1-2. a) Hi kwini ku hambana a ku li kona ka Akabu na Manasi? b) Hi xini xivutiso hi nga ta xi hlamula ka djondzo leyi?

SWOSWI a hi buleni hi 2 wa tihosi leti nga hanya ka minkama ya khale. Yin’we ka tona a yi fuma 10 wa tinxaka ta Israyele; kasi leyin’wana a yi fuma 2 wa tinxaka ta Yuda. Hambileswi tihosi leti ti nga hanya ka minkama ya ku hambana, ku ni swilo swa ku fana leswi ha timbirhi ka tona ti nga swi yentxa. Ha timbirhi ka tona ti tshike ku yingisa Xikwembu ti tlhela ti yentxa vanhu va Xikwembu va djoha. Funtshi ha wumbirhi ka tona ti gandzele swikwembu swa mavunhwa ti tlhela ti dlaya. Kambe, ku ni swilo leswi a ti hambana ha swona, hikusa yin’we yi tame yi yentxa swilo swa ku biha anze yi ya fa, kasi leyin’wana yi game yi tisola ka swilo swa ku biha leswi yi nga swi yentxa. Kasi i vamani tihosi leti?

² Hosi ya Israyele a ku li Akabu, kasi hosi ya Yuda a ku li Manasi. Ku hambana ka tihosi leti timbirhi ku hi djondzisa leswi ku tisola ka ntiyiso ku vulaka swona. (Mint. 17:30; Rom. 3:23) Kasi i yini ku tisola ka ntiyiso, naswona munhu a nga swi kombisisa ku yini swaku wa tisola hikakunene? Hi fanele hi twisisa leswi ku tisola ka ntiyiso ku vulaka swona hikusa hi lava swaku Yehovha a hi rivalela. Leswaku hi hlamula xivutiso lexi a hi voneni leswi tihosi leti ti nga swi yentxa, ni leswi hi nga swi djondzaka ka xikombiso xa tona. Hi ta gama hi vona leswi Yesu a nga hi djondzisa swona hi ku tisola ka ntiyiso.

3. Akabu a a li hosi ya ku tshamisa ku yini?

³ Akabu a ve hosi ya wu 7 ka tihosi leti nga fuma 10 wa tinxaka ta Israyele. Akabu a chade na Yezabele, n’wana wa hosi ya Sidoni, ku nga tiko leli a li ganyile. Leswi Akabu a nga chada na Yezabele swi nga va swi pfune tiko la Israyele swaku li va ni male. Kambe hi tlhelo lin’wana swi wonhe wunghanu leli Vayisrayele a va li na lona na Yehovha, hikusa Yezabele a a gandzela Bali. Phela wugandzeli leli la mavunhwa a li patsa wunghwavani ni ku dlaya vana swaku va va magandzelo naswona Yezabele a byele Akabu swaku a yentxa vanhu va gandzela swikwembu swa mavunhwa. Handle ka leswo, Yezabele  a dlaye vaprofeta va vanyingi va Yehovha, se leswo a swi yentxa swaku vaprofeta va Yehovha va tshamela ku chava. (1 Tiho. 18:13) Akabu a a tshamela ku “yentxa swilo swa ku biha swinene amatihlweni ya Yehovha ku tlula hinkwavu lava a va li kona amahlweni ka yena.” (1 Tiho. 16:30) Yehovha a vone swilo hinkwaswu swa ku biha leswi Akabu na Yezabele a va tshamela ku swi yentxa. Kambe hi lirhandzu, Yehovha a rhumele muprofeta Eliya swaku a pfuna Vayisrayele kuva va txintxa mahanyelo ya vona na ka ha li nkama. Hambileswo, Akabu na Yezabele a va pfumelanga ku txintxa.

