yena Sara, a a twa mavonelo ya yena, a tlhela a hlonipha leswi Sara a a titwisa xiswona. Khambi lin’wani Sara a ma khwelile, se a sungula ku vulavula na Abrahamu hi leswi a a titwisa xiswona a tlhela a mu nyika nandzu hi leswi a swi yendleka. I mpsini leswi Abrahamu a nga swi yendla? Ku nga va swaku na yena mo yo mu khwelela? Ihim! A a swi tiva swaku Sara a a li wansati wa ku tiveka hansi lweyi minkama hinkwayu a a mu seketela. Hi mhaka leyo, a mu yingiselile a tlhela a zama ku lulamisa xikarhatu xa yena. (Gen. 16:5, 6) Hi nga djondza yini? N’wina vavanuna, i ntiyiso swaku Yehovha a mi nyike ntirho wa ku yendla swiboho leswi nga ta khumba ndjangu wa n’wina. (1 Kor. 11:3) Kambe a swi ta va  kahle kuva mi twa mavonelo ya vasati va n’wina na mi nge se yendla xiboho, ngopfungopfu loko swi ku leswi mi nga ta swi boha swi ta va khumba. (1 Kor. 13:4, 5) Minkama yin’wani swi nga yendleka nsati wa wena ma khwelile hi mhaka nchumu lexi nga tshuka xi yendleka, se lexi a xi lavaka i ku phofula leswi a nga na swona mbilwini. Indjhe wa swi hlonipha leswi a titwisaka xiswona u tlhela u gwimba ndleve ya wena u mu yingisela? (Lerha 1 Pedru 3:7.) Angela lweyi a nga chada na Dmitry naswona va nga ni kolomu ka 30 wa malembe na va chadile, a tlhamusela leswi nuna wa yena a swi yendlaka swaku a mu komba swaku wa mu hlonipha. A li: “Dmitry minkama hinkwayu loko ni lava ku mu byela leswi ni nga na swona mbilwini, kumbe loko ni kwatile no lava ku bula ntsena, yena a lunghekile swaku a ni yingisela, wa ni lehisela mbilu hambiloko ma khwelile hi nkama wa kona.”

17. Vamakwerhu va xisati lava nga chada va nga xi tekelelisa ku yini xikombiso xa Sara? (1 Pedru 3:5, 6)

¹⁷ Sara a a kombisa swaku wa mu hlonipha Abrahamu hi ku seketela swiboho swa yena. (Gen. 12:5) Khambi lin’wani va yamukele vayeni kaya ka vona na va nga swi nyimelanga naswona Abrahamu a va rhambile leswaku va dla xikan’we. A tlhele a kombela Sara leswaku a nyima leswi a a swi yendla leswaku a yendla mapawu ya manyingi. (Gen. 18:6) Sara a seketele xiboho xa Abrahamu hi ku vhela a nyima leswi a a swi yendla, a tendera leswi Abrahamu a nga mu kombela swona. N’wina vavasati mi nga tekelela Sara hi ku seketela swiboho leswi vanuna va n’wina va swi yendlaka. Loko mi yendla leswo mi ta tiyisa a muchadu wa n’wina. (Lerha 1 Pedru 3:5, 6.) Dmitry lweyi se hi nga vulavula hi yena ka paragrafu leli nga hundza a tlhamusela leswi nsati wa yena a swi yendlaka swaku a kombisa swaku wa mu hlonipha. Yena a li: “Na swi rhandza loko ni vona swaku Angela wa swi seketela swiboho swa mina hambiloko mavonelo ya hina ma hambana. Naswona hambiloko leswi ni nga swi boha swi nga fambi kahle a nga tshameli ku ni byela swaku ‘a ni ku byelanga?’” Se ha swi vona swaku munhu a ta ku rhandza loko u mu hlonipha.

18. Ku ta yendleka yini loko nuna na nsati va zama ku tshivelela lirhandzu la vona?

¹⁸ Namuntlha, Sathana ni wurhongo a nga li kumi, a yendla hinkwaswu leswi a nga swi kotaka swaku a helisa lirhandzu leli nga kona awukatini. Wa swi tiva swaku loko nuna na nsati vo tshika ku rhandzana, swi nga yendleka hambi hi Yehovha va nga ha mu rhandzi. Kambe lirhandzu la ntiyiso a li heli. Hi mhaka leyo, yendla hinkwaswu u nga swi kotaka swaku u tama u rhandza lweyi u nga chada na yena. Lirhandzu la n’wina li fanele li fana ni leli ku vulavuliwaka hi lona ka Lisimu la Solomoni. Rhangisani Yehovha ka wutomi la n’wina, hetani nkama xikan’we, hloniphanani mi tlhela mi twisisana. Loko mi yendla leswo, mi ta dzunisa Yehovha xihlovo xa lirhandzu la ntiyiso. Ku fana ni ndzilu wa mududumela, lirhandzu la n’wina li ta ya li kula naswona a li nga ta hela.