Ndzimana leyi yi kombisa 9 wa minchumu leyi Vakreste va faneleke vayi hlakulela. Yi li: “Handzu wa moya i: ntsako, kurhula, kulehisa mbilu, wunene, timpsalu, lipfumelo, kuwolova, kutikhoma.” Ahi fanelanga hi pimisa swaku moya wa kukwetsima wutohi pfuna kuhlakulela minchumu leyi ntsena. Hiswi tivisa kuyini?

Hikusa mupostolo Pawulo na angese vulavula hi handzu wa moya a te: ‘Mintirho ya ntumbuluku wa nyama i . . . i kuwoswa ni mikhuva ya chaka ni manyala ni kuphahla swikwembu swa hava ni xiloyiloyi ni rivengo ni timholova ni wukwele ni kukariha ni vutirhandzi ni kuyavana ni kulwetana ni mavondzo ni vudakwa, ni magolo ni swofana ni swoswo’. (Gal. 5: 19-21) Pawulo agamise hi kuvula marito lamange ‘swofana ni swoswo’, swa kufana ni leswinga tsaliwa ka Vakolosa 3:5. A yendle swa kufana a nkama anga gama kulongoloxela 9 wa minchumu leyi Vakreste va faneleke vayi hlakulela. Ka versikulu 23 a te ‘awu kona nawu lowu lwaka ni swofana ni leswo’. Leswi vulaka swaku Pawulo anga vulavulanga hi minchumu hinkwayu leyi moya wa kukwetsima wungahi pfunaka kuyi hlakulela.

Hingaswi twisisa kahle leswo loko hi fananisa mihandzu ya moya ni mihandzu ya kuvonakala leyi mupostolo Pawulo anga vulavula ha yona loko a tsalela bandla la Efesa. A te: ‘Hikuva kuvonakala hi kona loku vekaka mihandzu leyo tala yinga ya vunene ni kululama ni ntiyisu’. (Efe. 5:8, 9) “Wunene”, kululama ni ntiyisu swi kombisiwa ka “mihandzu ya kuvonakala” kambe swi tlhela swi kombisiwa ka ‘handzu wa moya’.

Xin’wani xingaha pfunaka kutwisisa mhaka leyi i kufananisa handzu wa moya ni 6 wa minchumu leyi Pawulo anga byela Timotiya swaku ayi hlakulela kunga: “Kululama, kutinyiketela lokunga ni wukwembu, lipfumelo, lirhandzu, kutiyisela, moya worhula”. (1 Tim. 6:11) Ka minchumu leyi hinkwayu kova 3 wa yona (lipfumelo, lirhandzu ni kuwolova) yi kombisiwaka ka ndzimana leyi vulavulaka hi ‘handzu wa moya’. Kambe Timotiya a afanele a tlhela a hlakulela kululama, kutinyiketela ka Xikwembu ni kutiyisela naswona aaswi tiva swaku a afanele a pfuniwa hi moya wokwetsima akuva a hlakulela minchumu leyi. — Fananisa ni Vakolosa 3:12; 2 Petro 1:5-7.

Kutani Vagalatiya 5:22, 23 ayi kombisi swilo hinkwaswu leswi Vakreste va faneleke vaswi hlakulela. Moya wa kukwetsima wungahi pfuna kuhlakulela minchumu ya 9 leyi kombisiwaka tani hi ‘handzu wa moya’. Kambe ku ni swin’wana leswi moya wa kukwetsima wungahi pfunaka akuva hiswi hlakulela swaku hi va Vakreste lava wupfeke ni kuva hi yambala “munhu lwe mumpsha lweyi avumbiweke hi xifaniso xa Xikwembu, lweyi atikombaka hi kululama ka yena ni kuhlawuleka lokunga ni ntiyiso.” — Efe. 4:24.