4. Hi xini xikhatiso lexi Akabu a a ta xi kuma, naswona a yentxe yini?

⁴ Hambileswi Yehovha a nga va lehisela mbilu, ku lehisa mbilu ka yena ku game ku hela. Yehovha a game a rhumela muprofeta Eliya swaku a byela Akabu na Yezabele swaku a va ta khatisiwa. Ndjangu wa vona hinkwawu a wu ta dlayiwa. Phela marito lawa Eliya a nga ma byela Akabu ma mu hete ntamu! Kambe swa ku hlamalisa hi leswaku wanuna lwiyani wa ku tibyela a game “a tiveka hansi.” — 1 Tiho. 21:19-29.

5-6. Hi swi tivisa ku yini swaku ku tisola ka Akabu a ku nga li ka ntiyiso?

⁵ Hi nkama wolowo Akabu a game a tiveka hansi, kambe leswi a nga gama a swi yentxa swi kombise swaku a ku tisola ka yena a ku nga li ka ntiyiso. Phela a nga zanga a yentxa nchumu swaku a helisa wukhongeli la Bali aIsrayele naswona a nga va pfunanga vanhu swaku va tlhela va gandzela Yehovha. Leswo swi kombisa swaku ku tisola ka Akabu a ku nga li ka ntiyiso.

⁶ Hi ku famba ka nkama, Akabu a ye a ya lwa nyimpi ni va Asiriya. A kombele Yehoxafati Hosi ya Yuda, swaku a mu pfuna ka nyimpi leyi. Kambe leswi Yehoxafati a a li Hosi ya yinene, a byele Akabu swaku na va nge se ya nyimpini, ku sungula a va fanele va vutisa muprofeta wa Yehovha hi mhaka leyi. Ku sunguleni Akabu a nga swi tsakelanga leswi Yehoxafati a nga mu byela swona, kambe a game a ku: “Ka ha li ni munhu mun’we lweyi hi nga mu vutisaka hi Yehovha; kambe mina ni mu nyenya ndjani, hikusa a nga ni profeteli swa swinene, kambe a ni profetela swa ku biha.” Hambileswi Akabu a nga vula marito lawa, va game va vutisa muprofeta Mikaya hi mhaka leyi. Phela Akabu a swi mu tsakisanga leswi muprofeta Mikaya a nga swi profeta! Akabu a a ta va a tisolile a tlhela a kombela ku rivaleliwa hi Yehovha, kambe handle ka leswo, a teke muprofeta Mikaya a mu peta djele. (1 Tiho. 22:7-9, 23, 27) Akabu a swi kotile ku mu peta djele muprofeta wa Yehovha, kambe a nga swi kotanga ku yentxa swaku marito lawa muprofeta Mikaya a nga ma vula ma nga hetiseki. Loko va ye ka nyimpi leyi nga landzela, Akabu a dlayiwile. — 1 Tiho. 22:34-38.

7. I yini leswi Yehovha a nga swi vula loko Akabu se a file?

⁷ Loko Akabu a file, Yehovha a kombise leswi a a titwisa xiswona hi yena. Loko Yehoxafati a vuyile hi nyimpini, Yehovha a rhumele muprofeta Yehu swaku a ya mu laya hi leswi a nga yentxa wunghanu na hosi Akabu. Muprofeta Yehu a te: “U vona swaku i swinene ku va u pfuna vanhu lava yentxaka minchumu ya ku biha u tlhela u rhandza lava nyenyaka Yehovha?” (2 Tikro. 19:1, 2) Pimisa hi leswi: Loko ku li swaku Akabu a a tisolile hikakunene, muprofeta wa Yehovha a a nga ta hlaya swaku Akabu a nga mu rhandzi Yehovha. Se swa tikomba swaku hambileswi Akabu a nga tisolanyana hi swihoxo swa yena, ku tisola ka yena a ku nga li ka ntiyiso.

8. Xikombiso xa Akabu xi hi djondzisa yini hi ku tisola?

⁸ Hi nga djondza yini ka xikombiso xa Akabu? A nkama a nga twa swaku Yehovha a ta khatisa ndjangu wa yena, Akabu a tisolile. Phela leswi a nga swi yentxa a swi li swinene. Kambe leswi a nga gama a swi yentxa swi kombise swaku a ku tisola ka yena a ku nga li ka ntiyiso. Leswo swi hi pfuna ku twisisa swaku ku tisola ka ntiyiso ku tlula ku va munhu a titwa nandzu swa nkamanyana. Swoswi a hi voneni xikombiso xin’wana lexi nga ta hi pfuna ku twisisa swaku swi vula yini ku tisola ka ntiyiso.

