1. Hi xini xiyimu xa ku karhata lexi Yehowaxi, Uziya na Yosiya va nga kumana na xona?

 A WU ta titwisa ku yini loko a wo vekiwa swaku u fuma vanhu va Xikwembu na u li xin’wanani kumbe na u li jovhem? A wu ta ma tirhisisa ku yini matimba lawa a wu ta nyikiwa wona? Bibele li vulavula hi vatsongwani ni majovhem lawa ma nga fuma ka tiko la Yuda, ku fana na Uziya lweyi a nga sungula ku fuma na a ni 16 wa malembe, Yosiya a nga sungula ku fuma na a ni 8 wa malembe na Yehowaxi na a ni 7 wa malembe. I ntiyiso swaku swi nga yendleka swi nga va vevukelanga kambe Yehovha ni van’wani va va pfunile swaku va wu yendla kahle ntirho lowu wa ku fuma tiko la Xikwembu.

2. Hi mhaka muni swi li swa lisima ku djondza hi xikombiso xa Yehowaxi, Uziya na Yosiya?

² Ka hina vanhu va Yehovha namuntlha a ka ha na tihosi, kambe ku ni swilo swa lisima leswi hi nga swi djondzaka ka leswi nga yendlekela Yehowaxi, Yosiya na Uziya. Vona va yendle swiboho swaswinene kambe hi ku famba ka nkama va yendle swilo swa ku biha. Se, ka nhlokomhaka leyi hi ta djondza hi leswi swi nga va yendlekela hi gama hi vona swaku hi mhaka muni swi li swa lisima ku langa vanghanu vavanene, hi tama hi tiveka hansi hi tlhela hi yendla hinkwaswu hi nga swi kotaka swaku hi tiyisa wunghanu la hina na Yehovha.

3. Yoyada a mu pfunise ku yini Yehowaxi?

³ Yendla swiboho swaswinene ku fana na Yehowaxi. Nkama lowu na a ha li mutsongo, Yehowaxi a yendle swiboho swaswinene. Yena a wundliwe hi Yoyada lweyi a a li Muprista Wamukulu wa ku tshembeka. Naswona Yoyada a mu wundle ku fana ni n’wana wa yena. Yena a yingise leswi Yoyada a a mu djondzisa swona. Se hi mhaka leyo, a yendle xiboho xa ku tirhela Yehovha, a tlhela a pfuna tiko swaku na lona li tirhela Yehovha. Funtshi a tlhele a pfuxeta tempele ya Yehovha. — 2 Tikro. 24:1, 2, 4, 13, 14.

4. Hi pfunekisa ku yini loko hi rhandza Yehovha hi tlhela hi yingisa leswi a hi byelaka swona? (Swivuriso 2:1, 10-12)

⁴ Loko ku li swaku ku ni munhu lweyi a ku djondzisaka Bibele, kumbe  loko vapsali va wena va ku djondzisa minawu ya Bibele tsaka hi swona. Phela lowo i nkateko wawukulu hintamu swinene. (Lerha Swivuriso 2:1, 10-12.) Funtshi minkama yin’wani vapsali va wena va nga ha ku djondzisa hi tindlela tin’wani. Hi xikombiso Katya a vula swaku siku ni siku loko va ya xikolweni papayi wa yena a a bula na yena hi leswi va nga swi djondza ka tsalwa la siku ximixweni. Katya a kombisa swaku mabulu wolawo a ma mu pfuna swaku loko a kumana ni swikarhatu axikolweni, a nga heli ntamu kambe a tama a tiyisela swaku a tsakisa mbilu ya Yehovha. Swi nga yendleka vapsali va wena va ku vekela minawu leyi hi mavonelo ya wena u vonaka swaku minawu leyi ya tika. Funtshi hambileswi minawu yoleyo va ku vekelaka yona va yi susaka ka Bibele u yi vona ingaku ya ku karhatela ku va u yi landzela. Loko ku li swaku u titwisa xileswo, i mpsini swi nga ku pfunaka kuva u yi yingisa minawu leyo? Anastasia a tlhamusela swaku loko vapsali va yena va mu vekela minawu a va gama va tshama na yena hansi va mu tlhamusela swaku hi ku vekela nawu lowu hi mhaka ya leswi. Swi mu pfunise ku yini leswo? Yena a li: “Leswo a swi ni pfuna ku twisisa swaku ku va vapsali va mina va ni vekele nawu lowu a hi swaku vo ni nyenya kumbe vo lava ku ni landzelela hi ndzhaku, kambe hi swaku vona va ni rhandza funtshi va lava ku ni vhikela.”

