NHLOKOMHAKA YA DJONDZO 19
Hi Mani “Hosi Ya Norte” Ka Masiku Ya Wugamu?
“Hi nkama wa wugamu, a hosi ya sul yita susumetana na yona [hosi ya norte].” — DAN. 11:40.
LISIMU 150 Lavani Xikwembu Mita Ntshuxeka
LESWI HINGATASWI DJONDZA *
1. Wuprofeta la Bibele lihi pfuna kutwisisa yini?
I YINI swingata yendlekela vanhu va Yehovha swoswinyana? Aswi lavi hi vhumbata. Bibele lihi byela swilo swa lisima leswingatahi humelela kungali khale. Wuprofeta lin’wana la Bibele lihi pfuna kutwisisa leswi mimfumu yin’wanyana leyinga ni matimba yingataswi yendla lani misaveni. Ka buku la Daniyele ndzima 11 kuvulavuliwa hi tihosi timbirhi leti lwaka, kunga hosi ya norte ni hosi ya sul. Leswi kutala ka wuprofeta leli se linga hetiseka ha tiyiseka swaku lelinga sala na lona lita hetiseka.
2. Hikuya hi Genesa 3:15 na Nhlavutelo 11:7 na 12:17, i mpsini leswi hi faneleke hiswi khumbuka loko hi djondza hi wuprofeta la Daniyele?
2 Akuva hi twisisa wuprofeta lelinga ka Daniyele ndzima 11 hi fanele hi khumbuka swaku li vulavula hi tihosi ni mimfumu leyinga hlasela vanhu va Xikwembu. Hambileswi vanhu va Xikwembu vanga vatsongo loko va ringanisiwa ni vanhu va misava hinkwayu, va tshama hi kudumeliwa hi mimfumu. Hi mhaka muni? Hikusa Sathana ni vanhu va yena va lava kuhelisa vanhu lava tirhelaka Yehovha na Yesu. (Lerha Genesa 3:15 ni Nhlavutelo 11:7; 12:17.) Xin’wana, a wuprofeta la Daniyele la yelana ni wuprofeta lelinga ka mabuku man’wana ya Bibele. Hi mhaka leyo, hita twisisa wuprofeta la Daniyele ntsena loko hi kambisisa wuprofeta lin’wana la Bibele.
3. Hita bula hi yini ka nhlokomhaka leyi ni leyi taka?
3 Ka nhlokomhaka leyi hita kambisisa Daniyele 11:25-39. Hita kambisisa swaku akuli mani hosi ya norte ni hosi ya sul kusukela hi 1870 kuya ka 1991 naswona hita vona swaku hi mhaka muni kulaveka hi cinca matwisiselo ya hina ya xiyenge xa wuprofeta leli. Ka nhlokomhaka leyi landzelaka hita kambisisa Daniyele 11:40–12:1, hita tlhela hi yampsisa matwisiselo ya hina hi leswi wuprofeta leli liswi vulaka hi nkama wa kusukela ka ma 1990 kuya ka nyimpi ya Armajedoni. A nkama u djondzaka nhlokomhaka leyi ni leyi landzalaka vona kwadru lelinge: “Tihosi Timbirhi Leti Lwaka ka Masiku ya Wugamu.” Ahi sunguleni hi kuvona swaku i vamani tihosi leti.
HI MANI HOSI YA NORTE NI HOSI YA SUL
4. Hi yihi minchumu ya yinharhu leyingahi pfunaka kutiva hosi ya norte ni hosi ya sul?
4 A kusunguleni, loko kuvulavuliwa hi “hosi ya norte” ni “hosi ya sul” a kuvulavuliwa hi tihosi ta matiku leti ati kumeka a norte ni sul ka Israyele. Hi mhaka muni hi vula leswo? A ntsumi yi byele Daniyele yi ku: “Ni tele kuta kuyendla u twisisa leswingata yendleka ka vanhu va wena ka masiku ya wugamu”. (Dan. 10:14) Kuya fika hi Pentekoxta ya 33 E.C., Vayisrayele ava li vanhu va Xikwembu. Kusukela kolanu Yehovha a yendle swi voneka swaku vanhu va yena akuli vadjondzisiwa va Yesu va kutshembeka. Hi mhaka leyo, kutala ka wuprofeta lelinga ka Daniyele ndzima 11 li vulavula hi valandzeli va Kreste kungali Vayisrayele. (Mint. 2:1-4; Rhom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Naswona hi kufamba ka nkama kuve ni ku cincacinca ka hosi ya norte ni hosi ya sul. Kambe kuni minchumu yayinyingi ya kufana ka tihosi leti. Xa kusungula, ati fuma lani aku ni vanhu vanyingi va Xikwembu ti tlhela tiva hlupha. Xa wumbirhi, leswi vangaswi yendla hi vanhu va Yehovha Xikwembu aswi kombisa leswaku vamu nyenya. Xa wunharhu, a tihosi leti ati tshama hi kulwisa na nkama ni nkama.
