1. I yini leswi nga tsakisa Vayuda lava a va li swikarawa aBabilona?

 VAYUDA a va tsake hintamu hikusa Yehovha a yentxe swaku “Korexe, hosi ya Persiya” a chunsa Vayisrayele lava va nga heta nkama wa wunyingi na va li swikarawa aBabilona. Korexe a byele Vayuda swaku a va fanele va tlhela va ya Jerusalema va ya “pfuxeta yindlo ya Yehovha Xikwembu xa Israyele.” (Ezra 1:1, 3) Phela lawo a ku li mahungu ya ku tsakisa ka Vayuda, hikusa a va ta tlhela va tirhela Yehovha Xikwembu xa ntiyiso ka ndhawu leyi a a va nyike yona.

2. I yini leswi Vayisrayele lava a va li swikarawa va nga swi yentxa nkama lowu va nga fika Jerusalema?

² Hi lembe la 537 A.E.C. Vayisrayele lava a va li swikarawa va fike Jerusalema, ku nga doropa leli a li li ndzeni ka mfumu wa Yuda. Hi lembe la 536 A.E.C. Vayisrayele lava, hi ku hantlisa va sungule ntirho wa ku pfuxeta tempele.

3. Hi swini swikarhatu leswi Vayuda lava a va pfuxeta tempele va nga kumana na swona?

³ Nkama lowu Vayuda va nga sungula ku yentxa ntirho wa ku pfuxeta tempele, a va hlwelanga ku kumana ni swikarhatu hikusa “vanhu va tiko a va tshamela ku heta matimba Vayuda leswaku va tshika ku yaka.” (Ezra 4:4) Phela leswo swi va hete ntamu Vayuda. Kambe va tlhele va kumana ni xikarhatu xin’wana xa xikulu hikusa hi lembe la 522 A.E.C. ku ve ni hosi ya nyuwani aPersiya, leyi vito la yona a ku li Atazekiseki. * Leswi se a ku li ni hosi ya nyuwani, lava a va heta matimba Vayisrayele va yentxe hinkwaswu leswi va nga swi kota swaku va nyimisa ntirho wa ku yaka, hi ku “hamba maplanu ya ku kanganyisa hi ku tirhisa nawu.” (Pis. 94:20) Va byele hosi Atazekiseki swaku leswi Vayuda a va swi yentxa a swi nga li nawini naswona a va lava ku xandzukela hosi. (Ezra 4:11-16) Hosi leyi yi ma kholwile mavunhwa wolawo, yi gama yi nyimisa ntirho wa ku  pfuxeta tempele. (Ezra 4:17-23) Hi mhaka leyo, Vayuda va nyimile ku yaka tempele. — Ezra 4:24.

4. I yini leswi Yehovha a nga swi yentxa nkama lowu Vayuda va nga nyimisiwa ku yaka tempele? (Esaya 55:11)

⁴ Vanhu lava a va nga mu gandzeli Yehovha ni vanhu van’wana lava a va lumba mfumu wa Persiya, a va lava ku nyimisa ntirho wa ku pfuxeta tempele. Kambe Yehovha a a lava swaku ntirho lowu wu ya mahlweni. Naswona leswi Yehovha a swi lavaka, minkama hinkwayu swa yentxeka. (Lerha Esaya 55:11.) Yehovha a kombe muprofeta Zakariya 8 wa swilo swa ku hlamalisa leswi a a fanele a swi byela Vayuda swaku a va tiyisa. Phela leswi Zakariya a nga swi byela Vayuda swi va pfune ku nyima va tiyile va nga chavi nchumu va tlhela va kuma ntamu wa ku yentxa leswi Yehovha a a lava leswaku va swi yentxa, ku nga ku pfuxeta tempele. Zakariya a byele Vayuda nchumu wa wu 5 lowu Yehovha a nga mu komba wona, ku nga xa ku tlhoma swa ku vona hi swona ni 2 wa minsinya ya mawolivhera.

5. Ku djondza hi leswi Yehovha a nga swi komba Zakariya swi nga hi pfunisa ku yini?

⁵ Hinkwerhu minkama yin’wana hi nga ha hela matimba. Kambe ku djondza hi xa ku tlhoma swa ku vona hi swona ni 2 wa minsinya ya mawolivhera leswi Yehovha a nga swi komba Zakariya, na hina swi nga hi tiyisa. Phela ku twisisa leswi muprofeta Zakariya a nga swi vona, swi nga hi pfuna ku tirhela Yehovha hi ku tshembeka loko vanhu van’wana va hi kaneta, loko swiyimu swi txintxa ka wutomi la hina ni loko hi yamukela nkongomiso lowu hi kalaka hi nga wu twisisi hi ku helela.