9. Manasi a a li hosi ya ku tshamisa ku yini?

⁹ Loko se ku hundze 200 wa malembe, Manasi a ve hosi ya Yuda. Swi nga yentxeka Manasi a yentxe swihoxo swa swikulu ku tlula swa Akabu! Bibele li vula swaku Manasi, ‘a yentxe swilo swa ku biha hintamu amatihlweni ya Yehovha swaku a mu kwatisa.’ (2 Tikro. 33:1-9) Manasi a yentxele swikwembu swa mavunhwa maaltari ya manyingi. Xa ku biha xa kona a pete altari la xikwembu xa mavunhwa ndzeni ka tempele ya Xikwembu! Swi nga yentxeka altari la kona a li tirhiseliwa ku gandzela xikwembu xa swa masangu. Phela Manasi a yentxe masalamusi, wungoma ni wuloyi, naswona a halate ‘ngati ya yinyingi ngopfu leyi a yi nga na nandzu.’ A dlaye vanhu va vanyingi a tlhela a hisa vana va yena swaku va va magandzelo ka swikwembu swa mavunhwa. — 2 Tiho. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Yehovha a mu layise ku yini Manasi, naswona Manasi a yentxe yini?

¹⁰ Yehovha a rhumele vaprofeta swaku va ya laya Manasi hi swilo leswi a nga swi yentxa. Kambe ku fana na Akabu, Manasi a nga vanga ni mhaka ni leswi a va mu byela swona. Se, “Yehovha a va khatisa hi ku tirhisa varhangeli va masonchwa ya hosi ya Asiriya. Va khome Manasi hi swiyove, va mu boha hi machini mambirhi ya kobre va mu yisa Babilona.” Nkama lowu Manasi a a pfaleliwe djele aBabilona, swi nga yentxeka a pimise hi swilo hinkwaswu swa ku biha leswi a nga swi yentxa. Yena ‘a a tshamela ku tilaya swinene ka Xikwembu xa vavhovho va yena’ a tlhela ‘a kombela Yehovha Xikwembu xa yena swaku xi mu rivalela.’ Phela Bibele li vula swaku Manasi a a ‘khongela ka Yehovha,’ funtshi a txintxile hi ku helela a tlhela a vona Yehovha a li Xikwembu xa yena. Naswona minkama hinkwayu a a khongela ka yena hi ku lehisa mbilu. — 2 Tikro. 33:10-13.

11. Hi ku ya hi 2 Tikronika 33:15, 16, i yini leswi Manasi a nga swi yentxa ku kombisa swaku a a tisola?

¹¹ Hi ku famba ka nkama Yehovha a hlamule xikhongelo xa Manasi. Yehovha a swi vonile swaku Manasi a txintxile naswona swikhongelo swa yena a swi huma mbilwini. Leswi Yehovha a nga vona swaku Manasi a tisolile hikakunene, a pfumelile swaku a tlhela a va hosi. Naswona Manasi a yentxe hinkwaswu leswi a nga swi kota leswaku a kombisa swaku a tisolile hikakunene. Phela leswi Manasi a nga swi yentxa swi hambanile ni leswi nga yentxiwa hi Akabu, hikusa Manasi a helise wukhongeli la mavunhwa a tlhela a pfuna vanhu swaku va gandzela Yehovha. (Lerha 2 Tikronika 33:15, 16.) Kuva Manasi a yentxe leswo a swi lava lipfumelo a tlhela a nga chavi, hikusa na a nge se tisola a ve xikombiso xa ku biha ka ndjangu wa yena, ka vanhu lava a a fuma na vona, ni ka tiko hinkwalu la Israyele. Kambe, ka malembe ya wugamu lawa Manasi a nga fuma, a zame ku helisa swilo hinkwaswu swa ku biha leswi a nga swi yentxa. Swi nga yentxeka a ve xikombiso xa xinene ka ntukulu wa yena Yosiya, lweyi a nga ve hosi ya yinene. — 2 Tiho. 22:1, 2.