5. Tlhamusela swaku hi mhaka muni kusukela hi lembe la 100 kuya ka 1870 akunga na hosi ya norte ni hosi ya sul.
5 Loko se kuhundze lembe la wu-100 ka nguva ya hina, Vakreste va mavunhwa va sungule kutipatsa ni Vakreste va ntiyiso, va gama va djondzisa mavunhwa va tlhela va fihla ntiyiso lowunga ka Bibele. Kusukela hi nkama wolowo anze kuheleni ka ma 1800 akunga na nhlengeletanu ya vanhu va Xikwembu lani misaveni. Vakreste va mavunhwa va sungule kutala kufana ni mabyanyi amasin’wini. Hi mhaka leyo aswi karhata kutiva Vakreste va ntiyiso. (Mat. 13:36-43) Hi mhaka muni swi li swa lisima kutiva leswo? Hikusa leswo swi kombisa swaku kusukela hi lembe la 100 kuya ka 1870 akunga na hosi ya norte kumbe hosi ya sul hi mhaka akunga na nhlengeletanu ya vanhu va Xikwembu lani misaveni akuva vayi dumela. * Kambe loko se kuhundze lembe la 1870 a hosi ya norte ni hosi ya sul ti tlhele ti humelela. Hiswi tivisa kuyini leswo?
6. Nhlengeletanu ya vanhu va Xikwembu yi tlhele yi sungula nkama muni lani misaveni?
6 Kusukela hi 1870 kusungule kuva ni nhlengeletanu ya vanhu va Xikwembu. Kusukela hi lembe lelo Charles T. Russell ni van’wana, va sungule kukambisisa Bibele nava li ntlawa. Makwerhu Russell ni vanghanu va yena, va fane ni murhumiwa lweyi a ata ‘basisa ndlela’ na Mfumu wa Mesiya wungase sungula, hilaha swinga profetiwa ha kona. (Mal. 3:1) Kutlhele kuva ni nhlengeletanu ya vanhu lava avata gandzela Yehovha lani misaveni. Indje aku ni tihosi leti ati fuma ti tlhela ti hlupha vanhu va Xikwembu hi nkama wolowo? Vona leswinga yendleka.
HI MANI HOSI YA SUL?
7. Aku li mani hosi ya sul hi nkama wa nyimpi ya kusungula ya misava?
7 Hi 1870 a mfumu wa Inglatera awu fuma tindhawu tatinyingi kutlula matiku hinkwawu naswona awu ni masochwa yamanyingi amisaveni hinkwayu. Wuprofeta la Daniyele li vulavula hi limhondzo lalitsongo lelinga hlula 3 wa tona. A limhondzo la litsongo i Inglatera, kasi a timhondzo leta 3 i França, Espanha ni Holanda. (Dan. 7:7, 8) Hi nkama wa nyimpi ya kusungula ya misava a mfumu wa Inglatera awu li hosi ya sul. Hi nkama wolowo a tiku la Amerika ali sungula kuganya kutlula matiku hinkwawu li tlhela li va munghanu wa Inglatera.
8. Hi mani angava hosi ya sul kusukela kusungula masiku ya magamu?
8 Hi nkama wa nyimpi ya kusungula ya misava a tiku la Amerika ni Inglatera va sungule kunyima xikan’we va tlhela va va ni ntamu, va gama va hamba mfumu wa matimba lowu vitaniwaka Anglo-América. Hilani Daniyele anga profeta hakona a hosi leyi yi hlengelete “masochwa yamanyingi ya ntamu”. (Dan. 11:25) Kusukela kusungula masiku ya wugamu a hosi ya sul * i mfumu wa Amerika ni Inglatera. Se hi mani hosi ya norte?