6. Xa ku tlhoma swa ku vona hi swona ni 2 wa minsinya ya mawolivhera, leswi ku vulavuliwaka hi swona ka Zakariya 4:1-3 swi va tiyisise ku yini Vayuda? (Vona mufoto wa pajina la ku sungula.)

⁶ Lerha Zakariya 4:1-3. A xa ku tlhoma swa ku vona hi swona ni 2 wa minsinya ya mawolivhera, leswi Zakariya a nga swi vona a gama a byela Vayuda, swi va tiyisile leswaku va tama va yaka hambileswi vanhu van’wana a va va kaneta. Se swi va tiyisise ku yini? U swi vonile swaku xa ku tlhoma swa ku vona hi swona a xi tshama xi ni mafurha naswona a xi nga timeki? A 2 wa minsinya ya mawolivhera a yi humesa mafurha yi ma chela ka baziya la xa ku tlhoma swa ku vona hi swona, se leswo a swi yentxa swaku xa ku tlhoma swa ku vona hi swona xi tshama na xi tlhavikile hikusa a xi li ni mafurha minkama hinkwayu. Muprofeta Zakariya a vutise swaku swilo hinkwaswu leswi a swi vula yini. Se a ntsumi ya Yehovha yi mu hlamule leswi: “‘Ku nga li hi masonchwa ya nyimpi kumbe hi matimba, kambe hi moya wa mina wa ku kwetsima.’ Yehovha hosi ya tintsumi a vulile.” (Zak. 4:4, 6) A mafurha lawa a ma huma ka minsinya yimbirhi ya mawolivhera, a ma nyimela matimba ya moya wa kwetsima wa Yehovha lawa ma kalaka ma nga heli. Phela masonchwa ya mfumu wa Persiya a ma nga li ya nchumu loko ma pimanisiwa ni matimba ya Xikwembu. Phela rungula lelo li va tiyise hintamu Vayuda. Leswi Vayuda hinkwavu a va fanele va swi yentxa a ku li ku tshemba Yehovha va tlhela va yentxa ntirho hinkwawu lowu a nga va nyika wona. Funtshi Vayuda va swi yentxile leswo, hambileswi ntirho wa vona a wu nyimisiwile.

7. Hi wini nchumu lowu nga yentxeka, lowu nga pfuna Vayuda swaku va heta ku yaka tempele?

⁷ Hi ku famba ka nkama ku yentxeke nchumu lowu nga pfuna Vayuda swaku va tlhela va yaka tempele. Hi wini nchumu wa kona? Hi lembe la 520 A.E.C. ku vekiwe hosi ya nyuwani swaku yi fuma Persiya, ku nga hosi Dariyosi. Naswona ka lembe la wumbirhi la ku fuma ka yena, Dariyosi a tsumbule swaku ntirho wa ku yaka a wu nga fanelanga wu nyimisiwa. Hi mhaka leyo, a nyikele nawu wa leswaku ntirho wa ku yaka wu tlhela wu yentxiwa. (Ezra 6:1-3) Phela leswo swi hlamalise vanhu va vanyingi, kambe ku yentxeke nchumu wun’wana wa ku tsakisa! Hosi Dariyosi a byele vanhu lava a va kaneta Vayuda swaku a va nga fanelanga va va tsimbisa ku yaka naswona a va fanele  va va nyika male ni swilo swin’wana leswi a va ta swi lava swaku va kota ku heta ntirho wa ku yaka. (Ezra 6:7-12) Hi mhaka leyo, loko se ku hundze 4 wa malembe na leswo swi yentxekile, hi lembe la 515 A.E.C. Vayuda va kote ku heta ntirho wa ku yaka tempele. — Ezra 6:15.