5. Leswi u swi yendlaka swi va khumbisa ku yini vapsali va wena na Yehovha? (Swivuriso 22:6; 23:15, 24, 25)

⁵ Vapsali va wena va ta tsaka hintamu loko u hanya hi minawu ya Bibele leyi va ku nyikaka yona. Kambe xa lisima hintamu ku tlula leswo, hi leswaku Yehovha a ta tsaka hintamu loko u mu yingisa, funtshi wunghanu la n’wina li ta ya li tiya hintamu. (Lerha Swivuriso 22:6; 23:15, 24, 25.) Leswo i swivangelo swaswinene leswi swi faneleke swi ku yendla u navela ku tekelela xikombiso lexi Yehowaxi a nga hi vekela xona nkama na a ha li jovhem.

6. I vamani lava Yehowaxi a nga va yingisa nkama lowu ku nga fa Yoyada, naswona ku game ku yendleka yini? (2 Tikronika 24:17, 18)

⁶ U nga yendli swiboho swa ku biha ku fana na Yehowaxi. Nkama lowu Yoyada a nga fa, Yehowaxi a sungule ku va ni vanghanu va ku biha. (Lerha 2 Tikronika 24:17, 18.) A yingise leswi vanhu van’wani lava na vona a va rhangela ka tiko la Yuda va nga mu byela swona. Naswona vanhu volavo a va nga mu yingisi Yehovha. Phela Yehowaxi a a nga fanelanga a tlanga ni vanhu volavo. (Swi. 1:10) Kambe yena a nga yo tlanga na vona ntsena, a tlhele a swi vona swi yampsa ku yingisa swilo swa ku biha leswi va nga mu byela swona. Naswona nkama lowu primu wa yena Zakariya a nga mu kawuka, a rhume vanhu swaku va ya mu dlaya. (2 Tikro. 24:20, 21; Mat. 23:35) Phela nkama lowu Yehowaxi a ha li mutsongo a yendle swilo hi wutlharhi. Kambe hi ku famba ka nkama a djikele Yehovha, a tlhela a va mudlayi. Hi wugamu Yehowaxi a game a dlayiwa hi vatirhi va yena. (2 Tikro. 24:22-25) Phela leswo ina swi nga yendlekanga loko Yehowaxi a a tame a yingisa Yehovha ni vanhu lava rhandzaka Yehovha. Se u djondza yini ka xikombiso xa Yehowaxi?

7. I vamani lava faneleke va va vanghanu va wena? (Vona mufoto.)

⁷ A xikombiso xa Yehowaxi xi hi pfuna ku vona  swaku i swa lisima ku va hi va langa kahle vanghanu va hina. Se loko u langa vanghanu wa wena, langa vanhu lava va mu rhandzaka Yehovha, lava va lwelaka ku tsakisa mbilu ya yena. Funtshi u nga langi ntsena lava va nga majovhem ku fana na wena. Khumbuka swaku hambi Yoyada a a li mukulu hintamu ka Yehowaxi kambe a va li vanghanu. Loko swi ta ka vanhu lava u va langaka swaku va va vanghanu va wena, tivutisi leswi: ‘Indjhe vona va ni pfuna swaku ni mu rhandza Yehovha? Va ni pfuna swaku ni yingisa minawu ya Yehovha? Va wu hisekela ntirho wa ku chumayela? Va yi hlonipha minawu ya Yehovha? Loko ni tshuka ni phazama ni yendla nchumu xa ku a hi xona, va tiya va ni byela swaku ni phazamile, kumbe minkama hinkwayu va ni byela minchumu leyi ni tsakisaka, leyi mina ni yi rhandzaka ke?’ (Swi. 27:5, 6, 17) Loko vanghanu va wena va nga mu rhandzi Yehovha, huma ka vona. Kambe loko ku li vanhu lava va mu rhandzaka Yehovha, womawoma na vona, hikusa minkama hinkwayu va ta ku pfuna. — Swi. 13:20.