12. Xikombiso xa Manasi xi hi djondzisa yini hi ku tisola?

¹² Hi nga djondza yini ka xikombiso xa Manasi? Phela Manasi a tiveke hansi mahlweni ka Xikwembu. Ku nga li leswo ntsena, a tlhele a kombela  Yehovha swaku a mu komba timpsalu. Phela Manasi a txintxile a yentxa minchumu ya yinene hikusa a tikarhatele ku helisa wubihi hinkwalu leli a nga li yentxa. A yentxe hinkwaswu leswi a nga swi kota swaku a gandzela Yehovha a tlhela a pfuna vanhu swaku na vona va gandzela Yehovha. Xikombiso xa Manasi xi kombisa swaku hambi lava nga yentxa swidjoho swa swikulu hintamu va nga swi kota ku tlhela va va ni wunghanu la linene ni Xikwembu. Xi tlhela xi kombisa swaku Yehovha i Xikwembu xa xinene lexi tinyimiseleke ku rivalela. (Pis. 86:5) Yehovha wa rivalela! Kambe a rivalela ntsena lava tisolaka hikakunene.

13. Hi xini xikombiso lexi kombisaka swaku ku titwa nandzu i swa lisima leswaku munhu a kota ku tisola?

¹³ Manasi a ngo yo titwa nandzu ntsena hi swilo swa ku biha leswi a nga swi yentxa, kambe a tlhele a txintxa. Leswi a nga swi yentxa swi nga hi pfuna ku twisisa swaku ku tisola ka ntiyiso swi vula yini. Hi xikombiso, a hi nge u ya u ya xava bolu, kambe handle ka ku muxavisi a ku nyika bolu a ku nyika tandza. A gama a ku byela swaku a tandza i la lisima hintamu swaku ku yentxiwa bolu hi lona. Ku nga va swaku a wu ta tsaka hi leswo? Swa twala swaku leswo a swi nga ta ku tsakisa! Hilani ku fanaka, Yehovha a lava swaku munhu a tisola. I swinene kuva munhu lweyi a nga djoha a titwa nandzu, hikusa ku titwa nandzu i swa lisima leswaku a kota ku tisola. Kambe swoleswo ntsena a swi yeneli, ku fana ni leswi tandza ntsena li kalaka li nga yeneli loko u lava bolu. Se i yini swin’wana leswi munhu a faneleke a swi yentxa? Nhlamulo ya kona hi ta yi kuma ka xikombiso lexi Yesu a nga xi yentxa.

14. Ka xikombiso xa Yesu, i yini leswi n’wana lweyi a nga suka kaya a nga swi yentxa ku kombisa swaku a a tisola?

¹⁴ Ka Luka 15:11-32 Yesu a vulavula hi xikombiso xa ku saseka hintamu. Ka xikombiso xolexo, a vulavula hi n’wana lweyi a nga tshika ku yingisa papayi wa yena, a gama a suka kaya “a famba a ya ka tiko la le kule.” Ka tiko lolelo a ve ni mahanyelo ya ku biha. Kambe nkama a nga kumana ni swikarhatu a sungule ku pimisa hi minchumu ya ku biha leyi a a yi yentxile, a vone swaku nkama lowu na a tshama kaya ka papayi wa yena a a ni wutomi la kahle. Hilani Yesu a nga vula hi kona, nkama lowu n’wana yelweyo a nga pimisa hi leswi wutomi la yena a li tshamise xiswona a vone swi yampsa a tlhelela kaya ka papayi wa yena swaku a kombela ku rivaleliwa. Phela swi ve swa lisima kuva n’wana lweyo a titwe nandzu hi leswi a nga swi yentxa, kambe a swi nga yenelanga hikusa a a fanele a txintxa mahanyelo ya yena!