HI MANI HOSI YA NORTE?
9. Hosi ya norte yi tlhele yi humelela nkama muni naswona wuprofeta la Daniyele 11:25 li hetisekise kuyini?
9 A nkama Russell ni vanghanu va yena vanga sungula kudjondza Bibele hi ntlawa hi 1871, kuhumelele hosi yin’wana ya norte. Hi lembe lolelo Otto von Bismarck a tlhanganise matiku ya ku hambanahambana mava mfumu wun’we wa matimba wa Alemanha. Wilhelm wa kusungula ave hosi ya kusungula ya mfumu wolowo a tlhela a veka Bismarck kuva ava murhangeli *. Hi kufamba ka nkama, mfumu wa Alemanha wu sungule kuva ni matimba, wu fume matiku ya Afrika, ni ya Oceano Pacífico, naswona wu sungule kulwa ni mfumu wa Inglatera. (Lerha Daniyele 11:25.) Mfumu wa Alemanha wu hlengelete masochwa ya manyingi ya ntamu ya kulava kufana ni masochwa ya Inglatera. Mfumu wa Alemanha wu tirhise masochwa wolawo ka nyimpi ya kusungula ya misava.
10. Li hetisekise kuyini wuprofeta la Daniyele 11:25b, 26?
10 Daniyele a vulavule hi leswi aswita yendlekela mfumu wa Alemanha ni masochwa ya wona. Wuprofeta leli li tlhamusela swaku hosi ya norte “ayingata hlula”. Hi mhaka muni? “Hikusa vatayi lukela rhengu la kubiha, lava dlaka mezeni wa yona vatayi wisa.” (Dan. 11:25b, 26a) Ankameni wa Daniyele, van’wana “lava dlaka mezeni” wa hosi akuli lava ava “tirhela hosi”. (Dan. 1:5) Kuvulavuliwa hi mani ka wuprofeta leli? Kuvulavuliwa hi tindhuna ta mfumu wa Alemanha, kupatsa ni vakomandanti ni van’wana lava ava tirha ni hosi. Leswi tindhuna tinga djikela hosi, a mfumu wa yona wu wile, kugama kusungula mfumu wun’wana a Alemanha. * A wuprofeta leli li vulavule hi kuwa ka mfumu lowu ni leswi aswita yendleka loko wu lwa ni hosi ya sul. Loko li vulavula hi hosi ya norte li li: “Masochwa ya yona mata kukuliwa, vanyingi vata dlayiwa”. (Dan. 11:26b) Hilaha swinga profetiwa hakona, ka nyimpi ya kusungula ya misava a masochwa ya Alemanha ma ‘kukuliwile’ naswona kutala ka wona ‘ma dlayiwile’. Akungese tshama kudlayiwa vanhu vavanyingi kufana ni lavanga dlayiwa ka nyimpi leyo.
11. I mpsini leswinga yendliwa hi hosi ya norte ni hosi ya sul?
11 Daniyele 11:27, 28 yi tlhamusela leswi aswita humelela loko nyimpi ya kusungula ya misava yingase sungula, yi li tihosi ha timbirhi, ya norte ni ya sul “tita tshama ka meza wun’we ti hembelana”. Naswona yi li hosi ya norte ayita hlengeleta “swilo swaswinyingi ngopfu”. Kova swoleswo swinga yendleka. Mfumu wa Alemanha ni wa Inglatera yi byelane leswaku yi lava kurhula kambe mimfumu hi yimbirhi ayo hemba hikusa yi sungule kulwa hi 1914. Naswona hi 1914 a tiku la Alemanha ali li lona la wumbirhi ka matiku ya kuganya amisaveni hinkwayu. Kambe buku la Daniyele 11:29, 30 li hetisekile ankama tiku la Alemanha linga lwa ni hosi ya sul li gama li hluliwa.