8. I mpsini leswi u faneleke u pimisa hi swona loko u tirhisa ma redes sociais?

⁸ A ma redes sociais ma nga hi pfuna swaku hi bulisana ni maxaka ni vanghanu hi ku vevuka. Kambe vanhu va vanyingi va tirhisa ma redes sociais swaku va gwirela van’wani. Va nga ha yendla leswo hi ku poxtara mafoto kumbe mavhidiyo ya swilo leswi va nga swi xava kumbe swilo leswi va nga swi yendla. Se loko wena u tirhisa ma redes sociais tivutisi leswi: ‘Ni tirhisa ma redes sociais swaku ni gwirela van’wani hi leswi ni nga na swona kumbe ni ma tirhisa swaku ni yavelana ni van’wani swilo swaswinene? Ni tirhisa ma redes sociais swaku ni yendla vanhu van’wani va rendera hi mina? Leswi van’wani va swi poxtaraka ka ma redes sociais swi ni yendla ni pimisa swilo swa ku biha, ni vulavula hi ndlela ya ku biha ni tlhela ni nga yendli swilo swaswinene?’ Makwerhu Nathan Knorr, lweyi a nga va mun’we wa vamakwerhu va Ntlawa lowu Rhangelaka a vule leswi: “U nga zami ku tsakisa van’wani, hikusa loko u zama ku yendla leswo a wu nga ta tsakisa munhu. Zama ku tsakisa Yehovha. Loko u yendla leswo, u ta tsakisa hinkwavu lava mu rhandzaka.”

9. Yehovha a pfune Uziya swaku a yendla yini? (2 Tikronika 26:1-5)

⁹ Yendla swiboho swaswinene ku fana na Uziya. A nkama na wa ha li mutsongo Hosi Uziya a a tiveka hansi naswona a a “hlonipha Xikwembu xa ntiyiso.” Hosi Uziya a fe na a ni 68 wa malembe funtshi Yehovha a katekise swilo swa swinyingi ka wutomi la yena. (Lerha 2 Tikronika 26:1-5.) Yena a hlule matiko ya manyingi lawa a ma nga mu tirheli Yehovha, naswona a yendle swaku Yerusalema a tshama na a vhikelekile. (2 Tikro. 26:6-15) Ha tiyiseka swaku Hosi Uziya a tsakile hintamu hi swilo hinkwaswu leswi a nga swi yendla hi ku pfuniwa hi Yehovha. — Ekl. 3:12, 13.

10. I yini leswi nga yendlekela Hosi Uziya?

¹⁰ U nga yendli swiboho swa ku biha ku fana na Uziya. Leswi Uziya a a li hosi a a tolovele ku manda. Funtshi swi nga yendleka leswo swi yendle swaku a sungula ku tibyela lakakuva a nga lavi ku twa van’wani loko va mu kawuka kumbe loko va mu byela nchumu. Hi xikombiso, ka khambi lin’wani a nghene ka tempele na a lava ku hisa magandzelo ka altari, ku nga nchumu lowu tihosi a ti nga na mfanelo ya ku wu yendla. (2 Tikro. 26:16-18) A nkama Muprista Wamukulu Azariya a nga mu kawuka, Uziya a kwatile funtshi a nga lavanga ku twa nchumu hi swona. Leswi swi kombisa swaku hambileswi ku sunguleni a a li munhu wamunene ni wa ku yingisa Xikwembu, hi ku famba ka nkama a game a tshika ku tshembeka ka Yehovha. Funtshi Yehovha a game a mu ba hi mavabyi ya nhlokonho. (2 Tikro. 26:19-21) Hinkwaswu leswo ina swi nga mu yendlekelanga loko yena a a ve munhu wa ku tiveka hansi.