8. Hi mhaka muni u nga fanelanga u godola kumbe u chava loko u hluphiwa hileswi u nga Mboni?

⁸ Vanhu va Yehovha namuntlha va kumana ni swikarhatu leswi fanaka. Hi xikombiso, vamakwerhu lava tshamaka ka matiko lawa ntirho wa hina wu tsimbisiwaka, va nga ha yisiwa “ka vagovhernadori ni ka tihosi” va ya thethisiwa hi mhaka ya leswi va gandzelaka Yehovha. (Mat. 10:17, 18) Minkama yin’wana ku txintxiwa ka mimfumu ku nga yentxa swaku vamakwerhu va hina va gandzela Yehovha na va chunsekile ka matiko ya vona. Naswona minkama yin’wana mimfumu yi nga ha yentxa swiboho leswi nga pfunaka vamakwerhu swaku va tirhela Yehovha na va chunsekile. Vamakwerhu van’wana va hanya ka matiko lawa mimfumu yi va pfumelelaka ku tirhela Yehovha na va chunsekile, kambe va nga ha kumana ni swikarhatu swin’wana. Hi xikombiso maxaka ya vona lawa ma kalaka ma nga tirheli Yehovha ma nga ha yentxa hinkwaswu leswi ma nga swi kotaka swaku ma va tshikisa ku tirhela Yehovha. (Mat. 10:32-36) Ka swiyimu swin’wana, loko maxaka ma vona swaku a ma swi koti ku va tshikisa ku tirhela Yehovha, ma gama ma nyima ku va kaneta. Phela hambi hi vanhu lava a va hi nyenya va tlhela va hi hlupha, va game va txintxa va sungula ku tirhela Yehovha. Loko u kanetiwa kumbe u hluphiwa hileswi u tirhelaka Yehovha, u nga godoli naswona u nga chavi, hikusa u na Yehovha naswona a ta tirhisa moya wa yena wa ku kwetsima swaku a ku pfuna.

9. Hi mhaka muni Vayuda va khale va rilile loko va vona tempele ya nyuwani leyi a yi yakiwa?

⁹ Loko ku sungule ku yakiwa tempele, Vayuda va khale lava va nga vona tempele leyi nga yakiwa hi Solomoni, va sungule ku rila. (Ezra 3:12) A va pimisa swaku tempele ya nyuwani leyi a yi yakiwa, a yi nga ta saseka hintamu naswona a yi nga ta va ya nchumu loko yi pimanisiwa ni leyi nga yentxiwa hi Solomoni. (Hag. 2:2, 3) Phela lexi a xi yentxa Vayuda lava va karhateka hintamu, a ku li ku pimisa hi ku hambana loku a ku li kona xikarhi ka tempele ya nyuwani leyi a yi yakiwa ni tempele leyi a yi yentxiwe hi Solomoni. Kambe leswi Yehovha a nga swi komba Zakariya swi va pfunise ku yini Vayuda lava swaku va nyima ku karhateka va tlhela va tsaka?

10. Marito lawa ma nga ka Zakariya 4:8-10 ma va pfunise ku yini Vayuda swaku va tlhela va tsaka?

¹⁰ Lerha Zakariya 4:8-10. Ntsumi a yi lava ku vula yini loko yi byela Vayuda swaku “va ta tsaka  loko va vona Zerubabele a khome ngoti ya ku pima”? Ngoti yoleyo, vanhu a va yi tirhisela ku pima swilo swaku va kota ku vona swaku swi tshamisekile kumbe a swi tshamisekanga. Se ku va ntsumi yi vule marito lawo, a yi lava ku tiyisekisa Vayuda swaku hambileswi tempele leyi ya nyuwani a yi pfuxetiwa a yi tikomba yi nga sasekanga ku fana ni leyi Solomoni a nga yi yentxa, a va ta swi kota ku heta ku yi yaka naswona Yehovha a a ta yi tsakela. Vayuda a va fanele va yi tsakela tempele leyi a yi yakiwa hikusa Yehovha a yi mu tsakisa naswona xa lisima hintamu ka Yehovha a ku li swaku Vayuda va tirhisa tempele leyi swaku va mu gandzela hi ndlela leyi a yi lavaka. Phela leswaku Vayuda lava va tlhela va tsaka, a va fanele va karhateka hi wunghanu la vona na Yehovha ku nga li hi leswi tempele a yi tshamise xiswona.

11. Hi swini swikarhatu leswi vamakwerhu van’wana va kumanaka na swona?

¹¹ Hinkwerhu swa hi karhatela loko swiyimu ka wutomi la hina swi txintxa. Hi xikombiso ku tala ka vamakwerhu lava nga ka ntirho wa nkama hinkwawu wa ku hlawuleka va kumana ni ku txintxa ka swiyimu. Van’wana swi nga ha lava va nyima ku yentxa ntirho lowu va wu rhandzaka hintamu hi mhaka ya ntanga ya vona. Phela loko hi karhateka loko swiyimu swa hina swi txintxa swa twala hikusa minkama yin’wana swi nga yentxeka hi nga swi twisisi hi ku helela swaku hi mhaka muni ku yentxiwe xiboho xa leswaku hi fanele hi nyima ku yentxa ntirho lowu hi wu yentxaka. Ku tshamela ku pimisa hi leswi xiyimu a xi tshamise xiswona khale, swi nga hi heta ntamu hikusa hi nga ha pimisa swaku a ha ha pfuni nchumu ka Yehovha. (Swi. 24:10) Se leswi Yehovha a nga swi komba Zakariya swi nga hi pfunisa ku yini ku tama hi tirhela Yehovha hilani hi nga kotaka hi kona hambiloko swiyimu swi txintxa?