TIHOSI TI DUMELA VANHU VA XIKWEMBU
12. I mpsini swinga yendliwa hi hosi ya norte ni hosi ya sul ka nyimpi ya kusungula ya misava?
12 Kusukela hi 1914 tihosi letimbirhi ti tshamela kulwa ni kutlhela ti dumela vanhu va Xikwembu. Hi xikombiso, ka nyimpi ya kusungula ya misava, mfumu wa Alemanha ni wa Inglatera wu sungule kuxanisa vanhu va Xikwembu lava ava yala kuya nyimpini. Naswona mfumu wa Amerika wu khome hinkwavu lava ava rhangela ntirho wa kuchumayela wuva peta djele. Swoleswo akuli kuhetiseka ka wuprofeta lelinga ka Nhlavutelo 11:7-10.
13. I mpsini leswi hosi ya norte yingaswi yendla hi ma 1930 ni hi nkama wa nyimpi ya wumbirhi ya misava?
13 Hi ma 1930 ni hi nkama wa nyimpi ya wumbirhi ya misava, a hosi ya norte yi dumele vanhu va Xikwembu naswona ayingava tsetseleli. A nkama partidu la Manazi linga sungula kufuma tiku la Alemanha, Hitler ni vanhu va yena va tsimbise ntirho lowu awu yendliwa hi vanhu va Xikwembu. A hosi ya norte yi dlaye kolomu ka 1.500 wa vanhu lava ava gandzela Yehovha, kambe kutala ka vona va pfaleliwe ka tindhawu leti avata hluphiwa ka tona. Swilo leswi hinkwaswu aswi byeliwe Daniyele. Leswi hosi ya norte yinga tsimbisa ntirho wa kuchumayela yi ‘chimise wukwetsimelo’ naswona hi kuyendla leswo yi ‘suse gandzelo la nkama ni nkama’. (Dan. 11:30b, 31a) Hitler lweyi a ali hosi ya Alemanha a vule swaku a ata dlaya vanhu hinkwavu lava gandzelaka Yehovha a Alemanha.
KUHUMELELA KA HOSI YA NYUWANA YA NORTE
14. Hi mani lweyi angava hosi ya norte loko se kuhelile nyimpi ya wumbirhi ya misava?
14 Loko se kuhele nyimpi ya wumbirhi ya misava, a mfumu wa União Soviética hi wona wungava hosi ya norte. Wu sungule kufuma matiku yamanyingi lawa ama fumiwa hi Alemanha. Kufana ni mfumu wa Manazi lowu awu hlupha vanhu va Xikwembu a mfumu wa União Soviética na wona wuva hluphile hintamu vanhu va Xikwembu.
15. A hosi ya norte yi yendle yini nkama kunga hela nyimpi ya wumbirhi ya misava?
15 A nkama kunga hela nyimpi ya wumbirhi ya misava, a hosi ya norte ya nyuwana kunga União Soviética ni vanghanu va yona, va dumele vanhu va Xikwembu. Hikuya hi wuprofeta lelinga ka Nhlavutelo 12:15-17, a hosi leyi yi tsimbise ntirho wa hina wa kuchumayela yi tlhela yi pfalela vanhu va Xikwembu ka tindhawu leti avata hluphiwa ka tona. Ka buku la Nhlavutelo kuhluphiwa loku kufanisiwa ni “nambu” lowu zamaka kuhelisa vanhu lava tirhelaka Yehovha. Kusukela kusungula masiku ya wugamu, a hosi ya norte yi hlupha vanhu va Yehovha kambe ayiswi koti kuhelisa ntirho wa vona hi kuhelela. *
16. Mfumu wa União Soviética wuswi hetisise kuyini leswinga tsaliwa ka buku la Daniyele 11:37-39?
16 Lerha Daniyele 11:37-39. Hikuya hi wuprofeta leli, a hosi ya norte ayi vanga ni “mhaka ni Xikwembu xa vapapayi va yona”. Hi mhaka muni hi vula leswo? Hi mhaka leswi mfumu wa União Soviética awu zama kuhelisa wukhongeli hinkwalu awuta helisa ni wukhongeli la vona leli ali li kona kusukela khale. Kusukela hi 1918 a mfumu wa União Soviética wu veke nawu axikolweni, akuva vana va djondzisiwa swaku aku na Xikwembu. Kambe hosi leyi ya norte yixi dzunisise kuyini xikwembu xa mavunhwa lexi vitaniwaka “xikwembu lexi vhikelaka”? Yixi dzunisile hikusa a mfumu wa União Soviética wu gaxtarile male yayinyingi hi kutrenara masochwa ni kuxava swibamu ni mabomba ya makulu leswaku wuva ni ntamu. A tihosi hi timbirhi, ya norte ni ya sul ati ni swibamu swaswinyingi akuva ti dlaya mabilhões ya vanhu.