15. N’wana lweyi ku vulavuliwaka hi yena ka xikombiso xa Yesu a swi kombisise ku yini swaku a tisolile hikakunene?

¹⁵ N’wana lweyi a nga suka kaya a kombise swaku a tisola hikakunene hi swilo leswi a nga swi yentxa. A fambe mpfhuka wa ku leha swaku a tlhelela kaya. Naswona loko a fike kaya a byele papayi wa yena a ku: “Papayi ni djohele Xikwembu xikan’we na wena. A swa ha ni faneli ku va n’wana wa wena.” (Luk. 15:21) Ku tisola loku ka ntiyiso ku kombise swaku n’wana lweyi a a lava ku tlhela a va ni wunghanu la linene na Yehovha. Ku tlhele ku kombisa swaku a a swi twisisa swaku leswi  a nga swi yentxa swi twise ku vava papayi wa yena. Naswona a yentxe hinkwaswu leswi a nga swi kota swaku a rivaleliwa hi papayi wa yena. Naswona a a tinyimisele hambi hi ku va mutirhi wa papayi wa yena! (Luk. 15:19) Xikombiso xa n’wana lweyi a nga suka kaya a xo va xitoriya xa ku saseka ntsena, kambe xi nga djondzisa madoda mhaka ya lisima. Loko makwerhu a yentxe xidjoho xa xikulu, madoda ma fanele ma kambela swaku a tisolile hikakunene.

16. Hi mhaka muni swi nga ma karhatelaka madoda ku vona swaku munhu a tisolile hikakunene?

¹⁶ Swi nga ma karhatela madoda ku vona swaku munhu lweyi a nga yentxa xidjoho xa xikulu a tisolile hikakunene. Hi mhaka muni? Hikusa madoda a ma swi voni leswi nga ka mbilu ya munhu, kambe leswaku madoda ma vona swaku makwerhu a tisolile hikakunene naswona se wa swi nyenya swilo swa ku biha leswi a nga swi yentxa, ma ta vona hi leswi makwerhu yelweyo a nga ta swi yentxa. Minkama yin’wana makwerhu a nga ha va a yentxe xidjoho xa xikulu hintamu hi maxivomu lakakuva loko madoda ma bula na yena ma nga tiyiseki swaku a tisolile hikakunene.

17. a) Hi xini xikombiso lexi kombaka swaku ku va munhu a titwa nandzu a swi vuli swona swaku a tisolile hikakunene? b) Hi ku ya hi 2 Vakorinto 7:11, i yini leswi munhu a faneleke a swi yentxa ku kombisa swaku a tisolile hikakunene?

¹⁷ Pimisa hi xikombiso lexi. A hi nge makwerhu a hete malembe ya manyingi na a mbuyeta. Kambe handle ka ku kombela ku pfuniwa, a zama ku fihlela nsati wa yena, vanghanu va yena ni madoda xidjoho lexi a xi yentxaka. Se hi ku famba ka nkama va mu tsumbula. Loko madoda ma mu byela swaku ma ni wumboni la leswaku a hanya hi xidjoho lexi, makwerhu a pfumela a tlhela a titwa nandzu hi leswi a nga swi yentxa. Kambe ku nga va swaku ku va a titwa nandzu swa yenela? Phela madoda ma ta nyimela swaku makwerhu lweyi a yentxa swilo swin’wana handle ka ku titwa nandzu ntsena, hikusa a yentxe xidjoho xa xikulu hi ku phindhaphindha hi malembe ya manyingi. Naswona a ngo yo xi yentxa hi ku phazama. Handle ka leswo, makwerhu lweyi a hi yena a nga vula xidjoho xa yena kambe a yo tsumbuliwa. Hi mhaka leyo, madoda ma fanele ma tiyiseka swaku leswi a swi pimisaka, leswi a titwisaka xiswona ni leswi a swi yentxaka swi kombisa swaku a tisolile hikakunene. (Lerha 2 Vakorinto 7:11.) Phela swi nga ha teka nkama swaku makwerhu lweyi a txintxa mahanyelo ya yena. Naswona swi nga yentxeka a susiwa bandleni. — 1 Kor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Munhu lweyi a nga susiwa bandleni a nga swi kombisisa yini swaku wa tisola, naswona loko a tisola ku ta yentxeka yini?