11. I mpsini leswi nga hi pfunaka swaku hi tama hi tiveka hansi? (Vona mufoto.)

¹¹ Nkama swilo swi nga sungula ku mu fambela kahle Uziya a tlhela a va ni matimba, a game a khohlwa swilo hinkwaswu swaswinene leswi Yehovha a a mu yendlele swona. Hina hi djondza yini ka mhaka leyi? Hi djondza swaku i swa lisima ku va minkama hinkwayu hi khumbuka swaku minkateko kumbe mintirho leyi hi nga na yona ka nhlengeletanu i Yehovha a nga hi nyika yona. Hi mhaka leyo, a hi fanelanga hi tshamela ku tibyela hi mhaka ya swilo leswi hi kotaka ku swi  yendla, kambe hi fanele hi dzunisa Yehovha hi swona. b (1 Kor. 4:7) Naswona hi fanele hi tiveka hansi, hi pfumela swaku leswi hi nga ni xidjoho swi ta lava hi kawukiwa minkama yin’wani. Makwerhu mun’wani a nga ni kolomuyani ka 60 wa malembe a te: “Ni djondze ku kala ni nga kwati kumbe ku hela ntamu loko van’wani va vona swihoxo leswi ni swi yendlaka. Minkama yin’wani ni yendla swihoxo swa wutsongwani naswona van’wani va ni kawuka hi mhaka ya leswo, kambe ni yendla hinkwaswu leswi ni nga swi kotaka swaku ni yampsisa ni tlhela ni tama ni mu yendlela hinkwaswu leswi ni nga swi kotaka Yehovha.” Se, loko hi yingisa Yehovha hi tlhela tama hi tiveka hansi hi ta tsaka hikakunene. —Swi. 22:4.

12. Yosiya a swi kotise ku yini ku va munghanu wa Yehovha nkama na wa ha li mutsongo? (2 Tikronika 34:1-3)

¹² Yendla swiboho swaswinene ku fana na Yosiya. Yosiya a sungule ku kulisa wunghanu la yena na Yehovha na a ni 16 wa malembe. A a swi lava ku djondza hi Yehovha ni ku yendla leswi Yehovha a a swi lava. Kambe minkama yin’wani swilo a swi nga mu fambeli kahle. Hi nkama wolowo vanhu va vanyingi a va gandzela swikwembu swa mavunhwa funtshi a swi lava Yosiya a tiya a nga chavi nchumu swaku a seketela wugandzeli la Yehovha. Phela Yosiya a a tinyimiselile ku yendla leswo. Hi mhaka leyo, na a nga se va ni 20 wa malembe, a sungule ku susa swilo hinkwaswu leswi a swi fambisana ni wugandzeli la mavunhwa atikweni. — Lerha 2 Tikronika 34:1-3.

13. I mpsini leswi u faneleke u swi yendla loko u tinyiketelile ka Yehovha?

¹³ Hambiloko wa ha li mutsongo, u nga swi kota ku tekelela xikombiso xa Yosiya hi ku djondza hi Yehovha ni wumunhu la yena la ku xonga. Phela hi leswo swi nga ta ku pfuna swaku u lava ku tinyiketela ka Yehovha. Se xiboho lexo xi ta li khumbisa ku yini wutomi la wena? Luke lweyi a nga tsakamisiwa na a ni 14 wa malembe a vule leswi: “Ku sukela swoswi, ka wutomi la mina ni lava ku rhangisa ntirho lowu ni wu yendlelaka Yehovha ni tlhela ni tikarhatela ku yendla hinkwaswu swaku ni mu tsakisa.” (Marku 12:30) Loko u yendla leswi nga yendliwa hi Luke, tiyiseka swaku na wena Yehovha a ta ku katekisa!