12. Leswi Zakariya a nga swi vona swi nga hi pfunisa ku yini loko swiyimu swa hina swi txintxa?

¹² Lexi nga ta hi pfuna ku kala hi nga heli ntamu loko swiyimu swi txintxa ka wutomi la hina i ku vona swilo hilani Yehovha a swi vonaka hikona. Hi xikombiso, Yehovha a tama a kongomisa swilo leswi yentxiwaka ka nhlengeletanu ya yena naswona ka hina i swa lisima hintamu kuva hi tirhisana na yena. (1 Kor. 3:9) Phela hambiloko mintirho leyi hi yi yentxaka yi txintxa, minkama hinkwayu Yehovha a ta hi rhandza naswona a ta va na hina. Loko ku txintxa loku yentxiwaka ka nhlengeletanu ku ku khumba, a wu fanelanga u heta nkama wa wunyingi na u karhateka hi ku lava ku tiva swaku hi mhaka muni ku ve ni ku txintxa loku naswona handle ka ku tshamela ku pimisa hi leswi wutomi la wena a li tshamise xiswona khale, khongela ka Yehovha u kombela swaku a ku pfuna u vona swilo swaswinene ka ku txintxa loku nga yentxiwa. (Ekl. 7:10) Funtshi handle ka ku  tshamela ku pimisa hi swilo leswi u kalaka u nga swi koti ku swi yentxa, pimisa hi leswi u nga kotaka ku swi yentxa. Phela leswi Zakariya a nga swi vona swi hi djondzisa ku vona swilo hi ndlela ya yinene naswona loko hi yentxa leswo, hi ta tama hi tsaka hi tlhela hi tshembeka hambiloko swiyimu ka wutomi la hina swi txintxa.

13. Hi mhaka muni Vayuda van’wana a va nga nyimi na xona xiboho xa leswaku ku pfuxetiwa tempele?

¹³ Ntirho wa ku yaka tempele a wu nyimisiwile, kambe lava a va vekiwile swaku va rhangela ntirho wolowo, a ku li Muprista wa Mukulu Yexuwa na Govhernadori Zerubabele. (Ezra 5:1, 2) Phela swi nga yentxeka Vayuda van’wana va nga nyimanga na xona xiboho xa leswaku tempele yi tlhela yi pfuxetiwa hikusa a ku ni vanhu va vanyingi lava a va nga va rhandzi naswona a va ta yentxa hinkwaswu leswi va nga swi kotaka swaku va nyimisa ntirho lowu. Phela Yexuwa na Zerubabele a va lava ku tiyisiwa. Se Yehovha a va tiyisise ku yini?

14. Hi ku ya hi Zakariya 4:12, 14, i yini lexi nga tiyisa Yexuwa na Zerubabele?

¹⁴ Lerha Zakariya 4:12, 14. Ntsumi yi byele Zakariya, muprofeta wa ku tshembeka wa Xikwembu swaku a 2 wa minsinya ya mawolivhera a yi nyimela ‘vatotiwa vambirhi,’ ku nga Yexuwa na Zerubabele. Ntsumi yi tlhele yi vula swaku vavanuna lava vambirhi a va ‘nyime tlhelweni ka Hosi ya misava hinkwayu,’ ku nga Yehovha. Phela a va nyikiwe ntirho wa lisima hintamu naswona Yehovha a a va tshemba. Hi mhaka leyo, Vayisrayele a va fanele va tshemba vavanuna lava vambirhi va tlhela va tshemba hinkwaswu leswi a va ta va byela swona hikusa a va langiwe hi Yehovha swaku va va rhangela.