¹⁸ Ku ni swilo leswi munhu lweyi a nga susiwa bandleni a faneleke a swi yentxa kuva a kombisa swaku a tisolile hikakunene. A fanele a ya mintlhanganwini nkama ni nkama a tlhela a yentxa leswi madoda ma mu byelaka swona, ku nga ku khongela ni ku djondza Bibele. A fanele a zama ku fambela kule ni swilo leswi nga mu yentxaka a djoha. Loko a zama ku tlhela a va ni wunghanu la linene na Yehovha a nga tiyiseka swaku Yehovha  a ta mu rivalela naswona madoda ma ta mu pfumelela swaku a tlhelela bandleni. I ntiyiso swaku loko madoda ma pfuna munhu lweyi a nga djoha, ma fanele ma khumbuka swaku a mhaka ni swiyimu swa vanhu lava nga djoha a swi fani naswona ma fanele ma yavanyisa mhaka hi ndlela ya yinene.

19. Ku tisola ka ntiyiso ku patsa yini? (Ezekiyele 33:14-16)

¹⁹ Hilani se hi nga swi vona hi kona, ku tisola ka ntiyiso swi tlula ku va munhu a titwa nandzu hi leswi a nga swi yentxa. Kuva munhu a kombisa swaku wa tisola hikakunene a fanele a txintxa ndlela leyi a pimisaka hi yona ni leswi a titwisaka xiswona. Ku yentxa leswo swi ta mu pfuna ku tshika swilo hinkwaswu swa ku biha leswi a a swi yentxa a tlhela a va ni wunghanu la linene na Yehovha. (Lerha Ezekiyele 33:14-16.) Phela nchumu wa lisima lowu munhu lweyi a nga djoha a faneleke a wu yentxa, i ku lwela ku tlhela a va munghanu wa mukulu wa Yehovha.

20-21. Hi nga mu pfunisa ku yini munhu lweyi a nga yentxa xidjoho xa xikulu?

²⁰ A nkama lowu Yesu na a li lani misaveni a vule swaku ‘a nga telanga ku ta vitana va ku lulama . . . kambe ku ta vitana vadjohi leswaku va tisola.’ (Luk. 5:32) Na hina hi fanele hi tinyimisela ku yentxa leswi fanaka. Hi xikombiso, a wu ta yentxa yini loko munghanu wa wena lweyi u mu rhandzaka a yentxa xidjoho xa xikulu?

²¹ Phela a swi ta va swi bihile ku zama ku fihla xidjoho xa munghanu wa wena. Funtshi a swi nga ta pfuna nchumu hikusa Yehovha a vona swilo hinkwaswu. (Swi. 5:21, 22; 28:13) Se loko u lava ku pfuna munghanu wa wena, mu byeli swaku a ya byela madoda leswi a nga swi yentxa. Loko munghanu wa wena a yala, famba u ya byela madoda. Loko u yentxa leswo u ta va na u pfuna munghanu wa wena, hikusa wunghanu la yena na Yehovha li le nghozini!

22. I yini leswi hi nga ta swi vona ka djondzo leyi landzelaka?

²² Minkama yin’wana munhu a nga ha yentxa xidjoho xa xikulu hi ku phindhaphindha hi nkama wa ku leha, lakakuva madoda ma swi vona swi yampsa kuva a susiwa bandleni. Ku nga va leswaku leswo swi kombisa swaku madoda a ma na lirhandzu kumbe timpsalu? Ka djondzo leyi landzelaka hi ta vona swaku Yehovha a ti kombisisa ku yini timpsalu loko a laya munhu naswona hi nga mu tekelelisa ku yini?