14. Nyikela xikombiso xa majovhem lawa ma nga tekelela Hosi Yosiya.

¹⁴ Leswi u nga jovhem naswona u nga tinyiketela ka Yehovha, hi swini swikarhatu leswi u nga ha kumanaka na swona? Johan lweyi a nga tsakamisiwa  na a ni 12 wa malembe a tlhamusela swaku axikolweni a a xengeteliwa hi vakolega va yena swaku a dzaha masigaru lawa ya ku tirha hi batariya kumbe masigaru ya eletrônico. Se leswaku a nga pfumeli ku dzaha hambiloko va mu xengetela, yena a tshamela ku tikhumbukisa swaku ‘a swa masigaru leswi swi ta gama swi ni vabyisa swi tlhela swi ni yendla ni tshika ku va munghanu wa Yehovha.’ Rachel lweyi a nga tsakamisiwa na a ni 14 wa malembe, loko a vulavula hi leswi swi mu pfunaka swaku a hlula swikarhatu leswi a kumanaka na swona axikolweni a vula leswi: “Loko ni vona nchumu, ni zama ku pimisa swaku Bibele li li yini hi nchumu wolowo. Hi xikombiso, loko a sala hi vulavula hi história, ni zama ku khumbuka leswi Bibele li swi vulaka kumbe wuprofeta la Bibele leli fambisanaka ni mhaka yoleyo. Funtshi a nkama lowu ni bulaka ni vakolega va mina axikolweni ni zama ku khumbuka ndzimana ya Bibele leyi ni gamaka ni yi tirhisa swaku ni va komba.” Se, a swikarhatu leswi n’wina majovhem mi kumanaka na swona, swi nga yendleka swi nga fani ni leswi Yosiya a nga kumana na swona. Kambe mi nga swi kota ku tama mi tshembeka mi tlhela mi tlhariha ku fana na Yosiya. Phela swikarhatu leswi wena u kumanaka na swona namuntlha u tlhela u swi tiyisela, swi ku lulamisela swaku u tiyisela swikarhatu leswi u nga ta kumana na swona ka nkama lowu taka.

15. I yini lexi nga pfuna Hosi Yosiya kuva a tirhela Yehovha hi ku tshembeka? (2 Tikronika 34:14, 18-21)

¹⁵ Nkama Yosiya a a ni 26 wa malembe a sungule ku lunghisa tempele. Se nkama na va yendla mintirho ya ku fambelana ni ku lunghisa tempele, va kume “buku la Nawu wa Yehovha leli nga tsaliwa hi Moxe.” Se nkama hosi yi nga lerheliwa leswi a swi tsaliwe ka buku, yi yo vhela yi yendla hinkwaswu swaku yi yingisa leswi a swi tsaliwile. (Lerha 2 Tikronika 34:14, 18-21.) Se ku nga va swaku wena u sungulile ku djondza Bibele siku ni siku? Loko u sungulile, wa swi kota ku li lerha siku ni siku? Ku nga va swaku u tolovela ku tsala tindzimana leti ti nga ku pfunaka? Luke lweyi se hi nga bula hi yena, a tolovela ku tsala tipontu leti ti mu tsakisaka nkama lowu a djondzaka Bibele. Se loko na wena u yendla swa ku fana, swi nga yendleka swi ku pfuna ku khumbuka tindzimana ta Bibele kumbe swilo swin’wani leswi u nga swi djondza. Loko u ya u li tiva Bibele u tlhela u li rhandza, u ta ya u swi navela hintamu ku tirhela Yehovha. Naswona ku fana ni leswi Rito la Xikwembu li nga pfuna Yosiya swaku a yendla minchumu yayinene, na wena li ta ku pfuna swaku u yendla swilo swaswinene.