15. Hi nga swi kombisisa ku yini swaku ha wu yingisa nkongomiso lowu Yehovha a hi nyikaka wona hi ku tirhisa Bibele?

¹⁵ Namuntlha Yehovha a kongomisa vanhu va yena hi ku tirhisa Bibele naswona a tlhela a tirhisa lona swaku a komba vanhu va yena ndlela ya yinene ya ku mu gandzela. Se hina hi nga yentxa yini leswaku hi kombisa swaku ha wu yingisa nkongomiso lowu Yehovha a hi nyikaka wona hi ku tirhisa Bibele? Hi ku tinyika nkama wa ku li lerha hi tlhela hi twisisa leswi hi swi lerhaka. Tivutisi leswi: ‘Loko ni lerha Bibele kumbe mabuku man’wana ya nhlengeletanu, na nyimanyana ni pimisa hi leswi ni swi lerhaka? Na yi kambisisa mintiyiso ya Bibele leyi yi “karhataka ku yi twisisa”? Kumbe ni lerha hi ku kahlula ni hundza ni ya ka mhaka yin’wana?’ (2 Ped. 3:16) Loko hi tinyika nkama wa ku pimisa hileswi Yehovha a hi djondzisaka swona, swi ta hi vevukela ku yingisa nkongomiso wa yena hi tlhela hi wu yentxa kahle ntirho wa ku chumayela. — 1 Tim. 4:15, 16.

16. Hi nga yentxa yini loko hi nga wu twisisi kahle nkongomiso lowu “mutirhi wa ku tshembeka ni wa ku tlhariha” a hi nyikaka wona?

 ¹⁶ Ndlela yin’wana leyi Yehovha a yi tirhisaka swaku a hi kongomisa i “mutirhi wa ku tshembeka ni wa ku tlhariha.” (Mat. 24:45) Mutirhi wa ku tshembeka ni wa ku tlhariha a nga ha hi nyika minkongomiso leyi minkama yin’wana hi kalaka hi nga yi twisisi hi ku helela. Hi xikombiso, hi nga ha yamukela nkongomiso lowu hi byelaka swaku lani hi tshamaka kona ku ta va ni xidzedze ni tindhambhi, hi gama hi pimisa swaku leswo a swi nge yentxeki. Funtshi hi nga ha pimisa swaku leswi vamakwerhu va hi byelaka swona ka nkama lowu wa ntungu wa coronavirus vo swi karhatisa. Se hi nga yentxa yini loko hi pimisa swaku a nkongomiso lowu hi nyikiwaka wona a wu twisiseki kahle? Hi nga pimisa hi leswi Vayisrayele va nga pfunekisa xiswona nkama va nga yingisa Yexuwa na Zerubabele. Hi nga ha tlhela hi pimisa hi vanhu lava ku vulavuliwaka hi vona ka Bibele lava na vona a va pimisa swaku nkongomiso lowu a va nyikiwa wona a wu nga twali kambe wu nga gama wu va ponisa hileswi va nga wu yingisa. — Vaava. 7:7; 8:10.

17. Xa ku tlhoma swa ku vona hi swona ni 2 wa minsinya ya mawolivhera leswi Zakariya a nga swi vona, swi va pfunise ku yini Vayuda?

¹⁷ A xa ku tlhoma swa ku vona hi swona ni 2 wa minsinya ya mawolivhera, ku nga leswi Zakariya a nga swi vona swi va pfune hintamu Vayuda swaku va tama va yentxa ntirho wa ku yaka va tlhela va tama va tirhela Yehovha. Naswona nkama lowu va nga tirhisa leswi Zakariya a nga va byela swona va swi vonile swaku Yehovha wa va rhandza naswona wa va kongomisa. Hi ku tirhisa moya wa yena wa ku kwetsima Yehovha a va pfunile swaku va tama va yentxa ntirho wa vona na va tsakile. — Ezra 6:16.

18. Leswi Zakariya a nga swi vona swi nga ku pfunisa ku yini?

¹⁸ Xa ku tlhoma swa ku vona hi swona ni 2 wa minsinya ya mawolivhera, ku nga leswi Zakariya a nga swi vona swi nga ku pfuna hintamu ka wutomi la wena. Hilani se hi nga swi vona hi kona, swi nga ku tiyisa loko u kanetiwa kumbe u hluphiwa hileswi u nga Mboni. Swi nga ku yentxa u tsaka loko u kumana ni ku txintxa ka wutomi la wena. Naswona swi nga ku pfuna swaku u tshemba u tlhela u yingisa nkongomiso lowu u kalaka u nga wu twisisi hi ku helela. Se u nga yentxa yini loko u kumana ni swikarhatu? Xa ku sungula, vona leswi Zakariya a nga swi vona, ku nga ku tiyiseka swaku Yehovha wa va hlayisa vanhu va yena. Naswona tshemba Yehovha u tlhela u tama u mu tirhela hi mbilu ya wena hinkwayu. (Mat. 22:37) Loko u yentxa leswo, Yehovha a ta ku pfuna swaku u tama u mu tirhela na u tsakile. — Kol. 1:10, 11.