KUTIRHISANA KA TIHOSI TIMBIRHI TA KUKALA TINGA TWANI
17. I yini “nchumu lexi nyenyetsaka, lexi wonhetelaka”?
17 A hosi ya norte yi tirhisane ni hosi ya sul akuva va yendla nchumu xa lisima hintamu. Hi vona vanga “veka nchumu lexi nyenyetsaka, lexi wonhetelaka”. (Dan. 11:31) “Nchumu lexi nyenyetsaka” i Nações Unidas.
18. Hi mhaka muni kuvuliwa swaku Nações Unidas i “nchumu lexi nyenyetsaka”?
18 A Nações Unidas a tlhamuseliwa tani hi “nchumu lexi nyenyetsaka” hi mhaka ali angaswi kota kuyendla misava hinkwayu yiva ni kurhula, kambe swoleswo swingo kotiwa hi Mfumu wa Xikwembu ntsena. Naswona wuprofeta leli li kombisa swaku a Nações Unidas i nchumu “lexi wonhetelaka” hikusa ata dumela wukhongeli hinkwalu la mavunhwa a tlhela ali helisa. Vona kwadru lelinge: “Tihosi Timbirhi Leti Lwaka ka Masiku ya Wugamu.”
HI MHAKA MUNI SWI LI SWA LISIMA KUTIVA MHAKA LEYI?
19-20. a) Hi mhaka muni swi li swa lisima kudjondza hi leswinga humelela kusukela hi 1870 kuya ka 1991? b) Hi xini xivutiso lexi hingataxi hlamula ka nhlokomhaka leyi landzelaka?
19 I swa lisima kutiva mhaka leyi hikusa yi kombisa swaku kusukela hi 1870 kuya ka 1991 wuprofeta la Daniyele leli vulavulaka hi hosi ya norte ni hosi ya sul li hetisekile. Hi mhaka leyo ha tiyiseka swaku wuprofeta lelinga sala na lona lita hetiseka.
20 Hi 1991 a mfumu wa União Soviética wu wile. Se hi mani hosi ya norte namuntlha? Nhlokomhaka leyi landzelaka yita hlamula xivutiso lexo.
LISIMU 128 Tiyisela Kuya Fika Makumu
^ par. 5 Leswi wuprofeta la Daniyele lingaswi vula hi “hosi ya norte” ni “hosi ya sul” swa hetiseka. Hi mhaka muni hi tiyiseka? Hi mhaka muni hi fanele hili twisisa kahle wuprofeta leli?
^ par. 5 Hi mhaka leyo ahingehe vuli swaku Aureliano hosi ya Roma (lweyi anga fuma kusukela hi 270 kuya ka 275 E.C.) i “hosi ya norte” kumbe kuvula swaku hosi ya xisati Zenobia (lweyi anga fuma kusukela hi 267 kuya ka 272 E.C.) aku li “hosi ya sul.” Leswi swi kombisa kucinca ka leswinga tsaliwa ka buku lelinge Nyikela Yingiso ka Wuprofeta la Daniyele!, ndzima 13 ni 14.
^ par. 8 Vona kwadru lelinge “ Wuprofeta la Bibele leli Vulavulaka hi Mfumu wa Matimba wa Amerika ni Inglatera.”
^ par. 9 Hi 1890, hosi Wilhelm wa wumbirhi a tekele wuhosi Bismarck.
^ par. 10 Va yendle swilo swa swinyingi leswinga yendla leswaku mfumu wa vona wu heleliwa hi ntamu. Hi xikombiso, va tshike kuseketela hosi, va humesa swihundla swa vona swa nyimpi ni kutlhela va sindzisa hosi leswaku yi tshika kufuma.
^ par. 15 Hilaha buku ya Daniyele 11:34, yi kombisaka hi kona, Vakreste lava ava tshama lomu aku fuma hosi ya norte va humulenyana kuhluphiwa, hi xikombiso, leswi swi yendlekile nkama mfumu wa União Soviética wunga wa hi 1991.