16. Hi mhaka muni Yosiya a yendle xidjoho xaxikulu, naswona hi djondza yini ka leswo?

 ¹⁶ U nga yendli swiboho swa ku biha ku fana na Yosiya. Nkama Yosiya a a ni 39 wa malembe, a yendle xiboho lexi a ku sale kutsongo swaku xi mu yendla a luzekeliwa hi wutomi la yena. A tshike ku kombela Yehovha swaku a mu pfuna, kambe a yendla swilo leswi a swi pimisiwa hi yena. (2 Tikro. 35:20-25) Se hina hi nga djondza yini ka pontu leyo? Hi djondza swaku hambiloko se hi ni malembe ya manyingi na hi tirhela Yehovha, hambiloko hi li vakulu, hi fanele hi yendla hinkwaswu leswi hi nga swi kotaka swaku hi tama hi kulisa wunghanu la hina na Yehovha. Se leswaku hi swi kota ku yendla leswo, swi lava hi khongela ka Yehovha hi mu kombela swaku a hi kongomisa ka leswi hi lavaka ku swi yendla, swi lava swaku hi djondza Bibele hi tlhela hi va yingisela kahle vamakwerhu va ku wupfa loko va hi pfuna. Loko hi yendla swilo hinkwaswu leswi, a hi nga ta yendla swihoxo swa swinyingi, funtshi hi ta tsaka hintamu. — Yak. 1:25.

17. I mpsini leswi hi nga swi djondzaka ka tihosi leti ta tinharhu leti ti nga fuma Yuda?

¹⁷ Ku ni swilo swa ku tsakisa leswi u nga swi yendlaka na wa ha li jovhem. Xitoriya xa wutomi la Yehowaxi, Yosiya na Uziya, xi kombisa swaku u nga swi kota ku yendla swiboho swaswinene leswi tsakisaka Yehovha hambiloko wa ha li jovhem. I ntiyiso swaku vona va game va yendla swilo swa ku biha leswi va nga gama va tshovela ku vava hi mhaka ya swona. Kambe loko wena wo tekelela swilo swaswinene leswi va nga swi yendla, u nga yendli swilo swa ku biha leswi va nga swi yendla, u nga tsaka hintamu swinene.

18. Hi swini swikombiso swa Bibele leswi kombisaka swaku u nga va ni wutomi la ku tsakisa? (Vona mufoto.)

¹⁸ Bibele li vulavula hi majovhem man’wani lawa ma nga tiyisa wunghanu la wona na Yehovha, ma nga katekisiwa hi yena ma tlhela ma tsaka. Mun’we wa majovhem lawa i Davhida. A nkama a wa ha li mutsongo, Davhida a lange ku va munghanu wa Yehovha, naswona hi ku famba ka nkama Yehovha a mu vekile swaku a va hosi. Hambileswi minkama yin’wani Davhida a a pfana a phazama, Yehovha a a mu vona na a li munhu wa ku tshembeka. (1 Tiho. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Se u swi vonisa ku yini kuva u djondzanyana hi wutomi la Davhida? Tiyiseka swaku loko u yendla leswo u ta tiyisiwa hintamu swinene naswona xikombiso xa yena xi ta ku pfuna swaku u tama u tirhela Yehovha hi ku tshembeka. Xikombiso xin’wani lexi u nga ha xi djondzaka i xa Marku na Timotiyu. Na vona va sungule ku tirhela Yehovha na va ha li majovhem naswona va tame va tshembeka wutomi la vona hinkwalu. Yehovha a tsakile hi vona, funtshi na vona va tsakile hi ku tiva swaku Yehovha wa va rhandza.

19. U lava swaku wutomi la wena li tshamisa ku yini?

¹⁹ Leswi u li tirhisisaka xiswona wutomi la wena swoswi swi ta khumba leswi u nga ta li tirhisisa xiswona ka nkama lowu taka. Loko u nga titshembi, kambe u tshemba Yehovha, a ta ku pfuna swaku u yendla swiboho swaswinene. (Swi. 20:24) U ta va ni wutomi la ku tsakisa funtshi la ku tala hi minchumu ya ku tsakisa swinene. Kambe khumbuka swaku Yehovha a swi nyika lisima leswi wena u swi yendlelaka yena. Phela loko u yendla xiboho xa ku tirhela Yehovha swoswi, u ta va u yendle xiboho xaxinene, hikusa a ku na nchumu xin’wani wuton’wini lexi yampsaka ku tlula ku va u langa ku tirhela Yehovha.